Projekt. Produkt regionalny

Transkrypt

1 Spis treści I. Program EQUAL II. Projekt Centrum Zielonych Technologii III. Produkt Regionalny IV. Wyższa Szkoła Agrobiznesu w Łomży - jako partner V. Produkt regionalny VI. Systemy jakości,a produkt regionalny VII. Alternatywne źródła dochodu VI. Programy pomocowe Sektorowego Programu Operacyjnego Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora Żywnościowego oraz Rozwój Obszarów Wiejskich możliwe do wykorzystania przy projektach związanych z produktami regionalnymi: 1

2 Projekt Produkt regionalny 2

3 Inicjatywa Wspólnotowa EQUAL Cel EQUAL Promowanie innowacyjnych rozwiązań prowadzących do zwalczania wszelkich form dyskryminacji i nierówności związanych z rynkiem pracy Tematy EQUAL I. Zatrudnialność A Promowanie rynku pracy otwartego dla wszystkich B Zwalczanie rasizmu i ksenofobii II. Przedsiębiorczość C Powszechny dostęp do tworzenia biznesu D Gospodarka społeczna III. Adaptacyjność E Kształcenie ustawiczne F Przystosowanie do zmian strukturalnych IV. Równość Szans G Godzenie życia rodzinnego i zawodowego H Przeciwdziałanie segregacji zawodowej Partnerstwa na Rzecz Rozwoju tworzone przez co najmniej dwie instytucje /organizacje (każda innego typu), które chcą połączyć środki i działania w celu rozwiązania danego problemu rynku pracy związanego z dyskryminacją bądź nierównością charakter geograficzny lub sektorowy partner zarządzający, partner odpowiedzialny za rozliczenia finansowe Inicjator Partnerstwa - proces tworzenia Partnerstwa - podpisanie Umowy o Partnerstwie na rzecz Rozwoju Współpraca ponadnarodowa współpraca z Partnerstwem na rzecz Rozwoju z innego kraju UE partner stowarzyszony - organizacja/instytucja pochodząca z kraju nie będącym członkiem UE ale objętym programami Phare, Tacis, Meda lub Cards Umowa o Partnerstwie Ponadnarodowym Moduł ETCIM - zatwierdzanie Umowy Działania EQUAL Działanie 1: tworzenie Partnerstw na Rzecz Rozwoju i nawiązywanie współpracy ponadnarodowej Działanie 2: wdrażanie założeń Partnerstwa Działanie 3: upowszechnianie wyników i mainstreaming Działanie 4: pomoc techniczna 3

4 Mainstreaming rezultaty projektu EQUAL = produkt oddziaływanie na ustawodawstwo/decydentów wpływ na działalność instytucji, procedury wewnętrzne sieci Partnerstw na poziomie krajowym i europejskim Kwestie horyzontalne Rozwój lokalny Społeczeństwo informacyjne Równość szans kobiet i mężczyzn - równouprawnienie płci Zrównoważony rozwój - ochrona środowiska Promowanie dobrych stosunków wielokulturowych Pomoc dla ofiar handlu ludźmi Podstawy prawne Ustawa o Narodowym Planie Rozwoju Program Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL w Polsce Uzupełnienie Programu Grupy docelowe osoby długotrwale bezrobotne lub bierne zawodowo kobiety, młodzież oraz osoby w wieku przedemerytalnym osoby niepełnosprawne, w tym upośledzone umysłowo osoby zagrożone wykluczeniem społecznym, np. bezdomni, osoby opuszczające zakłady karne, osoby uzależnione od alkoholu repatrianci i ich rodziny, uchodźcy, osoby ubiegające się o status uchodźcy mniejszości etniczne Temat A - identyfikacja barier w zatrudnieniu oraz wypracowanie nowych metod aktywizacji zawodowej - lokalne pakty na rzecz zatrudnienia - dostosowanie poradnictwa zawodowego do potrzeb grupy docelowej - działania promocyjne na rzecz zwiększenia uczestnictwa w kształceniu ustawicznym - testowanie efektywności prowadzonych działań Temat D - promowanie gospodarki społecznej - testowanie rozwiązań w zakresie gospodarki społecznej z krajów Unii Europejskiej - wypracowanie mechanizmu przechodzenia z zatrudnienia wspieranego na otwarty rynek pracy - rozwój instrumentów gospodarki społecznej - koordynacja działań władz lokalnych, organizacji pozarządowych, instytucji rynku pracy Temat F - identyfikacja barier w dostosowywaniu polskich przedsiębiorstw do nowych technologii - testowanie i wprowadzanie do przedsiębiorstw elastycznych form organizacji pracy 4

5 - promowanie kształcenia ustawicznego wśród grup pracowników o słabej pozycji na rynku pracy - wypracowanie nowych metod szkoleniowych oraz sposobów utrzymania miejsc pracy Temat G - badanie skuteczności standardowych metod postępowania podnoszenia zdolności do zatrudnienia - wypracowanie sposobów podtrzymywania kwalifikacji zawodowych w czasie sprawowania opieki nad dzieckiem lub osoba zależną - analiza pracy kobiet w szarej strefie oraz wypracowanie metod przeciwdziałania temu zjawisku - działania promocyjne, w tym promocja praw pracowniczych kobiet w szczególności prawa do takiego samego wynagrodzenia za tę samą pracę Temat I - poprawa systemu diagnozowania i prognozowania zjawiska napływu cudzoziemców do Polski - dostosowanie systemu udzielania pomocy do potrzeb beneficjentów - wzmocnienie instytucji państwowych i organizacji pozarządowych realizujących zadania publiczne - podniesienia poziomu świadomości społecznej na temat wielokulturowości poprzez działania edukacyjne i promocyjne System wdrażania - Instytucja Zarządzająca Departament Zarządzania Europejskim Funduszem Społecznym MGPiPS - Instytucja Płatnicza Departament Instytucji Płatniczej, Ministerstwo Finansów - Krajowa Struktura Wsparcia - Fundacja Fundusz Współpracy - Projektodawca/Beneficjent Końcowy Partnerstwo na rzecz Rozwoju - Grupa robocza ds. EQUAL - Komitet Monitorujący EQUAL Projekt Centrum Zielonych Technologii Cel Utrzymanie zielonych miejsc pracy poprzez wypracowanie nowych modeli szkoleniowych, służących rozwojowi Małych i Średnich Przedsiębiorstw (MŚP) na terenach wiejskich województwa podlaskiego. Realizator Stowarzyszenie Podlaska Stacja Przyrodnicza NAREW z siedzibą w Białymstoku. Stowarzyszenie prowadzi działalność opartą w głównej mierze na pracy społecznej członków. Dodatkowo zatrudnia od 3 do 8 pracowników. Partnerzy Wojewódzki Urząd Pracy, Wyższa Szkoła Agrobiznesu w Łomży, Instytut Zrównoważonego Rozwoju sp. z o. o., EKOTON sp. cywilna, Bio - Wat sp. zoo, 5

