Prawo lekarza do postępowania w zgodzie z sumieniem

Transkrypt

1 Prawo lekarza do postępowania w zgodzie z sumieniem (Medical doctor's right to act in harmony with his/her conscience) Konstanty Radziwiłł International law conference Medical Professionals Rights of Conscience theoretical Framework, Legal Challenges and Opportunities Warszawa, 5 września 2015 r.

2 Przysięga Hipokratesa Przysięgam na Apollina, lekarza, na Asklepiosa, Hygieę i Panaceę, oraz na wszystkich bogów i boginie, biorąc ich za świadków, że wedle mej możności i zdolności będę dochowywał tej przysięgi i tego zobowiązania. Mistrza mego w tej sztuce będę szanował na równi z rodzicami, będę się dzielił z nim swym mieniem i na żądanie zaspokajał jego potrzeby; synów jego będę uważał za swych braci i będę uczył ich swej sztuki, gdyby zapragnęli się w niej kształcić, bez wynagrodzenia i żadnego zobowiązania z ich strony; prawideł, wykładów i całej pozostałej nauki będę udzielał swym synom, synom swego mistrza oraz uczniom, wpisanym i związanym prawem lekarskim, poza tym nikomu innemu. Będę stosował zabiegi lecznicze wedle mych możności i zdolności ku pożytkowi chorych, broniąc ich od uszczerbku i krzywdy. Nikomu, nawet na żądanie, nie podam śmiercionośnej trucizny, ani nikomu nie będę jej doradzał, podobnie też nie dam nigdy niewieście środka na poronienie. W czystości i niewinności zachowam życie swoje i sztukę swoją. Do jakiegokolwiek wejdę domu, wejdę doń dla pożytku chorych, wolny od wszelkiej chęci krzywdzenia i szkodzenia, jako też wolny od pożądań zmysłowych, tak względem niewiast jak mężczyzn, względem wolnych i niewolników. Cokolwiek bym podczas leczenia czy poza nim w życiu ludzkim ujrzał czy usłyszał, czego nie należy rozgłaszać, będę milczał, zachowując to w tajemnicy. Jeżeli dochowam tej przysięgi i nie złamię jej, obym osiągnął pomyślność w życiu i pełnieniu swej sztuki, ciesząc się uznaniem ludzi po wszystkie czasy; w razie jej przekroczenia i złamania niech mię los przeciwny dotknie.

3 Przyrzeczenie lekarskie Przyrzekam: służyć życiu i zdrowiu ludzkiemu; według najlepszej mej wiedzy przeciwdziałać cierpieniu i zapobiegać chorobom, a chorym nieść pomoc bez żadnych różnic, takich jak: rasa, religia, narodowość, poglądy polityczne, stan majątkowy i inne, mając na celu wyłącznie ich dobro i okazując im należny szacunek strzec godności stanu lekarskiego i niczym jej nie splamić postępując bezstronnie i mając na względzie dobro chorych

4 Kodeks Etyki Lekarskiej Artykuł 1: Zasady etyki lekarskiej wynikają z ogólnych norm etycznych.

5 Kodeks Etyki Lekarskiej Artykuł 2: Powołaniem lekarza jest ochrona życia i zdrowia ludzkiego, zapobieganie chorobom, leczenie chorych oraz niesienie ulgi w cierpieniu; lekarz nie może posługiwać się wiedzą i umiejętnością lekarską w działaniach sprzecznych z tym powołaniem. Najwyższym nakazem etycznym lekarza jest dobro chorego - salus aegroti suprema lex esto. Mechanizmy rynkowe, naciski społeczne i wymagania administracyjne nie zwalniają lekarza z przestrzegania tej zasady.

6 Kodeks Etyki Lekarskiej Artykuł 3: Lekarz powinien zawsze wypełniać swoje obowiązki z poszanowaniem człowieka bez względu na wiek, płeć, rasę, wyposażenie genetyczne, narodowość, wyznanie, przynależność społeczną, sytuację materialną, poglądy polityczne lub inne uwarunkowania.

7 Kodeks Etyki Lekarskiej Artykuł 4: Dla wypełnienia swoich zadań lekarz powinien zachować swobodę działań zawodowych, zgodnie ze swoim sumieniem i współczesną wiedzą medyczną.

8 Kodeks Etyki Lekarskiej Artykuł 14: Lekarz nie może wykorzystywać swego wpływu na pacjenta w innym celu niż leczniczy.

9 Przysięga Hipokratesa Przyrzeczenie lekarskie Brak wzmianki o prawie do działania w zgodzie z sumieniem

10 Przez całe tysiąclecia zobowiązanie lekarza do działania na korzyść chorego i oczekiwania pacjenta wobec niego w zasadzie zbiegały się w jednym punkcie.

11 XX wiek coraz bardziej pluralistyczne społeczeństwo budowa publicznych systemów ochrony zdrowia - pojawienie się trzeciej strony relacji pacjentlekarz, jakim jest państwo lub podobny administrator/płatnik coraz częściej lekarze mają do czynienia z oczekiwaniami ze strony pacjentów niezgodnymi z tradycyjnym systemem wartości (często wyznawanym przez lekarzy) a gwarantowanymi przez tę trzecią stronę

12 Pytanie Jak zachowując te uprawnienia pacjentów zagwarantować jednocześnie naturalne prawo lekarzy do postępowania w zgodzie ze swoim sumieniem? Niektórzy skłaniają się do uznania, że prawo to, gwarantowane także przez liczne międzynarodowe przepisy i Konstytucję, nie wymaga dodatkowej regulacji, która może stać się tylko jego zawężającą interpretacją.

