Seminarium odbyło się 22 listopada 2013 roku w Centrum Kultury Zamek w Nowem.

Transkrypt

1 Sprawozdanie z Ogólnopolskiego Seminarium Partnerstw Lokalnych pt. PO NOWEMU zrealizowanego w ramach POKL Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji społecznej w zadaniu nr 4 w zakresie standaryzacji pracy z bezdomnymi, w tym: opracowanie modelu Gminny Standard Wychodzenia z Bezdomności Seminarium odbyło się 22 listopada 2013 roku w Centrum Kultury Zamek w Nowem. Spotkanie przebiegło zgodnie z zaplanowanym wcześniej harmonogramem: 10:00-11:00 Rejestracja 11:00-11:30 Powitanie uczestników: Czesław Woliński Burmistrz Gminy Nowe 11:30-12:00 Prezentacja projektu oraz najważniejszych wyników pilotażu Modelu GSWB: Piotr Olech Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomności 12:00-12:20 Prezentacja wyników pilotażu Modelu GSWB w Nowem: Marcin Tylman Partnerstwo Lokalne w Nowem 12:20-12:40 przerwa kawowa 12:40-13:00 Prezentacja: najważniejsze wnioski i uwagi środowiska osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością reprezentant uczestników programów wdrażających Model GSWB: Krzysztof Iwanow Stowarzyszenie Pomorska Rada Osób Bezdomnych Ecce Homo 13:00-14:00 Dyskusja moderowana: Rekomendacje zmian prawnych Gminny Standard Wychodzenia z Bezdomności, Włączanie osób bezdomnych w tworzenie rozwiązań problemu bezdomności 14:00-14:20 Wręczenie dyplomów Partnerstwom Lokalnym i zamknięcie seminarium 14: Obiad 15:00-16:30 Wizyty studyjne: ogrzewalnia mieszkania wspierane inne ośrodki powstałe w ramach pilotażu Modelu GSWB w Nowem W spotkaniu uczestniczyło 47 osób przedstawiciele Partnerstw Lokalnych z całej Polski, które pilotażowo wdrażały standardy usług w sześciu obszarach, przedstawiciele władz samorządowych,

2 administracji publicznej, pracownicy sektora pozarządowego wspierający działania i działający w obszarze wykluczenia społecznego i bezdomności. Seminarium poprowadził Bohdan Aniszczyk, przedstawiciel partnera projektu, zadania 4 z ramienia Towarzystwa Pomocy im. św. Brata Alberta Zarząd Główny. Na wstępie powitał zebranych gości, po czym głos przekazał przedstawicielce Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, Anecie Kowalskiej, która odczytała list ministra pracy i polityki społecznej, Władysława Kosiniaka-Kamysza. Minister, obok słów uznania dla podjętych w ramach projektu działań, wyraził wiarę w sukces projektu, który zaowocuje jak najlepszymi sposobami rozwiązywania problemu bezdomności i łagodzenia skutków tego zjawiska. Zebranych gości powitał również Czesław Woliński burmistrz Nowego, życząc owocnych i przyjemnych obrad. W dalszej części seminarium Piotr Olech kierownik projektowego Partnerstwa Pozarządowego, dyrektor Pomorskiego Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomności, dokonał prezentacji projektu oraz wskazał najważniejsze wyniki pilotażu Modelu Gminny Standard Wychodzenia z Bezdomności. P. Olech przypomniał, że GSWB jest modelem rozwiązywania problemu bezdomności na poziomie lokalnym i jest elementem szerszej polityki społecznej, obejmując działania na 3 poziomach: prewencji, interwenci i integracji. GSWB, jak powiedział Olech, zawiera pakiet wystandaryzowanych usług skierowanych do osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością w następujących obszarach: praca socjalna, streetworking, mieszkalnictwo i pomoc doraźna, zdrowie, zatrudnienie i edukacja. P. Olech wskazał również na lidera projektu Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich oraz realizatorów odpowiedzialnych za