6 Na poziomie ponadnarodowym: 1 Partnerstwo z Niemiec, 2 Partnerstwa Włoskie i 1 Partnerstwo z Wrocławia. Odbiorcy MŚP i współpracownicy MŚP działający na terenach wiejskich województwa Podlaskiego, w szczególności na obszarach chronionych i w ich sąsiedztwie (ponad 40% województwa objęte jest jakąś formą ochrony przyrody) Główne działania Działania podejmowane w ramach projektu służą wypracowaniu wzorców szkoleniowych, które będą mogły być wykorzystywane przez MŚP do szkolenia pracowników i kadry zarządzającej w celu podniesienia ich kwalifikacji na płaszczyźnie wykorzystania zielonych technologii. Okres realizacji/stopień zaawansowania Projekt realizowany 1 grudnia 2004 r., przewidywany termin zakończenia Działania 2 to 31 marca 2008 r., do końca 2008 r. będzie trwał proces intensywnego upowszechniania rezultatów. Rezultaty Dostosowanie MŚP, ich rozwój i nowe miejsca pracy. Wypracowywane systemy szkoleniowe będą dotyczyły: 1.gospodarki ściekowej budowa- przydomowych ekologicznych oczyszczalni ścieków 2.zagospodarowania odpadów opakowaniowych, 3.wykorzystania biomasy do celów energetycznych, 4.rozwoju ekoturystyki, 5.propagowania tradycyjnych form budownictwa (trzcinowe pokrycia dachowe, zdobnictwo podlaskie), 6.rozwoju produktów tradycyjnych i systemy ich jakości, 7.powstanie również Centrum Zielonych Technologii - jako ośrodek edukacyjny. korzyścią dla społeczności wiejskich i przyrody regionu, 8.współpraca w ramach Partnerstw regionalnych, krajowych i ponadnarodowych Produkt Regionalny Produkty regionalne to produkty wytwarzane tylko w niektórych regionach Unii Europejskiej, a ich nazwa i technologia wytwarzania są prawnie chronione. Do indywidualizacji produktów służą oznaczenia geograficzne - Chronione Oznaczenie Geograficzne i Chroniona Nazwa Pochodzenia. Wskazują one na pochodzenie produktów regionalnych, z których słynie dany region (bezpośrednio lub pośrednio). Jednym z priorytetów Unii Europejskiej, w ramach polityki jakości i wyróżniania produktów żywnościowych, jest kultywowanie lokalnych tradycji i obyczajów. Realizowane jest to m. in. przez ochronę oryginalnych produktów rolnych i żywności lokalnej, gdzie gwarantowany jest głęboki związek pomiędzy produktem i terytorium oznaczającym ściśle określony geograficznie obszar wraz z charakterystyką geologiczną, agronomiczną, klimatyczną, stosowaną praktyką rolniczą stworzoną przez człowieka by wydobyć z ziemi jej największe bogactwo. Produkty te łączą czynniki 6

7 naturalne z ludzkimi i oznaczają, że produkt zrodzony przez tą ziemię nie może być odtworzony poza swoim obszarem. Wyrobami, które charakteryzują się regionalnym pochodzeniem lub tradycyjnymi metodami wytwarzania są przede wszystkim sery, wędliny, świeże mięsa, owoce i przetwory owocowe, wyroby piekarnicze, napoje. Specyfika produkcji, ograniczony zasięg występowania i odpowiednie walory smakowe powodują, że produkty te są droższe od przemysłowo produkowanej żywności. Pomimo tego, są one na tyle atrakcyjne dla klientów, że z roku na rok zwiększa się zainteresowani tego typu wyrobami. Produkty takie są jednak narażone, szczególnie w przypadku ich sukcesu komercyjnego, na próby stosowania tej samej nazwy dla towaru produkowanego niezgodnie z tradycyjną recepturą lub poza obszarem pierwotnego występowania. Ochronie przeciwko takim praktykom służy europejski system rejestracji, ochrony i wyróżniania specjalnymi znakami produktów regionalnych i tradycyjnych. Inicjatywa przedstawienia produktu do rejestracji należy do związków producentów lub przetwórców, niezależnie od ich formy prawnej. Jednakże, przepis wykonawczy uprawnia w wyjątkowych wypadkach i pod pewnymi warunkami do składania wniosków o rejestrację, zarówno osoby fizyczne, jak i prawne. Korzystanie z ochrony produktu jest prawem zbiorowym, które w przeciwieństwie do zastrzeżonego znaku towarowego nie ginie w zależności od woli jednego właściciela. Zasada taka w zasadniczy sposób odróżnia tę ochronę od zastrzeżonego znaku towarowego. Istota i procedura rejestracji produktów żywnościowych ze względu na pochodzenie lub tradycyjny sposób wytwarzania regulowane są aktami Rady Europejskiej. Są to: - rozporządzenie Rady (EWG) nr 2081/92 w sprawie ochrony oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia produktów rolnych i środków spożywczych - rozporządzenie Rady (EWG) nr 2082/92 w sprawie świadectw dla produktów rolnych i artykułów spożywczych o szczególnym charakterze. Celem ochrony produktów regionalnych i tradycyjnych jest: - Dywersyfikacja podaży wyrobów rolno-spożywczych - Poprawa jakości i bezpieczeństwa produktów żywnościowych - Dostarczanie konsumentom rzetelnej informacji na temat pochodzenia towarów - Różnicowanie produkcji rolnej - Rozwoju obszarów wiejskich poprzez powstawanie na wsi nowych miejsc pracy, rozwój turystyki i wzrost dochodów rolniczych Przyjęcie w Unii Europejskiej regulacji prawnych dotyczących produktów regionalnych i tradycyjnych na tak wysokim szczeblu oznacza, że kraje członkowskie nie mają dowolności w stosowaniu tych rozporządzeń, ale muszą przyjąć je w całości i ściśle się do nich stosować, bez krajowych modyfikacji. Dotyczą one wszystkich państw członkowskich Wspólnoty oraz tych krajów trzecich, które będą w stanie zaproponować swój własny, równorzędny system. Rozporządzenia te, dla zagwarantowania jakości i niezmiennego charakteru takich produktów, wprowadziły nazwy i znaki podlegające ochronie. Zaliczają się do nich: - chroniona nazwa pochodzenia, 7

8 - chronione oznaczenie geograficzne - świadectwo szczególnego charakteru Kontrola produktów Rozporządzenia nr 2081/92 i 2082/92 nakładają na państwa członkowskie obowiązek wyznaczania instytucji upoważnionych do nadzoru nad wytwarzaniem i obrotem produktów, które uzyskały ochronę nazwy pochodzenia, oznaczenia geograficznego lub szczególnego charakteru lub tych, które o taką ochronę się dopiero starają. Każdy kraj członkowski stworzyć musi instytucje odpowiedzialne za rozpatrywanie napływających wniosków, jak i późniejszą kontrolę przestrzegania warunków ustalonych w procedurze rejestracyjnej. Mogą to być urzędy państwowe lub organizacje prywatne zatwierdzone przez właściwego ministra. Koszty wynikające z kontroli ponosi ten, kto posiada prawa wynikające z ochrony produktu. Jednostki kontrolne powinny gwarantować, z jednej strony,obiektywizm i niezależność w stosunku do wszystkich producentów lub przetwórców poddawanych kontroli i, z drugiej strony mieć przez cały czas do swojej dyspozycji ekspertów i środki niezbędne do wypełnienia procedury kontrolnej produktów. Jednostki prywatne muszą spełniać wymagania normy europejskiej EN z 1989 r. Kraj członkowski zawiadamia Komisję i przesyła jej wykaz wybranych, upoważnionych do przeprowadzania kontroli instytucji wraz z ich kompetencjami. Komisja publikuje te informacje w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich. Wyższa Szkoła Agrobiznesu w Łomży - jako partner Projekt przygotowany przez Wyższą Szkołę Agrobiznesu w Łomży pt. Produkt Regionalny zakłada opracowanie nowych modelowych rozwiązań z zakresu wdrażania do produkcji nowych produktów na bazie przystosowanych starych technologii z uwzględnieniem nowoczesnych systemów jakości. Wyższa Szkoła Agrobiznesu jest odpowiedzialna za zorganizowanie cyklu szkoleń na temat bezpieczeństwa żywności i technologii produktów tradycyjnych, umożliwiającego stworzenie nowych miejsc pracy i zatrudnienie osób do tego rodzaju działalności. Skrócony opis projektu W pierwszym okresie realizacji projektu przewidziano 5 regionalnych konferencji na w/w temat. Wypracowanie nowych modeli wdrażania systemów jakości oraz transformacji starych technologii sektora rolno spożywczego. Następnie zostaną zorganizowane swoistego rodzaju meetingi jakości w zakładach z sektora MŚP. Eefektem tych spotkań będzie przeprowadzenie badań, dokonanie zostanie analizy potrzeb szkoleniowych dla sektora MŚP na poziomie właścicieli i na poziomie pracowników. W wyniku tych działań zostanie wyłonionych 30 przedsiębiorstw które wezmą udział w projekcie. 8

