Recenzenci prof. dr hab. Roman Lewicki dr hab. Jolanta Lubocha-Kruglik, prof. UŚ. Redaktor Wydawnictwa Justyna Widzicka

Transkrypt

1

2

3

4

5 Recenzenci prof. dr hab. Roman Lewicki dr hab. Jolanta Lubocha-Kruglik, prof. UŚ Redaktor Wydawnictwa Justyna Widzicka Projekt okładki i stron tytułowych Paweł Wyborski Skład i łamanie Marek Smoliński Publikacja sfinansowana ze środków VI Międzynarodowej Konferencji Naukowej Słowo z perspektywy językoznawcy i tłumacza oraz z działalności statutowej Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Gdańskiego Copyright by Uniwersytet Gdański Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego ISBN Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego ul. Armii Krajowej 119/121, Sopot tel./fax , tel e mail: wydawnictwo@ug.edu.pl Księgarnia internetowa:

6 SPIS TREŚCI Od redaktorek 9 Wprowadzenie CZĘŚĆ I FRAZEOLOGIA I FRAZEOGRAFIA ZAGADNIENIA OGÓLNE Katarzyna Kłosińska Czy jeszcze istnieje norma frazeologiczna? Żanna Sładkiewicz Фразеологические трансформации в коммуникативно -прагматическом ракурсе (на примере единиц, эксплицирующих сему нужного/ненужного ) Wojciech Chlebda Czy mikroteksty mogą być obiektami frazeografii (przekładowej)? Andrzej Charciarek Korpus równoległy InterCorp w leksykografii przekładowej polsko rosyjskiej 54 Łukasz Grabowski Kilka słów o formuliczności z różnych perspektyw językoznawczych.. 67 CZĘŚĆ II FRAZEOLOGIA I FRAZEOGRAFIA INTERPRETACJE JĘZYKOZNAWCZE Maria Mocarz Kleindienst Z ekranu do słownika o frazeologizmach filmowych we współczesnym języku rosyjskim 79 Krzysztof Skibski Ślad frazeologiczny w poezji współczesnej

7 6 Spis treści Ирина И. Бакланова Фразеология публицистического текста как источник сведений об образе его автора Gabriela Dudek -Waligóra Frazemy w dyskursie politycznym (na przykładzie wystąpień Władimira Putina i Dmitrija Miedwiediewa) 104 Zoja Nowożenowa Ушел в астрал и не вернулся Эзотерические фразеологизмы. Замечания к наблюдениям Beata Jędrzejczak Związki frazeologiczne jako tworzywo sloganów reklamujących polskie marki terytorialne Olena Yegorova О фразеологических единицах, отражающих идеи успеха и позитивного мышления Mirosław Trybisz Określanie stopnia skostnienia wyrażeń przymiotnikowych w świetle przekładu automatycznego Исаму Ямада Семантическая структура фразеосинтаксических схем с опорным компонентом в виде частицы в русском языке 157 Magdalena Grupa Frazeologiczne kalki i półkalki w mowie przedstawicieli średniego pokolenia staroobrzędowców regionu suwalsko -augustowskiego Юлия В. Николаева Из истории испанской паремиографии XIV XVI веков Jakub Olas Dlaczego warto gromadzić antyprzysłowia? O wyzwaniach i szansach związanych z innowacjami paremicznymi

