WIEDZA TAJEMNA część III czyli odkrywanie sekretów tajemnicy lekarskiej, adwokackiej i dziennikarskiej

Transkrypt

1 Mateusz Tomanek WIEDZA TAJEMNA część III czyli odkrywanie sekretów tajemnicy lekarskiej, adwokackiej i dziennikarskiej Lekarze, aptekarze, pielęgniarki, adwokaci, dziennikarze można by tak wymieniać zawody zaufania publicznego... Czym się charakteryzują, dlaczego to właśnie one mogą liczyć na owe zaufanie? Odpowiedzi na to pytanie można znaleźć w komunikacie z badań przeprowadzonych przez Centrum Badań Opinii Społecznej - Opinia społeczna na temat zawodów zaufania publicznego. 1 Polacy określili, że zawód zaufania publicznego to zawód, który jest istotny dla ogółu społeczeństwa i charakteryzuje się (w nawiasach podano odsetek osób odpowiadających na stwierdzenie zdecydowanie tak/raczej tak): 2 szczególną więzią zaufania między klientem a osobą wykonującą dany zawód (60/29); obowiązkową tajemnicą zawodową (69/21); nienaganną postawą moralną i etyczną osób wykonujących taki zawód (80/16); wysokim poziomem jakości świadczonych usług (78/15). Żeby pokazać jak ważnym dla społeczeństwa jest dochowanie tajemnicy zawodowej (90% uważa, że zawód zaufania publicznego tym się charakteryzuje), zaprezentuję również wyniki badań zawodów, które cieszą się największą ufnością Polaków: lekarz (94%); pielęgniarka i położna (88%); notariusz, adwokat, radca prawny (87%); farmaceuta (84%); dziennikarz (80%). 3 1 CBOS, BS/73/2004, Warszawa kwiecień Badanie OPINIA SPOŁECZNA NA TEMAT ZAWODÓW ZAUFANIA PUBLICZNEGO zostało zrealizowane przez CBOS na zlecenie Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej w dniach lutego 2004 roku. Przeprowadzono je metodą kwestionariuszowych wywiadów bezpośrednich na reprezentatywnej losowej imiennej próbie dorosłych Polaków. Liczebność próby zrealizowanej (netto) wyniosła N= CBOS, BS/73/2004, Warszawa kwiecień

2 Właśnie tym, wyżej przedstawionym grupom, chciałbym poświęcić większą uwagę. Rozważania te będą opierały się w szczególności na aspektach prawnych dochowania tajemnic, a także ich odstępstw. Tajemnica lekarska Wiedza lekarza na temat badanej osoby jest ogromna poprzez dokumentację przebiegu chorób, hospitalizacji można się dowiedzieć o pacjencie wielu rzeczy. Wiadomą rzeczą jest to, że osoba wykonująca czynności zawodowe powinna zachować w tajemnicy wszystkie informacje, których dowiedziała się przy tej okazji. Zapisów o ochronie tych informacji przez lekarza jak i lekarza stomatologa, możemy szukać w art. 40 ustawy z dnia 5 grudnia 1996r. o zawodzie lekarza 4. Także, ten sam artykuł dostarcza nam wiadomości, kiedy to zapisu o tajemnicy lekarskiej się nie stosuje: 1. wynika to z innych ustaw (na przykład sąd, prokurator, organy rentowe i zakłady ubezpieczeń mogą żądać od lekarza ujawnienia danych o pacjencie jeśli jest to potrzebne w toczącym się przed tymi organami postępowaniu), 2. badanie lekarskie zostało przeprowadzone na żądanie uprawnionych do tego organów lub instytucji (w tej sytuacji, lekarz informuje o stanie zdrowia pacjenta wyłącznie te organy i instytucje), 3. zachowanie tajemnicy może stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób, 4. pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy wyraża zgodę na ujawnienie tajemnicy (jednak wcześniej powinni oni zostać poinformowani o niekorzystnych dla pacjenta skutkach jej ujawnienia), 5. zachodzi konieczność przekazania niezbędnych informacji o pacjencie związanych z leczeniem innemu lekarzowi lub osobom uprawnionym uczestniczącym w leczeniu (a jest to niezbędne do dalszego leczenia), 6. jest to konieczne do praktycznej nauki zawodów medycznych, 4 Dz.U. z 1997r. Nr 28, poz 152 2