9 Kolejnymi etapami będzie: Utworzenie Ośrodka Adaptacji Starych Technologii do Wymogów Współczesnego Rynku. Ważkość tematu oraz ranga problemu wymaga instytucjonalnego podejścia z perspektywą działania po zakończeniu projektu. Wyższa Szkoła Agrobiznesu w Łomży zdecydowała utworzyć na Uczelni Ośrodek zajmujący się profesjonalnie problematyką. W Ośrodku działać będą profesjonaliści z zakresu tematycznego związani zawodowo z Uczelnią. Dokonanie analizy potrzeb szkoleniowych w zakresie tematycznym objętym projektem Szeroka oferta szkoleniowa na rynku z zakresu systemów jakości jest opracowana i sprawdzona jako skuteczna dla przedsiębiorstw średnich i dużych natomiast brak jest oferty szkoleniowej dla sektora rolno-spożywczego z zakresu możliwości wykorzystywania wdrożeń systemów jakości. Zadaniem projektu będzie dokonanie analizy potrzeb szkoleniowych MŚP sektora rolno spożywczego z zakresu możliwości wykorzystania wdrożeń systemów jakości. Przeprowadzenie badań skuteczności metod szkoleniowych na 60 osobowej grupie pracowników z 30 przedsiębiorstw sektora MŚP Wyższa Szkoła Agrobiznesu w Łomży planuje opracować innowacyjny projekt programu szkoleniowego dla MŚP z zakresu wdrażania systemów jakości duet pokoleń zakładający udział w warsztatach 2 osób z jednego przedsiębiorstwa, osoby młodej sprawnie poruszającej się w środowisku komputerowym i osoby starszej mającej doświadczenie w produkcji oraz znającej dokładnie firmę. Program warsztatów oparty jest na stałym coachingu (prowadzenie za rękę z wykorzystaniem różnych metod). Badania te będą miały na celu określenie skuteczności poszczególnych propozycji. Stworzenie bazy danych Produkt Regionalny Ośrodek Adaptacji Starych Technologii do Wymogów Współczesnego rynku będzie tworzył bazę danych Produktów Regionalnych zarejestrowanych na liście Ministra Rolnictwa poprzez Marszałków Województw. Baza danych zawierać będzie całe pakiety nazw, opisów technologii, wymagań technologicznych i sanitarnych, wskazówek do możliwości wdrożenia i opłacalności produkcji. Opracowanie standardów (surowiec, proces produkcji, proces dystrybucji) dla wdrożenia do produkcji Produktu Regionalnego Opracowanie modelu szkoleniowego Systemów jakości Zdrowotnej Żywności dla MŚP Uruchomienie Punktu Konsultacyjno Doradczego Systemów Jakości przy Ośrodku Punkt Konsultacyjno Doradczy z zakresu Systemów Jakości Zdrowotnej Żywności utworzony w ramach Projektu będzie świadczył nieodpłatne usługi doradcze i konsultacyjne z zakresu tematycznego projektu. Usługi będą świadczone zarówno za pomocą mediów jak i bezpośrednio na wcześniej umówionych spotkaniach indywidualnych w Ośrodku. 9

10 Pomoc we wdrożeniu Systemów Jakości Zdrowotnej Żywności w 15 zakładach sektora MŚP Projekt za zakłada udzielenie pomocy merytorycznej i praktycznej w ramach doradztwa po warsztatach we wdrożeniu Systemów Jakości Zdrowotnej Żywności w 15 zakładach sektora MŚP biorących udział w warsztatach nie wyłączając możliwości pomocy innym zakładom MŚP nie biorącym udziału w projekcie w fazie początkowej. Produkt Regionalny Dlaczego warto zarejestrować swój produkt regionalny i lokalny? W momencie wejścia do Unii problem prawnej ochrony produktów stał się szczególnie ważny, że względu na możliwość zbytu produktów regionalnych na unijnym rynku. Bez zastrzeżenia ich nazw możemy utracić do nich prawo i nie będzie można sprzedawać produktów regionalnych poza granicami kraju, jako że gospodarze nigdy nie będą w stanie sprostać unijnym wymogom bezpieczeństwa żywności, systemu HACCP itp. Produkty, które przejdą proces certyfikacji, będą mogły być sprzedawane na terenie całej Unii Europejskiej. Produkty regionalne dają możliwość promocji rodzinnych miejscowości w kraju, czy też w zjednoczonej Europie, gdzie z coraz większą nieufnością podchodzi się do produkowanej na masową skalę żywności. Stworzenie europejskiego systemu ochrony żywności nie jest biurokratycznym wymysłem, oderwanym od rzeczywistości. Dzięki systemowi umacnia się różnorodność produkcji rolnej i ochronę nazw produktów przed nielegalnym użyciem i naśladownictwem. System ochrony żywności reguluje rozporządzenie 2081/92(nie ma zastosowania do wyrobów alkoholowych i winiarskich), które wyróżnia ochronę nazw pochodzenia (Protected Designation of Origin) i ochronę oznaczeń geograficznych (Protected Geographical Indication ). Pierwszy termin używany jest do oznaczenia produktów spożywczych produkowanych, przetwarzanych i przygotowywanych w danym obszarze geograficznym z zastosowaniem uznanego sposobu produkcji. W przypadku PGI odniesienie geograficzne musi występować przynajmniej na jednym etapie produkcji, przetwórstwa lub przygotowania. Rozporządzeniu 2081/92 towarzyszy inne 2082/92, które dotyczy świadectw specyficznego charakteru wydawanych dla produktów rolnych i żywnościowych. Na podstawie rozporządzenia 2082/92 stworzono ochronę TSG (Traditional Speciality Guaranteed), czyli specjalność gwarantowaną tradycją. Ochrona nie obejmuje pochodzenia produktu, lecz atrakcyjny tradycyjny charakter, skład lub sposób produkcji. Specyficzny charakter należy rozumieć cechę lub zespół cech, które wyraźnie odróżniają produkt rolny lub żywnościowy od podobnych mu produktów tej samej kategorii. W Polsce zgłoszenia rejestracyjnego oznaczeń geograficznych można dokonać w Urzędzie Patentowym. Procedurę rejestracyjną reguluje rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 25 kwietnia 2002 r. w sprawie dokonywania i rozpatrywania zgłoszeń oznaczeń geograficznych (Dz. U. Nr 63, poz. 570). Obecnie w Polsce zarejestrowanych 10