8 Spis treści 7 CZĘŚĆ III FRAZEOLOGIA INTERPRETACJE PRZEKŁADOWE I GLOTTODYDAKTYCZNE Grzegorz Szpila Frazeologia Doroty Masłowskiej w rosyjskim przekładzie Wojny polsko ruskiej pod flagą biało czerwoną Тatiana Kananowicz Игры Виктора Пелевина: проблемы перевода 209 Ольга И. Валентинова О семантической асимметрии библейских фразеологизмов и их прообразов 220 Стефка Георгиева Роль фразеологизмов при создании образов в произведениях Льва Н. Толстого и вопросы их перевода на болгарский язык Марина Радченко Особенности перевода русских фразеологических единиц на хорватский язык (на материале романа Бориса Акунина Азазель) Joanna Studzińska Kategoria śladu frazeologicznego w analizie przekładów hiszpańskiej poezji współczesnej 247 Regina Wyżkiewicz Maksimow Frazeologia kontrmówienia jako problem translatoryczny Wanda Stec Kolokacje prawne jako źródło problemów tłumaczeniowych (na przykładzie polskich i rosyjskich tekstów paralelnych z zakresu prawa karnego procesowego) 266 Daniel Borysowski Napisy na warsztacie. Dwutekstowe pary przekładowe w Podręcznym idiomatykonie polsko rosyjskim

9 8 Spis treści Mieczysław Nasiadka Związki frazeologiczne w tłumaczeniu ustnym i automatycznym (maszynowym) Alicja Pstyga Frazeologia strefa nieprzekładu w przestrzeni międzytekstowej? Na podstawie dwutekstów prasowych Aleksandra Klimkiewicz Методический потенциал фразеологии: трудности преподавания и способы их преодоления

10 OD REDAKTOREK Niniejszy (siódmy) tom monograficzny z serii Słowo z perspektywy językoznawcy i tłumacza jest pokłosiem konferencji Frazeologia z perspektywy językoznawcy i tłumacza, zorganizowanej w dniach października 2016 roku przez Katedrę Językoznawstwa i Translatoryki Instytutu Rusycystyki i Studiów Wschodnich oraz Oddział Gdański Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego pod patronatem Sekcji Frazeologicznej Komitetu Językoznawstwa Polskiej Akademii Nauk. Składające się nań opracowania koncentrują się więc na zagadnieniach szeroko rozumianej frazeologii. Frazeologizmy stanowią bowiem szczególnego rodzaju nieciągłe jednostki języka o skonwencjonalizowanych relacjach między formą a znaczeniem, a ich natura, rola w komunikacji i funkcje budzą nieodmiennie ożywione spory. Fakt ten uzasadnia również różnorodność podejmowanych problemów szczegółowych, co w zasadniczym kształcie zostało zachowane w prezentowanej publikacji. Niestety, nie wszyscy referenci przygotowali swoje referaty do druku. Dokonany przez redaktorki tomu wybór artykułów, ich układ i podział na trzy części (I. Frazeologia i frazeografia zagadnienia ogólne; II. Frazeologia i frazeografia interpretacje językoznawcze; III. Frazeologia interpretacje przekładowe i glottodydaktyczne) nie jest zatem odwzorowaniem programu konferencji, zaś kolejność publikowanych materiałów w obrębie każdej części nie jest przypadkowa, ale logicznie uporządkowana. W tym miejscu pragniemy podziękować Recenzentom tomu, prof. dr. hab. Romanowi Lewickiemu oraz prof. UŚ dr hab. Jolancie Lubosze -Kruglik, których wnikliwe recenzje i uwagi kierowane do każdego z Autorów przyczyniły się do ostatecznej formy tekstów. Wyrazy wdzięczności kierujemy pod adresem przewodniczącego Komitetu Językoznawstwa Polskiej Akademii Nauk, prof. dr. hab. Wojciecha Chlebdy, oraz przewodniczącej Sekcji Frazeologicznej Komitetu Językoznawstwa Polskiej Akademii Nauk, prof. dr hab. Anny Pajdzińskiej, za zaszczyt, jakim było dla nas objęcie tej konferencji patronatem. Alicja Pstyga Tatiana Kananowicz Magdalena Buchowska