merytoryczną stronę projektu, którymi są: Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomności, Towarzystwo Pomocy im. św. Brata Alberta Zarząd Główny, Związek Organizacji Sieć Współpracy Barka, Stowarzyszenie MONAR, Caritas Kielce oraz Stowarzyszenie Otwarte Drzwi. W dalszej części wystąpienia Olech scharakteryzował poszczególne fazy projektu oraz omówił dotychczasowe rezultaty. Do najważniejszych rezultatów fazy diagnozy należy zaliczyć: diagnozę praktyczną w zakresie 6 usług i standardów (Raport z fazy diagnozy, Problem bezdomności w Polsce. Wybrane aspekty diagnoza Zespołu Badawczego), zaangażowanych ponad 100 ekspertów opracowujących Model GSWB, seminaria, debaty Do najważniejszych osiągnięć w fazie modelu natomiast należy zaliczyć: zaangażowanych ponad 100 ekspertów opracowujących Model GSWB, programy szkoleń, metodologia mierzenia bezdomności, 6 wizyt studyjnych zagranicznych, debaty, konferencje, seminaria, konkurs na partnerstwa lokalne W fazie edukacji najważniejszymi osiągnięciami zaś były: 30 partnerstw lokalnych w całej Polsce (opiekunowie, spotkania, wizyty studyjne), 30 diagnoz lokalnych, 300 osób przeszkolonych,

3 30 projektów przedłożonych do 2 fazy konkursu Rezultatem pilotażu zaś były: audyt naukowy monitorowanie, ewaluacja, 38 krajowych wizyt studyjnych, 12 lokalnych seminariów regionalnych, 19 zagranicznych wizyt studyjnych, 2 ogólnopolskie seminaria Partnerstw Lokalnych, udział 3 tys. osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością, 54 instytucje uczestniczące w pilotażu, 38 ewaluacji projektowych. Jak podkreślił P. Olech, pilotaż to także: ponad 30 streetworkerów (1300 os.), ponad 60 specjalistów w zakresie pracy socjalnej, ponad 20 specjalistów w zakresie zatrudnienia i edukacji, ponad 20 w sferze ochrony zdrowia, dziesiątki szkoleń, kursów, staży, sklep społeczny, spotkania, seminaria, konferencje, kampanie społeczne, edukacja w szkołach, szkolenia, 40 mieszkań treningowych/chronionych/wspieranych (132 miejsca); 5 ogrzewalni; 3 schroniska; 2 noclegownie; 6 pokoi treningowych; 2 punkty wydawania żywności i odzieży; 4 Punkty Informacyjno-Konsultacyjne; 2 świetlice; 2 łaźnie; 1 stołówka; 1 Centralny Magazyn Żywności; 1 Punkt Pomocy Obywatelskiej; 1 pralnia; około 40 pracowników ok. 1,5 tyś osób korzystających, Ogólnopolska Federacja na rzecz Rozwiązywania Problemu Bezdomności, liderzy w rozwiązywaniu problemu bezdomności około 500 specjalistów niemal 7,5 tys. osób bezdomnych i zagrożonych uczestników pilotażu (wszystkie usługi), praca socjalna 3365, liczba IPWzB lub kontraktów 1375 osób, liczba osób usamodzielnionych 211 osób, 44 lokal komunalny, DPS 42 osoby, liczba osób, które podjęły zatrudnienie 240, liczba podmiotów partnerstw lokalnych 145, liczba spotkań 513, wysoki poziom satysfakcji uczestników niemal 75%, tylko 11% niezadowolonych. W dalszej części swojej prezentacji P. Olech wskazał rekomendacje (do końca listopada 2013 roku). Rekomendacje sformułowane zostały następująco: konieczne jest znowelizowanie Modelu GSWB, wypracowanie definicji osoby bezdomnej i wprowadzenie nowej definicji osoby zagrożonej bezdomnością, ponieważ w chwili obecnej wyklucza ona osoby zamieszkujące lokal mieszkalny wspierany/chroniony. P. Olech postulował także wprowadzenia obowiązku realizacji Diagnozy Lokalnej w zakresie bezdomności i zagrożonej bezdomnością elementu Gminnej Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych 3/5 lat, a także obowiązku rozdziału poświęconego rozwiązywaniu problemu bezdomności (prewencja, interwencja, integracja) w