Obowiązujące regulacje dotyczące dostępu do informacji

Transkrypt

1 BSE 1 Informacja BSE nr 730 (IP-91 P) Obowiązujące regulacje dotyczące dostępu do informacji Konstytucja RP wprowadziła zasadę dostępu obywatela do informacji o działalności organów publicznych. Szczegółowe zasady realizacji tego prawa ma dopiero unormować odrębna ustawa. Warto wobec tego zapoznać się z najważniejszymi, istniejącymi już w polskim prawie regulacjami dotyczącymi dostępu do informacji. W poniższej tabeli przedstawiono: samą zasadę, wyrażoną w Konstytucji, wyjątki od zasady w postaci różnych tajemnic usankcjonowanych w obowiązującym prawie, szczegółowo uregulowane, obowiązujące obszary jawności. Treść regulacji Adres publikacyjny (akt prawny) Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego, a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa. Prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu. Ograniczenie prawa, o którym mowa powyżej, może nastąpić wyłącznie ze względu na określone w ustawach ochronę wolności i praw innych osób i podmiotów gospodarczych oraz ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego państwa. Każdy ma prawo do wolności wyrażania opinii. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe. Nie wyklucza to prawa Państw do poddania procedurze zezwoleń przedsiębiorstw radiowych, telewizyjnych lub kinematograficznych. Korzystanie z powyższych wolności, pociągających za sobą obowiązki i odpowiedzialność może podlegać takim wymogom formalnym, warunkom, ograni- Art. 61 Konstytucji RP Art. 10 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze

2 2 BSE czeniom i sankcjom, jakie są przewidziane przez ustawę i niezbędne w społeczeństwie demokratycznym w interesie bezpieczeństwa państwowego, integralności terytorialnej lub bezpieczeństwa publicznego ze względu na konieczność zapobieżenia zakłóceniu porządku lub przestępstwu, z uwagi na ochronę zdrowia i moralności, ochronę dobrego imienia i praw innych osób oraz ze względu na zapobieżenie ujawnieniu informacji poufnych lub na zagwarantowanie powagi i bezstronności władzy sądowej. Ograniczenia konstytucyjnej zasady dostępu do informacji - różne tajemnice uregulowane w prawie polskim Tajemnica państwowa i służbowa Informacje niejawne mogą być udostępnione wyłącznie osobie dającej rękojmię zachowania tajemnicy i tylko w zakresie niezbędnym do wykonywania przez nią pracy lub pełnienia służby na zajmowanym stanowisku albo innej zleconej pracy. Informacje niejawne to zbiorcze pojęcie obejmujące tajemnice państwowe i tajemnice służbowe. Tajemnicą państwową jest informacja niejawna określona w wykazie rodzajów informacji niejawnych, stanowiącym załącznik do ustawy, której nieuprawnione ujawnienie może spowodować istotne zagrożenie dla podstawowych interesów Rzeczypospolitej Polskiej, a w szczególności dla niepodległości lub nienaruszalności terytorium, interesów obronności, bezpieczeństwa państwa i obywateli, albo narazić te interesy na co najmniej znaczną szkodę. Tajemnicą służbową jest informacja niejawna nie będąca tajemnicą państwową, uzyskana w związku z czynnościami służbowymi albo wykonywaniem prac zleconych, której nieuprawnione ujawnienie mogłoby narazić na szkodę interes państwa, interes publiczny lub prawnie chroniony interes obywateli albo jednostki organizacyjnej, Ustawa o ochronie informacji niejawnych (Dz.U. z 1999 r. Nr 11, poz. 95, ze - art. 265 i 266 Kodeksu karnego - art. 23 ustawy o świadku koronnym (Dz.U. z 1997 r. Nr 114, poz. 738 ze - art. 8 i 10 ustawy o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne (Dz.U. z 1997 r. Nr 106, poz. 679, ze - art. 55 ustawy o Narodowym