11

12 WPROWADZENIE Decyzję organizatorów cyklicznej gdańskiej konferencji Słowo z perspektywy językoznawcy i tłumacza, by kolejną, siódmą już, jej edycję poświęcić frazeologii, przyjąłem z niekłamaną satysfakcją. Jest kilka powodów tego zadowolenia. Pierwszym jest przekonanie, że chociaż za frazeologią i w jej wymiarze czysto teoretycznym, i w rozumieniu materialnym, obejmującym samą substancję języka stoi już cała biblioteka wielojęzycznej literatury, jest frazeologia fenomenem tak złożonym, tak wieloaspektowym, że wręcz domaga się wciąż nowych podejść, ujęć, paradygmatów i technik badawczych, których zastosowanie otwiera zresztą nowe aspekty frazeologii i nowe perspektywy jej ujmowania. Wielonurtowość współczesnych badań frazeologicznych, o której pisała w swoim czasie Anna Pajdzińska, jest faktem; obejmuje ona dla przykładu szeroki nurt analiz systemowojęzykowych, formalnych, z coraz silniej zaznaczającą swoją obecność gramatyką frazeologii (np. jej składnią wewnętrzną i zewnętrzną czy relacją frazeotwórstwa do słowotwórstwa); równie szeroki jest nurt analiz tekstowych, postrzegających frazeologię językową nie tylko jako składnik tekstów różnych gatunków i stylów, ale i jako czynnik tekstotwórczy i gatunkotwórczy; stąd niedaleko do funkcjonowania frazeologii w dyskursach, zwłaszcza w dyskursach najnowszej warstwy naszej przestrzeni komunikacyjnej o silnym nacechowaniu ideologicznym czy politycznym. Od lat widoczne miejsce zajmuje frazeologia w etnolingwistycznym nurcie polskiego językoznawstwa, gdzie traktuje się ją jako czynnik budowania językowych obrazów świata tych czy innych wspólnot językowo kulturowych i w rezultacie jako istotny czynnik rekonstruowania tych obrazów, a więc i poznawania światów za słowami, by użyć określenia Ryszarda Tokarskiego; stąd z kolei niedaleka droga do kognitywnych ujęć frazeologii z jednej strony i podejść psychologicznych czy psycholingwistycznych z drugiej. Wreszcie (choć lista nurtów jest daleka od wyczerpania) jest frazeologia (i jej nieodrodna siostra paremiologia) obiektem zainteresowania leksykografii (frazeografii, paremiografii) jednojęzycznej i przekładowej, co pozwoliło się narodzić całej wysoce złożonej specjalizacji badawczej. To, że gdańska konferencja (i wieńcząca ją kolejna publikacja z serii Słowo z perspektywy językoznawcy i tłumacza) aktywnie włącza się w te nurty badawcze, jest dla frazeologa pierwszym powodem do satysfakcji.