3 7. jest to niezbędne dla celów naukowych (ujawnienie tajemnicy może wówczas nastąpić tylko w niezbędnym zakresie). 5 Także po śmierci pacjenta, prawa do tajemnicy informacji nadal trwają. Jak ważną sprawą jest zachowanie tajemnicy lekarskiej wiedział już Hipokrates, w jego słynnej przysiędze czytamy: Przysięgam na Apollona lekarza, na Asklepiosa, Hygieje, i Panaceje oraz na wszystkich bogów i boginie, biorąc ich na świadków, że wedle mej możności i rozeznania będę dochowywał tej przysięgi i tych zobowiązań Cokolwiek bym podczas leczenia, czy poza nim, z życia ludzkiego ujrzał, czy usłyszał, czego nie należy na zewnątrz rozgłaszać, będę milczał, zachowując to w tajemnicy... 6 Z tej przysięgi czerpie obowiązujący Kodeks Etyki Lekarskiej, w którym to, już w przyrzeczeniu lekarskim, czytamy: Przyjmuję z szacunkiem i wdzięcznością dla moich Mistrzów nadany mi tytuł lekarza i w pełni świadomy związanych z nim obowiązków przyrzekam:... nie nadużywać ich zaufania i dochować tajemnicy lekarskiej nawet po śmierci chorego... 7 Nie tylko lekarze są zobowiązani do tajemnicy. Ustawa 8 zobowiązuje również zakłady opieki zdrowotnej do zapewnienia ochrony danych osobowych zawartych w dokumentacji medycznej osób korzystających ze świadczeń zdrowotnych zachowanie tajemnicy również wymagane jest od pielęgniarek. W środowisku lekarskim nie w pełni jeszcze uświadomiono sobie rangę problemu tajemnicy, czego przykładem może służyć sposób przetrzymywania dokumentacji medycznej pacjenta przy łóżku chorego, z którą każdy może się zapoznać. 9 Pacjent ma prawo do intymności i poszanowania godności w czasie udzielania świadczeń zdrowotnych. W razie zawinionego naruszenia praw pacjenta, sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną 5 ibidem, art. 40, ust. 2 6 Przysięga Hipokratesa, 7 Kodeks Etyki Lekarskiej 8 Dz.U. Nr 91, poz Gazeta Prawna (Ubezpieczeniowa) nr 48 z 1-7 grudnia 1998r. 3

4 krzywdę. 10 Również artykuł mówi o konsekwencjach złamania tajemnicy: Kto, wbrew przepisom ustawy lub przyjętemu na siebie zobowiązaniu, ujawnia lub wykorzystuje informację, z którą zapoznał się w związku z pełnioną funkcją, wykonywaną pracą, działalnością publiczną, społeczną, gospodarczą lub naukową, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Związani z dochowaniem tajemnicy, a często zapominani, są aptekarze Ustawa z 19 kwietnia 1991r. o izbach aptekarskich 11, zaznacza w art. 20, iż członkowie samorządu aptekarskiego są obowiązani do zachowania w tajemnicy wiadomości dotyczących zdrowia pacjenta, uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu. Podsumowując, tajemnica lekarska nie ma czasowego obowiązania trwa nawet po śmierci pacjenta. O chorobie i przyczynie zgonu lekarz ma jednak prawo poinformować najbliższą rodzinę, lecz nie może tego uczynić, jeżeli pacjent wyraźnie zabronił udzielania takich informacji. Jak widać na tym przykładzie, tajemnica lekarska jest zasadą bardzo przestrzeganą i mocno ugruntowaną w prawie jak i etyce, czego dowodem może być wyżej wymieniany zapis z przysięgi Hipokratesa. Tajemnica adwokacka i radcowska Bronić złodziejaszka, rabusia, przestępcę, mordercę co zrobić etyka, moralność, podstawowe prawo do obrony wewnętrzny konflikt, który pojawia się tam, gdzie prawo mówi co innego niż sumienie. Wszystkie czynności, związane z obiektywnością i sprawiedliwością zarówno radcy prawnego jak też adwokata zostały zawarte w ustawach o radcach prawnych 12 i prawie o adwokaturze. 13 Interesującym aktem, poruszającym niewątpliwie kwestię tajemnicy jest Kodeks Etyki Adwokackiej. 14 Zapewnia on lojalność wobec klienta, a także wyznacza granice obowiązywania tajemnicy, paragraf 19 określa iż: Znajdujące się w aktach adwokackich materiały objęte są tajemnicą adwokacką. 10 Kodeks Cywilny, art Dz.U. Nr 41, poz. 179 z późń. zm.) 12 Dz.U nr 19 poz Dz.U nr 16 poz Zbiór Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu, Uchwała NRA 32/2005 z 19 listopada 2005r. 4