11 jest pięć oznaczeń geograficznych; Redykołka, Bryndza, Oscypek, Bunc i Żentyca. W Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi powstało Biuro Oznaczeń Geograficznych i Promocji (tel.: (22) , , , ), które odpowiedzialne będzie m. in. za przyjmowanie i przekazywanie wniosków o rejestrację świadectw dla produktów rolnych i artykułów spożywczych o szczególnym charakterze do Komisji Europejskiej. Koszty procedury rejestrowania znaku ponoszą sami producenci. Będą oni później czerpać korzyści ze sprzedaży. Mają oni jednak szansę skorzystać z pomocy publicznej Przy czym ta pomoc nie może zapewniać im uprzywilejowanej pozycji na rynku. Może za to iść na podnoszenie konkurencyjności, np. szkolenia, promocję, publikacje. Rejestracja produktu W Unii Europejskiej od ponad 12 lat funkcjonuje system ochrony, identyfikacji i wyróżniania wysokojakościowych produktów rolnych i spożywczych. Produkty te swoją wyjątkowość zawdzięczają określonemu pochodzeniu geograficznemu lub tradycyjnej metodzie wytwarzania. Podstawową i bezpośrednią przyczyną stworzenia w unijnym prawie odrębnych regulacji dotyczących tychże produktów była chęć zapewnienia im kompleksowej ochrony, która uniemożliwiałaby fałszywe używanie nazwy nawiązującej do tradycyjnej metody wytwarzania lub wskazującej na miejsce, gdzie dany wyrób jest produkowany. Nie mniej ważne było stworzenie mechanizmu, który dawałby mieszkańcom terenów wiejskich możliwość zwiększania produkcji i promowania swoich wyrobów, przyczyniając się tym samym do rozwoju i wzrostu dobrobytu na obszarach, na których dany produkt jest wyrabiany. Producenci wyrobów regionalnych i tradycyjnych, oprócz prawa do ochrony nazwy, mogą także na opakowaniach umieszczać symbole świadczące o wyjątkowości produktu. Grafika tych symboli jest ujednolicona i obowiązująca we wszystkich państwach UE. Ich rozpoznawalność wśród europejskich konsumentów sięga kilkunastu procent. Kolejnym argumentem, który przemawiał za tym, aby stworzyć obowiązujące w całej wspólnocie regulacje poświęcone produktom regionalnym i tradycyjnym był sukces stworzonego w pierwszej połowie XX wieku francuskiego systemu ochrony nazw geograficznych. Liczba zarejestrowanych we francuskim systemie produktów, podobnie jak wartość ich sprzedaży, zwiększała się sukcesywnie przez kilkadziesiąt lat. Producenci francuskich produktów posiadających potwierdzone oznaczenie geograficzne mogli liczyć na ogromne zainteresowanie konsumentów, którzy szukali unikatowych wyrobów i skłonni byli płacić za nie odpowiednio wyższe ceny. Unia Europejska wykorzystując rozwiązania francuskie przyjęła dwa rozporządzenia (rozporządzenie 2081/92/EWG dot. oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia oraz rozporządzenie 2082/92/ EWG dot. świadectw specyficznego charakteru), które wprowadziły do europejskiego porządku prawnego trzy instrumenty dotyczące ochrony i wyróżniania regionalnych i tradycyjnych specjałów: 1) Chroniona Nazwa Pochodzenia 2) Chronione Oznaczenie Geograficzne 3) Świadectwo Specyficznego Charakteru (Gwarantowana Tradycyjna Specjalność) 11

12 CHRONIONA NAZWA POCHODZENIA Nazwa produktu rolnego lub spożywczego może zostać zarejestrowana jako "Chroniona Nazwa Pochodzenia" (ang. Protected Designation of Origin - PDO) w następujących przypadkach : nazwa produktu powinna wykorzystywać nazwę regionu, konkretnego miejsca lub też w wyjątkowych przypadkach kraju, gdzie dany wyrób jest produkowany (np. "Miel de La Alcarria"- hiszpański miód z prowincji Alcarria) wytwarzanie surowców, produkcja wyrobu i jego przygotowywanie do sprzedaży, czyli cały proces technologiczny, powinien odbywać się na obszarze, do którego odnosi się nazwa jakość produktu lub jego cechy charakterystyczne powinny być głównie lub też wyłącznie związane z otoczeniem geograficznym, gdzie dany wyrób jest produkowany, czyli jakość produktu powinna być efektem jego pochodzenia w wyjątkowych przypadkach jako Chronione Nazwy Pochodzenia zarejestrowane mogą zostać także niektóre tradycyjne, nie geograficzne nazwy określające produkt rolny lub środek spożywczy (np. greckie sery: "Sfela" czy "Kasseri") O rejestrację nazwy pochodzenia ubiegać się zatem mogą producenci wyrobów, których jakość jest bardzo ściśle i obiektywnie związana z pochodzeniem produktu z obszaru geograficznego, do którego nawiązuje nazwa. CHRONIONE OZNACZENIE GEOGRAFICZNE Nazwa produktu rolnego lub spożywczego może zostać zarejestrowana jako: 12

13 "Chronione Oznaczenie Geograficzne" (ang. Protected Geographica lndication -PGI) w następujących przypadkach : nazwa produktu powinna wykorzystywać nazwę regionu, konkretnego miejsca lub też w wyjątkowych przypadkach kraju, gdzie dany wyrób jest produkowany (np. Jambon d'ardenne - szynka z Ardeny) produkt posiada szczególną specyficzną jakość, reputację, cieszy się uznaniem lub też posiada inne cechy przypisywane pochodzeniu geograficznemu jakość produktów może być wynikiem zarówno czynników naturalnych, jak i ludzkich - klimatu, roślinności, ukształtowania terenu, wyjątkowości gleby lub też lokalnych umiejętności, metod i tradycji wytwarzania (tzw. lokalnego knowhow) istnieje związek pomiędzy produktem a obszarem, z którego ten produkt pochodzi; związek ten nie musi jednakże być tak silny, jak w przypadku Chronionej Nazwy Pochodzenia - wymagane jest, aby co najmniej jeden (a nie wszystkie) z etapów całego procesu produkcyjnego- tzn. wytwarzanie surowców, produkcja wyrobu lub przygotowywanie do sprzedaży-odbywał się na obszarze, do którego nawiązuje nazwa. GWARANTOWANA TRADYCYJNA SPECJALNOŚĆ Produktowi rolnemu lub spożywczemu może zostać wydane Świadectwo Specyficznego Charakteru" (ang. Traditiona/Speciality Guaranteed TSG) w następujących przypadkach: produkt musi posiadać "specyficzny charakter" - oznacza to, że produkt posiada cechę lub zespół cech, które odróżniają go od innych produktów do niego podobnych lub należących do tej samej kategorii; specyficzny charakter nie może być ograniczony wyłącznie do jakościowego lub ilościowego składu lub sposobu produkcji ustalonego w ustawodawstwie krajowym lub prawodawstwie wspólnoty nazwa takiego produktu musi być sama w sobie specyficzna (np. hiszpańskie ciastka Panellets ) lub wyrażać specyficzny charakter produktu rolnego lub środka spożywczego (np. belgijskie piwo Lambic, którego pierwsze fazy fermentacji odbywają się przy udziale drożdży Lambicus i Brettanomyces Bruxellensis) 13