Banku Polskim (Dz.U. z 1997 r. Nr 140, poz. 938, ze - art. 19 ustawy o obowiązkach i prawach posłów i senatorów (Dz.U. z 1991 r. Nr 18, poz. 79, ze - art. 61 ustawy o Służbie Więziennej (Dz.U. z 1996 r. Nr 61, poz. 283 ze - art. 64 ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 1992 Nr 4 poz. 16, ze - art. 17 ust. 2 pkt. 5 ustawy o pracownikach urzędów państwowych (Dz.U. z 1982 Nr 31 poz. 214, ze - art. 20 ust. 2 pkt. 1 h), art. 67 ust. 1 pkt. 5, art. 118 ust. 2 ustawy o służbie cywilnej (Dz.U. z 1999 Nr 49, poz. 483, ze - art. 10 ust. 2, art. 29, art. 40, art. 44, art. 71, art. 73 ustawy o Najwyższej Izbie Kontroli (Dz.U. z 1995 r. Nr 13, poz. 59, ze - art. 14 i art. 20 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. z 1997 r. Nr

3 BSE 3 Tajemnica skarbowa Indywidualne dane zawarte w deklaracji oraz innych dokumentach składanych przez podatników, płatników lub inkasentów objęte są tajemnicą skarbową. Powyższa zasada ma zastosowanie także do danych zawartych w: 1) informacjach podatkowych przekazywanych organom podatkowym przez inne podmioty 2) aktach dokumentujących czynności sprawdzające, 3) aktach postępowania podatkowego, kontroli podatkowej oraz aktach spraw karnych skarbowych, 4) informacjach uzyskanych przez organy podatkowe z banków oraz ze źródeł innych 133, poz. 882, ze - art. 15 i 18 ustawy Prawo o notariacie (Dz.U. z 1991 r. Nr 22, poz. 91,ze - art. 45, art. 48, art. 49a, art. 92 ustawy o prokuraturze (Dz.U. z 1994 r. Nr 19, poz. 70, ze - art. 56, art. 67, art. 113, art ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z 1994 r. Nr 7poz. 25, ze - art. 8 ustawy Kodeks celny - art. 27 ustawy o Inspekcji Celnej (Dz.U. z 1997 r. Nr 71, poz. 449, ze - art. 153 ustawy Kodeks postępowania cywilnego - art , art. 179 Kodeksu postępowania karnego - art. 8, 17f, 18, 31 i 33 ustawy o ujawnieniu pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi w latach osób pełniących funkcje publiczne (Dz.U. z 1999 r. Nr 42, poz. 428, ze - art. 20 ust. 4 ustawy o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i ochronie interesów konsumentów (Dz.U. z 1999 r. Nr 52, poz. 547, ze - art. 4 ustawy Prawo prasowe (Dz.U. z 1984 r. Nr 5, poz. 24, ze - art. 11 ustawy o finansach publicznych (Dz.U. z 1998 r. Nr 155, poz ze - art ustawy o wynalazczości (Dz.U. z 1993 r. Nr 26, poz. 117, ze - art. 74 Kodeksu postępowania administracyjnego dział VII ustawy Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 1997 r. Nr 137, poz. 926, ze

4 4 BSE Powyższe dane mogą być udostępniane jedynie wymienionym w ustawie podmiotom. Tajemnica Instytutu Pamięci Narodowej Pracownicy Instytutu Pamięci (w tym Prezes Instytutu Pamięci oraz członkowie Kolegium Instytutu Pamięci), także po ustaniu stosunku pracy (po upływie kadencji), są obowiązani zachować w tajemnicy wszystkie wiadomości związane z działalnością Instytutu Pamięci, powzięte w związku z zatrudnieniem w Instytucie Pamięci. Prezes Instytutu Pamięci określa rodzaje wiadomości oraz kategorie pracowników, którzy mogą je ujawnić ze względu na ich stanowisko służbowe. Prezes Instytutu Pamięci może, w szczególnie uzasadnionych wypadkach, zezwolić na ujawnienie wiadomości stanowiącej tajemnicę państwową lub służbową oraz na udostępnienie dokumentów lub materiałów objętych tajemnicą państwową określonej osobie lub instytucji, jeżeli zachowanie tajemnicy uniemożliwiałoby wykonanie wskazanych w ustawie zadań Instytutu Pamięci. Tajemnica bankowa Banki i osoby w nich zatrudnione oraz osoby, za których pośrednictwem bank wykonuje czynności bankowe, są obowiązane zachować tajemnicę bankową, która obejmuje wszystkie wiadomości dotyczące