każdej GSRPS. Zdaniem P. Olecha miasta na prawach powiatu/pow. 50 tys. obowiązkowo do GSRPS powinny przyjmować Gminny Programu Rozwiązywania Problemu Bezdomności oparty na Modelu GSWB. Ocena zasobów zaś powinna być rozszerzona o elementy diagnozy lokalnej oraz mapę miejsc niemieszkalnych. Obowiązkowa powinna być również współpraca międzysektorowa i międzywydziałowa. W dalszej części wystąpienia P. Olech przedstawił rekomendacje dla poszczególnych standardów. I tak kolejno, streetworking traktowany powinien być jako usługa pomocy społecznej,

4 zawód, rozporządzenie oraz obowiązek dla miast na prawach powiatu/50 tys. mieszkańców. W zakresie pracy socjalnej rozporządzenie regulujące całość pracy socjalnej, rozporządzenie o indywidualnym programie wychodzenia z bezdomności, monitorowanie zadłużeń, wyrównanie uprawnień, zadłużenia, właściwość miejscowa, praca z osobami wychodzącymi na wolność. Placówki, mieszkania wspierane, wsparcie doraźne rozporządzenia, rejestr, obowiązek wdrożenia placówki niskoprogowej (ogrzewalnia, noclegownia) w miastach na prawach powiatu/50 tys., zmiany do ustawy o finansowym wsparciu tworzenia lokali socjalnych, mieszkań chronionych, noclegowni i domów dla bezdomnych, likwidacja eksmisji do placówek, wdrożenie programów ostatniej szansy. W zakresie partnerstw lokalnych rekomenduje się: uregulowanie umów partnerskich w uopp, osobowość prawna uopp, ustawa o realizacji polityki społecznej. Zatrudnienie i edukacja zmiany w ustawie o zatrudnieniu socjalnym, wprowadzenie asystentury osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością, trener pracy, zmiany w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy programy specjalne. Zaś w zakresie standardu zdrowia ubezpieczenia, dostęp do świadczeń, oddziały przerywania ciągów, detoks, programy zdrowotne dla osób bezdomnych MZ, punkty apteczne. P. Olech mówiąc o pilotażu modelu, stanie prac nad rekomendacjami i standardami wspomniał również o Krajowym Programie Rozwiązywania Problemu Bezdomności instrumencie wdrożenia standardów i zmian prawnych. Misją programu, jak podkreślił prowadzący, jest 5 priorytetów: prewencja, interwencja, integracja, diagnoza oraz zarządzanie. Prowadzący przypomniał także o zadaniach, jakie stoją przed realizatorami w ostatniej fazie projektu fazie upowszechniania (do maja 2014 roku). Do nich zaliczył kolejno: uwagi do Modelu i standardów, projektów aktów prawnych, propozycji systemowych, Krajowy Program Przeciwdziałania Ubóstwu i Wykluczeniu Społecznemu , przeszkolenie 500 osób, wydanie Podręcznika Model Gminny Standard Wychodzenia z Bezdomności, realizacja Konferencji Międzynarodowej oraz działania upowszechniające. Działania nie będą się ograniczały wyłącznie do okresu związanego z realizacją projektu. P. Olech zaznaczył, że okres po realizacji GSWB to również czas wyzwań i działań. I tak kolejno do nich zaliczył: przeprowadzenie procesu legislacyjnego (6.2015), wdrożenie zmian systemowych i programowych, nowy okres programowania POWER, RPO (na uwagę zasługuję fakt, iż w nowym programie problem ubóstwa i wykluczenia społecznego został potraktowany marginalnie), edukacja i upowszechnienie standardów, dalszy rozwój Modelu i standardów, monitorowanie wdrażania, innowacje najpierw mieszkanie, model mieszkaniowy (mieszkanie nie jest towarem, ale prawem osób bezdomnych). Kolejno, zgodnie z programem seminarium, głos zabrał Marcin Tylman przedstawiciel Partnerstwa Lokalnego. Krótko scharakteryzował on gminę Nowe, wskazał na mocne i słabe strony. Do walorów gminy