14 produkt posiada tradycyjny charakter, czyli wyprodukowany jest przy użyciu tradycyjnych surowców lub charakteryzuje się tradycyjnym składem lub sposobem produkcji lub przetwórstwa, odzwierciedlającym tradycyjną metodę wytwarzania. Wyłącznie producenci, którzy produkują produkty zgodnie z specyfikacją mogą wykorzystywać wspólnotowe symbole. Mogą być one umieszczane zarówno na produktach, jak i w materiałach reklamowych i promocyjnych. Sposób ich wykorzystywania zależy od producentów. Są oni ograniczeni wyłącznie poprzez przepisy odnoszące się do barw i kolorów symbolu. Ochrona zarejestrowanych nazw Wszystkie nazwy zarejestrowane jako Chronione Nazwy Pochodzenia lub Chronione Oznaczenia Geograficzne podlegają ochronie na terenie Unii Europejskiej. Ochrona ta obejmuje następujące zakazy: - zabrania się jakiegokolwiek bezpośredniego lub nawet pośredniego użycia nazwy wobec produktów, które nie zostały objęte rejestracją, a nawet tych, które są podobne do produktów posiadających zarejestrowaną nazwę, - zabronione jest jakiekolwiek niewłaściwe użycie zarejestrowanej nazwy nawet, jeżeli chroniona nazwa jest przetłumaczona lub towarzyszy jej wyrażenie "w stylu", "typu metodą,"tak jak produkowane w", "imitacja" lub inne podobne, - w przypadku produktów, które nie są podobne i nie należą do tej samej kategorii produktów, co produkty posiadające zarejestrowaną nazwą, zakaz jej używania dotyczy tylko takich przypadków, w których jej użycie wykorzystywałoby reputację chronionej nazwy - zabronione też jest stosowanie innych praktyk, które mogą wprowadzać konsumenta w błąd co do prawdziwego pochodzenia lub natury produktu czy też jego wyjątkowych cech Zgodnie z przepisami zawartymi w ustawie o rejestracji i ochronie nazw i oznaczeń produktów rolnych i środków spożywczych oraz o produktach tradycyjnych, naruszanie wymienionego zakresu ochrony jest surowo karane. Stosowany zakres kar jest bardzo zróżnicowany i zależy od skali naruszenia -od kary grzywny, aż do kary pozbawienia wolności do lat 5. Należy jednak pamiętać, że prawo do wykorzystywania zarejestrowanej nazwy przysługuje nie tylko tym producentom, którzy złożyli wniosek, ale także wszystkim innym wytwórcom z określonego we wniosku obszaru geograficznego, którzy produkują wyrób zgodnie z metodą produkcji zawartą w specyfikacji oraz poddają się kontroli. Ochrona Nazwy Specyficznego Charakteru uzależniona jest od tego, czy producenci ubiegający się o rejestrację wystąpili o jej zastrzeżenie. Jeśli nazwa nie została zastrzeżona, inni producenci mogą jej używać - bez względu na to, czy produkują zgodnie ze specyfikacją, czy też nie. Producenci, którzy nie przestrzegają specyfikacji, nie mają natomiast prawa używania logo (symbolu) potwierdzającego specyficzny charakter produktu i napisu "Gwarantowana Tradycyjna Specjalność". Symbol graficzny informuje konsumentów, że specyficzny charakter produktu został zagwarantowany przez odpowiedni system kontroli i potwierdzony poprzez rejestrację w Komisji Europejskiej. Procedura rejestracji Procedury rejestracji nazw jako chronionych oznaczeń geograficznych lub chronionych nazw pochodzenia oraz zasady rejestracji nazw specyficznego charakteru na szczeblu unijnym są do siebie bardzo zbliżone. Zawsze przebiegają one dwuetapowo. 14

15 Pierwszy etap przeprowadzany jest w kraju członkowskim, drugi natomiast na poziomie Komisji Europejskiej. Władze Państwa Członkowskiego są zobowiązane do dokładnego sprawdzenia wniosku zarówno pod kątem formalnym, jak i merytorycznym, przed przesłaniem go do Komisji Europejskiej. Jedynie wnioski, które nie budzą żadnych zastrzeżeń w państwie członkowskim, mogą być przekazane na poziom unijny. Procedura rejestracji na poziomie krajowym - Na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. o rejestracji i ochronie nazw i oznaczeń produktów rolnych i środków spożywczych oraz o produktach tradycyjnych wnioski o rejestrację nazwy pochodzenia, oznaczenia geograficznego i nazwy specyficznego charakteru składa się do Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Ustawa o rejestracji i ochronie nazw i oznaczeń produktów rolnych i środków spożywczych oraz o produktach tradycyjnych (Dz. U r. Nr 10 poz. 68) po sprawdzeniu złożonego wniosku pod kątem formalnym, czyli prawidłowości wypełnienia wszystkich pól wniosku, publikuje się jego skróconą specyfikację na stronach internetowych oraz w dzienniku urzędowym ministra publikacja rozpoczyna procedurę uzgadniania wniosku na poziomie krajowym; każda osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, której interesu gospodarczego lub prawnego dotyczy postępowanie, może bowiem złożyć zastrzeżenie do wniosku o rejestrację złożony wniosek oraz ewentualne wniesione zastrzeżenia przekazywane są Radzie do Spraw Tradycyjnych i Regionalnych Nazw Produktów Rolnych i Środków Spożywczych, która jest organem opiniodawczo-doradczym Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi i ma za zadanie wydanie opinii dotyczących wniosków i zastrzeżeń o spełnianiu wymagań określonych w rozporządzeniu 2081/92 lub rozporządzeniu 2082/92 Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi może zawsze wystąpić do wnioskodawcy o uzupełnienie lub wyjaśnienie informacji zawartych we wniosku w przypadku, gdy wniosek jest niezasadny, Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi wydaje decyzję o odmowie przekazania wniosku o rejestrację do Komisji Europejskiej i umarza postępowanie w przypadku, gdy wniosek i zastrzeżenie są zasadne, Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi wzywa wnioskodawcę oraz wnoszącego zastrzeżenie do złożenia w wyznaczonym terminie uzgodnionego wniosku o rejestrację uzgodniony wniosek o rejestrację przekazywany jest ponownie Radzie i jeśli spełnia wszystkie stawiane mu wymagania, a zastrzeżenia zastały uwzględniane lub uznane za niezasadne, przekazywany jest niezwłocznie do Komisji Europejskiej. Procedura rejestracji na poziomie Komisji Europejskiej Przesłany do Komisji wniosek jest gruntownie analizowany i oceniany. Komisja ma prawo zwrócić się do władz państwa członkowskiego z prośbą o uzupełnienie lub doprecyzowanie informacji w nim zawartych: po przeprowadzeniu oceny podejmowana jest decyzja o kontynuowaniu procesu rejestracji lub o odrzuceniu wniosku; gdy rejestracja jest kontynuowana, streszczenie specyfikacji publikowane jest w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich publikacja ta rozpoczyna procedurę uzgadniania wniosku na poziomie całej Unii Europejskiej; producenci z innych państw członkowskich mogą zgłosić 15