13 12 Wprowadzenie Drugim jest fakt, że frazeologia została przez organizatorów gdańskiej konferencji wpisana w kontekst międzykulturowy, międzyjęzykowy, przekładoznawczy i przekładowy. Jakkolwiek istotne są analizy intrakulturowe i wewnątrzjęzykowe, obejmujące wymiar tylko jednego języka, frazeologia ujawnia swe bogactwo dopiero w zestawieniach wykraczających poza granice kultur i języków, co więcej są takie aspekty frazeologii, które uwidoczniają się tylko przy konfrontacji międzykulturowej i międzyjęzykowej. Ma ta konfrontacja dwojaki co najmniej wymiar: teoretyczny i aplikatywny. Teoretyczny z racji umożliwiania wglądu w głębsze warstwy systemów językowych i mechanizmów ich zakotwiczania w mentalnościach zbiorowych bliskich i dalekich wspólnot kulturowo językowych (z perspektywą ustalania frazeotykonów i paremiotykonów uniwersalnych obok kulturowo niepowtarzalnych). Wymiar aplikatywny obejmuje co najmniej trzy obszary: pole technik przekładu, pole ekwiwalencji w słownikach przekładowych, pole dydaktyki nauczania języków obcych. Wymiary te w sposób bezpośredni podjęła opolska konferencja Frazeologia a przekład (zwieńczona w 2014 roku tomem Frazeologia a przekład), tym większa satysfakcja organizatorów spotkania opolskiego z przejęcia przez gdańszczan tej frazeologiczno przekładowej pałeczki. Trzecim powodem do radości jest fakt, że konferencja Frazeologia z perspektywy językoznawcy i tłumacza skupiła tak wielu badaczy średniego, młodego i najmłodszego pokolenia filologów. Dla pokolenia, które powoli podsumowuje już swój wkład do badań frazeologicznych, świadomość istnienia tak szerokiej fali aktywnych, pełnych pomysłów i inicjatyw następców przynosi uspokojenie i rodzi nadzieję, że frazeologia teoretyczna pozostanie jedną z najbardziej prężnych i dynamicznych subdyscyplin językoznawstwa. To młodsze pokolenie frazeologów/przekładoznawców przywiozło do Gdańska pomysły świeże i nieograne, otwierając koncepcyjne i metodologiczne okna na nowe perspektywy badań frazeologicznych; to m.in. wpisanie frazeologii w badania korpusologiczne i, szerzej, komputerowe: w tryby przekładu automatycznego (maszynowego); to powiązanie frazeografii z analizą dwutekstów (tekstów paralelnych) i wielotekstów; to pogłębione spojrzenie na dyskursy opozycyjne wobec oficjalnych, wykorzystujące innowacje frazeologiczne i paremiczne (antyprzysłowia, kontrmówienie) jako konstytutywny czynnik własnego funkcjonowania w polskiej wspólnocie kulturowo językowej Merytoryczny poziom tych wystąpień każe z nadzieją oczekiwać i z uwagą obserwować kolejne publikacje ich autorów, bo to oni poprowadzą rodzimą frazeologię w nowe obszary doświadczeń. Chociaż referenci zagraniczni stanowili na gdańskiej konferencji mniejszość, ich obecność była ważna i dla nich samych, i dla frazeologów polskich, obie te strony mogły bowiem nie tylko się sobie z zainteresowaniem przyglądać, ale

14 Wprowadzenie 13 przeglądać się w sobie nawzajem, konfrontując swoje bazy materiałowe i techniki badawcze, poznając nie tylko pomysły i koncepcje, ale i tradycje badawcze, z których się te koncepcje wywodzą, nawiązując kontakty i otwierając perspektywy dalszej współpracy; temu w końcu konferencje przede wszystkim służą. Szósta z gdańskich konferencji, zwołana pod hasłem Frazeologia z perspektywy językoznawcy i tłumacza, została objęta patronatem Sekcji Frazeologicznej Komitetu Językoznawstwa PAN. Uczestnicząc w tej konferencji jako referent, ale i obserwując ją jako przedstawiciel Komitetu Językoznawstwa, opuszczałem Gdańsk z przekonaniem, że spotkanie to spełniło nadzieje, jakie z nim w Komitecie wiązaliśmy, a potwierdzeniem tego spełnienia jest prezentowany dzisiaj Czytelnikowi tom. Pełnym zaangażowania, prężnym organizatorom gdańskiej konferencji szczerze dziękuję za stworzenie wszystkim referentom w gościnnych murach Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Gdańskiego warunków sprzyjających wolnej dyskusji i nawiązywaniu koleżeńskich więzi, a jako badacz frazeologii i frazeograf przekładowy jestem po ludzku wdzięczny, że w tym inspirującym spotkaniu mogłem osobiście uczestniczyć. Wojciech Chlebda przewodniczący Komitetu Językoznawstwa PAN