zaliczył ukształtowanie i aspekty przyrodniczo-krajobrazowe, rozwój rolnictwa i drobnej przedsiębiorczości, politykę pro-rozwojową miejscowego samorządu terytorialnego, a także współpracę z aktywnymi NGO. Słabe strony gminy to natomiast: słabo rozwinięty przemysł, negatywne oddziaływanie zewnętrznych czynników gospodarki korporacyjnej, istotne problemy społeczne (bezrobocie, niepełnosprawność, zagrożenie utratą miejsca zamieszkania, alkoholizm, bezdomność) oraz wieloletnie zaniedbania w realizacji gminnej polityki mieszkaniowej. Jak podkreślił M. Tylman, w 2011 roku w Nowem odnotowano 28 osób bezdomnych, w tym 9 osób przebywających w przestrzeni miejskiej. Powodem przystąpienia do pilotażowego wdrożenia w ramach Gminnego Standardu Wychodzenia z Bezdomności była chęć zaprojektowania i wdrożenia

5 Gminnego Modelu Rozwiązywania Problemu Bezdomności i Przeciwdziałania Problemowi Wykluczeniu Mieszkaniowemu na terenie Gminy Nowe, a także chęć zaprojektowania i wdrożenia Gminnego Modelu rozumianego jako uniwersum dedykowanego podobnym pod względem demograficznym gminom (ponieważ, jak podkreślił Tylman, bezdomność małomiejska i gminna różni się zdecydowanie od bezdomności dużych aglomeracji miejskich). Ideą realizacji pilotażowego wdrożenia projektu Z ulicy do domu, przez Partnerstwo Lokalne Nasze Powroty utworzone przez MGOPS i PKPS w okresie od kwietnia 2012 roku do sierpnia 2013 roku było zbudowanie systemu wsparcia opartego na mieszkalnictwie i pracy socjalnej skupionego na trwałym wyjściu z bezdomności oraz skutecznym przeciwdziałaniu zjawiskom prowadzącym do utraty miejsca zamieszkania. Partnerstwo Lokalne w ramach prewencji zorganizowało system mieszkań wspieranych. Założeniem było utworzenie od podstaw 2 mieszkań (wraz ze wsparciem specjalistów), a chwili obecnej takich mieszkań na terenie Nowego jest 8 (2 z zasobów komunalnych, 6 z zasobów prywatnych). W ramach działań prewencyjnych, jak podkreślił M. Tylman, zrealizowano następujące działania: przeprowadzenie cyklu szkoleń (rozwój osobisty, umiejętności ekonomicznego gospodarowania, aktywizacji zawodowej w duchu ES), doradztwo prawne, indywidualna poprawa stanu zdrowia, realizacja świadczeń, grupowa terapia uzależnień, praca socjalna, asystentura, monitoring sytuacji osób i rodzin zagrożonych utratą miejsca zamieszkania Drugą zaś płaszczyzną był obszar interwencji, a w ramach niego następujące działania: indywidualne wsparcie psychologiczne, elementy streetworkingu, ogrzewalnia W ramach integracji Partnerstwo natomiast podjęło następujące działania: powołanie Inicjatywy Pomocowej Sklep Społeczny, udział osób bezdomnych w działaniach lokalnych NGO, realizacja kampanii społecznych M. Tylman w dalszej części prezentacji przedstawił obszary wyzwań. Pierwszym z nich był Program Gospodarowania Mieszkaniowym Zasobem Gminy i Przeciwdziałaniu Niepewności Mieszkaniowej. W ramach programu wyróżnił następujące elementy: diagnoza stanu zasobu mieszkaniowego, aktywna praca socjalna ukierunkowana na osoby/rodziny zagrożone utratą miejsca zamieszkania, prognoza możliwości powiększania zasobu mieszkaniowego, zaprojektowanie i wdrożenie sprawnego mechanizmu odzyskiwania zaległości czynszowych (prewencja), zaprojektowanie i wdrożenie mechanizmu zapobiegania zadłużeniom (profilaktyka), promowanie innowacyjnych form budownictwa komunalnego