m.in. czynności bankowych i osób będących stroną umowy, uzyskane w czasie negocjacji oraz związane z zawarciem umowy z bankiem i jej realizacją, z wyjątkiem wiadomości, bez których ujawnienia nie jest możliwe należyte wykonanie zawartej przez bank umowy i inne określone w ustawie Banku nie obowiązuje zachowanie tajemnicy wobec strony umowy. Osobom trzecim wiadomości te nie mogą być ujawnione, poza przypadkami określonymi w ustawie, a także gdy osoba będąca stroną umowy na piśmie upoważni bank do przekazania określonych informacji wskazanej przez siebie osobie. Bank ma obowiązek udzielenia informacji stanowiących tajemnicę bankową wyłącznie: innym bankom, na żądanie osób upoważnionych uchwałą Komisji Nadzoru Bankowego, sądu lub prokuratora, Prezesa Głównego Urzędu Ceł, Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Przewodniczącego Komisji Papierów Wartościowych i Giełd, Prezesa Zarządu Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, biegłego rewidenta, Urzędu Nadzoru nad Funduszami Emerytalnymi, służb ochrony państwa, Narodowemu Bankowi Polskiemu na zasadach i w zakresie określonym w ustawie. Art ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz.U. z 1998 r. Nr 155, poz. 1016, ze Prawo bankowe (Dz.U. z 1997 r. Nr 140, poz. 939, ze

5 BSE 5 Banki mogą, wspólnie z bankowymi izbami gospodarczymi, utworzyć instytucję do zbierania i udostępniania bankom informacji o wierzytelnościach oraz o obrotach i stanach rachunków bankowych w zakresie, w jakim informacje te są potrzebne w związku z udzielaniem kredytów, pożyczek pieniężnych, gwarancji bankowych i poręczeń. Urzędy skarbowe zobowiązane są do zachowania w tajemnicy dokumentacji związanej z nadaniem Numeru Identyfikacji Podatkowej. Tajemnice zawodowe Ogólne regulacje dotyczące tajemnic zawodowych: art. 261 Kodeksu postępowania cywilnego art. 180 Kodeksu postępowania karnego Tajemnica lekarska Lekarz ma obowiązek zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu. Powyższego nakazu nie stosuje się, gdy: 1) tak stanowią ustawy, 2) badanie lekarskie zostało przeprowadzone na żądanie uprawnionych, na podstawie odrębnych ustaw, organów i instytucji; wówczas lekarz jest obowiązany poinformować o stanie zdrowia pacjenta wyłącznie te organy i instytucje, 3) zachowanie tajemnicy może stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób, 4) pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy wyraża zgodę na ujawnienie tajemnicy, po uprzednim poinformowaniu o niekorzystnych dla pacjenta skutkach jej ujawnienia, 5) zachodzi potrzeba przekazania niezbędnych informacji o pacjencie związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych innemu lekarzowi lub uprawnionym osobom uczestniczącym w udzielaniu tych świadczeń, 6) jest to niezbędne do praktycznej nauki zawodów medycznych, 7 ) jest to niezbędne dla celów naukowych; ujawnienie tajemnicy może nastąpić wyłącznie w niezbędnym zakresie. Lekarz, z zastrzeżeniem sytuacji, o których mowa w punktach 1-4, 6 i 7, jest związany tajemnicą również po śmierci pacjenta. Lekarz nie może podać do publicznej wiadomości danych umożliwiających identyfikację pacjenta bez jego zgody. Tajemnica aptekarska Członkowie samorządu aptekarskiego są obowiązani zachować w tajemnicy wiadomości dotyczące zdrowia art. 15 ustawy o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników (Dz.U. z 1995 r. Nr 142, poz. 702, ze art. 40 ustawy o zawodzie lekarza (Dz.U. z 1997 r. Nr 28, poz. 152, ze art ustawy o ochronie zdrowia psychicznego (Dz.U. z 1994 r. Nr 111, poz. 535, ze Art. 21 ustawy o izbach aptekarskich (Dz.U. z 1991 r. Nr 41, poz. 179 ze zmia-