15

16 CZĘŚĆ I FRAZEOLOGIA I FRAZEOGRAFIA ZAGADNIENIA OGÓLNE

17

18 CZY JESZCZE ISTNIEJE NORMA FRAZEOLOGICZNA? Katarzyna Kłosińska Uniwersytet Warszawski O innowacjach frazeologicznych pisze się niemal od początku normatywistyki, w sposób zaś usystematyzowany od czasów pracy Stanisława Bąby Innowacje frazeologiczne współczesnej polszczyzny [1989]. Jak wiadomo, te innowacje, które nie powstały jako zamierzone (np. w celu perswazyjnym [Majkowska 1988]), oceniane są na ogół jako odstępstwa od normy językowej, choć nierzadko (jak się później okazuje) prowadzą do powstania nowych jednostek (por. wywinąć się od czegoś psim swędem w sposób nieoczekiwany uniknąć czegoś złego, zbyć kogoś psim swędem łatwo pozbyć się kogoś, okazując mu niezadowolenie psim swędem w sposób nieoczekiwanie pomyślny ; por. Lepszy łut szczęścia niż funt rozumu łut szczęścia) [Kłosińska 2016]. Frazeologia jest względnie stabilnym obszarem języka, przy czym należy położyć nacisk na określenie względnie tak jak zmienia się język, tak samo zmienia się frazeologia, zarówno pod względem zasobu (jedne jednostki znikają, inne się pojawiają), jak i kształtu formalnego (stałe wyrażenia, zwroty i frazy zmieniają swą postać) oraz semantycznego (frazeologizmy zmieniają swe znaczenie). Dla rozważań o normie frazeologicznej istotny jest ten drugi aspekt zmiana formy i znaczenia jednostek. Najbardziej tradycyjnie postrzega się takie zmiany (jak to już zostało powiedziane) w kategoriach normatywnych, zwykle traktując je jako błędy językowe. W takim ujęciu normę frazeologiczną stanowi zasób tych jednostek, które są skodyfikowane. I tu już pojawia się problem: przez kogo i jak skodyfikowane? Jak wiadomo, kodyfikacja jest następstwem normalizacji, zapisem normy językowej tworzonej przez społeczeństwo, a w szczególności przez elity kulturalne, na co wyraźnie wskazuje definicja normy językowej: zbiór tych elementów systemu językowego, a więc zasób wyrazów, ich form i połączeń oraz inwentarz sposobów tworzenia, łączenia, wymawiania i zapisywania wszelkich środków językowych, które są w pewnym okresie uznane przez jakąś społeczność (najczęściej przez całe społeczeństwo, a przede wszystkim przez jego warstwy wykształcone) za wzorcowe, poprawne albo co najmniej dopuszczalne [Markowski (red.) 1999: 1701].

19 18 Katarzyna Kłosińska Wszystkie znane nam definicje normy językowej, łącznie z tą, która jest uznawana za kanoniczną (por. powyżej), powstawały w czasach przedcyfrowych, zwanych kulturą książki, w logosferze [Skudrzyk 2005], której mieszkańców cechowały (cechują?) linearność i koherencja myślenia, polegające m.in. na tym, że za istotny czynnik spajający kulturę uznaje się ciągłość przekazu. Czasy obecne określane są jako kultura hipertekstu lub kultura wtórnie oralna [Skudrzyk 2005], a przestrzeń, w której żyjemy jako ikonosfera: obraz dominuje tu nad słowem (lub co najmniej współdziała z nim na równych prawach). Różnicę między logosferą a ikonosferą można sprowadzić do pięciu opozycji, które z konieczności zostaną tu przedstawione w sposób hasłowy 1 : 1. logosfera to kultura książki ikonosfera to kultura hipertekstu, 2. w logosferze dominuje piśmienność w ikonosferze dominuje wtórna oralność, 3. w logosferze podstawowym nośnikiem przekazu jest słowo w ikonosferze jest nim obraz, 4. odbiór treści mieszkańców logosfery odbywa się w sposób linearny i koherentny w wypadku mieszkańców ikonosfery odbywa się on w sposób fragmentaryczny i przypadkowy, 5. w logosferze istotną rolę odgrywa ciągłość przekazu kulturowego działania komunikacyjne ikonosfery nastawione są na tu i teraz. Istotne dla naszych rozważań będzie to, że prostota mechanizmów odbiorczych spowodowana obcowaniem z hipertekstem oraz związana z nią fragmentaryczność i przypadkowość myślenia wywołują w społeczeństwie dążenie do homeostazy: społeczność oralna żyje w swojej teraźniejszości, zachowując równowagę albo homeostazę przez pozbywanie się wspomnień, które przestały mieć znaczenie dla teraźniejszości [Ong 2011: 89]. W takim świecie, w kulturze wtórnie oralnej w świecie skupionym na tu i teraz, w świecie, w którym przeszłość nie jest ważna dla teraźniejszości zjawiska (czy byty) nieodzowne dla istnienia normy językowej, takie jak: społeczeństwo, elity kulturalne, poczucie stabilności języka, dążenie do tej stabilności, tradycja językowa, przestają być relewantne. O ile można jeszcze uznać istnienie wspólnoty komunikacyjnej tworzonej przez ogół społeczeństwa, o tyle status tzw. elit kulturalnych (czy jak określano je dawniej inteligencji humanistycznej) od dawna jest podawany w wątpliwość [Rudnicka 2007; Markowski (red.) 2012]. 1 Zestawienie własne na podstawie: [Skudrzyk 2005; Sartori 2007; Ong 2011].