6 W zakresie upowszechniania Gminnego Modelu Z ulicy do domu jako uniwersalnego narzędzia rozwiązywania problemu bezdomności i przeciwdziałania niepewności mieszkaniowej dla gmin do 40 tys. mieszkańców wyróżniono następujące elementy: realizacja wizyt studyjnych w Gminie Nowe, doradztwo w zakresie tworzenia Partnerstw Lokalnych na rzecz rozwiązywania problemów społecznych, doradztwo w zakresie konstruowania gminnych systemów wsparcia W dalszej części seminarium głos zabrał Jakub Wilczek, przedstawiciel partnera projektowego, zadania 4, Towarzystwa Pomocy im. św. Brata Alberta Zarząd Główny. W kontekście wcześniejszej wypowiedzi, mówiącej o współpracy i działaniach realizowanych ramach partnerstwa, J. Wilczek przedstawił pokrótce motywy, dla których powołano platformę współpracy i wymiany myśli, doświadczeń, z funkcją rzecznictwa, opiniotwórczą, działającą na gruncie międzynarodowym, którą stała się Ogólnopolska Federacja na rzecz Rozwiązywania Problemu Bezdomności. Jak przypomniał J. Wilczek, Federacja boryka się w chwili obecnej z problemami natury formalnej obok zmian statutu dotkliwym dla funkcjonowania Federacji jest brak siedziby. Po przerwie kawowej, podczas której prowadzono rozmowy kuluarowe, głos zabrał Krzysztof Iwanow przedstawiciel Stowarzyszenia Pomorska Rada Osób Bezdomnych Ecce Homo. K. Iwanow przedstawił najważniejsze wnioski i uwagi środowiska osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością, uczestników programów wdrażających Model GSWB. K. Iwanow zadał pytanie retoryczne, czy osoby bezdomne rzeczywiście brały udział w tworzeniu Modelu GSWB? Zdaniem K. Iwanowa członkowie Pomorskiej Rady Osób Bezdomnych aktywnie uczestniczyli w początkowym etapie tworzenia Modelu GSWB, nie ma jednak pewności czy u wszystkich partnerów projektowych osoby bezdomne partycypowały. A jeśli nie, to jaka była tego przyczyna? Jak przytoczył K. Iwanow, osoby bezdomne nie mają pewności co do skuteczności i wpływu GSWB na ich sytuację. Mówiąc dalej o uwagach skoncentrował się na definicji osoby bezdomnej, która sugeruje, że osoby bezdomne przebywające w mieszkaniach chronionych, wspieranych nie są bezdomne. W opinii K. Iwanowa należałoby definicje doprecyzować. Kolejnym postulatem środowiska osób bezdomnych była zmiana jakiej należałoby dokonać w ustawie o pomocy społecznej w zakresie zapisu o tzw. właściwościach miejscowych gminy (dot. zameldowania), który nie jest zapisem słusznym. Rażące w opinii środowiska osób bezdomnych jest również faworyzowanie pewnych grup społecznych i tworzenie dla nich specjalnych programów, np. Rodzina na swoim, podczas gdy inne grupy społeczne pozostają zapomniane. Środowisko osób bezdomnych postuluje również, by w określeniu Indywidualny Program Wychodzenia z Bezdomności dokonać zmiany słowa wychodzenie na wyjście, które jest dokonane i wskazuje jednoznacznie na proces zakończony. W dalszej części wypowiedzi K. Iwanow zasugerował, by prowadzona praca socjalna była bardziej elastyczna, a za przykład dobrych praktyk podał działania w Gminie Nowe. Zgodnie z programem seminarium, w dalszej części prowadzono dyskusje moderowane. W odniesieniu do pierwszego dyskutowanego zagadnienia rekomendacji zmian prawnych głos zabrał Zbigniew Lorkowski, radny miasta i gminy Nowe, odnosząc się negatywnie do namnażających się mieszkań komunalnych. Uzasadnieniem takiego stanowiska był fakt jak określił radny dewastacji mieszkań przez osoby. Z. Lorkowski podkreślił także, że fundusze powinny być wydatkowane racjonalnie, a fundusze na tzw. programy miękkie będą ograniczone do 23%. W odpowiedzi na powyższe stanowisko głos zabrał Piotr Olech, podkreślając, że infrastruktura służy ludziom, a przykłady źle wykorzystywanych środków można wskazywać licznie.