16 zastrzeżenia, co do rejestracji; sprzeciw może także pochodzić od państw spoza UE, należących do Światowej Organizacji Handlu - WTO; sprzeciwów na poziomie unijnym nie mogą jednak zgłaszać podmioty z tego państwa, z którego przesłany został dany wniosek w przypadku złożenia zastrzeżenia, Państwo, z którego pochodzi wniosek, i to, które złożyło zastrzeżenie, są zobowiązane do znalezienia satysfakcjonującego rozwiązania i sporządzenia wspólnego wniosku jeśli w ciągu trzech miesięcy wspólna propozycja nie zostanie wypracowana i przedłożona Komisji Europejskiej, to decyzja o rejestracji jest podejmowana arbitralnie przez Komisję Europejską po ostatecznym rozstrzygnięciu wszystkich sporów, nazwa produktu jest rejestrowana i umieszczana w Rejestrze Chronionych Nazw Pochodzenia i Chronionych Oznaczeń Geograficznych lub też w Rejestrze Świadectw Specyficznego Charakteru Wymagania dotyczące wniosku o rejestrację Producenci, którzy zamierzają rejestrować nazwy wytwarzanych przez nich produktów powinni być świadomi, że odpowiednie przygotowanie wniosku o rejestrację jest bardzo pracochłonne oraz wymaga od osób przygotowujących dany wniosek dużego zaangażowania i wiedzy na temat danego produktu. Przygotowywana specyfikacja wyrobu powinna zawierać przynajmniej: skład grupy składającej wniosek, metodę produkcji, opis produktu, opis obszaru geograficznego z którego pochodzi produkt, i określenie związku produktu z tym regionem, (w przypadku produktów ubiegających się o rejestrację nazwy specyficznego charakteru zgodnie z rozporządzeniem Rady 2082/92 zamiast opis obszaru geograficznego, z którego pochodzi produkt i związek produktu z tym regionem, należy podać dokładne informacje dotyczące tradycji wytwarzania danego produktu) rys historyczny i informacje dotyczące kontroli Grupa Przygotowania do złożenia wniosku należy rozpocząć od zidentyfikowania producentów wyrobu, którego nazwa ma zostać zarejestrowana. Identyfikacja ta powinna ułatwić zorganizowanie grupy składającej wniosek-tylko grupa może się bowiem starać o rejestrację nazwy produktu. Grupa, w myśl przepisów unijnych, oznacza jakiekolwiek stowarzyszenie rolników, producentów lub przetwórców zajmujących się wytwarzaniem tego samego produktu rolnego lub spożywczego. Inne zainteresowane podmioty, na przykład sprzedawcy, konsumenci, czy smakosze i entuzjaści danego produktu, także mogą należeć do grupy i brać udział w jej pracach. Metoda produkcji Po ustaleniu grupy podmiotów zajmujących się wytwarzaniem danego produktu należy przystąpić do szczegółowego opisania metody produkcji. Metoda powinno zostać opisana w taki sposób, aby każdy z producentów wiedział, jak wyrabiać dany produkt wyłącznie na podstawie informacji zawartych w przygotowanej specyfikacji. Opis powinien być zatem bardzo szczegółowy. Przy określaniu metody produkcji należy także dokładnie przemyśleć kategorię ochrony, o którą będzie się ubiegać nazwa produktu regionalnego. Może ona bowiem wpływać na opis metody produkcji i wymagania stawiane producentom. Opis produktu 16

17 Jednym z elementów specyfikacji jest opis produktu, w którym należy zawrzeć informacje dotyczące właściwości produktu końcowego, począwszy od składu mikrobiologicznego, chemicznego, jego zapachu i kształtu, a skończywszy na jego cechach organoleptycznych. Przedstawienie tych informacji ma w szczególności ułatwić przeprowadzanie kontroli wytwarzanych produktów oraz usprawnić wyłapywanie "fałszywek" i podróbek znajdujących się na rynku. Sporządzenie opisu produktu ma także na celu przedstawienie oryginalności, niepowtarzalności i jego wyjątkowych cech. Punkt ten jest szczególnie ważny w przypadku produktów, których nazwa ma zostać zarejestrowana jako nazwa specyficznego charakteru. Należy wtedy pokazać, że produkt posiada specyficzny charakter, a więc wyjątkowe cechy i właściwości, które odróżniają go od produktów do niego podobnych. Obszar geograficzny i związek produktu z regionem (dotyczy nazw pochodzenia i oznaczeń geograficznych) Właściwe określenie obszaru geograficznego jest kluczowym elementem specyfikacji produktu. Tylko na zdefiniowanym we wniosku obszarze będzie się mogła odbywać produkcja danego wyrobu. Producenci, przygotowując wniosek, powinni pokazać, w jaki sposób ich produkt związany jest z danym obszarem geograficznym i które z jego wyjątkowych cech są wynikiem produkcji na tym właśnie obszarze. Podstawą wytyczenia obszaru geograficznego mogą być np. granice występowania specyficznych gatunków roślin używanych przy produkcji, mikroklimat czy duża zmienność temperatur lub opadów w danym regionie, występowanie pewnych gatunków zwierząt czy też lokalne umiejętności producentów określane jako "know-how". Rys historyczny We wniosku o rejestrację należy zawrzeć bardzo dokładne informacje dotyczące pochodzenia produktu, tradycji oraz historii jego wytwarzania. Informacje te mogą pochodzić z różnego typu materiałów źródłowych, w tym literatury, periodyków czy nawet prasy. Celem jest zaprezentowanie wszelkich możliwych dowodów potwierdzających, że dany produkt był wytwarzany na tym obszarze lub charakteryzował się wysoką jakością związaną z pochodzeniem z tego obszaru. Stare dokumenty, fotografie, publikacje czy receptury i przepisy, o ile uda się je tylko odszukać, należy dołączyć do wniosku. W przypadku produktów tradycyjnych szczególny nacisk należy położyć na udowodnienie, że zachowana została ugruntowana historycznie metoda produkcji. Kontrola W przypadku każdego produktu, którego nazwę producenci chcą zarejestrować jako oznaczenie geograficzne, nazwę pochodzenia lub nazwę specyficznego charakteru, muszą wyznaczyć organ, który będzie kontrolował proces produkcji. Kontrola ta ma zagwarantować, że metoda wytwarzania stosowana przez producentów jest zgodna z metodą zadeklarowaną we wniosku o rejestrację. W Polsce instytucjami wyznaczonymi do przeprowadzania takiej kontroli są: Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych lub prywatne jednostki certyfikujące. Te ostatnie muszą być jednak akredytowane zgodnie ze standardami normy PN - EN 45011:2000 oraz zostać upoważnione przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi do przeprowadzania kontroli, wydawania i cofania certyfikatów potwierdzających zgodność procesu produkcji produktów rolnych i środków spożywczych posiadających chronioną nazwę pochodzenia, chronione oznaczenie geograficzne lub świadectwo specyficznego charakteru ze specyfikacją. Koszty przeprowadzonych kontroli ponoszą sami 17

18 producenci. Opisywanej kontroli nie należy mylić z urzędową kontrolą jakości żywności, dokonywaną m.in. przez inspekcje weterynaryjną lub sanitarną. Wniosek o wydanie decyzji administracyjnej powinien zawierać: 1) nazwę i siedzibę wnioskodawcy 2) dane osobowe osób upoważnionych do reprezentowania grupy zgodnie z aktem założycielskim 3) oznaczenie produktu lub grupy produktów 4) wypis z rejestru sądowego 5) akt założycielski 6) listę członków 7) plan działania grupy na 3 lata zgodny ze statutem 8) Wojewoda właściwy ze względu na siedzibę grupy stwierdza w drodze administracyjnej spełnienie warunków ustawowych i dokonuje wpisu do rejestru grup. Tylko grupy wpisane do rejestru mogą ubiegać się o pomoc finansową. C o oznacza sformułowanie, że produkt ma specyficzny charakter? Aby nazwa produktu została zarejestrowana jako nazwa specyficznego charakteru, produkt musi posiadać cechy, które odróżniają go od innych produktów. Po pierwsze, musi posiadać specyficzny charakter. Dokładna definicja w rozporządzeniu brzmi: specyficzny charakter to cecha lub zespół cech, które wyraźnie odróżniają produkt rolny lub środek spożywczy od innych podobnych produktów lub środków spożywczych, należących do tej samej kategorii. Na przykład, takimi cechami mogą być: smak lub specyficzne surowce. Według definicji zawartej w rozporządzeniu, szczególny charakter nie polega na: Szczególnej prezentacji (np. szczególnie luksusowe bądź atrakcyjne opakowanie, jakiego nie posiada żaden inny produkt); Składzie lub sposobie produkcji, spełniającym tylko wymagania koniecznych zasad lub dobrowolnych standardów; Specyficznym pochodzeniu lub rodowodzie geograficznym; Wynikach stosowania innowacji technologicznych. Także tradycyjny charakter jest koniecznym elementem dodatkowym w celu rejestracji nazwy. W tym kontekście, tradycyjny charakter oznacza, że produkt jest: - Wyprodukowany z użyciem tradycyjnych surowców, lub charakteryzuje się tradycyjnym składem. - Charakteryzuje się sposobem produkcji i / lub przetwórstwa, odzwierciedlającym tradycyjny sposób produkcji i / lub przetwórstwa. Rozporządzenie ustala więc dwa warunki niezbędne do rejestracji nazwy produktu: produkt musi posiadać cechy, które odróżniają go od innych produktów, i musi to być produkt tradycyjny. Systemy jakości a produkt regionalny Bezpieczeństwo żywności zaczyna się w naszych gospodarstwach rolnych 18

