Agnieszka Wolska Agata Latała

Transkrypt

1 KRYTERIA I METODA OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO ZWIĄZANEGO Z EKSPOZYCJĄ NA NATURALNE PROMIENIOWANIE NADFIOLETOWE. PRZYKŁADY OCENY RYZYKA DLA RÓŻNYCH GRUP ZAWODOWYCH Agnieszka Wolska Agata Latała Seminarium upowszechniające wyniki programu wieloletniego Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy, etap I: okres realizacji

2 Naturalne promieniowanie UV Naturalne promieniowanie UV zawiera się w przedziale od nm czyli obejmuje zakres UVA i częściowo UVB. Natomiast nie zawiera promieniowania UVC. Natężenie napromienienia tego promieniowania przy powierzchni Ziemi zależy od: szerokości geograficznej elewacji Słońca wysokości nad poziomem morza, rozpraszania atmosferycznego stopnia zachmurzenia zawartości ozonu w atmosferze ziemskiej odbicia promieniowania UV od powierzchni Ziemi

3 Promieniowanie UV jako czynnik szkodliwy dla zdrowia () Skutki ostre - występują maksymalnie do 24 godzin po ekspozycji Zakres UVA UVB i UVC Skutek szkodliwy ekspozycji na promieniowanie UV skóra Erytema (zaczerwienienie), Fotodermatozy Erytema (zaczerwienienie), Oparzenia oczy Zapalenie rogówki, Zapalenie spojówki -

4 Promieniowanie UV jako czynnik szkodliwy dla zdrowia (2) Skutki przewlekłe występują na skutek wieloletniej (lub częstej) ekspozycji. Efekt szkodliwy pojawia się jako oddalony w czasie od ekspozycji. Zakres UVA UVB i UVC Skutek szkodliwy ekspozycji na promieniowanie UV skóra Fotostarzenie Zmiany przednowotworowe Fotouczulenia Zmiany nowotworowe Rak skóry (w tym czerniak) Zaćma oczy Skrzydlik Nowotwory oka

5 Niewidoczne dla oka skutki fotostarzenia skóry wraz z wiekiem () Rodzaj zdjęcia kolorowe czarno-białe UV Opis Wiek 8 miesięcy. Brak widocznych zmian ekspozycji na UV. Wiek 4 lata. Widoczne piegi na nosie i policzkach jako wczesny skutek ekspozycji na UV. Wiek 7 lat. Widoczne piegi na całej twarzy jako znaczny skutek ekspozycji na UV

6 Niewidoczne dla oka skutki fotostarzenia skóry wraz z wiekiem (2) Rodzaj zdjęcia kolorowe czarno-białe UV Opis Wiek 37 lat. Widoczne piegi na całej twarzy oraz uszkodzenia podskórne na skutek UV (osłabienie włókien kolagenowych i elastynowych- utrata elastyczności, zmarszczki). Wiek 52 lata. Widoczne przedwczesne zestarzenie skóry a w świetle UV widoczne piegi i uszkodzenia podskórne jako skutek ekspozycji na UV (znaczne osłabienie włókien kolagenowych i elastynowych- zgrubienia, przesuszenia, głębokie zmarszczki, utrata elastyczności).

7 Jakie jest narażenie na naturalny UV? Wyniki badań przeprowadzonych przez Światową Organizację Zdrowia zawarte w raporcie pt. Solar ultrafiolet radiation. Global burden of diseases from solar ultrafiolet radiation wskazują, że nadmierna ekspozycja na naturalny nadfiolet była przyczyną około przedwczesnych zgonów na świecie w 2000 roku, na skutek różnego rodzaju nowotworów skóry, w tym czerniaka. Raport Międzynarodowej Agencji do Badań nad Rakiem (IARC, 992) dotyczący występowania raka skóry (bez czerniaka) stwierdza, że: dotyczy to głównie populacji rasy białej, pojawia się on na częściach ciała chronicznie eksponowanych na UV (głowa, szyja) i jest związek między występowaniem tego raka a zatrudnieniem na zewnętrznych stanowiskach pracy. Według danych GUS w 2002 roku ok.,5 mln pracowników było zatrudnionych na stanowiskach, gdzie występuje ekspozycja na naturalne promieniowanie nadfioletowe, co stanowiło około 8,7% wszystkich zatrudnionych w Polsce.