7 Podkreślił, że myślenie o ubóstwie i wykluczeniu społecznym w Polsce jest znikome, natomiast Europa przypomina o konieczności reagowania. W Polsce zbyt rzadko lub, w wielu przypadkach, w ogóle nie posiada się wiedzy nt. zadłużeń, w związku z czym nie ma możliwości podejmowania wcześniejszej pracy z osobami zadłużonymi, zagrożonymi eksmisją. Jak zauważył P. Olech, w Polsce nie ma systemów czy programów odpracowywania zadłużeń, a utrzymanie osób w placówce kosztuje. Jako przykład dobrych praktyk P. Olech wskazał Centrum Treningu Umiejętności Społecznych instytucję z Gdańska, wspierającą osoby z nakazem eksmisji, zadłużone. W dalszej części głos zabrała Agnieszka Beńko kierowniczka projektu z ramienia lidera Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich. Zdaniem A. Beńko lepiej podejmować jest działania i popełniać błędy, niż nie robić nic. W opinii A. Beńko partnerzy projektu wykonali pracę niezwykłą. Do tej pory wiele gmin nie realizowało projektów z obawy przed rozliczeniami finansowymi, a projekt to zmienił. Kontynuując wątek współpracy, Bohdan Aniszczyk podkreślił, że niezwykle ważny i stanowiący podstawę sukcesu podczas realizacji projektu jest element współpracy pomiędzy gminami, instytucjami, organizacjami pozarządowymi, podmiotami prywatnymi, stanowiący swoiste partnerstwo. Zdanie B. Aniszczyka podzielił M. Tylman, podkreślając, że partnerstwo lokalne powinno stanowić narzędzie w polityce, pomocy społecznej. Przedstawiciel Stowarzyszenia Otwarte Drzwi, Piotr Wojtaszek zauważył, że beneficjenci powinni zgłaszać uwagi i powinni mieć szanse wypowiedzenia się. Następnie głos zabrał P. Olech, przypominając uczestnikom seminarium, że w Polsce w warunkach przeludnienia żyje 11 mln osób. Przeludnienie jest trzecim problemem w kolejności, zaraz po bezrobociu i uzależnieniach. Olech przypomniał również, że UE przeznaczyła 3% alokacji finansowych na projekty twarde, które można było przeznaczyć na rozwój mieszkalnictwa wspieranego (wykorzystano zaledwie 0,1%). Kontynuując wątek mieszkalnictwa, swoimi przemyśleniami z uczestnikami podzieliła się Maria Pokój, przedstawicielka Stowarzyszenia MONAR. Podkreśliła, że rodziny bardzo często eksmitowane są do złych warunków. Takie eksmisje są drogie dla społeczeństwa, ponieważ młodzi ludzie często wyrastają na ludzi bez aspiracji, z wieloma problemami. Należy też, zdaniem M. Pokój, ludzi angażować w tworzenie (mieszkań, prowadzenie remontów itp.), a nie tylko dawać. Wątek pracy z osobami ubogimi kontynuował P. Olech, podkreślając, że praca z takimi osobami wymaga specjalistów, a nie tylko narzędzi, jakich dostarczają samorządy. W związku z tym, budowanie granic między sektorem pozarządowym i samorządowym jest niepotrzebne. W dalszej części, w toku dyskusji, Arleta Maliszewska, przedstawicielka Partnerstwa Lokalnego w Nowem, kierowniczka Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej, odpowiadając na pytanie o to, czy projekt pozwolił Gminie Nowe na coś więcej, podsumowała, że projekt pozwolił sfinansować wiele pomysłów i projektów mieszkaniowych, w tym placówkę (ogrzewalnię dla osób bezdomnych). Zdaniem A. Maliszewskiej projekt pozwolił się wybić i stworzyć system, który teraz należy zmodyfikować. W dalszej części dyskusji, podejmując wątek włączania osób bezdomnych w tworzenie rozwiązań problemu bezdomności, B. Aniszczyk zasugerował, że dużym problemem jest włączanie w działania beneficjentów, podopiecznych. Kontynuując wątek włączania osób bezdomnych w działania, P. Olech podkreślił, że osoby bezdomne powinny otrzymywać rzetelną informację. Przypomniał również, że rozwiązania projektowe to rozwiązania ramowe, zgłoszone przez środowisko, stanowiące minimum. W dalszej części seminarium przedstawicielom Partnerstw Lokalnych z całej Polski Piotr Olech wręczył pamiątkowe dyplomy, dziękując za pracę i udział w tworzeniu Modelu Gminny Standard Wychodzenia z Bezdomności.

8 Po oficjalnej części seminarium zebrani goście odwiedzili mieszkania wspierane, ogrzewalnię i Sklep Społeczny, powstałe w ramach pilotażu Modelu Gminny Standard Wychodzenia z Bezdomności w Nowem. Sporządziła Anna Wicka-Łangowska