6 6 BSE pacjenta, uzyskane w związku z wykonywaniem zawodu. nami) Tajemnica radcowska Radca prawny jest obowiązany zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w związku z udzieleniem pomocy prawnej. Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie może być ograniczony w czasie. Radca prawny nie może być zwolniony z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej co do faktów, o których dowiedział się udzielając pomocy prawnej lub prowadząc sprawę. Tajemnica notarialna Notariusz jest obowiązany zachować w tajemnicy okoliczności sprawy, o których powziął wiadomość ze względu na wykonywane czynności notarialne. Obowiązek zachowania tajemnicy trwa także po odwołaniu notariusza. Obowiązek zachowania tajemnicy ustaje, gdy notariusz składa zeznania jako świadek przed sądem, chyba że ujawnienie tajemnicy zagraża dobru państwa albo ważnemu interesowi prywatnemu. W tych wypadkach od obowiązku zachowania tajemnicy może zwolnić notariusza Minister Sprawiedliwości. Tajemnica adwokacka Adwokat obowiązany jest zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w związku z udzielaniem pomocy prawnej. Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie może być ograniczony w czasie. Adwokata nie można zwolnić od obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej co do faktów, o których dowiedział się udzielając pomocy prawnej lub prowadząc sprawę. Tajemnica komornicza Komornik jest obowiązany zachować w tajemnicy okoliczności sprawy, o których powziął wiadomość ze względu na wykonywane czynności. Obowiązek, o którym mowa powyżej, trwa także po odwołaniu komornika. Obowiązek zachowania tajemnicy ustaje, gdy komornik składa zeznanie przed sądem w charakterze świadka. Tajemnica dziennikarska Autorowi materiału prasowego przysługuje prawo zachowania w tajemnicy swego nazwiska. Dziennikarz ma obowiązek zachowania w tajemnicy: 1) danych umożliwiających identyfikację autora materiału prasowego, listu do redakcji lub innego materiału o tym charakterze, jak również innych osób udzielających informacji opublikowanych albo przekazanych art. 3 ust. 3-5 ustawy o radcach prawnych (Dz.U. z 1982 r. Nr 19, poz. 145, ze art. 15 i 18 ustawy Prawo o notariacie (Dz.U. z 1991 r. Nr 22, poz. 91,ze art. 6 ustawy Prawo o adwokaturze (Dz.U. z 1982 r. Nr 16, poz. 124, ze art. 14 i art. 20 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. z 1997 r. Nr 133, poz. 882, ze art. 15 i 16 ustawy Prawo prasowe (Dz.U. z 1984 r. Nr 5, poz. 24, ze

7 BSE 7 do opublikowania, jeżeli osoby te zastrzegły nieujawnianie powyższych danych, 2) wszelkich informacji, których ujawnienie mogłoby naruszać chronione prawem interesy osób trzecich. Obowiązek, o którym mowa powyżej, dotyczy również innych osób zatrudnionych w redakcjach, wydawnictwach prasowych i prasowych jednostkach organizacyjnych. Tajemnica biegłych rewidentów Biegły rewident jest zobowiązany do zachowania w tajemnicy wobec osób trzecich, poznanych w czasie badania faktów i okoliczności Tajemnica doradców podatkowych Doradca podatkowy jest obowiązany zachować w tajemnicy fakty i informacje, z którymi zapoznał się w związku z wykonywaniem zawodu. Doradca podatkowy nie może być przesłuchiwany jako świadek co do faktów i informacji, na które rozciąga się obowiązek, o którym mowa powyżej, chyba że został zwolniony od tego obowiązku w trybie określonym odrębnymi ustawami. Zasady te stosuje się odpowiednio do osób zatrudnionych przez doradcę podatkowego. Tajemnica agentów i brokerów ubezpieczeniowych Agenta ubezpieczeniowego i brokera obowiązuje tajemnica zawodowa obejmująca wszelkie informacje, jakie uzyskał w związku z prowadzeniem działalności. Tajemnice