8 Zatrudnienie przy ekspozycji na naturalny UV w Polsce (na podstawie Spisu Powszechnego w 2002 r.) Zawód Ogółem Zatrudnienie w Polsce Pracownicy eksponowani na naturalne promieniowanie UV: Rolnicy produkcji roślinnej i ogrodnicy Robotnicy budowlani robót stanu surowego i pokrewni Robotnicy pomocniczy w budownictwie ogólnym Malarze budowlani i pokrewni 4 67 Zamiatacze i pokrewni 2 39 Robotnicy pomocniczy w rolnictwie, rybołówstwie i pokrewni Robotnicy leśni 9 37 Monterzy linii elektrycznych i telekomunikacyjnych Dekarze Inspektorzy budowlani 0 026

9 Badania ekspozycji na UV jako podstawa do określenia kryteriów oceny ryzyka zawodowego Grupę badaną stanowiło 9 osób z 0 następujących grup zawodowych zatrudnionych na zewnętrznych stanowiskach pracy: monterzy torowisk, rolnicy, ogrodnicy, pracownicy budowlani, pracownicy budowy dróg, pracownicy ochrony, rybacy, ratownicy morscy, geodeci oraz plastycy (plener) Pomiary parametrów promieniowania UV wykonywane były w okresie wiosenno letnim, Pomiary wykonywane z wykorzystaniem indywidualnych dozymetrów elektronicznych, skorygowanych do krzywej skuteczności erytemalnej. Dozymetry umieszczane były na ramieniu badanych.

10 Fototyp skóry a ekspozycja na UV Fototyp skóry MED przed preadaptacją MED po preadaptacji I-II 2 SED 6 SED III-IV 7 SED 0 SED V 0 SED 60 SED VI 5 SED 80 SED MED minimalna dawka erytemalna SED znormalizowana dawka erytemalna = 00 J/m 2

11 Dawki (erytemalne) promieniowania UV - przykłady Zawód H UVA+UVB [SED] t [h] H śr [SED/h] monter torów i rozjazdów 9,87 7 2,84 pomiarowy 3,5 0 3,5 monter szalunków 28,26 8 3,53 rolnik 22,4 8 2,8 pracownik ochrony 7,4 6,75,09 ratownik morski 22,53 6 3,76 rybak 0,4 6,5 0,02

12 Wyniki badań dawek erytemalnych Dawka erytemalna w ciągu zmiany roboczej [SED] ,26 6,29 0 Pracownicy Geodeci budowlani 4,09 4,33 6,87 Plastycy PracownicyOgrodnicy ochrony 22,76 0,73 7,84 Rolnicy PracownicyMonterzy budowy torowisk dróg (układanie asfaltu) 0,5 Rybacy 26,73 Ratownicy morscy Największe dawki erytemalne (wartości średnie powyżej 20 SED) występowały u ratowników morskich, rolników, pracowników budowlanych. Najmniejsze dawki erytemalne występowały u rybaków (poniżej SED) a następnie plastyków i pracowników ochrony (poniżej 0 SED).

13 Wyniki badań uśrednionych za czas ekspozycji dawek erytemalnych Uśredniona dawka erytemalna w czasie ekspozycji [SED/h] ,66 0,97 0 Pracownicy Geodeci budowlani 0,79 0,79 2,09 Plastycy PracownicyOgrodnicy ochrony 2,80,93 2,05 Rolnicy PracownicyMonterzy budowy torowisk dróg (układanie asfaltu) 0,02 Rybacy 3,76 Ratownicy morscy Największe uśrednione dawki erytemalne (powyżej 2,5 SED/h) występowały u ratowników morskich, rolników i pracowników budowlanych. Najmniejsze - występowały u rybaków (poniżej 0,02 SED/h) a następnie plastyków i pracowników ochrony (poniżej SED/h).

