Prognoza oddziaływania na środowisko dla projektu planu przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Dniestru

Transkrypt

1 REGIONALNY ZARZĄD GOSPODARKI WODNEJ W KRAKOWIE UL. MARSZAŁKA JÓZEFA PIŁSUDSKIEGO KRAKÓW Temat: OPRACOWANIE PLANÓW PRZECIWDZIAŁANIA SKUTKOM SUSZY W REGIONACH WODNYCH W OBSZARZE DZIAŁANIA RZGW W KRAKOWIE. Prognoza oddziaływania na środowisko dla projektu planu przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Dniestru Sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na zamówienie Prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej. Kraków, 2015 rok

2 Zawartość: STRESZCZENIE SPORZĄDZONE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM.5 1. GŁÓWNE CELE PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU ORAZ JEGO POWIAZANIACH Z INNYMI DOKUMENTAMI WSTĘP DOKUMENTY EUROPEJSKIE DOKUMENTY KRAJOWE DOKUMENTY WOJEWÓDZKIE INFORMACJA O METODACH ZASTOSOWANYCH PRZY SPORZĄDZANIU PROGNOZY PODSTAWA PRAWNA SPORZĄDZENIA PROGNOZY METODA OPRACOWANIA PROGNOZY PROPOZYCJE DOTYCZĄCE PRZEWIDYWANYCH METOD ANALIZY SKUTKÓW REALIZACJI POSTANOWIEŃ PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU ORAZ CZĘSTOTLIWOŚĆ JEJ PRZEPROWADZANIA STAN OBECNY MONITORINGU SUSZ W POLSCE ORGANIZACJA MONITORINGU OPERACYJNEGO WSKAŹNIKÓW SUSZY ISTNIEJĄCY STAN ŚRODOWISKA ORAZ POTENCJALNE ZMIANY TEGO ŚRODOWISKA W PRZYPADKU BRAKU REALIZACJI PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU STAN ŚRODOWISKA Położenie geograficzne regionu wodnego Dniestru Klimat w regionie wodnym Dniestru Obszary ochronne w regionie wodnym Dniestru Hydrogeologia w regionie wodnym Dniestru Hydrografia i hydrologia w regionie wodnym Dniestru POTENCJALNE ZMIANY ŚRODOWISKA ORAZ SKUTKI W PRZYPADKU BRAKU REALIZACJI PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU WSKAZANIE I OPISANIE OBSZARÓW NA KTÓRYCH WYSTAPIŁA SUSZA, OKRESÓW TEJ SUSZY IDENTYFIKACJA OBSZARÓW ZAGROŻONYCH WYSTĘPOWANIEM SUSZY Identyfikacja obszarów zagrożonych występowaniem suszy atmosferycznej Identyfikacja obszarów zagrożonych występowaniem zjawiska suszy hydrogeologicznej Identyfikacja obszarów zagrożonych występowaniem zjawiska suszy rolniczej Identyfikacja obszarów zagrożonych występowaniem zjawiska suszy hydrologicznej S t r o n a

3 5.2. IDENTYFIKACJA OGÓLNA WYSTĘPOWANIA SUSZY W REGIONIE WODNYM DNIESTRU PODSUMOWANIE ANALIZA PRZYCZYN WYSTĄPIENIA SUSZY I OCENA, W JAKI SPOSÓB ZMIANY KLIMATYCZNE WPŁYNA NA POGŁĘBIENIE LUB ZMNIEJSZENIE SKUTKÓW SUSZY OPIS ZAPROPONOWANYCH W PLANIE WARIANTÓW DZIAŁAŃ SŁUŻACYCH OGRANICZENIU SKUTKOM SUSZY WARIANTY DZIAŁAŃ ANALIZA MOŻLIWOŚCI POWIĘKSZENIA DYSPOZYCYJNYCH ZASOBÓW WODNYCH PROPOZYCJE NIEZBĘDNYCH ZMIAN W ZAKRESIE KORZYSTANIA Z ZASOBÓW WODNYCH ORAZ ZMIAN NATURALNEJ I SZTUCZNEJ RETENCJI. PROPOZYCJE BUDOWY, ROZBUDOWY LUB PRZEBUDOWY URZĄDZEŃ WODNYCH KATALOG DZIAŁAŃ PRZECIWDZIAŁANIA SKUTKOM SUSZY OCENA ZAPROPONOWANYCH DZIAŁAŃ SŁUŻĄCYCH OGRANICZENIU SKUTKOM SUSZY PRZEDSTAWIENIE ROZWIĄZAŃ MAJĄCYCH NA CELU ZAPOBIEGANIE, OGRANICZENIE LUB KOMPENSACJE PRZYRODNICZĄ NEGATYWNYCH ODDZIAŁYWAŃ NA ŚRODOWISKO OKREŚLENIE CZY USTALENIA PLANU PRZYCZYNIĄ SIĘ DO ZMNIEJSZENIA LUB ZWIĘKSZENIA POZIOMU OCHRONY WÓD OCENA MOŻLIWOŚCI TRANSGRANICZNEGO ODDZIAŁYWANIA W WYNKU REALIZACJI USTALEŃ PLANU OCENA CZY CELE ŚRODOWISKOWE USTALONE W OPINIOWANYM DOKUMENCIE SĄ ZGODNE Z CELAMI USTALONYMI W AKTACH WYŻSZEGO RZĘDU ORAZ CZY OPINIOWANY PLAN MA ZNACZENIE DLA CELÓW ŚRODOWISKOWYCH RDW ŹRÓDŁA INFORMACJI I DOKUMENTY PRAWNE S t r o n a

4 Spis tabel: Tabela 1. Ogólny opis obszaru dorzecza Tabela 2. Wykaz JCWP w regionie wodnym Dniestru Tabela 3. Potencjalne możliwe skutki w przypadku braku realizacji projektowanego Planu Tabela 4. Sposoby klasyfikacji obszarów zagrożonych występowaniem suszy atmosferycznej 40 Tabela 5. Klasy obszarów zagrożonych suszą atmosferyczną Tabela 6. Sposoby klasyfikacji obszarów zagrożonych występowaniem suszy hydrogeologicznej Tabela 7. Klasy obszarów zagrożonych suszą atmosferyczną Tabela 8. Sposoby klasyfikacji obszarów zagrożonych występowaniem suszy rolniczej Tabela 9. Klasy obszarów zagrożonych suszą rolniczą Tabela 10. Zestawienie kryteriów oceny zagrożenia występowania suszy hydrologicznej Tabela 11. Klasy obszarów zagrożonych suszą hydrologiczną Tabela 12. Przyjęta punktacja klas dla poszczególnych rodzajów susz (atmosferycznej, hydrogeologicznej, rolniczej, hydrologicznej) Tabela 13. Przyjęte zakresy wartości granicznych dla określenia poziomów zagrożenia występowania suszy Tabela 14. Priorytety w zakresie korzystania z zasobów wodnych oraz zmian retencji w regionie wodnym Dniestru Tabela 15. Katalog działań dla planów przeciwdziałania skutkom suszy Tabela 16. Ocena działania i spodziewany rezultat wraz odniesieniem do: RDW, celów środowiskowy i obszarów ochronnych Tabela 17. Istotne dokumenty krajowe i regionalne podejmujące problem gospodarowania wodami, w tym suszy S t r o n a

5 Spis rysunków: Rysunek 1. Mapa poglądowa regionu wodnego Dniestru Rysunek 2. Podział administracyjny regionu wodnego Dniestru Rysunek 1. Mapy kryteriów oceny poziomu zagrożenia występowania suszy atmosferycznej wraz z mapą wynikową Rysunek 2. Mapa klas zagrożenia występowania zjawiska suszy atmosferycznej w regionie wodnym Dniestru Rysunek 3. Mapy kryteriów oceny poziomu zagrożenia występowania suszy hydrogeologicznej wraz z mapą wynikową Rysunek 4. Mapa klas zagrożenia występowania zjawiska suszy hydrogeologicznej w regionie wodnym Dniestru Rysunek 5. Mapy kryteriów oceny poziomu zagrożenia występowania suszy rolniczej wraz z mapą wynikową Rysunek 6. Mapa klas zagrożenia występowania zjawiska suszy rolniczej w regionie wodnym Dniestru Rysunek 7. Mapy kryteriów oceny poziomu zagrożenia występowania suszy hydrologicznej wraz z mapą wynikową Rysunek 8. Mapa klas zagrożenia występowania zjawiska suszy hydrologicznej w regionie wodnym Dniestru Rysunek 9. Wynikowa mapa poziomu zagrożenia występowania suszy w regionie wodnym Dniestru S t r o n a

6 STRESZCZENIE SPORZĄDZONE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM Przedmiotem opracowania jest prognoza oddziaływania na środowisko projektu Planu przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Dniestru, zwanego dalej Planem. Głównym celem opracowania prognozy jest próba zidentyfikowania kluczowych oddziaływań, charakterystycznych dla przedstawionych w projekcie Planu działań umożliwiających przeciwdziałanie skutkom suszy. Podstawowym krajowym aktem prawnym dotyczącym zagadnienia suszy jest ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. z 2012 r. poz. 145 z p.z.), w myśl, której opracowywane są plany przeciwdziałania skutkom suszy dla kraju i regionów wodnych. Podstawą prawną sporządzenia prognozy oddziaływania na środowisko jest ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (tekst jednolity Dz. U r. Nr 0, poz. 1235) (UUIŚ). Prognoza oddziaływania na środowisko dla projektu Planu przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Dniestru została sporządzona w zakresie zgodnym z treścią pism: Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Rzeszowie (znak: WOOS.411,2,1,2014,AP-8 z dnia r). Podkarpackiego Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego (znak: SNZ RD z dnia r.). Podstawą opracowania Prognozy jest projekt Planu przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Dniestru oraz wyniki zrealizowanego wcześniej na zamówienie RZGW w Krakowie tematu Analiza zjawiska suszy na obszarze regionu wodnego Dniestru 1. W projekcie Planu używa się pojęć: susza, niedobór wody, wskaźnik suszy, które rozumie się następująco: Susza jest zjawiskiem naturalnym, które oznacza się czasowym, negatywnym i dużym odchyleniem od średnich wartości opadów (niedobór opadów), występującym przez znaczący okres na dużym obszarze. Niedobór wody jest zdarzeniem wywołanym działalnością człowieka, które oznacza się powtarzającym brakiem równowagi, wynikającym z nadmiernego wykorzystywania zasobów wodnych, wywołanym zużyciem przewyższającym naturalnie odnawialną ich dostępność. Niedobór wody może się nasilić pod 1 ( 5 S t r o n a