związane z publicznym obrotem papierami wartościowymi ez tajemnicę zawodową rozumie się informacje związane z publicznym obrotem, których ujawnienie mogłoby naruszyć interes uczestników tego obrotu, Do zachowania tajemnicy zobowiązane są wymienione w ustawie podmioty. Nie narusza obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej oraz informacji poufnej złożenie zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa. Prezes NIK może zwolnić z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej, jeżeli jest to niezbędne do ustalenia stanu faktycznego w prowadzonym postępowaniu kontrolnym w zakresie danych dotyczących jednostki kontrolowanej. Tajemnica zawodowa, obejmuje informacje związane z lokatami funduszu, rejestrem członków funduszu, rozrządzeniami członków funduszu na wypadek śmierci, których ujawnienie mogłoby naruszyć interes członków funduszu lub interes uczestników publicznego obrotu papierami wartościowymi. Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej jest art. 4 ustawy o biegłych rewidentach i ich samorządzie (Dz.U. z 1994 r. Nr 121, poz. 592, ze art. 8 ustawy o doradztwie podatkowym (Dz.U. z 1996 r. Nr 102 poz. 475, ze art. 37n ustawy o działalności ubezpieczeniowej (Dz.U. z 1996 Nr 11, poz. 62, ze Art. 4 i art ustawy o publicznym obrocie papierami wartościowymi (Dz.U. z 1997 Nr 118, poz. 754, ze. art. 49 ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz.U. z 1997 r. Nr 139, poz. 934, ze

8 8 BSE z mocy prawa uchylony w przypadku udostępnienia informacji objętej tajemnicą zawodową prokuratorowi, w związku z powzięciem podejrzenia o popełnienie przestępstwa, albo na żądanie prokuratora lub sądu, albo innych właściwych organów państwowych, w związku z toczącymi się postępowaniami w sprawach dotyczących działalności funduszu, towarzystwa lub depozytariusza, w tym także na żądanie Urzędu Nadzoru, w związku ze sprawowaniem przez niego nadzoru nad działalnością funduszy. Tajemnicę zawodową stanowi informacja związana z lokatami funduszu oraz rejestrem uczestników funduszu, której ujawnienie mogłoby naruszyć interes uczestników funduszu lub interes uczestników publicznego obrotu papierami wartościowymi. W przypadku przeprowadzania postępowania kontrolnego w towarzystwie lub funduszu inwestycyjnym w zakresie i na zasadach określonych w przepisach o Najwyższej Izbie Kontroli, kontrolerzy mają dostęp do tajemnicy zawodowej na podstawie odrębnego upoważnienia Prezesa Najwyższej Izby Kontroli. Tajemnica handlowa Czynem nieuczciwej konkurencji jest przekazanie, ujawnienie lub wykorzystanie cudzych informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa albo ich nabycie od osoby nieuprawnionej, jeżeli zagraża istotnym interesom przedsiębiorcy. Przez tajemnicę przedsiębiorstwa rozumie się nie ujawnione do wiadomości publicznej informacje techniczne, technologiczne, handlowe lub organizacyjne przedsiębiorstwa, co do których przedsiębiorca podjął niezbędne działania w celu zachowania ich poufności. Sąd, z urzędu lub na wniosek, zarządza odbycie posiedzenia lub jego części przy drzwiach zamkniętych, gdy mogą być ujawnione okoliczności stanowiące tajemnicę produkcyjną lub handlową strony. Ochrona danych osobowych Każdy ma prawo do ochrony dotyczących go danych osobowych. Przetwarzanie danych osobowych może mieć miejsce ze względu na dobro publiczne, dobro osoby, której dane dotyczą, lub dobro osób trzecich w zakresie i trybie określonym ustawą. Za dane osobowe uważa się każdą informację dotyczącą osoby fizycznej, pozwalającą na określenie tożsamości tej osoby. Art. 45 ustawy o funduszach inwestycyjnych Dz.U. z 1997 r. Nr 139, poz. 