14 Metoda i kryterium oceny ryzyka Opracowana metoda oceny ryzyka zawodowego opiera się na szacunkowym określeniu wartości liczbowej wskaźnika ekspozycji skóry jako podstawowego parametru oceny ryzyka zawodowego. Opracowane kryteria oceny ryzyka zawodowego opierają się na danych pomiarowych napromienienia erytemalnego badanych pracowników.

15 Metoda oceny ryzyka zawodowego związanego z naturalnym UV Opracowana metoda jest dwustopniowa i opiera się na określeniu: W es współczynnika ekspozycji skóry bez stosowanych środków ochrony W* es skorygowanego współczynnika ekspozycji skóry po zastosowaniu środków ochrony. Metoda szacunkowej oceny zagrożenia skóry naturalnym promieniowaniem UV zawarta w normie PN-EN Pomiar ekspozycji osób na niespójne promieniowanie optyczne. Część 3: Promieniowanie nadfioletowe emitowane przez słońce była podstawą do stworzenia przez Autorów własnej metody oceny ryzyka zawodowego. Jako podstawę przyjęto maksymalny prognozowany na dany dzień indeks UV dla danego rejonu (dla bezchmurnego nieba), zamiast proponowanego w normie współczynnika zależnego od szerokości geograficznej (f ). Dzięki temu wyeliminowano błąd wynikający z uproszczenia, że przy danej szerokości geograficznej występują takie same indeksy UV oraz z założenia, że poniżej 50 szerokości geograficznej drastycznie wzrasta zagrożenie UV.

16 Określenie wskaźnika ekspozycji skóry W es Wskaźnik ekspozycji skóry W es (bez stosowanych środków ochrony) jest to wielkość do oceny skutków szkodliwych dla nieosłoniętej skóry na skutek jej ekspozycji na naturalne promieniowanie UV, obliczana dla środowiskowych zmiennych w celu określenia ryzyka zawodowego i koniecznych do podjęcia środków ochrony, wyznaczane wg wzoru: W es = IUV W W 2, gdzie: IUV prognozowany przez IMiGW indeks UV dla danego obszaru geograficznego na dany dzień (prognoza maksymalnego IUV dla bezchmurnego nieba) W współczynnik zależny od zachmurzenia W 2 współczynnik zależny od współczynnika odbicia podłoża

17 Jak znaleźć prognozowany maksymalny IUV? Prognoza indeksu UV dla obszaru Polski na dany dzień dostępna jest na stronie internetowej IMiGW lub podawana jest w telewizyjnych programach z prognozą pogody np. w TVN meteo. Korzystając ze strony internetowej IMiGW do wyznaczania W es należy brać pod uwagę prognozę dla dnia bezchmurnego.

18 Jak określić współczynnik zachmurzenia W? W =0,2 W =0,5 W =0,7 W =

19 Jak określić współczynnik zależny od współczynnika odbicia podłoża W 2? Lp Rodzaj powierzchni odbijających O wysokim współczynniku odbicia UV Świeży śnieg, połyskliwe powierzchnie metalowe 2 O średnim współczynniku odbicia UV Suchy jasny piasek, przybrzeżne fale morskie, beton, 3 O niskim współczynniku odbicia UV Wszystkie inne powierzchnie (nie wymienione w pozycjach i 2) włącznie z odkrytymi zbiornikami wodnymi Szacunkowa wartość współczynnika W 2 W 2 =,8 W 2 =,2 W 2 =

20 Określenie skorygowanego wskaźnika ekspozycji skóry W* es Skorygowany wskaźnik ekspozycji skóry W es (po zastosowaniu środków ochrony) jest to wielkość do oceny skutków szkodliwych dla osłoniętej skóry na skutek jej ekspozycji na naturalne promieniowanie UV, obliczana w celu określenia ryzyka zawodowego po zastosowaniu środków ochrony (indywidualnej, zbiorowej i organizacyjnych), wyznaczany wg wzoru: gdzie: W* es = W es W 3 W 4 W 5 W 3 współczynnik zależny od ubioru W 4 współczynnik zależny od zacienienia W 5 współczynnik zależny od czasu ekspozycji