7 wpływem zanieczyszczenia wód (zmniejszenie przydatności do różnego rodzaju celów) oraz podczas epizodów suszy. Wskaźnik suszy umożliwia ocenę potencjalnych skutków lub niedoborów będących następstwem suszy (meteorologicznej, hydrologicznej, rolniczej). Należy podkreślić, że wystąpienie suszy nie jest wynikiem działalności człowieka, natomiast skutki tego zjawiska są związane ze sposobem i rozmiarem wykorzystywania zasobów wodnych w danej zlewni. Mogą być złagodzone, ale żadne działania nie zapobiegną wystąpieniu samego zjawiska suszy. Projekt Planu przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Dniestru opracowano z uwzględnieniem: Analizy możliwości powiększenia dyspozycyjnych zasobów wodnych, Propozycji budowy, rozbudowy lub przebudowy urządzeń wodnych, Propozycji niezbędnych zmian w zakresie korzystania z zasobów wodnych oraz zmian naturalnej i sztucznej retencji, Katalogu działań służących ograniczeniu skutków suszy. Opracowanie zostało zrealizowane z wykorzystaniem, zalecanej przez Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej metodyki postępowania Ochrona przed suszą w planowaniu gospodarowania wodami (RS-EKO, 2013 r.), mającej charakter wytycznych. W zakresie prognozowania i monitorowania zjawiska suszy w Polsce odpowiedzialnymi są: Państwowa Służba Hydrologiczno-Meteorologiczna, którą pełni Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Państwowy Instytut Badawczy, Państwowa Służba Hydrogeologiczna, którą pełni Państwowy Instytut Geologiczny Państwowy Instytut Badawczy. Ważnym zagadnieniem dla przeciwdziałania skutkom suszy, w tym szczególnie dla wdrożenia planów przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Dniestru, jest zorganizowanie właściwego krajowego monitoringu. Prawo wodne w Dziale VB Ochrona przed suszą Art. 88s ust. 6 określa, że aktualizację planów przeciwdziałania skutkom suszy dokonuje się, co 6 lat (USTAWA z dnia 18 lipca 2001 r. DZ.U. z dnia 1 kwietnia 2015 r. Poz. 469.). Polska część obszaru dorzecza Dniestru - region wodny Dniestru, położony jest w południowo- wschodniej części kraju. Pod względem administracyjnym znajduje się w południowo-wschodniej części województwa podkarpackiego. Obszar dorzecza Dniestru na terenie Polski zajmuje 233 km 2. Według podziału fizycznogeograficznego 6 S t r o n a

8 obszar dorzecza Dniestru, w granicach Polski, położony jest w obrębie mezoregionu Gór Sanocko Turczańskich. Na obszarze regionu wodnego Dniestru występują tereny o wybitnych walorach przyrodniczych oraz turystyczno-krajoznawczych. Znajduje się tu Park Krajobrazowy Gór Słonnych. W regionie wodnym Dniestru występują obszary Natura 2000, ustanowione na mocy dyrektyw unijnych. Na obszarach regionu wodnego Dnestru zlokalizowany jest niewielki fragment nieudokumentowanego zbiornika warstw Krosno (Bieszczady) nr 431, o szacunkowych zasobach m 3 /d. Obszar dorzecza Dniestru w Polsce reprezentowany jest przez zlewnie rzeki Strwiąż, która jest prawostronnym dopływem Dniestru. Długość rzeki wynosi 100,3 km, natomiast w granicach Polski znajduje się górny bieg Strwiąża o długości 17,3 km. Zgodnie z podziałem na jednolite części wód w regionie wodnym Dniestru zostały wydzielone 3 jednolite części wód, które zostały zagregowane do scalonej części wód GW0901 Strwiąż, Mszanie i Lechawa od źródeł do granicy państwa. Wszystkie JCWP są naturalnymi częściami wód. Identyfikacja obszarów zagrożonych występowaniem suszy atmosferycznej Wyniki przeprowadzonej analizy występowania suszy atmosferycznej dostarczyły danych do identyfikacji obszarów nią zagrożonych wraz z oceną poziomu zagrożenia (Analiza zjawiska suszy na obszarze regionu wodnego Dniestru. RS-EKO Kraków 2015 r.). Wykorzystano w tym celu zestawy charakterystyk opisujących czasy trwania, okresy występowania i intensywność suszy atmosferycznej oraz kierunki trendów zmian. Uzyskane wyniki przedstawiono w formie mapy. Mapa klas zagrożenia występowania zjawiska suszy atmosferycznej w regionie wodnym Dniestru 7 S t r o n a

9 Obszar regionu wodnego Dniestru był w analizowanym okresie r. bardzo narażony na występowanie suszy atmosferycznej. Jedynie na niewielkim obszarze w zachodniej części regionu zidentyfikowano występowanie umiarkowanego zagrożenia suszą atmosferyczną Identyfikacja obszarów zagrożonych występowaniem suszy hydrogeologicznej Analiza identyfikacyjna obszarów zagrożonych występowaniem zjawiska suszy hydrogeologicznej (gruntowej) oparta była na obliczeniach wskaźników: częstości występowania niżówek oraz współczynnika kierunkowego w równaniu liniowym dla określania trendów zmian współczynnika kn w wieloleciu. Uzyskane wyniki przedstawiono w formie mapy. Mapa klas zagrożenia występowania zjawiska suszy hydrogeologicznej w regionie wodnym Dniestru Obszary regionu wodnego Dniestru wykazywały w analizowanym wieloleciu r. niską odporność na zjawisko suszy hydrogeologicznej. Cały obszar regionu wodnego został określony, jako bardzo narażony na zjawisko suszy hydrogeologicznej. Identyfikacja obszarów zagrożonych występowaniem suszy rolniczej Wyniki analizy występowania suszy rolniczej dostarczyły danych do identyfikacji obszarów nią zagrożonych wraz z oceną poziomu zagrożenia. Wykorzystano w tym celu stosowane w rolnictwie wskaźniki opisujące intensywność suszy takie jak: klimatyczny bilans wodny (KBWs, KBW) oraz wskaźnik glebowy (Wg). 8 S t r o n a

10 Analizy oceny poziomu zagrożenia występowania zjawiska suszy rolniczej prowadzono podobnie jak dla suszy atmosferycznej i hydrogeologicznej z wykorzystaniem modelu wielokryterialnych analiz GIS. Mapa klas zagrożenia występowania zjawiska suszy rolniczej w regionie wodnym Dniestru W regionie wodnym Dniestru występują obszary słabo lub nienarażone na zagrożenie suszą rolniczą. Identyfikacja obszarów zagrożonych występowaniem suszy hydrologicznej Wyniki analizy zjawiska suszy hydrologicznej posłużyły do przeprowadzenia identyfikacji obszarów zagrożonych jej występowaniem wraz z dokonaniem oceny klas zagrożenia. Wybrane zostały te wskaźniki, które odnoszą się do występowania niżówek, ich czasu trwania oraz niedoborów zasobów. Również wzięto pod uwagę trendy zmian przepływów niżówkowych, które mogą być wskazówką na przewidywanie przyszłych zmian zasobów wód powierzchniowych. 9 S t r o n a

11 Mapa klas zagrożenia występowania zjawiska suszy hydrologicznej w regionie wodnym Dniestru W regionie wodnym Dniestru występują obszary słabo lub nienarażone na zagrożenie suszą hydrologiczną. Identyfikacja ogólna występowania suszy w regionie wodnym Dniestru Dla identyfikacji zbiorczej intensywności występowania wszystkich rodzajów susz na obszarach należących do regionu wodnego Dniestru wykorzystano klasyfikacje określone dla nich wcześniej. Wynikowa mapa poziomu zagrożenia występowania suszy w regionie wodnym Dniestru 10 S t r o n a

12 Umiarkowane zagrożenie występowania susz zostało określone dla całego obszaru regionu wodnego Dniestru. Powyższa identyfikacja została oparta na podstawie wyników badań: klimatycznych, hydrogeologicznych, glebowych, rolniczych oraz hydrologicznych zrealizowanych w okresie od 1981 Projekt Planu przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Dniestru, przedstawia: analizę możliwości powiększenia dyspozycyjnych zasobów wodnych propozycje niezbędnych zmian w zakresie korzystania z zasobów wodnych oraz zmian naturalnej i sztucznej retencji. propozycje budowy, rozbudowy lub przebudowy urządzeń wodnych katalog działań, służący przeciwdziałania skutkom suszy. Projekt Planu przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Dniestru, został sformułowany, jako szeroki zestaw działań, w układzie priorytetowym, począwszy od zadań o charakterze prośrodowiskowych prac, po zadania techniczne: poprawa stanu środowiska wodnego i ekosystemów od wody zależnych zwiększanie retencyjności obszarów rolniczych i leśnych, a także obszarów zurbanizowanych oszczędzanie wody zwiększenie stopnia retencji sztucznej wód poprzez budowę zbiorników wodnych dla poprawy zaopatrzenia w wodę (wyrównanie przepływów) oraz tworzenia możliwości ograniczania skutków zjawisk ekstremalnych w przypadku ich wystąpienia (m.in. łagodzenie skutków susz) Plany przeciwdziałania skutkom suszy zawierają także katalog działań służących ograniczeniu skutków suszy. Proponowany katalog działań przeciwdziałających skutkom suszy jest wykazem otwartym przedstawia się następująco: zwiększanie retencji leśnej w zlewni, zwiększanie retencji na obszarach rolniczych, zwiększanie retencji na obszarach zurbanizowanych, wykorzystanie zasobów wód podziemnych do nawodnień w rolnictwie, przebudowa systemów melioracyjnych z odwadniających na nawadniającoodwadniające, enaturyzacja koryt cieków i ich brzegów, odtwarzanie starorzeczy i obszarów bagiennych, usprawnienie reguł sterowania urządzeniami wodnymi retencjonującymi wodę 11 S t r o n a

13 w sposób umożliwiający wykorzystanie wody do nawodnień, utworzenie lokalnych systemów ostrzegania o suszy, formułowanie i wdrażanie programów badań naukowych w zakresie identyfikacji i zwalczania suszy, wypracowanie jednolitych zasad gromadzenia danych i informacji o zasięgu i wielkości szkód spowodowanych suszą, opracowanie taryfikatora cen wody w okresie występowania suszy doskonalenie wsparcia rzeczowego i finansowego dla poszkodowanych skutkami suszy, opracowywanie aktów prawnych, krajowych i lokalnych, umożliwiających stosowanie działań ograniczających skutki suszy, opracowywanie aktów prawnych, krajowych i lokalnych, umożliwiających stosowanie działań ograniczających skutki suszy, opracowanie zasad finansowania wspomagających ekonomicznie programy wdrażające działania z zakresu ograniczania skutków suszy, ograniczenie pozwoleń wodnoprawnych na pobór wód, budowa ujęć wód podziemnych dla nawadniania użytków rolnych, budowa ujęć wód podziemnych dla zabezpieczenia wody do picia w rejonach górskich. W przypadku działań technicznych, wszędzie tam gdzie proponowane rozwiązania obejmują budowę, modernizację czy też przebudowę zbiorników wodnych, ujęć wód, systemów melioracji, renaturyzację rzek i innych cieków, konieczne będzie dokonanie indywidualnych ocen w przypadku planowania tego rodzaju działań. Zastosowania wymagać, więc wówczas będzie procedura przygotowania inwestycji, jak stanowią przepisy obowiązującego w Polsce prawa. Przyjęty w planie zestaw działań oraz ich priorytetyzacja, od prośrodowiskowych po techniczne i formalno-prawne, pozwala na stwierdzenie, że ustalenia planu potencjalnie powinny przyczynić się do zwiększenia poziomu ochrony wód. Przedstawiony Projekt planu przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Dniestru w obszarze działania RZGW Kraków nie będzie generował negatywnego transgranicznego oddziaływania na środowisko. Dlatego też nie ma potrzeby przeprowadzenia transgranicznej oceny oddziaływania na środowisko. 12 S t r o n a