933, ze art Kodeksu postępowania cywilnego art. 20a i 21a ustawy o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i ochronie interesów konsumentów (Dz.U. z 1999 r. Nr 52, poz. 547, ze art. 3, 11 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz.U. z 1993 r. Nr 47, poz. 211, ze art. 28 ustawy o ochronie topografii układów scalonych (Dz.U. z 1992 r. Nr 100, poz. 498, ze Dane osobowe dotyczące dawcy i biorcy przeszczepu są objęte tajemnicą i podlegają ochronie przewidzianej w przepisach o tajemnicy zawodowej i służbowej oraz w przepisach dotyczących dokumentacji medycznej prowadzonej przez zakłady opieki zdrowotustawa o ochronie danych osobowych (Dz.U. z 1997 r. Nr 133, poz. 883, ze art. 184 Kodeksu postępowania karnego art. 12 ustawy o pobieraniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów (Dz.U. z 1995 r. Nr 138, poz. 682 ze art. 141a-141d ustawy o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym (Dz.U. z 1997 Nr 28, poz. 153, ze

9 BSE 9 nej. Jeżeli przeszczep ma być pobrany od żywego człowieka, przepis ust. 1 nie dotyczy ujawnienia danych osobowych o dawcy i o biorcy odpowiednio tym osobom. Jawność w prawie polskim - czyli obszar, których jawność przewidziana jest w prawie polskim wprost Jawność finansów publicznych Finanse publiczne są jawne. Jawność finansów publicznych jest realizowana, w szczególności przez: 1) jawność sejmowej debaty budżetowej i debat budżetowych jednostek samorządu terytorialnego, 2) jawność sejmowej debaty nad sprawozdaniem z wykonania budżetu państwa i debat nad wykonaniem sprawozdań budżetowych jednostek samorządu terytorialnego, 3) podawanie do publicznej wiadomości: a) kwot dotacji udzielanych z budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego, b) zbiorczych danych dotyczących finansów publicznych przez Ministra Finansów, 4) udostępnianie corocznych sprawozdań dotyczących finansów i działalności jednostek należących do sektora finansów publicznych. Niemniej, jawność finansów publicznych wyłącza się w stosunku do tych środków publicznych, których pochodzenie lub przeznaczenie zostało uznane za tajemnicę państwową na podstawie odrębnych przepisów lub jeżeli wynika to z umów międzynarodowych. Art. 11 ustawy o finansach publicznych (Dz.U. z 1998 r. Nr 155, poz ze Jawność Krajowego Rejestru Sądowego Krajowy Rejestr Sądowy składa się z: 1)rejestru przedsiębiorców, 2)rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej, rejestru dłużników niewypłacalnych. Rejestr prowadzą w systemie informatycznym sądy rejonowe mające siedzibę w miastach będących siedzibą wojewody i obejmujące swoją właściwością obszar województwa. Urzędy skarbowe i gminy jako zadania zlecone wykonują czynności pomocnicze związane z prowadzeniem Rejestru, polegające na zapewnieniu zainteresowanym: 1)wglądu do Europejskiej Klasyfikacji Działalności (EKD), 2)dostępu do urzędowych formularzy wniosków wymaganych ustawą, informacji o wysokości opłat określonych ustawą, sposobie ich uiszczania oraz o właściwości miejscowej sądów rejestrowych. Rejestr jest jawny. Każdy ma prawo dostępu do danych zawartych w Rejestrze za pośrednictwem Cenustawa o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz.U. z 1997 r. Nr 121, poz. 769, ze