21 Jak określić współczynnik zależny od ubioru W 3? Lp Rodzaj ubioru W 3 Niechroniony tułów, ręce, nogi, głowa i szyja (w tym: noszenie wyłącznie krótkich spodni) 2 Chroniony tułów, ale eksponowane ręce, nogi, głowa i szyja (w tym: noszenie koszulki bez rękawów bądź z krótkim rękawem oraz krótkich spodni) 3 Chroniony tułów, ale eksponowane ręce, głowa i szyja (w tym zalicza się: noszenie koszulki bez rękawów bądź z krótkim rękawem oraz długich spodni) 4 Całkowite zakrycie odzieżą ale eksponowana głowa i szyja (w tym: noszenie koszuli z długim rękawem oraz długich spodni) 0,5 0,4 0,07 5 Całkowite zakrycie odzieżą (w tym: noszenie koszuli z długim rękawem oraz długich spodni i nakrycia głowy osłaniającego również szyję) Uwaga: w przypadkach, gdy pracownik nosi czapkę z daszkiem lub hełm ochronny przy wyznaczaniu W 3 można odjąć 0,05 (dotyczy pozycji od do 4). Natomiast noszenie rękawic roboczych nie wpływa na zmianę tego współczynnika 0,02

22 Jak określić współczynnik zależny od zacienienia W 4? Rodzaj zacienienia Szacunkowa wartość współczynnika W 4 Brak cienia ( w tym np. tereny otwarte, plaża, ocean, rzeka, łąka) W 4 = Częściowe zacienienie - praca wykonywana przez część czasu w zacienieniu a część w słońcu ( w tym np. zabudowa o małej gęstości, rozrzucone drzewa na terenie co oznacza pracę czasami zacienieniu) W 4 = 0,3 Dobre zacienienie ( w tym np. zabudowa o dużej gęstości, las, parasol, namiot przeciwsłoneczny czy zadaszenie obsługiwanej maszyny) W 4 = 0,02

23 Jak określić współczynnik zależny od czasu ekspozycji W 5? Czas ekspozycji Ekspozycja przez co najmniej 50% czasu pracy (w tym praca wykonywana przez co najmniej godzinę w okolicy południa) Ekspozycja około południowa (w tym praca wykonywana przez lub 2 godziny w okolicy południa) Szacunkowa wartość współczynnika W 5 W 5 = W 5 = 0,5 Ekspozycja ranna lub późno popołudniowa ( w tym może być ekspozycja rano i późnym popołudniem) W 5 = 0,2

24 Kryterium oceny ryzyka zawodowego - założenia maksymalna wartość dawki erytemalnej w ciągu zmiany roboczej wynosi 000 J/m 2 (=0 SED), co odpowiada wartości progowej wytworzenia rumienia skóry preadaptowanej III i IV fototypu skóry czas ekspozycji w ciągu zmiany roboczej wynosi 8 godzin, występuje zależność matematyczna pomiędzy uśrednionymi za czas ekspozycji dawkami erytemalnymi (SED/h) a wskaźnikami ekspozycji skóry (W es ) u poszczególnych pracowników.

25 Uśrednione za czas ekspozycji dawki erytemalne (SED/h) a wskaźniki ekspozycji skóry (W es ) H śr [SED/h] ,82 2,99 2,67 y =,76x + 0,0027 R 2 = 0,5585 2,06 2,39 2,69 2,78 0, 0,5,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 5,0 5,5 6,0 6,5 7,0 7,5 8,0 9,0 W es 3,2 2,32 2,00 4,5 Wartość współczynnika determinacji R 2 =0,5585 co oznacza, że ok. 56% zaobserwowanej w próbie całkowitej zmienności H śr została wyjaśniona regresją liniową względem W es. Wartości granicznej H śr =.25 SED/h odpowiada wartość Wes=.06. Czyli jako kryterium graniczne małego ryzyka zawodowego można przyjąć W es.

26 Proponowane kryterium oceny ryzyka zawodowego kryterium oceny ryzyka zawodowego związanego z ekspozycją na naturalne promieniowanie UV określone jest poprzez maksymalną dopuszczalną wartość wskaźnika ekspozycji skóry (W es i W* es ). Przyjmuje się, że ryzyko jest pomijalnie małe, gdy nie przekracza on wartości. Ocena ryzyka zawodowego powinna być wykonywana codziennie rano przed rozpoczęciem prac zgodnie z przedstawionym schematem.