20 Czy jeszcze istnieje norma frazeologiczna? 19 Obecna rzeczywistość komunikacyjna jest o wiele bardziej złożona niż w ostatnich dziesięcioleciach XX wieku, kiedy to powstawała koncepcja normy językowej. Mamy dziś bowiem do czynienia z sytuacją, w której wszyscy nadawcy są w równy sposób uprawnieni do tworzenia i rozpowszechniania tekstów (także artystycznych), w której zacierają się granice między prywatnością a oficjalnością, między użytkowością a artystycznością oraz między nadawczością a odbiorczością a więc te, które w tradycyjnym modelu komunikacji wyznaczały miejsce i status nadawców i odbiorców nie jest ona więc przewidywalna i stała, lecz zmienna, emergentna [por. Skudrzyk 2005: 18]: Dziś każde zachowanie społeczne [ ] może iść w poprzek ustalonych norm, reguł, zasad. Członkom współczesnego, nowoczesnego społeczeństwa nieustannie przychodzi się mierzyć z nowymi sytuacjami, ponieważ stare układy podlegają rozchwianiu, a siła organizacji maleje na korzyść zachowań niestandardowych, indywidualnie interpretowanych [Skudrzyk 2005: 20]. Zachowań językowych (np. przekształceń frazeologicznych), które w logosferze mogły uchodzić za dewiacyjne, a przez to prawie jednoznacznie dały się klasyfikować w opozycji zero -jedynkowej (błąd niebłąd), dzięki czemu można było wyznaczać granice normy językowej (np. frazeologicznej) i ją kodyfikować, obecnie nie da się traktować w taki sposób. Dzieje się tak z kilku powodów, które jak sądzę można sprowadzić do czterech zjawisk: 1. polifunkcyjność komunikacyjna, rola neoplemion, otwartość hipertekstu; 2. nastawienie na tu i teraz, homeostaza, apanchroniczność; 3. ludyczność i przypadkowość jako ważne kategorie organizujące zachowania językowe; 4. myślenie w kategoriach siatki frazeologicznej. Polifunkcyjność komunikacyjna polega na tym, że każdy w równym stopniu może być nie tylko odbiorcą, lecz także nadawcą tekstów o szerokim zasięgu, oraz że role te wciąż się zmieniają. Przynosi to różne skutki, m.in. ten, że bardzo płynna staje się granica między oficjalnością a prywatnością 2, a także ten, że zatraca się poczucie autorytetu kulturowego teksty tworzone przez osoby 2 Por. jeden z listów, które otrzymuje Rada Języka Polskiego przy Prezydium PAN list do oficjalnej instytucji, pisany w oficjalnej sprawie (pisownia oryginalna, w podpisie podano pełne imię i nazwisko): Witam juz niebawem urodzi sie nam córcia, Bardzo chcemy zeby nazywała sie Tola, Wiem ze to imie pochodzi od Anatoli Ale duzo czytałam i wiem ze juz w 2015r W samej Warszawie było ochrzczonych 15 dziewczynek o tym wlasnie imieniu.tola Proszę dać mi znac czy nie bedzie problemu z ochrzczeniem mojego dziecka, ponieważ mieszkam w Anglii i jak przyjadę na kilka tyg do polski by ochrzcić bobaska żebym nie miała problemów i nie musiała zmieniać imienia, dziękuje i bede bardzo wdzięczna za odpowiedz :) Pozdrawiam X.Y..