10 10 BSE tralnej Informacji Krajowego Rejestru Sądowego. Każdy ma prawo otrzymać poświadczone odpisy, wyciągi i zaświadczenia o danych zawartych w Rejestrze. Dla podmiotu wpisanego do Rejestru prowadzi się odrębne akta rejestrowe obejmujące w szczególności dokumenty stanowiące podstawę wpisu. Każdy ma prawo przeglądania akt rejestrowych osób prawnych wpisanych do rejestru przedsiębiorców. Akta rejestrowe innych podmiotów dostępne są dla uczestników postępowania oraz za zezwoleniem przewodniczącego dla każdego, kto potrzebę przejrzenia dostatecznie usprawiedliwi. Na tych samych zasadach dopuszczalne jest sporządzenie i otrzymywanie odpisów i wyciągów z akt. Jawność postępowania i dostęp do akt sądowych Postępowanie karne Stronom, obrońcom, pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym udostępnia się akta sprawy sądowej i daje możność sporządzenia z nich odpisów. Za zgodą prezesa sądu akta te mogą być udostępnione również innym osobom. Na wniosek obrońcy lub oskarżonego i na ich koszt wydaje się kserokopie dokumentów z akt sprawy. Prezes sądu może w razie uzasadnionej potrzeby zarządzić wydanie uwierzytelnionych odpisów z akt sprawy. Jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo ujawnienia tajemnicy państwowej, przeglądanie akt, sporządzanie odpisów i kserokopii odbywa się z zachowaniem rygorów określonych przez prezesa sądu lub sąd. Uwierzytelnionych odpisów i kserokopii nie wydaje się, chyba że ustawa stanowi inaczej. Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, w toku postępowania przygotowawczego stronom, obrońcom, pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym udostępnia się akta, umożliwia sporządzanie odpisów i kserokopii oraz wydaje odpisy uwierzytelnione tylko za zgodą prowadzącego postępowanie przygotowawcze. Za zgodą prokuratora akta w toku postępowania przygotowawczego mogą być w wyjątkowych wypadkach udostępnione innym osobom. Rozprawa jest jawna, z wyjątkami przewidzianymi w ustawie. Postępowanie cywilne Rozpoznanie spraw odbywa się jawnie, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Strony i uczestnicy postępowania mają prawo przeglądać akta sprawy i otrzymywać odpisy lub wyciągi z tych akt. Akta sprawy dostępne są dla uczestników postępowania oraz za zezwoleniem przewodniczącego dla art i art. 156 Kodeksu postępowania karnego art. 9 i 525 Kodeksu postępowania cywilnego

11 BSE 11 każdego, kto potrzebę przejrzenia dostatecznie usprawiedliwi. Na tych samych zasadach dopuszczalne jest sporządzenie i otrzymywanie odpisów i wyciągów z akt. Postępowanie administracyjne W każdym stadium postępowania organ administracji publicznej obowiązany jest umożliwić stronie przeglądanie akt sprawy oraz sporządzanie z nich notatek i odpisów. Strona może żądać uwierzytelnienia sporządzonych przez siebie odpisów z akt sprawy lub wydania jej z akt sprawy uwierzytelnionych odpisów, o ile jest to uzasadnione ważnym interesem strony. Powyższych zasad nie stosuje się do akt sprawy, objętych ochroną tajemnicy państwowej, a także do innych akt, które organ administracji publicznej wyłączy ze względu na ważny interes państwowy. art. 73 i 74 Kodeksu postępowania administracyjnego Jawność naboru do służby cywilnej Każdy obywatel ma prawo do informacji o wolnych stanowiskach pracy w służbie cywilnej, a nabór do służby cywilnej jest otwarty oraz konkurencyjny. Art. 5 ustawy o służbie cywilnej (Dz.U. z 1999 r. Nr 49, poz. 483, ze Jawność a partie polityczne Partie polityczne kształtują swoje struktury oraz zasady działania zgodnie z zasadami demokracji, w szczególności przez zapewnienie jawności tych struktur, powoływania organów partii w drodze wyborów i podejmowania uchwał większością głosów. Ewidencja partii politycznych wraz z tekstami statutów partii politycznych jest jawna. Każdemu przysługuje prawo otrzymywania od Sądu uwierzytelnionych odpisów i wyciągów z ewidencji i statutów partii politycznych. Źródła finansowania partii politycznych są jawne. ustawa o partiach politycznych (Dz.U. z 1997 r. Nr 98, poz. 604, ze Opracował: Bartosz Pawłowski