27 Schemat oceny ryzyka

28 Uwaga W przypadku, gdy szacunkowa ocena ryzyka zawodowego wskazuje na ryzyko małe a danego dnia występuje wysoki indeks UV tj. co najmniej 6, zaleca się dodatkowo: stosowanie kremów z filtrami UV (co najmniej SPF 5+) na odkryte części ciała (twarz, szyja, dłonie itp.) oraz ograniczanieekspozycji w godzinach około południowych.

29 Przykłady oceny ryzyka monterzy torowisk Dzień Zawód IUV W W 2 W ES W 3 W 4 W 5 W * ES Ryzyko 2 monter torów i rozjazdów monter torów i rozjazdów monter torów i rozjazdów 7 0,5 3,5 7 0,5 3,5 7,2 0,7 5,04 2 toromistrz 7,2 0,7 5,04 3 murarz 7,4 7,4 3 rzemieślnik 7,4 7,4 0,02 0,35 0,5 0,35 0,5 0,4 0,3 0,4 całkowite zakrycie odzieżą małe koszulka bez rękawów bądź z krótkim rękawem,,2 długie spodnie i nakrycie głowy duże koszulka bez rękawów bądź z krótkim rękawem 2,52i krótkie spodnie duże koszulka bez rękawów bądź z krótkim rękawem,,76 długie spodnie i nakrycie głowy duże koszulka bez rękawów bądź z krótkim rękawem,i krótkie spodnie duże koszulka bez rękawów bądź z krótkim 0,5rękawem,48i długie spodnie duże

30 Przykłady oceny ryzyka - geodeci Dzień Zawód IUV W W 2 W ES W 3 W 4 W 5 W * ES Ryzyko geodeta 7 7 asystent geodety pomiarowy 8 0,7 5,6 2 asystent geodety 8 0,7 5,6 0,4 0,35 0,5 0,5 koszulka bez rękawów bądź z krótkim rękawem 2,8 i długie spodnie 0,5 2,8,4 duże koszulka bez rękawów bądź z krótkim 0,5rękawem,,22 długie spodnie i nakrycie głowy duże duże koszulka bez rękawów bądź z krótkim rękawem i krótkie spodnie duże 3 geodeta 8,2 8,2 3 asystent geodety 8,2 8,2 0,07 0,35 0,3 koszula z długim rękawem i 0,2 0, długie spodnie małe koszulka bez rękawów bądź z krótkim rękawem, 0,86 długie spodnie i nakrycie głowy małe

31 Przykłady oceny ryzyka pracownicy budowlani Dzień Zawód IUV W W 2 W ES W 3 W 4 W 5 W * ES Ryzyko monter szalunków 7,5 0,5,2 4,5 zbrojarz/betoniarz 7,5 0,5,2 4,5 2 cieśla 8 0,7,2 6,72 2 dekarz 8 0,7,8 0, 3 kierownik budowy 7,3 7,3 3 operator żurawia 7,3 7,3 0,35 0,02 0,02 0,35 0,02 0,35 koszulka bez rękawów bądź z krótkim rękawem, 0,47 długie spodnie i nakrycie głowy 0,3 0,09 małe całkowite zakrycie odzieżą 0,3 małe 0,02 0,2 0,03 całkowite zakrycie odzieżą małe koszulka bez rękawów bądź z krótkim rękawem, 3,53 długie spodnie i nakrycie głowy duże małe koszulka bez rękawów bądź z krótkim rękawem, 0,05 długie spodnie i nakrycie głowy małe