14 Rysunek 1. Mapa poglądowa regionu wodnego Dniestru 13 S t r o n a

15 1. GŁÓWNE CELE PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU ORAZ JEGO POWIAZANIACH Z INNYMI DOKUMENTAMI 1.1. Wstęp Przedmiotem opracowania jest prognoza oddziaływania na środowisko Planu przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Dniestru w obszarze działania Regionalnego zarządu Gospodarki wodnej w Krakowie. Głównym celem opracowania prognozy jest próba zidentyfikowania kluczowych oddziaływań, charakterystycznych dla przedstawionych w Planie działań umożliwiających przeciwdziałanie skutkom suszy. Prognoza zawiera analizę zgodności przedstawionych działań w Planie z dokumentami planistycznymi i strategicznymi na szczeblu krajowym i międzynarodowym. Podstawowym krajowym aktem prawnym dotyczącym zagadnienia suszy jest ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. z 2012 r. poz. 145 z p.z.), w myśl której opracowywane są plany przeciwdziałania skutkom suszy dla kraju i regionów wodnych. Dla działań wspólnotowych podstawowe dokumenty, plany gospodarowania wodami wraz z programami działań, powstają w oparciu o zapisy wynikające z Dyrektywy 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 23 października 2000 roku, tzw. Ramowej Dyrektywy Wodnej i odpowiednie artykuły ww. ustawy. Odnoszą się one do zagadnienia suszy w ogólny sposób, natomiast całościowe podejście do problematyki suszy prezentowane jest w komunikatach i właściwych dla nich sprawozdaniach Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego Dokumenty europejskie Poniżej przedstawiono istotne dokumenty europejskie: Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady: Rozwiązanie problemu dotyczącego niedoboru wody i susz w Unii Europejskiej (Komisja Wspólnot Europejskich, Bruksela, dnia , KOM(2007) 414 wersja ostateczna) Sprawozdanie Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego: Sprawozdanie uzupełniające komunikat w sprawie rozwiązania problemu dotyczącego niedoboru wody i susz w Unii Europejskiej COM (2007) 414 wersja ostateczna (Komisja Wspólnot Europejskich, Bruksela, dnia , KOM(2008) 414 wersja ostateczna) 14 S t r o n a

16 Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady: Drugie sprawozdanie uzupełniające komunikat w sprawie rozwiązania problemu dotyczącego niedoboru wody i susz w Unii Europejskiej (KOM (2007) 414 wersja ostateczna) (Komisja Europejska, Bruksela, dnia , KOM(2010)228 wersja ostateczna) Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady: Trzecie sprawozdanie uzupełniające komunikat w sprawie rozwiązania problemu dotyczącego niedoboru wody i susz w Unii Europejskiej COM(2007) 414 wersja ostateczna (Komisja Europejska, Bruksela, dnia , KOM(2011) 133 wersja ostateczna) Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, Sprawozdanie z przeglądu europejskiej polityki w dziedzinie niedoboru wody i susz, Bruksela, dnia r., COM(2012) 672 final. Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, Plan ochrony zasobów wodnych Europy, Bruksela, dnia , COM(2012) 673 final. Dokument roboczy służb Komisji, Streszczenie oceny skutków, Towarzyszący dokumentowi: Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, Plan ochrony zasobów wodnych Europy, Bruksela, dnia , SWD(2012) 381 final. Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wykonania ramowej dyrektywy wodnej (2000/60/WE), Plany gospodarowania wodami w dorzeczu (Tekst mający znaczenie dla EOG), Bruksela, dn COM (2012) 670 final. W opisie zagadnień przedstawionych w powyższych dokumentach oraz jako rozwiązania poruszonych w nich problemów podano m.in.: Przez suszę rozumie się tymczasowe ograniczenie dostępności wody spowodowane np. brakiem opadów, a niedobór wody oznacza to, że zapotrzebowanie na wodę jest większe niż zasoby wodne nadające się do użytku w normalnych warunkach. Dostęp do dobrej jakości wody w wystarczającej ilości jest podstawą 15 S t r o n a

17 w codziennym życiu każdego człowieka oraz podstawą większości rodzajów działalności gospodarczej. Niedobór wody i susza okazują się jednak w chwili obecnej podstawowym problemem, a zmiany klimatu mogą jeszcze pogorszyć sytuację. Jest to problem ogólnoświatowy, przed którym Europa się nie uchroni. W ciągu ostatnich lat liczba i intensywność susz oraz niedobór wody znacznie wzrosły w całej Europie. Do chwili obecnej, co najmniej 11 % Europejczyków ucierpiało z powodu niedoboru wody, a zjawisko to objęło 17 % terytorium Europy. Liczba regionów i ludności dotkniętych suszami wzrosła prawie o 20 % w latach Jedną z największych susz była susza w 2003 r., która dotknęła ponad 100 mln osób i objęła jedną trzecią terytorium UE. Szkody spowodowane tą suszą kosztowały gospodarkę europejską, co najmniej 8,7 mld EUR. Susze, które wystąpiły w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat kosztowały łącznie około 100 mld EUR ( ). W 2011 r. i 2012 r. susze dotknęły duże części południowej, zachodniej a nawet północnej Europy. Suszę z 2011 r. uznaje się za najgorszą suszę stulecia; opady deszczu wyniosły wtedy jedynie 40 % normy. W obu latach znacznemu ograniczeniu uległa dostępność wody w okresie wiosennym, a w rozległych częściach UE wprowadzono ograniczenia w zużyciu wody. W miesiącach letnich niedobór wody jest bardziej wyraźny w południowej Europie, ale staje się również coraz większym problemem w dorzeczach północnych, w tym w Zjednoczonym Królestwie i Niemczech. Tendencje te utrzymują się na stałym poziomie. Prognozuje się, że liczba dorzeczy z niedoborem wody w lecie i przez cały rok może wzrosnąć nawet o 50 % (w 2030 r.). Susze i niedobór wody mogą powodować straty ekonomiczne w kluczowych sektorach zużywających wodę oraz mogą mieć skutki dla środowiska w zakresie różnorodności biologicznej, jakości wody, pogorszenia stanu i zanikania terenów podmokłych, erozji gleby, degradacji gleby i pustynnienia. Niektóre z tych skutków mają charakter krótkoterminowy i sytuacja szybko wraca do normy, natomiast inne skutki mogą okazać się trwałe. W związku ze spodziewanymi zmianami klimatu, mimo podejmowanych przez UE działań na rzecz łagodzenia skutków tych zmian, oczekuje się, że sytuacja taka utrzyma się, a nawet ulegnie pogorszeniu. Prawdopodobnie zwiększą się obszary dotknięte suszą. W tych okolicznościach priorytetową kwestią UE stało się opracowanie skutecznych strategii zarządzania ryzykiem wystąpienia suszy. 16 S t r o n a

18 Niedobór wody i susze nie są tylko problemem zarządzających gospodarką wodną. Mają również na ogół duży wpływ na zasoby naturalne ze względu na ich skutki uboczne w zakresie bioróżnorodności, jakości wody, zwiększonego ryzyka pożarów w lasach i ubożenia gleby. Rozwiązanie problemu niedoboru wody i susz należy traktować zarówno, jako ważne zagadnienie środowiskowe, jak i warunek wstępny zrównoważonego wzrostu gospodarczego w Europie. W momencie, gdy UE dąży do ożywienia i wzmocnienia swojej gospodarki, jednocześnie w dalszym ciągu odgrywając pierwszoplanową rolę w walce ze zmianami klimatu, opracowanie skutecznej strategii na rzecz oszczędnego gospodarowania wodą może mieć duże znaczenie. Europa może wiele zrobić w kwestii oszczędzania wody. W Europie wciąż marnuje się, co najmniej 20 % wody z powodu nieskutecznego gospodarowania jej zasobami. Oszczędzanie wody musi stać się kwestią priorytetową, dlatego należy przeanalizować wszystkie możliwości pozwalające zwiększyć oszczędne gospodarowanie wodą. Proces kształtowania polityki powinien opierać się na jasnej hierarchizacji możliwych rozwiązań problemów związanych z wodą. Dodatkową infrastrukturę wodociągową należy traktować, jako możliwość, z której można skorzystać w ostateczności, uwzględniając w decyzjach o jej zastosowaniu wprowadzenie skutecznej polityki w zakresie cen wody i opłacalnych rozwiązań alternatywnych. W regionach, gdzie wszystkie środki zapobiegawcze zostały wprowadzone zgodnie z hierarchizacją możliwych rozwiązań problemów związanych z wodą (począwszy od oszczędzania wody, a skończywszy na polityce w zakresie ceny wody i rozwiązaniach alternatywnych), przy odpowiednim uwzględnieniu aspektu kosztów i zysków, oraz gdzie zapotrzebowanie na wodę jest nadal większe niż dostępne zasoby wodne, wprowadzenie dodatkowej infrastruktury wodociągowej można uznać w niektórych okolicznościach za inny sposób na złagodzenie skutków poważnej suszy. Wprowadzenie dodatkowej infrastruktury wodociągowej może nastąpić np. poprzez magazynowanie wód powierzchniowych lub podziemnych, przerzuty wód lub wykorzystanie alternatywnych zasobów. Kwestie budowy nowych zapór służących do zaopatrywania w wodę i przerzuty wody są regulowane przez prawo europejskie (przerwanie lub przekierowanie biegu wody nieuchronnie zmienia stan wód i dlatego podlega szczególnym kryteriom). 17 S t r o n a

19 Proponowane wytyczne na rzecz rozwiązania problemu tymczasowej suszy i średnio- i długoterminowego niedoboru wody dotyczą przede wszystkim ceny wody, jej rozdziału, zapobiegania i szybkiej reakcji w przypadku suszy, jak również informacji o jakości oraz dostosowanych rozwiązań technologicznych w zakresie niedoboru wody i suszy. Gdy wprowadzone zostaną wszystkie środki zapobiegawcze oraz wszelkie środki mające na celu oszczędność wody i efektywne jej wykorzystanie, rozważona będzie możliwość wprowadzenia dodatkowej infrastruktury wodociągowej. Jednocześnie kwestia publicznego systemu wodociągowego powinna zawsze zajmować pierwsze miejsce, by zapewnić ludności odpowiedni dostęp do wody. Należy traktować dodatkową infrastrukturę wodociągową, jako możliwość, z której można skorzystać w ostateczności, gdy wszystkie inne rozwiązania, w tym skuteczna polityka w zakresie cen wody i opłacalne rozwiązania alternatywne, zostaną rozpatrzone. W przypadku, gdy zachodzi konieczność znalezienia dodatkowych źródeł zaopatrzenia w wodę, wybór najbardziej odpowiedniej opcji powinien zostać przeprowadzony w oparciu o pełną ocenę skutków, w której uwzględnione zostanie również zapotrzebowanie na energię konieczną do zbudowania nowej infrastruktury, oraz do uzdatniania i transportu wody. W niektórych państwach członkowskich stworzono dodatkową infrastrukturę wodociągową przed wykorzystaniem pełnego potencjału środków oszczędzania wody, a zatem bez uwzględnienia hierarchii możliwych rozwiązań problemów związanych z wodą. Państwa członkowskie nie dokonały systematycznej analizy potencjalnych środowiskowych skutków planów w zakresie nowej infrastruktury wodociągowej. Niedobór wody i susze stanowią już poważny problem w wielu regionach Europy. Z wyjątkiem niektórych położonych na północy i rzadko zaludnionych krajów posiadających bogate zasoby wodne, niedobory wody występują w wielu regionach Europy, położonych zwłaszcza na południu, które zmagają się z jednocześnie z problemem znacznego braku zasobów wodnych i dużego zapotrzebowania na wodę. Niektóre państwa członkowskie zgłosiły już, że na ich terytorium nie występują żadne dorzecza charakteryzujące się trwałym niedoborem wody (Niemcy, Austria, Finlandia, Litwa, Belgia), lecz że latem można spodziewać się sporadycznych lub nawet częstych niedoborów wody (Niemcy, Austria, 18 S t r o n a