19 Znacząca ilość zużywanej w UE żywności pochodzi unijnych gospodarstw rolnych. Rolników w UE jest więcej niż 10 milionów. Stanowi to 5,4% całego zatrudnienia. Natomiast gospodarka rolna generuje dużo więcej miejsc pracy w gminach w przetwórstwie żywności i produkcji pasz. Jako reakcja na braki żywności podczas i po II Wojnie Światowej, Wspólna Polityka Rolna UE początkowo, przede wszystkim, zachęcała do produkcji dużej ilości żywności, żeby osiągnąć samowystarczalność. Inaczej mówiąc, im więcej rolnicy produkowali, tym większe było wsparcie finansowe, które oni otrzymywali. Z czasem, polityka ta doprowadziła do nadpodaży produkcji żywności, przy wysokim obciążeniu podatnika i niekiedy powodowała napływ pieniędzy do rolników, nieadekwatny do potrzeby wsparcia ich produkcji. Rozpoznanie tego problemu zbiegło się ze wzrostem niepokoju, wokół tego czy Wspólna Polityka Rolna zachęcała do intensywnych metod gospodarowania, które zwiększyły zagrożenia dla bezpiecznej żywności, czy też nie. To pobudziło reformę Wspólnej Polityki Rolnej, w wyniku której odchodzi się od płatności zależnej od wielkości produkcji do bezpośrednich płatności dla rolników, by zwiększać ich dochody. Dodatkową zaletą takiego podejścia jest to, że płatności mogą zostać użyte jako motywacja do rolników by: - Produkować bezpieczną żywność w higienicznych warunkach. - Utrzymywać wysoki poziom dobrostanu zwierząt. - Stosować przyjazne dla środowiska metody produkcji. - Promowali zrównoważoną gospodarkę na wsi. To nowe podejście jest postrzegane jako najlepszy sposób połączenia kilku celów: - Uzasadnione dochody dla rolników - Uczciwe ceny i bezpieczna żywność wysokiej jakości dla konsumentów - Koszt zadowalający dla podatnika - Pozwolenia dla innych krajów na uczciwy dostęp ich produktów i żywności do rynku UE - Konkurencyjny przemysł spożywczy UE teraz kładzie większy, niż w przeszłości, nacisk na jakość w przeciwieństwie do ilości i na rolę i dochody indywidualnych rolników. Na przykład, UE zapewnia wsparcie dla rolników, którzy biorą udział w planach ukierunkowanych na poprawę i zapewnienie jakości produktów rolniczych i procesów produkcji. Poza bezpieczeństwem: jakość i różnorodność Konsumenci UE chcą żywności bezpiecznej i o dobrej jakości. W dodatku chcą oni, by UE w swoich granicach szanowała różnorodność kulturową i żywieniową. UE uznaje to i promuje jakość przez unijne i międzynarodowe normy, przez wprowadzenie możliwości dobrowolnego poddawania się procedurom oceny i oznakowania towaru znakiem jakości oraz stosowanie opisów wskazujących na pochodzenie żywności i napojów. Rozpoznawanie Jakości i Różnorodności UE rozwinęła znaki jakości żeby konsumenci mogli łatwo rozpoznać jakość albo zdrowe, ekologiczne artykuły żywnościowe. - "Chroniona nazwa pochodzenia produktu" oznacza, że produkt został wyprodukowany, został przetworzony i został przygotowany w danym geograficznym obszarze stosującym rozpoznaną wiedzę specjalistyczną. 19

20 - Zastrzeżone Oznaczenie Geograficzne pokazuje, że na jakimś etapie produkcji, postępowania albo przygotowywania, ten produkt ma związek z szczególnym geograficznym obszarem. - Tradycyjna Specjalność Gwarantowana oznacza, że zostały użyte tradycyjne metody produkcyjne albo składniki. - Rolnictwo ekologiczne jest etykietą dla produktu, w którym przynajmniej 95% składników było wyprodukowane metodami ekologicznymi. Dzięki tym przepisom, konsumenci mogą być pewni, że występuje prawdziwy związek pomiędzy nazwami miejsca wyprodukowania oraz produktami takimi jak szynka Parma, ser Roquefort, piwo mocne ciemne Newcastle, piwo Dortmund, wino Roja i wódka Siwucha. UE popiera na arenie międzynarodowej podobną działalność tak aby związek nazw z produktem takim jak np. herbata Darjeeling i greckie ouzo był dobrze chroniony. Podstawa bezpieczeństwa dla różnorodności i doskonałości Unia traktuje bardzo poważnie swoją odpowiedzialność za zmniejszanie zagrożeń w stale zmieniającym się globalnym rynku żywności. Podejmuje decyzje oparte wynikach badań naukowych, które są dostępne dla każdego: naukowców, rolników, producentów żywności albo konsumentów. Równocześnie UE zakłada, że normy bezpieczeństwa żywności powinny promować produkt, a nie ograniczać jego wybór i jego jakość. Celem wprowadzonych uregulowań nie jest tłumienie innowacji albo ujednolicanie ogromnego wyboru artykułów żywnościowych dostępnych na rynku europejskim, ale przedstawienie podstawowych normy bezpieczeństwa, aby służyły one jako podstawa, na której jakość i doskonałość mogą rozwijać się i prosperować. Ryzyko może nigdy całkowicie nie być wyeliminowane. Jednakże, przez ustanawianie norm o wysokich wymaganiach, przez stałe ocenianie ryzyka i przez kierowanie się najlepszym dostępnym niezależnym doradztwem naukowym, UE może być dumna ze swojej polityki bezpieczeństwa żywności opartej na aktualnej wiedzy. Strategia : od gospodarstwa do widelca Konsumenci Europy chcą produktów żywnościowych, które są bezpieczne i zdrowe. Unia Europejska jest zainteresowana tym, aby produkty żywnościowe, które spożywamy, spełniały te same wysokie normy jakościowe dla wszystkich jej obywateli, bez względu na to, czy jedzenie pochodzi z własnego, czy z innego kraju, członka UE lub spoza UE. Prace nad poprawą bezpieczeństwa żywności są kontynuowane, a w ciągu ostatnich kilku lat dokonano znacznego postępu w tym zakresie. Było to odpowiedzią na spektakularne doniesienia o chorobie szalonych krów oraz występowaniu dioksyn w oleju, w latach 90 ych. Celem tych prac było nie tylko zapewnienie, że unijne prawo dotyczące bezpieczeństwa żywności jest aktualizowane na bieżąco, a także, że konsumenci otrzymują tyle informacji o potencjalnych zagrożeniach, ile tylko jest możliwe oraz o tym co się robi, by je pomniejszyć. Nie ma żadnej takiej rzeczy jak zero ryzyka, ale UE robi co możliwe, przez wszechstronną strategię bezpieczeństwa żywności, by ograniczyć ryzyko do minimum za pomocą promowania nowej generacji żywności i norm higieny odzwierciedlających najbardziej zawansowaną wiedzę naukową. Bezpieczeństwo żywności zaczyna się w 20