32 Przykłady oceny ryzyka rolnicy i ogrodnicy Dzień Zawód IUV W W 2 W ES W 3 W 4 W 5 W * ES Ryzyko rolnik obsługa ciągnika 7,5 7,5 rolnik prace w polu 7,5 7,5 2 rolnik prace w polu rolnik prace w polu ogrodnik ogrodnik- kierownik 8 8 0,02 0,02 0,4 0,07 0,45 0,5 0,02 0,003 małe całkowite zakrycie odzieżą 0,5 małe 0,3 0,3 koszulka bez rękawów bądź z krótkim rękawem 2,4 i długie spodnie duże koszula z długim rękawem i długie spodnie 0,42 małe koszulka bez rękawów bądź z krótkim rękawem,,08 krótkie spodnie i nakrycie głowy duże koszulka bez rękawów bądź z krótkim 0,5 rękawem 0,6 i krótkie spodnie małe

33 Przykłady oceny ryzyka Dzień Zawód IUV W W 2 W ES W 3 W 4 W 5 W * ES Ryzyko rybak (sterowanie kutrem) rybak (ustawianie i ściąganie sieci) 6, 6, 6, 6, 2 pracownik ochrony 7,5 7,5 2 pracownik ochrony 7,5 7,5 0,02 0,02 0,35 0,5 0,2 0,02 małe całkowite zakrycie odzieżą 0,2 0,02 małe koszulka bez rękawów bądź z krótkim 0,2rękawem, 0,53długie spodnie i nakrycie głowy koszulka bez rękawów bądź z krótkim 0,2rękawem 0,75i krótkie spodnie małe małe 3 ratownik morski 6,5,2 7,8 0,3 krótkie spodenki 2,34 duże 3 ratownik morski 6,5,2 7,8 0,5 koszulka bez rękawów bądź z krótkim rękawem 3,9i krótkie spodnie duże

34 Wnioski Na podstawie obserwacji dokonanych podczas badań oraz przeprowadzonej oceny ryzyka stwierdza się, że: pracownicy zatrudnieni na zewnętrznych stanowiskach pracy w okresie wiosenno letnim często noszą nieodpowiednie do poziomu naturalnego promieniowania UV ubrania robocze (np. brak noszenia nakrycia głowy, koszule bez rękawów lub z krótkim rękawem zamiast z długim rękawem czy też krótkie spodenki), nie stosuje się żadnych działań organizacyjnych, które ograniczałyby ekspozycję pracowników, zwłaszcza w okresie około południowym, kiedy występują największe natężenia promieniowania UV.

35 Zalecenia W przypadku wysokich wartości indeksu UV zaleca się stosowanie ubrania roboczego całkowicie okrywającego ciało z tkanin o dobrych własnościach barierowych przed UV (UPF 30+) a jednocześnie nie przyczyniających się do przegrzewania i pocenia pracowników. Okrycia głowy (czapka, kapelusz czy hełm ochronny) powinny posiadać dodatkowe osłonięcie szyi przed promieniowaniem. W przypadku, gdy szacunkowa ocena ryzyka zawodowego wskazuje na ryzyko małe a danego dnia występuje wysoki indeks UV tj. powyżej 6, zaleca się dodatkowo stosowanie kremów z filtrami UV (co najmniej SPF 5+) na odkryte części ciała (twarz, szyja, dłonie itp.) oraz ograniczanie ekspozycji w godzinach około południowych.

36 Podsumowanie Dotychczasowy brak praktycznych kryteriów i metod oceny ryzyka zawodowego związanego z ekspozycją na naturalny UV przyczyniał się do: pomijania czynnika szkodliwego dla zdrowia jakim jest naturalny UV przy dokonywaniu przez pracodawców oceny ryzyka zawodowego na wszystkich zewnętrznych stanowiskach pracy braku egzekwowania dokonywania takiej oceny ryzyka przez organy kontroli. Można spodziewać się, że wprowadzenie do praktycznego stosowania opracowanej metody oceny ryzyka przyczyni się do: zwiększenia świadomości pracowników odnośnie zagrożeń dla zdrowia powodowanych przez nadfiolet oraz przestrzegania zasad profilaktyki nadmiernej ekspozycji; w efekcie powinno to przyczynić się do zmniejszenia skutków szkodliwych dla zdrowia tych pracowników; wypełniania przez pracodawców wymagań prawnych odnośnie oceny i ograniczania ryzyka zawodowego związanego z naturalnym promieniowaniem UV jako czynnikiem szkodliwym dla zdrowia.