20 Finlandia, Litwa). Inne państwa cierpią jednak z powodu trwałego jej niedoboru na obszarze całego kraju (Malta, Cypr) lub całych dorzeczy (Hiszpania, Włochy). Nie tylko kraje śródziemnomorskie, ale także inne kraje Europy Środkowej poinformowały o występowaniu obszarów z częstym niedoborem wody (Czechy) lub nadmiernie wyeksploatowanymi warstwami wodonośnymi (Francja, Belgia). W Europie prowadzi się obecnie kilka działań na rzecz monitorowania suszy, niedoboru wody i pustynnienia oraz zarządzania ryzykiem ich wystąpienia, zarówno na poziomie krajowym, jak i europejskim. Kilka państw członkowskich już monitoruje susze (Hiszpania, Portugalia, Wielka Brytania, Włochy, Polska, Austria). Jako niezbędne rozwiązania dla zlikwidowania niedoborów wody zgłaszano rozwój i konstrukcję nowych sieci zaopatrzenia w wodę i zbiorników (Belgia, Czechy, Estonia, Francja, Irlandia, Portugalia, Rumunia, Słowacja, Szwecja) oraz zakładów odsalania (Cypr, Wielka Brytania). W planach gospodarowania wodami w dorzeczu, niedobór wody odnotowuje się dla całego obszaru śródziemnomorskiego oraz dla niektórych obszarów Europy Środkowej, Wschodniej i Północnej. W wielu planach gospodarowania wodami w dorzeczu analiza aspektów związanych z ilością wody nie ma odpowiednich podstaw: dane ilościowe są niewystarczające, a niedoboru wody często nie odróżnia się w wyraźny sposób od susz i na odwrót. Scenariusze dotyczące zapotrzebowania na wodę są przedstawione jedynie w 35 % planów gospodarowania wodami w dorzeczu, a scenariusze dotyczące dostępności wody w niespełna 25 % planów. W około 30 % planów gospodarowania wodami w dorzeczu przewiduje się, że rozwój czy też ulepszanie zbiorników i pozostałej infrastruktury wodnej zwiększy dostępność wody i zmniejszy społeczno-ekonomiczne skutki ograniczonej dostępności wody. Zarazem 25 % planów gospodarowania wodami w dorzeczu uwzględnia stworzenie bądź modernizację systemów przerzutów wody. Ponowne wykorzystanie ścieków uwzględnia się w 50 % planów gospodarowania wodami w dorzeczu; natomiast sztuczne zasilanie wód podziemnych i zbieranie wody deszczowej w 30 % planów gospodarowania wodami w dorzeczu. Głównym celem działań związanych z niedoborem wody i suszami jest przywrócenie lub utrzymanie bilansu wodnego we wszystkich dorzeczach rzek europejskich, przy jednoczesnym pełnym uwzględnieniu zapotrzebowania na wodę ekosystemów wodnych. Jednym z rozwiązań, które mogą się znacząco 19 S t r o n a

21 przyczynić do ograniczenia niekorzystnych skutków powodzi i susz, jest zielona infrastruktura, a zwłaszcza środki w zakresie naturalnego potencjału retencyjnego. Obejmują one odtwarzanie równin zalewowych i terenów podmokłych, które mogą magazynować wodę w okresach obfitych bądź nadmiernych opadów, wykorzystywaną w okresach jej niedoboru. W wymienionych komunikatach i sprawozdaniach podkreśla się fakt zwiększania liczby obszarów w UE cierpiących z powodu niedoboru wody, oraz coraz częstszego zjawiska występowania susz i wzrostu ich zasięgu. Problem ten dotyka znacznych obszarów - zwłaszcza na południu Europy, a na całym kontynencie wzrasta popyt na wodę przeznaczoną do różnych, konkurujących ze sobą zastosowań. Jednocześnie w ostatnich latach wzrosła częstotliwość oraz intensywność powodzi i liczba susz, jak również straty środowiskowe i gospodarcze powodowane przez te zjawiska. Wobec powyższego wdrażany będzie mechanizm administrowania popytem na wodę, tak, aby odpowiednio przydzielić dostępne zasoby wody konsumentom i środowisku (jest to tzw. wariant optymistyczny). W najbardziej pesymistycznym wariancie przyjmuje się, że w perspektywie niedobór wody będzie występował w wielu obszarach. Jednocześnie susze będą się nasilać, a ich zasięg wzrastać. Występowanie zjawiska suszy będzie przyspieszone przez zmianę klimatu. Głównym celem działań w przedmiotowym zakresie jest zwiększenie pewności prowadzenia inwestycji dla przeciwdziałania skutkom susz i niedoborów wody. Zarazem celem jest usunięcie przeszkód utrudniających działania na rzecz ochrony zasobów wodnych. Wśród najważniejszych przyczyn niekorzystnego oddziaływania na stan wód wymienia się zmianę klimatu, użytkowanie gruntów, działalność gospodarczą, rozwój obszarów miejskich i zmiany demograficzne. Do presji, jaką na zasoby wodne wywierają powyższe czynniki, zalicza się m.in. zdarzenia ekstremalne, takie jak powodzie i susze. Konieczne jest lepsze planowanie zarządzania ryzykiem wystąpienia suszy, aby chronić gospodarki i społeczeństwa przed skutkami suszy Dokumenty krajowe Poniżej przedstawiono istotne dokumenty krajowe: K o n c e p c j a Pr ze s t r ze n n e g o Z a g o s p o d a r o w a n i a Kraju ( U c h w a ła N r Ra d y M in i s t r ó w, M. P. nr z d n ia 2 7 k w i e t n ia r. ). W KPZK 2030 przedstawiono uwarunkowania polityki przestrzennego zagospodarowania kraju w perspektywie najbliższych dwudziestu lat. 20 S t r o n a

22 Przyjęto, że dla rozwoju przestrzennego kraju podstawowe znaczenie mają zasoby wodne, różnorodność biologiczna i krajobrazowa, zasoby gleb, lokalizacja złóż kopalin, gleb oraz odnawialnych źródeł energii. Odnośnie zasobów wodnych, stwierdzono: Całkowity bilans wodny Polski jest zależny od wielkości opadów nad terytorium Polski, ich rozkładu w czasie oraz możliwości retencji, naturalnej i sztucznej; Zasób wodny Polski określa masa wód odpływających rzekami do Bałtyku (ok. 62 mln m³ pochodzących niemal w połowie z drenażu wód podziemnych); Zasoby wód na terytorium kraju nie są rozmieszczone równomiernie (najuboższy jest pas środkowej Polski; Około 38% terytorium kraju stanowi obszar dotknięty suszą i nadmiernym wykorzystaniem zasobów wodnych; dostępność zasobów wody o odpowiedniej jakości decyduje o możliwościach i ograniczeniach rozwoju; Aktualny poziom zasobów wód podziemnych i stosunkowo niewielkie zasoby wód powierzchniowych wskazują, że relatywnie małe zasoby wodne Polski (po uśrednieniu rocznie 1600 m 3 /mieszkańca) powinny być bardzo racjonalnie wykorzystywane i chronione przed zanieczyszczaniem. Dla zbilansowania przyszłego zapotrzebowania na wodę dobrej, jakości należy uwzględnić stałe, znaczne potrzeby struktur przyrodniczych, wzrastające zapotrzebowanie na wodę gospodarki komunalnej, wzrost potrzeb wodnych związany ze zmianami funkcjonowania obszarów wiejskich oraz zmieniające się potrzeby produkcji rolnej; Konieczne jest zwiększenie retencji i ukierunkowywanie przyszłych działań na oszczędne zużywanie wody oraz zmniejszenie zbyt szybkiego tempa, w jakim wody rzeczne odpływają do morza. Wśród sformułowanych sześciu celów do osiągnięcia do 2030 roku, wskazano potrzebę: Kształtowania struktur przestrzennych wspierających osiągnięcie i utrzymanie wysokiej, jakości środowiska przyrodniczego i walorów krajobrazowych Polski. Zwiększenia odporności struktury przestrzennej kraju na zagrożenia naturalne i utratę bezpieczeństwa energetycznego oraz kształtowanie struktur przestrzennych wspierających zdolności obronne państwa. W przyjętych kierunkach działań m.in. wskazano na potrzebę: 21 S t r o n a

23 Zapewnienia racjonalnego powiązania rozwoju społeczno-gospodarczego z ochroną zasobów wodnych i ich dostępnością. Zapewnienia bezpieczeństwa poprzez podjęcie działań na rzecz ograniczenia ryzyka powodziowego oraz zagrożenia skutkami suszy (zasoby wodne, będące istotną częścią środowiska naturalnego, stanowią strategiczny zasób rozwojowy kraju oraz są istotnym uwarunkowaniem rozwoju regionalnego i lokalnego, a niepokojąco niski w skali Europy, sześcioprocentowy wskaźnik retencjonowania wód, jest wskazaniem do zwiększonej dbałości o zmniejszenie tempa odpływu wód opadowych). Zminimalizowania skutków ekstremalnych zjawisk, takich jak powodzie i susze, co m.in. wymaga programowania w planowaniu przestrzennym działań mających na celu zwiększenie retencji wodnej do 15% średniego odpływu rocznego w drodze realizacji zbiorników dużej i małej retencji. Określenia potrzeb retencyjnych w obszarach dorzeczy i sposobów działań dla uzyskania wskaźnika retencyjności 12-15% odpływu średniego rocznego z obszaru Polski (7-9 mld m 3 ), w celu konsekwentnego wprowadzenia ich do planów zagospodarowania przestrzennego. KPZK 2030, w stosunku do planów zagospodarowania przestrzennego województw, nakłada obowiązek wdrożenia ustaleń i zaleceń określonych wobec obszarów funkcjonalnych, wyróżniając m.in. obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi w skali dorzeczy oraz obszary ochrony i kształtowania zasobów wodnych. Dla wojewódzkich planów zagospodarowania przestrzennego wskazuje, jako podstawę do zamieszczenia w nich inwestycji gospodarki wodnej: plany i programy dla Wisły, Odry i w miarę potrzeb dla innych rzek; plany zarządzania ryzykiem powodziowym; plan zapobiegania deficytom wody dla całego kraju i dla regionów; plan zapobiegania skutkom suszy dla całego kraju i dla regionów. W Uchwale nr 239 Rady Ministrów z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie przyjęcia Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 Monitor Polski nr 252 z dnia 27 kwietnia 2012 r. w rozdziale V. Cele polityki przestrzennego zagospodarowania kraju, obejmującym Cel 5. Zwiększenie odporności struktury przestrzennej kraju na zagrożenia naturalne i utraty bezpieczeństwa energetycznego oraz kształtowanie struktur przestrzennych wspierających zdolności obronne państwa, stwierdza się m.in.: Ochrona przed zagrożeniami wywołanymi przez czynniki naturalne nie była w wystarczającym stopniu uwzględniana w polityce przestrzennej kraju ostatnich pięćdziesięciu lat. Brak dbałości o ochronę przed intensywnym zagospodarowaniem, szczególnie 22 S t r o n a