5 Tajemnicą objęte są nadto wszystkie wiadomości, notatki i dokumenty dotyczące sprawy uzyskane od klienta oraz innych osób, niezależnie od miejsca, w którym się znajdują. Także do przestrzegania obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej adwokat może zobowiązać swoich współpracowników i personel oraz wszelkie osoby zatrudnione przez niego podczas wykonywania działalności zawodowej. Gwarantem zachowania tajemnicy jest Kodeks postępowania karnego. Wyklucza on jednoznacznie możliwość przesłuchania obrońcy lub adwokata, co do faktów, o których dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę, stosując w art. 178 frazę: nie wolno przesłuchiwać jako świadków. 15 Jednocześnie kodeks stanowi, iż osoby obowiązane do zachowania tajemnicy notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego, lekarskiej lub dziennikarskiej mogą być przesłuchiwane co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. 16 O zezwoleniu na przesłuchanie adwokata, czy też radcy prawnego decyduje sąd, a na to postanowienie przysługuje zażalenie. Tajemnica dziennikarska Dochowanie tajemnicy lekarskiej jak i adwokackiej jest podstawową zaufania tych grup zawodowych. Co do okoliczności zachowania sekretów pacjenta, czy oskarżonego nie ma większych wątpliwości. Co jednak z tajemnicą dziennikarską jak wiemy, może ona być idealnym narzędziem do ukrywania źródeł informacji. Ukrywanie źródeł informacji, natomiast prowadzi do uniemożliwienia sprawdzenia wiarygodności tych danych. Dziennikarze już nie raz zaskoczyli na łamach gazet sensacją, która później okazała się nieprawdziwą informacją. Przykładem takich czasopism (brukowców) może być niemiecki Das Bild jak również polski Fakt. Patrząc jednak z drugiej strony, dzięki dyskrecji dziennikarzy możemy dowiadywać się o wielu problemach gospodarczych czy politycznych (słynna afera Watergate, ujawniona przez dziennikarzy Washington Post, która doprowadziła do dymisji Nixona). 15 Dz.U nr 89 poz ibdem, art

6 W jakich granicach obowiązuje tajemnica dziennikarska i jak bardzo można chronić ujawnienia źródeł informacji? Odpowiedzi na te pytania można znaleźć w prawie prasowym 17, Dziennikarskim Kodeksie Obyczajowym, a także w Karcie Etycznej Mediów. Artykuł 15 prawa prasowego, określa obowiązek dochowania tajemnicy. Ochronie tej podlegają dane umożliwiające identyfikację autora materiału prasowego, listu do redakcji lub innego materiału o tym charakterze, jak również innych osób udzielających informacji opublikowanych albo przekazanych do opublikowania, jeżeli osoby te zastrzegły nieujawnianie powyższych danych. Także nie można ujawniać wszelkich danych, które mogą naruszać chronione prawem interesy osób trzecich. Jednak, tajemnica dziennikarska nie jest nienaruszalna, niepodważalna. Artykuł 180. kodeksu postępowania karnego wskazuje, że sąd lub prokurator może zwolnić osoby od obowiązku zachowania tajemnicy w postępowaniu sadowym. Oczywiście zwolnienie z tajemnicy zawodowej może być tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. 18 Jednak zwolnienie dziennikarza od obowiązku zachowania tajemnicy nie może dotyczyć danych umożliwiających identyfikację autora materiału prasowego, listu do redakcji lub innego materiału o tym charakterze, jak również identyfikację osób udzielających informacji opublikowanych lub przekazanych do opublikowania, jeżeli osoby te zastrzegły nieujawnianie powyższych danych. 19 Podsumowując tajemnice lekarską, radcowską, adwokacką czy też dziennikarską możemy dostrzec, iż owa tajemna wiedza, a dokładnie przepisy, zabezpieczają interesy osób wykonujących zawody zaufania publicznego ja również interesy ich klientów. 17 Dz.U nr 5 poz Dz.U nr 89 poz. 555 art ibidem, art