13 Praktyka klauzuli sumienia Lekarz, który odmawia spełnienia oczekiwania pacjenta niezgodnego ze swoim systemem wartości: musi szanować godność pacjenta, mimo że się z nim nie zgadza powinien poinformować go krótko o prawdziwej istocie tej odmowy (informacja ta nie powinna być potępieniem postawy pacjenta tylko taktownym wyjaśnieniem sytuacji) nie ma obowiązku udzielać pacjentowi pomocy w uzyskaniu spełnienia jego oczekiwań u innego lekarza

14 Ograniczenia klauzuli sumienia Stan nagły jeśli lekarz przewiduje możliwość wystąpienia konfliktu sumienia w takich okolicznościach, powinien rozważyć zmianę miejsca pracy Medycyna oparta na dowodach panuje dość powszechna zgoda, że konflikt sumienia nie może usprawiedliwiać działania niezgodnego z EBM Miejsca, w których konflikt sumienia może zdarzać się często (POZ, ginekologia, genetyka) lekarz nie może być zmuszany/nakłaniany do zmiany miejsca pracy

15 Skarga Naczelnej Rady Lekarskiej do Trybunału Konstytucyjnego Uchwała Nr 3/14/VI Naczelnej rady lekarskiej z dnia 21 lutego 2014 r. dotyczy artykułów 30 i 39 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty: Art. 30. Lekarz ma obowiązek udzielać pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia, oraz w innych przypadkach niecierpiących zwłoki. Art. 39. Lekarz może powstrzymać się od wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z jego sumieniem, z zastrzeżeniem art. 30, z tym że ma obowiązek wskazać realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w podmiocie leczniczym oraz uzasadnić i odnotować ten fakt w dokumentacji medycznej. Lekarz wykonujący swój zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby ma ponadto obowiązek uprzedniego powiadomienia na piśmie przełożonego.

16 Skarga Naczelnej Rady Lekarskiej do Trybunału Konstytucyjnego Niezgodność z Konstytucją w zakresie, w jakim: nakłada na lekarza obowiązek wykonania niezgodnego z jego sumieniem świadczenia zdrowotnego, pomimo że zwłoka w udzieleniu tego świadczenia nie spowodowałaby niebezpieczeństwa utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia nakłada na lekarza powstrzymującego się od wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z jego sumieniem ciężar zagwarantowania uzyskania tych świadczeń u innego lekarza lub w podmiocie leczniczym, co czyni iluzorycznym prawo do wolności sumienia 7 października 2015 r. - rozstrzygnięcie

17 Stanowisko Nr 19/14/VII Naczelnej Rady Lekarskiej z dnia 17 października 2014 r. w sprawie prawa lekarzy do postępowania w zgodzie z sumieniem Rada przypomniała o: a) wynikającym z Kodeksu Etyki Lekarskiej obowiązku udzielania pomocy każdemu pacjentowi bez względu na wiek, płeć, rasę, wyposażenie genetyczne, narodowość, wyznanie, przynależność społeczną sytuację materialną, poglądy polityczne lub inne uwarunkowania; b) wynikającym z ogólnych przepisów dotyczących wszystkich obywateli (w tym z Konstytucji Rzeczypospolitej oraz ratyfikowanych przez Polskę dokumentów międzynarodowych) prawie do działania w zgodzie z własnym sumieniem; c) wynikającym z przepisów dotyczących wykonywania zawodu lekarza prawie lekarza do odmowy wykonania świadczenia niezgodnego z jego sumieniem lub aktualną wiedzą medyczną; d) wynikającym z Kodeksu Etyki Lekarskiej prawie lekarza do zachowania swobody działań zawodowych w zgodzie ze swoim sumieniem i współczesną wiedzą medyczną, z jednoczesnym poszanowaniem godności pacjenta i mając na uwadze przede wszystkim jego dobro zgodnie z zasadą Salus aegroti suprema lex esto ; e) stanowisku NRL w sprawie treści art. 39 Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty nakazującej lekarzowi korzystającemu z klauzuli sumienia wskazania realnych możliwości wykonania świadczenia budzącego sprzeciw sumienia lekarza w innym miejscu oraz złożeniu wniosku do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie niekonstytucyjności tego zobowiązania. Rada przypomniała, że lekarze mają prawo do korzystania z prawa do odmowy podejmowania działań niezgodnych z ich sumieniem i nie mogą być poddawani żadnym naciskom, dyskryminacji ani represjom z tego powodu. Rada stwierdziła, że stanowiska samorządu lekarskiego zrzeszającego wszystkich lekarzy i lekarzy dentystów w sprawie sumienia mają charakter neutralny światopoglądowo i politycznie.

18 Autonomia zawodowa lekarza Prawo lekarza Prawo chorego do bycia pod opieką profesjonalisty o zintegrowanej osobowości, który nie tylko dużo wie i dużo umie, ale także jest gotowy do mądrej refleksji etycznej, jest wrażliwy na kwestie dobra i zła, postępuje zgodnie z sumieniem i wreszcie działa nie pod naciskiem płatnika, administracji, władzy itp. Obowiązek lekarza! (prawo nie tylko nie może w tym przeszkadzać musi taką postawę wspierać!)

19 Bardzo dziękuję za uwagę