24 wprowadzanie zabudowy siedliskowej i urbanizacja obszarów zalewowych, jest główną przyczyną generowania olbrzymich strat w wypadku wystąpienia powodzi o charakterze ekstremalnym. Zaniechano inwestycji o charakterze przeciwpowodziowym, głównie budowy zbiorników retencyjnych i polderów przeznaczonych pod zalew przy dużych wezbraniach powodziowych. Nie realizowano także żadnego kompleksowego programu obrony przed suszą w wyniku przyjęcia założeń, że taką obroną mogą być wielozadaniowe duże zbiorniki retencyjne, pracujące zarówno dla ograniczania wezbrań powodziowych, jak i alimentujące rzeki w okresie suszy. Założenia te okazały się porażką, gdyż całkowita pojemność zbiorników retencyjnych wynosząca 5,7% średniego rocznego odpływu nie zapewnia możliwości skutecznego reagowania na występujące lokalnie deficyty wody w okresach suszy oraz możliwości ograniczania skutków nadmiaru wód w okresach wezbrań. (cytat ze stron KPZK Wydanie II zmienione po reasumpcji w dniu 21 marca 2012 r.; Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2012; ). S t r a t e g ia G o s p o d a r k i W o d n e j ( d o k u m e n t p r zy j ę t y p r ze z R a d ę M i n istró w d n i a 1 3 w r ze ś n i a r. ) Dokument określa podstawowe kierunki i zasady umożliwiające realizację idei trwałego i zrównoważonego rozwoju w gospodarowaniu wodami. Celem strategii jest: Zaspokojenie uzasadnionych potrzeb wodnych ludności i gospodarki przy poszanowaniu zasad zrównoważonego użytkowania wód; Osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu wód, a w szczególności ekosystemów wodnych i od wód zależnych; Podniesienie skuteczności ochrony przed powodzią i skutkami suszy. Strategia Gospodarki Wodnej wyróżnia trzy osie problemowe: techniczną (utrzymanie i odtworzenie majątku, nowe przedsięwzięcia inwestycyjne); finansową (koszty utrzymania, finansowanie); instytucjonalną (zarządzanie wodami, koordynacja gospodarki wodnej). S t r a t e g ia B e zp i e c ze ń s t w o E n e r g e t y c zn e i Śr o d o w i s k o p e r s p e k t y w a d o r. ( U c h w a ł a Nr 5 8 R a d y M in istró w z r. - M.P. n r z r. ). Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko (BEiŚ) obejmuje dwa niezwykle istotne obszary: energetykę i środowisko, wskazując m.in. kluczowe reformy i niezbędne 23 S t r o n a

25 działania, które powinny zostać podjęte w perspektywie do 2020 r. W jednoznaczny sposób stwierdza, że dostępność wody, podobnie jak w przypadku energii, ma kluczowe znaczenie dla jakości życia i stabilnego rozwoju gospodarczego. Poważnym problemem pozostaje wykorzystanie wody przez przemysł, który jest trzy razy bardziej wodochłonny niż przemysł zachodnioeuropejski. Jednocześnie nieodpowiednie gospodarowanie wodami stwarza zagrożenie dla ludzi i prowadzi do zmniejszenia różnorodności biologicznej. Gospodarka wodami wiąże się również z gospodarowaniem przestrzenią. Prognozowane jest zwiększania częstotliwości i intensywności występowania powodzi, suszy i deficytu wody. W celu przeciwdziałania suszy i deficytowi wody konieczne są działania, w wyniku, których nastąpi zwiększenie naturalnej i sztucznej retencji wodnej. Wśród głównych kierunków interwencji i zadań koniecznych do przeprowadzenia wymienione zostały: Gospodarowanie wodami dla ochrony przed: powodzią, suszą i deficytem wody (m.in. opracowanie i wdrażanie programów zwiększania naturalnej i sztucznej retencji wodnej). Zapewnienie dostępu do czystej wody dla społeczeństwa i gospodarki. P l a n g o s p o d a r o w a n i a w o d a m i n a o b s za r ze d o r ze c za D n iestru ( UCHW AŁ A RADY M I NISTRÓW z d n i a 2 2 l u t e g o r., M.P. z d n ia 2 5 m a j a r. n r 3 8 p o z ). W obowiązującym planie dla obszaru dorzecza Dniestru zagadnienia dotyczące suszy są potraktowane ogólnie. Stwierdzono, że w ostatnich latach nastąpiło zwiększenie zjawiska suszy. W związku z rosnącą wartością współczynnika zmienności opadów i wzrostem częstości występowania zachmurzenia typu konwekcyjnego należy spodziewać się zwiększenia częstości zarówno powodzi, opadów o dużej intensywności jak i okresów suszy. Fakt ten należy uwzględnić w analizie dynamiki zmian zanieczyszczeń wody zależnych w dużej mierze od stanów wody i wartości przepływów Dokumenty wojewódzkie Obowiązujący Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Podkarpackiego przyjęty został Uchwałą Sejmiku Województwa Podkarpackiego nr XLVIII/552/2002 z dnia W zakresie gospodarki wodnej, ustalenia Planu mają na celu zwiększenie retencji wód powierzchniowych i poprzez to, zmniejszenie zagrożenia powodziowego na terenie województwa. W dokumencie brak jest odniesień do suszy. 24 S t r o n a

26 W przyjętym 18 lutego 2014 r. przez Zarząd Województwa Podkarpackiego uchwałą Nr 321/7678/14 projekcie zmiany ww. Planu (Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Podkarpackiego Perspektywa 2030), zagadnienie suszy jest wielokrotnie wymieniane i komentowane. Podkreślono, że w województwie podkarpackim nierównomierne rozmieszczenie naturalnych zasobów wodnych i niewystarczająca retencja zbiornikowa w stosunku do potrzeb ludności i gospodarki, powodują zwiększenie negatywnych skutków zjawiska suszy. Obecnie najbardziej dotkliwe dla środowiska i zaopatrzenia w wodę jest zjawisko niżówek w rzekach. Występowanie niżówek wymaga działań na rzecz zwiększania naturalnej retencji, jak też inwestycji hydrotechnicznych, jeżeli zastosowanie innych rozwiązań jest niemożliwe. Wśród zasad zagospodarowania oraz działania przyczyniających się do ochrony i poprawy jakości zasobów wodnych na terenie województwa, wymienia się potrzebę budowy dużych wielofunkcyjnych zbiorników retencyjnych oraz małych zbiorników wodnych, w tym służących do przechwytywania wód opadowych wykorzystywanych w okresach suszy. Uchwalona przez Sejmik Województwa Podkarpackiego w Rzeszowie w dniu 26 sierpnia 2013 r. Strategia Rozwoju Województwa - Podkarpackie 2020 zwraca uwagę na problem występowania suszy oraz na zróżnicowany dostęp do wody pitnej. Zjawiska ekstremalne (w tym susza) są coraz bardziej odczuwalne i mają wpływ na gospodarkę regionu i bezpieczeństwo ludności. Na przestrzeni ostatnich lat, w ciepłych półroczach, trwały przez kilka tygodni susze, przerywane na krótko gwałtownymi deszczami. Ponadto, zwłaszcza w części południowej województwa, występują niedobory wody dla potrzeb bytowych mieszkańców. Spowodowane jest to niewielkimi zasobami wód podziemnych, obniżającym się ich poziomem, okresowym brakiem opadów oraz niewystarczającą infrastrukturą wodociągową. Problemy z brakiem wody dotyczą m.in. w powiatów: bieszczadzkiego, leskiego, sanockiego, krośnieńskiego i przemyskiego. Zarazem województwo podkarpackie zaliczane jest do regionów posiadających stosunkowo duże zasoby wód powierzchniowych. Jednakże spora zmienność przepływów w czasie, wynikająca ze zróżnicowania warunków hydrologicznych w poszczególnych latach, związanych z górskim charakterem rzek na południu województwa, wpływa na dyspozycyjność zasobów wód. W konsekwencji, ze względu na brak dostatecznej zabudowy hydrotechnicznej, znacząca wielkość potencjalnych zasobów wodnych jest niewykorzystana (odpływa bez zatrzymania do Wisły). 25 S t r o n a

27 2. INFORMACJA O METODACH ZASTOSOWANYCH PRZY SPORZĄDZANIU PROGNOZY 2.1. Podstawa prawna sporządzenia Prognozy Podstawą prawną sporządzenia prognozy oddziaływania na środowisko jest ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (tekst jednolity Dz. U r. Nr 0, poz. 1235) (UUIŚ). Zgodnie z art. 51 ustawy prognoza oddziaływania na środowisko powinna zawierać: Informacje o zawartości, głównych celach projektowanego dokumentu oraz jego powiązaniach z innymi dokumentami; Informacje o metodach zastosowanych przy sporządzaniu prognozy; Propozycje dotyczące przewidywanych metod analizy skutków realizacji postanowień projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej przeprowadzania; Informacje o możliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko; Analizę i ocenę istniejącego stanu środowiska oraz potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu; Analizę i ocenę stanu środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem; Analizę i ocenę istniejących problemów ochrony środowiska istotnych z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu w szczególności dotyczące obszarów podlegających ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody; Analizę i ocenę celów ochrony środowiska ustanowionych na szczeblu międzynarodowym wspólnotowym i krajowym, istotnych z punktu widzenia projektowanego dokumentu, oraz sposoby, w jakich te cele i inne problemy środowiska zostały uwzględnione podczas opracowywania dokumentu; Analizę i ocenę przewidywalnych znaczących oddziaływań, w tym oddziaływań bezpośrednich, pośrednich, wtórnych, skumulowanych, krótkoterminowych, średnioterminowych i długoterminowych, stałych i chwilowych oraz pozytywnych i negatywnych, na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru, a także na środowisko a w szczególności na: 26 S t r o n a

28 różnorodność biologiczną, ludzi, zwierzęta, rośliny, wodę, powietrze, powierzchnie ziemi, krajobraz, klimat, zasoby naturalne, zabytki, dobra materialne, z uwzględnieniem zależności między tymi elementami środowiska i między oddziaływaniami na te elementy; Streszczenie sporządzone w języku niespecjalistycznym. Prognoza oddziaływania na środowisko dla Planu przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Dniestru została sporządzona w zakresie zgodnym z treścią pism: Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Rzeszowie (znak: WOOS.411,2,1,2014,AP-8 z dnia r). Podkarpackiego Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego (znak: SNZ RD z dnia r.) Metoda opracowania prognozy Podstawa opracowania Prognozy był Plan przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Dniestru na obszarze działania Regionalnego zarządu Gospodarki Wodnej w Krakowie. W opracowanym Planie używa się pojęć: susza, niedobór wody, wskaźnik suszy, które rozumie się następująco: Susza jest zjawiskiem naturalnym, które oznacza się czasowym, negatywnym i dużym odchyleniem od średnich wartości opadów (niedobór opadów), występującym przez znaczący okres na dużym obszarze. Niedobór wody jest zdarzeniem wywołanym działalnością człowieka, które oznacza się powtarzającym brakiem równowagi, wynikającym z nadmiernego wykorzystywania zasobów wodnych, wywołanym zużyciem przewyższającym naturalnie odnawialną ich dostępność. Niedobór wody może się nasilić pod wpływem zanieczyszczenia wód (zmniejszenie przydatności do różnego rodzaju celów) oraz podczas epizodów suszy. Wskaźnik suszy umożliwia ocenę potencjalnych skutków lub niedoborów będących następstwem suszy (meteorologicznej, hydrologiczne, rolniczej). Susza i niedobór wody to różne, powiązane jednak ze sobą zjawiska. W niektórych obszarach natężenie i częstotliwość suszy może prowadzić do powstawania niedoborów wody, a nadmierna eksploatacja zasobów wodnych może zaostrzać skutki suszy. Dlatego należy zwracać uwagę na synergię pomiędzy tymi dwoma zjawiskami, zwłaszcza 27 S t r o n a