21 20 Katarzyna Kłosińska niezakorzenione w kulturze stanowią dla odbiorców taki sam wzorzec jak artykuły wybitnych publicystów czy pisarzy. Można uznać, że w obecnej sytuacji komunikacyjnej pojęcie nadawczości zlewa się z pojęciem odbiorczości, prywatność staje się tym samym co oficjalność, a zwyczajność staje się autorytetem kulturowym. Na zjawiska te zwraca się uwagę już od początków przemian społeczno - polityczno -kulturowych w Polsce [Lubaś 1996; Majkowska, Satkiewicz 2000], obecnie po przełomie cyfrowym, czyli w czasach, w których dominującą przestrzenią używania języka jest Internet stają się one najważniejszymi czynnikami określającymi status i kształt normy językowej. W obieg kultury wchodzą teksty wykorzenione tak jak ich autorzy kulturowo. Kultura hipertekstu jest nastawiona na tu i teraz, co sprawia, że: Projektowany przez tę odmianę kultury typ zbiorowości odbiorców ma charakter socjologicznie synchroniczny, ginie w nim zatem obligacja do przekazywania wartości pomiędzy generacjami. Ów brak nachylenia ku przeszłości i przyszłości może skutkować kształtowaniem niepełnych wzorów uczestnictwa, marginalizujących istotną w procesie odtwarzania kultury wolę dziedziczenia [Kaniewski 2007: 6]. Jest to niezwykle ważna konstatacja dla obserwatora (i kodyfikatora) normy językowej, a szczególnie normy frazeologicznej. Jak bowiem wiadomo, frazeologizmy są tymi jednostkami języka, które, aby odtworzyć w postaci kanonicznej, trzeba po prostu zapamiętać trzeba zapamiętać kilka elementów leksykalnych i sposób ich powiązania gramatycznego. Zapamiętanie formy frazeologizmu jest warunkiem koniecznym, jednak nie jedynym, by został on utrwalony. Niezbędne jest jeszcze przekonanie, że warto posługiwać się jednostkami nieciągłymi w skodyfikowanej postaci. A zatem, aby frazeologizmy przetrwały w takiej postaci, w jakiej istniały przez czasami setki, czasami tylko dziesiątki lat, musi istnieć społeczne poczucie normy językowej jako swego rodzaju powinności moralnej. Tymczasem w obecnej kulturze przekaz jest skupiony głównie na tu i teraz, co sprawia, że wierność tradycji jest o wiele mniej istotna niż funkcjonalność i ludyczność. Osoby wychowane w takiej kulturze ( wideodzieci, jak je nazywa Sartori) mają mniejszą zdolność myślenia abstrakcyjnego niż wychowankowie logosfery: Homo sapiens [ ] zawdzięcza swą świadomość i niemal wszystko w rozwoju myślenia zdolności do abstrahowania. [ ] cała wiedza gatunku homo sapiens rozwija się w sferze mundus intelligibilis (sferze koncepcyjnej, idei, myśli), która w żaden sposób nie jest mundus sensibilis (światem postrzeganym przez zmysły). Sedno w tym, że telewizja odwraca proces rozwoju od zmysłowości ku inteligencji, kieruje nas na powrót do ictu oculi, do czystego, prostego widzenia. Telewizja wytwarza obrazy i niszczy idee; tym samym osłabia naszą zdolność myślenia abstrakcyjnego i wraz z nią całą naszą zdolność rozumienia [Sartori 2007: 26 27].

22