21 gospodarstwie rolnym. Reguła od fermy do widelca, dotyczy każdej sytuacji niezależnie od tego, czy nasze jedzenie jest wyprodukowane w UE, czy jest importowane z jakiegokolwiek innego państwa. Są cztery ważne elementy strategii bezpiecznej żywności w UE: 1. Zasada bezpieczeństwa żywności i paszy dla zwierząt; 2. Niezależna i publicznie dostępna porada naukowa; 3. Mechanizmy wzmacniania reguł i kontrolowania procesów ; 4. Prawo konsumenta do wyboru żywności, opartego na kompletnych informacjach o jej pochodzeniu i składnikach. Przestrzeń dla zróżnicowania Bezpieczna żywność nie oznacza jednolitości produktów. System dla zapewniania bezpiecznej żywności jest wspólny dla wszystkich krajów UE, ale dopuszcza on różnorodność. Jest miejsce dla tradycyjnych posiłków i dla lokalnych specjalności. W rzeczywistości UE aktywnie promuje rozmaitość i jakość. Ochrania wyróżniające się, albo tradycyjne dania związane z pewnymi regionami, albo pewne metody produkcji przed nieuczciwym naśladownictwem przez innych i to promuje rolnictwo organiczne. Higiena paszy i żywności Spełnianie norm przez żywność i pasze nie ma żadnego sensu, jeżeli żywność jest produkowana albo sprzedawana w niehigienicznych warunkach. Niewymagające normy higieny żywności są zaproszeniem do rozpowszechniania się, na przykład salmonelli i listerii, które są przyczyną zatrucia żywności. Salmonelli nadaje się znacznie mniej rozgłosu niż BSE, ale jest ona faktycznie bardziej groźna. Znajdywana w całym wachlarzu produktów żywnościowych, takich jak surowe jajka, mięsie drobiowym, wieprzowym i w wołowinie, zabija ona kilkaset ludzi każdego roku a zakaża dziesiątki tysięcy. UE uaktualniła określone zasady zajmujące się niektórymi zagrożeniami i ogólnymi regułami higieny dla wszystkich produktów żywnościowych i pasz, jako część gruntownego przeglądu zasad bezpieczeństwa żywności z ostatnich kilku lat. Produkcja żywności musi identyfikować każdy etap krytyczny dla bezpieczeństwa żywności. Gdy procedury bezpieczeństwa będą opracowane, muszą być zastosowane, utrzymywane i systematycznie sprawdzane. System HACCP Od przystąpienia Polski do Unii Europejskiej wszystkie firmy zajmujące się produkcją i dystrybucją żywności muszą wdrożyć i stosować zasady systemu HACCP. Przed opisaniem podstaw prawnych tego obowiązku niezbędne jest krótkie wyjaśnienie, czym jest system HACCP. Co znaczy skrót HACCP? Skrót HACCP pochodzi od określenia w języku angielskim (Hazard Analysis and Critical Control Points), które tłumaczy się jako Analiza Zagrożeń i Krytyczne Punkty Kontroli. Oznacza system organizacji działania w firmach mających do czynienia z żywnością, służący zapewnieniu bezpieczeństwa zdrowotnego tej żywności. System HACCP jest uznawany za najskuteczniejsze narzędzie pozwalające zagwarantować, że żywność nie ulegnie skażeniu lub zanieczyszczeniu i będzie bezpieczna dla konsumenta. 21

22 Zasady GMP/GHP, które należy wdrożyć przed wprowadzeniem HACCP Przed wprowadzeniem w zakładzie systemu HACCP należy wdrożyć zasady Dobrej Praktyki Produkcyjnej (GMP - Good Manufacturing Practice) oraz zasady Dobrej Praktyki Higienicznej (GHP - Good Hygiene Practice), które mają na celu stworzenie warunków do wytworzenia żywności bezpiecznej pod względem higienicznym. Dotyczą one m.in. pomieszczeń, maszyn i urządzeń, usuwania odpadów, mycia, zaopatrzenia w wodę, pozyskiwania surowców, higieny osobistej i szkolenia personelu. Właśnie wdrażanie zasad GMP/GHP może w niektórych firmach wiązać się z koniecznością ponoszenia wydatków, np. na przebudowę pomieszczeń lub wymianę wyposażenia zakładu. W firmie, która funkcjonuje w pełnej zgodności z zasadami GMP/GHP, wdrażanie systemu HACCP nie powinno powodować nadmiernych kosztów (mogą one być związane ze szkoleniem personelu lub zakupem urządzeń pomiarowych). Podstawowe cechy systemu HACCP System HACCP tworzy się indywidualnie dla każdego zakładu (linii produkcyjnej) uwzględniając specyfikę prowadzonej tam działalności. Za wprowadzenie i utrzymywanie działania systemu odpowiedzialne jest kierownictwo zakładu. System ten: - polega na identyfikacji występujących zagrożeń żywności (biologicznych, chemicznych, fizycznych) oraz określeniu metod ich uniknięcia, - ma charakter prewencyjny, przenosi ciężar kontroli z końcowego produktu na poszczególne fazy całego procesu produkcji i dystrybucji, - może być stosowany na wszystkich etapach tzw. "łańcucha żywnościowego" (od gospodarstwa rolnego do stołu konsumenta): podczas produkcji, magazynowania, dystrybucji, dostarczania konsumentowi w sklepach i restauracjach, - wymaga udziału całego personelu zakładu oraz zaangażowania kierownictwa. Zasadniczo systemu HACCP nie poddaje się żadnej certyfikacji przez zewnętrzną jednostkę certyfikującą. Nie ma takiego wymogu prawnego, jednakże firma może poddać swój system dobrowolnej certyfikacji, jeśli chce przez to osiągnąć jakieś cele, np. marketingowe. Stopniowo powstają dokumenty, które mogą stanowić podstawę do dobrowolnej certyfikacji funkcjonującego w zakładzie systemu HACCP przez niezależne jednostki (np. duńska norma DS 3027, norma ISO ). Istnieje siedem zasad (etapów działania) w ramach systemu HACCP: 1. Przeprowadzenie analizy zagrożeń - identyfikacja mogących potencjalnie wystąpić zagrożeń biologicznych, chemicznych i fizycznych - określenie prawdopodobieństwa ich wystąpienia - określenie ich istotności dla bezpieczeństwa żywności - ustalenie środków zapobiegawczych i kontrolnych 2. Ustalenie krytycznych punktów kontrolnych - zidentyfikowanie wszystkich miejsc, etapów, procesów w których niezbędne jest opanowanie występujących zagrożeń poprzez ich kontrolę 3. Ustalenie limitów krytycznych dla każdego z punktów kontrolnych - przypisanie każdemu z krytycznych punktów kontrolnych parametrów określonych przy pomocy specyficznych miar (np. temperatury, wilgotności, czasu) oraz oznaczenie granic ich tolerancji. 22