29 w obszarach deficytów wodnych. Susza jest zjawiskiem naturalnym o charakterze tymczasowym. Jest to zjawisko złożone i trudne do jednoznacznego zdefiniowania, ponieważ jest efektem wielu czynników wzajemnie na siebie oddziałujących. Niemałą trudność stanowi określenie jej początku i końca, gdyż najczęściej susza jest oceniana i analizowana już po jej zakończeniu, na podstawie historycznych danych. Susza jest cechą klimatu określaną jako zauważalny brak wody, który powoduje szkody w przyrodzie i gospodarce oraz uciążliwość dla ludności, a nawet zagrożenie dla życia ludzkiego. Susza jest również zjawiskiem ciągłym o zasięgu regionalnym stanowiącym odchylenie od warunków normalnych, charakterystycznych dla danego regionu, a dotyczących wielkości opadów, wilgotności glebowej, poziomu zwierciadła wód powierzchniowych, wielkości przepływu w rzekach oraz poziomu zalegania zwierciadła wód podziemnych. Podstawowymi czynnikami ocenianymi przy występowaniu zjawiska suszy są warunki pogodowe, warunki hydrologiczne oraz jakość wody. Obecnie nie ma uniwersalnej, zalegalizowanej definicji suszy. Przyjmuje się, że susza, niezależnie od intensywności i czasu jej trwania dzieli się na cztery rodzaje, powiązane ze sobą w sensie przyczynowo skutkowym. Susza atmosferyczna określana jest, jako niedostatek lub całkowity brak opadów. Jest to pierwszy etap suszy. W okresie bezopadowym może wystąpić krótki czas z opadami, niewystarczającymi jednak do wypełnienia niedoborów wody. Często po wystąpieniu opadów zagrożenie suszą maleje, jednak w przypadku długotrwałych deficytów wody następuje przejście w kolejną fazę suszę glebową (opisywaną również jako susza rolnicza). Jest to etap, podczas którego dochodzi do wysychania gleby, a co za tym idzie ograniczenia dostępności wody dla roślin. Kolejnym etapem rozwoju suszy jest susza hydrogeologiczna, której początkiem jest obniżenie zwierciadła wód podziemnych. Ostatnim etapem suszy jest susza hydrologiczna (zwana również suszą rzeczną), w wyniku której następuje wysychanie źródeł cieków oraz samych cieków. Plan przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Dniestru opracowano z uwzględnieniem: Analizy możliwości powiększenia dyspozycyjnych zasobów wodnych; Propozycji budowy, rozbudowy lub przebudowy urządzeń wodnych; Propozycji niezbędnych zmian w zakresie korzystania z zasobów wodnych oraz zmian naturalnej i sztucznej retencji; 28 S t r o n a

30 Katalogu działań służących ograniczeniu skutków suszy. Niedobór wody, jako zdarzenie powodowane działalnością człowieka, nie jest objęte opracowaniem projektu planu przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym. Opracowanie zostało zrealizowane z wykorzystaniem zalecanej przez Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej metodyki postępowania Ochrona przed suszą w planowaniu gospodarowania wodami (RS-EKO, 2013 r.), mającej charakter wytycznych. Niedobór wody, jako zdarzenie powodowane działalnością człowieka, nie jest objęte opracowaniem projektem Planu przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Dniestru. Opracowanie zostało zrealizowane z wykorzystaniem zalecanej przez Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej metodyki postępowania Ochrona przed suszą w planowaniu gospodarowania wodami (RS-EKO, 2013 r.), mającej charakter wytycznych. W opracowaniu wykorzystano m.in.: Charakterystyki hydrologiczne oparte o pomiary w profilach wodowskazowych oraz charakterystyki oparte o dobowe sumy opadów, średnie prędkości wiatru, średnie temperatury oraz wilgotności powietrza; Charakterystyki oparte o stany wód gruntowych oraz wydajności źródeł; Mapy glebowo-rolnicze opracowane przez IUNG-PIB w Puławach w skali 1: i 1: ; Dane przestrzenne (w formacie shp) dla obszaru działania RZGW w Krakowie (sieć hydrograficzna (cieki i jeziora) w skali 1: wg MPHP (wersja z września 2013); przebieg granic zlewni (poziom od 1 do 14) wg MPHP (wersja z września 2013); zlewnie bilansowe; granice regionów wodnych i obszaru działania; jednolite części wód powierzchniowych i ich zlewnie; jednolite części wód podziemnych; scalone części wód powierzchniowych). Projekt Planu przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Dniestru wraz z prognozą oddziaływania na środowisko, zgodnie z ustawą z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U , z późn. zmianami), poddany jest strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko. Po zakończeniu procedury oceny jw. opracowana zostanie ostateczna wersja Planu przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Dniestru. Prognoza oddziaływania na środowisko dla Planu uwzględnia: 29 S t r o n a

31 istniejący stan środowiska oraz potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji analizowanego dokumentu, stan środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem, istniejące problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia realizacji analizowanego dokumentu, w szczególności dotyczące obszarów podlegających ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym, istotne z punktu widzenia analizowanego dokumentu, oraz sposoby, w jakich te cele i inne problemy środowiska zostały uwzględnione podczas opracowywania dokumentu, przewidywane znaczące oddziaływania, w tym oddziaływania bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe oraz pozytywne i negatywne, na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru, a także na środowisko, w szczególności na: różnorodność biologiczną, ludzi, zwierzęta, rośliny, wodę, powietrze, powierzchnię ziemi, krajobraz, klimat, zasoby naturalne, zabytki, dobra materialne z uwzględnieniem zależności między tymi elementami środowiska i między oddziaływaniami na te elementy. Opis istniejącego stanu środowiska przyrodniczego sporządzono na podstawie dostępnej literatury, opracowań, danych statystycznych oraz aktualnych map. 30 S t r o n a

32 3. PROPOZYCJE DOTYCZĄCE PRZEWIDYWANYCH METOD ANALIZY SKUTKÓW REALIZACJI POSTANOWIEŃ PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU ORAZ CZĘSTOTLIWOŚĆ JEJ PRZEPROWADZANIA 3.1. Stan obecny monitoringu susz w Polsce W zakresie prognozowania i monitorowania zjawiska suszy w Polsce odpowiedzialnymi są: Państwowa Służba Hydrologiczno-Meteorologiczna, którą pełni Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Państwowy Instytut Badawczy, Państwowa Służba Hydrogeologiczna, którą pełni Państwowy Instytut Geologiczny Państwowy Instytut Badawczy. W ramach powierzonych ustawowo obowiązków IMGW opracowuje ostrzeżenia przed niebezpiecznymi zjawiskami zachodzącymi w atmosferze i hydrosferze. Istniejący system monitoringu i prognozowania zjawisk meteorologicznych i hydrologicznych nie jest w pełni przystosowany do modelowania bieżących obserwacji w celu uzyskania długoterminowej prognozy zjawiska suszy. W zakresie monitoringu zasobów hydrogeologicznych opracowywane są prognozy średnioterminowe trzymiesięczne, wydawane w formie Komunikatów i Prognoz przez Państwową Służbę Hydrogeologiczną. Komunikaty i prognozy zawierają analizy aktualnego stanu wód podziemnych, powierzchniowych, warunki meteorologiczne, prognozy hydrogeologiczno-meteorologiczne oraz przebieg zjawisk historycznometeorologicznych, historyczny przebieg zjawisk niżówkowych i susz. Prognoza zawiera analizę wpływu przewidywanego stanu wód podziemnych na możliwości ich poboru. Na podstawie Ustawy Prawo wodne dyrektorzy regionalnych zarządów gospodarki wodnej zostali zobowiązani do koordynacji działań związanych z ochroną przed suszą. Dedykowany serwis istnieje na stronach Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Krakowie 2, który dla obszaru działania tj. regionów wodnych Dniestru, Dniestru i Górnej Wisły prezentuje, aktualizowane w cyklu miesięcznym: - mapy wskaźnika zagrożenia niżówką hydrogeologiczną (k n ); - mapy opadowe, przedstawiające obszary na których może pojawić się deficyt lub nadmiar opadów (wskaźnik RPI). Istnieje również ogólnopolski monitoring suszy prowadzony przez Instytut Uprawy 2 Centrum Operacyjne: 31 S t r o n a

33 Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, utworzony w 2007r. na wniosek Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Monitoring ten jest realizowany dla potrzeb rolnictwa. Instytut wyznacza obszary, na których ze względu na wskaźniki meteorologiczne i rodzaj gleb istnieje możliwość pojawienia się zagrożenia suszy. Dla poszczególnych gatunków roślin i rodzajów gleb agregowane są wskaźniki, które prezentowane są jako klimatyczny bilans wodny KBW Organizacja monitoringu operacyjnego wskaźników suszy Opracowanie planów przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Dniestru wymaga organizacji stałego monitoringu wszystkich typów tego zjawiska w trybie operacyjnym lub quasi operacyjnym. W organizacji tego monitoringu należy wykorzystać istniejące systemy pomiarowe, detekcyjne i informatyczne funkcjonujące w ramach monitoringu państwowych służb: Monitoring IMGW-PIB (za Lorenc i in. 2006) Monitoring prowadzony w Ramach projektu Prognostyczno-Operacyjny System Udostępniania Charakterystyk Suszy POSUCH@. Monitoring IUNG-PIB - System Monitoringu Suszy Rolniczej (SMSR) został opracowany i uruchomiony przez Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa Państwowy Instytut Badawczy w Puławach na wniosek Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Monitoring PIG-PIB W ramach monitoringu stanów wód podziemnych, prowadzonego przez Państwowa Służbę Hydrogeologiczną Państwowej Służby Hydrogeologicznej. Ważnym zagadnieniem dla przeciwdziałania skutkom suszy, w tym szczególnie dla wdrożenia planów przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Dniestru, jest zorganizowanie właściwego krajowego monitoringu. Monitoring ten musi zapewnić: dostarczenie danych z monitoringu parametrów umożliwiających wyliczanie wskaźników suszy, monitoringu o takiej rozdzielczości przestrzennej, aby możliwa była prawidłowa ocena wskaźników suszy (z dużą wiarygodnością) dla całego kraju, dostęp do danych monitoringowych przez całą dobę, dostęp on-line do danych pomiarowych z wybranych stacji monitoringowych, dostęp do danych monitoringowych pozyskiwanych przez: Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej PIB w ramach PSHM, Państwowy Instytut Geologiczny PIB w ramach PSH, 32 S t r o n a

34 Instytut Uprawy, Nawożenia PIB w Puławach, Systemy te należy wykorzystać dla prowadzenia monitoringu dla planów przeciwdziałania skutkom suszy. Monitoring wskaźników suszy jest niezbędny dla prawidłowej pracy, mającego powstać zespołu do spraw suszy przy RZGW. Dane z monitoringu wykonywanego przez IMGW PIB, PIG PIB i IUNG PIB powinny być umieszczane na specjalnie utworzonej stronie, prowadzonej przez Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej. Przekazywanie danych winno być na tyle sprawne, aby planowany zespół ds. suszy, mający działać przy RZGW, mógł okresowo, a w sytuacji zagrożenia suszą codziennie w godzinach porannych, zapoznać się z danymi i przeanalizować bieżącą sytuację. Prawo wodne w Dziale VB Ochrona przed suszą Art. 88s ust. 6 określa, że aktualizację planów przeciwdziałania skutkom suszy dokonuje się co 6 lat (USTAWA z dnia 18 lipca 2001 r. DZ.U. z dnia 1 kwietnia 2015 r. Poz. 469.). Ocena skutków realizacji postanowień projektowanego Planu prowadzona więc będzie w cyklu sześcioletnim. 4. ISTNIEJĄCY STAN ŚRODOWISKA ORAZ POTENCJALNE ZMIANY TEGO ŚRODOWISKA W PRZYPADKU BRAKU REALIZACJI PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU 4.1. Stan środowiska P o ł o ż e n i e g e o g r a f i c z n e r e g i o n u w o d n e g o D n i e s t r u 3 Polska część obszaru dorzecza Dniestru - region wodny Dniestru, położony jest w południowo- wschodniej części kraju. Pod względem administracyjnym znajduje się w południowo-wschodniej części województwa podkarpackiego. Obszar dorzecza Dniestru na terenie Polski zajmuje 233 km 2. Według podziału fizycznogeograficznego obszar dorzecza Dniestru, w granicach Polski, położony jest w obrębie mezoregionu Gór Sanocko Turczańskich. Góry Sanocko- Turczańskie są częścią Beskidów Wschodnich i leżą pomiędzy dolinami Sanu i Stryja przechodząc dalej w Beskidy Brzeżne. Grzbiety gór charakteryzują się regularnym, równoległym układem, a ich wysokości wzrastają w kierunku południowo-wschodnim. Przez góry przebiega granica polsko-ukraińska. W użytkowaniu terenu dominują lasy i ekosystemy seminaturalne, które zajmują ok. 59% powierzchni regionu wodnego S t r o n a

35 Dniestru. Użytki rolne zajmują ok. 40% powierzchni, a tereny zurbanizowane ok. 1% powierzchni regionu. Największym ośrodkiem miejskim w regionie wodnym Dniestru są Ustrzyki Dolne. W regionie wodnym prowadzona jest działalność produkcyjna związana głównie z pozyskaniem i przetwórstwem drewna. Region jest również wykorzystywany turystycznie K l i m a t w r e g i o n i e w o d n y m D n i e s t r u Klimat regionu wodnego Dniestru wiąże się z podziałem fizjograficznym oraz ukształtowaniem powierzchni. Określany jest jako umiarkowany przejściowy z dużym wpływem kontynentalizmu. Średnia roczna temperatura waha się w przedziale 5-7 C. Roczna suma opadów atmosferycznych kształtuje się na poziomie mm, a w niektórych partiach Bieszczad sięga nawet 1200 mm. Pokrywa śnieżna zalega średnio dni wciągu roku. Dominują wiatry suche południowe i południowozachodnie. Cechą charakterystyczną obszaru są długie cisze, występują przez 41% roku O b s z a r y o c h r o n n e w r e g i o n i e w o d n y m D n i e s t r u Na obszarze regionu wodnego Dniestru występują tereny o wybitnych walorach przyrodniczych oraz turystyczno-krajoznawczych. Znajduje się tu Park Krajobrazowy Gór Słonnych, którego powierzchnia w obszarze regionu wynosi ponad 105 km 2 (ok. 45% powierzchni regionu). W regionie wodnym występuje również rezerwat przyrody typu leśnego Na Oratyku o powierzchni 3,2 km 2, w którym obecna jest buczyna karpacka W regionie wodnym Dniestru występują obszary Natura 2000, ustanowione na mocy dyrektyw unijnych: obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) i specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO), które maja kluczowe znaczenie dla zachowania bioróżnorodności poprzez ochronę zagrożonych i rzadkich gatunków roślin i zwierząt. Należą do nich: obszar specjalnej ochrony ptaków Góry Słonne (PLB180003), którego powierzchnia w regionie wodnym wynosi około 104 km 2 (ok. 44,6% powierzchni regionu wodnego) obszar ochrony siedlisk: Góry Słonne (PLH180013) o powierzchni ok. 91,7 km 2 obszar ochrony siedlisk: Moczary (PLH180026) o powierzchni ok. 11,8 km H y d r o g e o l o g i a w r e g i o n i e w o d n y m D n i e s t r u W regionie wodnym Dniestru występują następujące piętra wodonośne: - czwartorzędowe 34 S t r o n a

36 - paleogońskie kredowe. Piętro czwartorzędowe ma znaczenie lokalne. Natomiast znaczenie użytkowe ma piętro palegeńsko-kredowe związane z fliszem karpackim. Poziomy wodonośne występują w piaskowcach, zlepieńcach, wapieniach, iłowcach, mułowcach i marglach. Decydująca role w krążeniu wody odgrywa szczelinowatość masywu (Małecka i in., 2007). Osady fliszowe charakteryzują się słaba wodonością i niska wydajnością studni od 1,0 do 2,5 m 3 /h. Na obszarach regionu wodnego Dniestru zlokalizowany jest niewielki fragment nieudokumentowanego zbiornika warstw Krosno (Bieszczady) nr 431, o szacunkowych zasobach m 3 /d. Całkowita wielkość przyznanych pozwoleń wodnoprawnych na średni pobór wód podziemnych w obszarze rejonu wodnego Dniestru wynosi 26 m 3 /d, maksymalny pobór w wysokości - 12,01 m 3 /h i 140,86 m 3 /d. Wykorzystanie dostępnych zasobów wód podziemnych w obrębie regionu wodnego Dniestru kształtuje się w wysokości 20-40%. W obrębie regionu wodnego Dniestru funkcjonują 4 strefy ochronne ujęć wód podziemnych. Wszystkie w obrębie jednego ujęcia komunalnego w Czarnej. Wyznaczone zostały w jego obrębie 3 strefy obejmujące teren ochrony bezpośredniej oraz jedna strefa obejmująca teren ochrony pośredniej. Na obszarze dorzecza Dniestru występuje jedna JCWPd o kodzie H y d r o g r a f i a i h y d r o l o g i a w r e g i o n i e w o d n y m D n i e s t r u Obszar dorzecza Dniestru w Polsce reprezentowany jest przez zlewnie rzeki Strwiąż, która jest prawostronnym dopływem Dniestru. Długość rzeki wynosi 100,3 km, natomiast w granicach Polski znajduje się górny bieg Strwiąża o długości 17,3 km. W regionie wodnym Dniestru występują jeszcze dwa lewe dopływy Dniestru: Mszaniec i Lechnawa. Całkowita długość sieci hydrograficznej regionu wodnego Dniestru wynosi ok. 150 km. W opisywanym regionie wodnym występuje niwalno-pluwialny (śnieżno-deszczowy) reżim rzeczny. Średni odpływ miesiąca wiosennego wynosi % średniego odpływu rocznego i wyraźnie zaznacza się wzrost odpływu w miesiącach letnich wynoszący, co najmniej 110% średniego odpływu rocznego. W regionie wodnym Dniestru występuje znaczna przewaga zasilania powierzchniowego, wynosząca powyżej 65% odpływu całkowitego. 35 S t r o n a

37 Tabela 1. Ogólny opis obszaru dorzecza NAZWA OBSZARU DORZECZA OBSZAR DORZECZA DNIESTRU Powierzchnia obszaru dorzecza 233 km 2 Długość głównego cieku Długość cieków istotnych Główne dopływy Regiony wodne Liczba JCWP Główne sposoby użytkowania wód Główne oddziaływania antropogeniczne 1352 km, w granicach Polski rzeka Strwiąż 100,3 km (17,3 km w granicach Polski) 129,73 km w granicach Polski Strwiąż Region wodny Dniestru 3 JCWP rzek 1 JCWPd - pobór wody na cele komunalne - pobór wody na cele rolnictwa - zrzuty ścieków komunalnych - zanieczyszczenia obszarowe Zgodnie z podziałem na jednolite części wód w regionie wodnym Dniestru zostały wydzielone 3 jednolite części wód, które zostały zagregowane do scalonej części wód GW0901 Strwiąż, Mszaniec i Lechnawa od źródeł do granicy państwa. Wszystkie JCWP są naturalnymi częściami wód. Tabela 2. Wykaz JCWP w regionie wodnym Dniestru Europejski kod JCWP Nazwa JCWP Kod SCWP Długość [km] Status Identyfikacja zmian morfologicznych PLRW Lechnowa GW ,7 naturalna - PLRW PLRW Mszaniec do Syhawki Strwiąż do granicy państwa GW ,2 naturalna - GW ,8 naturalna - W regionie wodnym Dniestru występuje 6 cieków przeznaczonych do bytowania ryb. Należą do nich Łodynia, Łodynka, Królówka, Jasieńka, Stebni i Stwiąż. 36 S t r o n a

38 Rysunek 2. Podział administracyjny regionu wodnego Dniestru 37 S t r o n a

39 4.2. Potencjalne zmiany środowiska oraz skutki w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu Plan przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Dniestru ma wskazać kierunki i działania ograniczające negatywne skutki zjawiska suszy. Zaniechanie lub znaczące ograniczenie przedstawionych kierunków i działań dla przeciwdziałania skutkom suszy może negatywnie oddziaływać na środowisko, ludzi i gospodarkę. Dolegliwość skutków suszy będzie zależna od jej natężenia i czasu trwania w powiązaniu ze stopniem realizacji ustaleń projektowanego Planu. W tabeli nr 4 przedstawiono potencjalne możliwe skutki w okresie wystąpienia suszy w przypadku braku ustaleń realizacji projektowanego Planu. Tabela 3. Potencjalne możliwe skutki w przypadku braku realizacji projektowanego Planu. WYSZCZEGÓLNIENIE Zdrowie ludzi Gospodarowanie wodami Wody powierzchniowe Wody podziemne Środowisko przyrodnicze POTENCJALNE ZMIANY I MOGĄCE WYSTAPIĆ NEGATYWNE SKUTKI Ograniczenie dostępu do wody pitnej spowoduje pogorszenie warunków życia, a nawet może prowadzić do powstania zagrożenia epidemiologicznego. Ograniczony dostęp do wody pitnej będzie utrudniał i/lub uniemożliwiał właściwe przechowywanie i przygotowanie żywności, co może spowodować wzrost zachorowań na chorób układu pokarmowego, w tym czerwonkę bakteryjną, lambliozę oraz salmonellozę, zwłaszcza w sezonie letnim. Ponadto wzrost temperatury powietrza będzie miał negatywny wpływ na jakość wód powierzchniowych, w tym wody w kąpieliskach i w zbiornikach wody pitnej. Obfite zakwity glonów i szczególnie toksycznych sinic, będą stanowiły realne zagrożenie dla zdrowia osób korzystających z kąpielisk i powierzchniowych ujęć wody pitnej. Zmniejszenie zasobów wodnych - obniżenie poziomu wód podziemnych; obniżenie stanów wód w rzekach. Zanik stawów i oczek wodnych oraz gatunków roślin i zwierząt związanych z wodą Wzrost stężenia zanieczyszczeń. W okresie przepływów niżówkowych rzeki często prowadzą wody silnie zanieczyszczone substancjami organicznymi i biogennymi. Niekorzystne zmiany zasilania wód podziemnych spowodują konieczność ograniczenia poboru z ujęć wód podziemnych dla ludności, a nawet go uniemożliwią w przypadku korzystania z płytkich ujęć (studnie gospodarcze, część wodociągów na wsi) Zwiększy się presja na korzystanie z perspektywicznych zasobów wód podziemnych dla celów zaopatrzenia w wodę rolnictwa i przemysłu. Zwiększony zanik terenów wodno-błotnych. Zanik stawów i oczek wodnych oraz gatunków roślin i zwierząt związanych z wodą. Wystąpienie zjawiska suszy może przyczyniać się do migracji gatunków, w tym także inwazyjnych. Możliwa utrata różnorodności biologicznej oraz wymieranie gatunków roślin i zwierząt w związku z pogorszeniem warunków wodnych dla siedlisk. W związku ze zwiększeniem stężeń 38 S t r o n a

40 Leśnictwo Gospodarka komunalna Rolnictwo Przemysł zanieczyszczeń, zmniejszenia ilości tlenu w wodzie, wzrost zagrożenia bytowania ryb i innych gatunków zwierząt wodnych. Zjawisko osłabienia funkcji życiowych drzew. Masowe inwazje szkodników leśnych jak: brudnica mniszka, chrabąszcz majowy, korniki. Zwiększenie ryzyka pożarów. Niszczenie siedlisk leśnych wywołane erozją gleby, wysychaniem naturalnych zbiorników wodnych, oczek, mokradeł itp. Zmniejszenie zasobów wodnych dla zaopatrzenia w wodę - w przypadku głębokiej suszy atmosferycznej i hydrologicznej mogą pojawić się problemy z dostarczaniem wody o odpowiedniej ilości i jakości dla gospodarki komunalnej, w tym zwłaszcza zaopatrzenia w wodę ludności. Ograniczenie dostaw wody spowoduje trudności w utrzymaniu czystości w terenach zurbanizowanych. Obniżenie potencjału produkcyjnego gleb oraz utrudnienie prowadzenia intensywnej produkcji rolnej. Znaczące straty plonów. Susze będą przyczyniały się także do zwiększenia mineralizacji materii organicznej gleb, a tym samym zmniejszy się możliwość magazynowania wody i wzrośnie przesuszenie wierzchniej warstwy gleby. Susza pośrednio może wpłynąć na skład pasz dla zwierząt, w których coraz bardziej będzie dominować kukurydza, sorgo i ziemniaki, wypierając zboża. Zwiększy się presja na korzystanie z perspektywicznych zasobów wód podziemnych jednocześnie istotnym problemem będzie ciągły wzrost niekontrolowanego poboru wód podziemnych do celów nawodnień rolniczych. Ograniczenia w zaopatrzeniu w wodę do celów technologicznych mogą spowodować zmniejszenie produkowanych wyrobów straty materialne. Zwiększy się presja na korzystanie z perspektywicznych zasobów wód podziemnych dla celów produkcyjnych przemysłu. 39 S t r o n a

41 5. WSKAZANIE I OPISANIE OBSZARÓW NA KTÓRYCH WYSTAPIŁA SUSZA, OKRESÓW TEJ SUSZY 5.1. Identyfikacja obszarów zagrożonych występowaniem suszy I d e n t y f i k a c j a o b s z a r ó w z a g r o ż o n y c h w y s t ę p o w a n i e m s u s z y a t m o s f e r y c z n e j W wyznaczaniu obszarów zagrożonych suszą uwzględnione zostały analizy identyfikacyjne wykonane wcześniej dla 4 rodzajów suszy: atmosferycznej, rolniczej, gruntowej oraz hydrologicznej. Dla każdego rodzaju suszy zostały określone główne kryteria uwzględniające: czasy trwania, okresy występowania oraz intensywność. Wyniki przeprowadzonej analizy występowania suszy atmosferycznej dostarczyły danych do identyfikacji obszarów nią zagrożonych wraz z oceną poziomu zagrożenia (Analiza zjawiska suszy na obszarze regionu wodnego Dniestru. RS-EKO Pracownia Projektowa i Konsultingowa Kraków r). Wykorzystano w tym celu zestawy charakterystyk opisujących czasy trwania, okresy występowania oraz intensywność suszy atmosferycznej oraz kierunki trendów zmian. W identyfikacji zagrożeń uwzględniono następujące wskaźniki: 1. Udział miesięcy bardzo i ekstremalnie suchych w wieloleciu [%] wg SPI; 2. Tendencja zmian w latach wartości SPI [wsp. kierunkowy +; -]; 3. Zasięgi susz lat z suszą atmosferyczną (1984, 1988, 1991, 1993, 2003) wg ich intensywności dla wartości SPI -1,5 i SPI -0,5-1,5. Tabela 4. Sposoby klasyfikacji obszarów zagrożonych występowaniem suszy atmosferycznej KRYTERIUM 1. Udział miesięcy bardzo i ekstremalnie suchych w wieloleciu [%] Silnie narażon e Bardzo narażon e Umiarkowani e narażone Słabo narażone lub nienarażon e przedziały > 6,0 5,0-5,9 4,0-4,9 3,0-3,9 PUNKTACJ A 2 1 0,5 0,25 Sposób wyznaczenia przedziałów klasowych oraz punktów Wartości graniczne w układzie proporcjonalny m dla poszczególnyc h klas 40 S t r o n a

42 KRYTERIUM 2. Tendencja zmian w seriach rocznych wartości SPI [+;-] 3. Zasięgi susz lat z suszą atmosferyczn ą (1984, 1988, 1991, 1993, 2003) Klasy zagrożenia przedziały PUNKTACJ A Silnie narażon e Bardzo narażon e Umiarkowani e narażone Ujemny współczynnik kierunkowy Słabo narażone lub nienarażon e Dodatni wsp. kier. 0,5 0 przedziały Zasięg SPI -1,5 PUNKTACJ A Zakres sumy punktów reszta obszarów 1 0,5-2,5-3,5 1,5-2,25 0,25-1,25 < 0,25 KLASA IV III II I - Sposób wyznaczenia przedziałów klasowych oraz punktów Trend określony z równania liniowego Zasięg obszarowy SPI -1,5 w latach występowania suszy atmosferycznej Analizy oceny poziomu zagrożenia występowania zjawiska suszy atmosferycznej prowadzono z wykorzystaniem modelu wielokryterialnych analiz GIS w siatce pól podstawowych. Każde pole otrzymało ocenę dla wymienionych powyżej w tabeli kryteriów. Uzyskana dla każdego pola suma punktów decydowała o jego kwalifikacji do właściwej klasy zagrożenia występowaniem suszy atmosferycznej. 41 S t r o n a

43 Rysunek 3. Mapy kryteriów oceny poziomu zagrożenia występowania suszy atmosferycznej wraz z mapą wynikową I II Tabela 5. Klasy obszarów zagrożonych suszą atmosferyczną SŁABO/ NIENARAŻONE UMIARKOWANIE NARAŻONE Obszary, na których czas trwania susz atmosferycznych bardzo silnych i ekstremalnych był krótki (obejmował względnie niskie ilości miesięcy w wieloleciu) o umiarkowanym poziomie intensywności suszy, nie stwierdzono tendencji zmian lub określony kierunek zmian sugeruje możliwe zmniejszenie deficytów opadów Obszary, na których czas trwania susz atmosferycznych bardzo silnych i ekstremalnych był średni dla obszaru regionu wodnego Dniestru (obejmował przeciętne ilości miesięcy w wieloleciu), o umiarkowanym poziomie intensywności wystąpienia susz w wieloleciu oraz stwierdzonych kierunkach zmian wskazujących na możliwy, nieznaczny wzrost deficytów opadów III BARDZO Obszary na których czas trwania susz atmosferycznych bardzo silnych 42 S t r o n a

44 IV NARAŻONE SILNIE NARAŻONE i ekstremalnych był długi (obejmował wysokie ilości miesięcy w wieloleciu) o wysokim poziomie intensywności wystąpienia susz w wieloleciu oraz stwierdzonych kierunkach zmian wskazujących na możliwy wzrost deficytów opadów Obszary, na których czas trwania susz atmosferycznych bardzo silnych i ekstremalnych był najdłuższy (obejmował największe ilości miesięcy w wieloleciu) o wysokim poziomie intensywności wystąpienia susz w wieloleciu oraz stwierdzonych kierunkach wskazujących na możliwy wzrost deficytów opadów Rysunek 4. Mapa klas zagrożenia występowania zjawiska suszy atmosferycznej w regionie wodnym Dniestru Obszar regionu wodnego Dniestru był w analizowanym okresie r. bardzo narażony na występowanie suszy atmosferycznej. Jedynie na niewielkim obszarze 43 S t r o n a

45 w zachodniej części regionu zidentyfikowano występowanie umiarkowanego zagrożenia suszą atmosferyczną I d e n t y f i k a c j a o b s z a r ó w z a g r o ż o n y c h w y s t ę p o w a n i e m z j a w i s k a s u s z y h y d r o g e o l o g i c z n e j Analiza identyfikacyjna obszarów zagrożonych występowaniem zjawiska suszy hydrogeologicznej (gruntowej) oparta była na obliczeniach następujących wskaźników: częstości występowania niżówek dla kn <=-0,1 oraz kn <= -0,3, współczynnika kierunkowego w równaniu liniowym dla określania trendów zmian współczynnika kn w wieloleciu. Przedstawione wskaźniki zostały uwzględnione w klasyfikacji obszarów zagrożonych występowaniem suszy hydrogeologicznej jako jej podstawowe kryteria. Tabela 6. Sposoby klasyfikacji obszarów zagrożonych występowaniem suszy hydrogeologicznej KRYTERIUM 1. Częstość występowania niżówek kn<= -0,1 [%] 2. Tendencja zmian współczynnika kn [+;-] Klasy zagrożenia Silnie narażone Bardzo narażone Umiarkowanie narażone Słabo narażone lub nienarażone przedziały > ,9 < 40 PUNKTACJA 2 1 0,5 0,25 przedziały Ujemny współczynnik kierunkowy Dodatni wsp. kier. PUNKTACJA 0,5 0 Zakres sumy 2,5 1,5-2,0 0,5-1,0 0,25 punktów KLASA IV III II I Sposób wyznaczenia przedziałów klasowych oraz punktów Wartości graniczne w układzie proporcjonalnym dla poszczególnych klas Trend określony z równania liniowego Analizy oceny poziomu zagrożenia występowania zjawiska suszy hydrogeologicznej prowadzono podobnie jak dla suszy atmosferycznej z wykorzystaniem modelu wielokryterialnych analiz GIS w siatce pól podstawowych. Każde pole otrzymało ocenę dla wymienionych powyżej w tabeli kryteriów. Uzyskana dla każdego pola suma punktów decydowała o jego kwalifikacji do właściwej klasy zagrożenia występowaniem suszy 44 S t r o n a

46 hydrogeologicznej. Rysunek 5. Mapy kryteriów oceny poziomu zagrożenia występowania suszy hydrogeologicznej wraz z mapą wynikową Tabela 7. Klasy obszarów zagrożonych suszą atmosferyczną I II III IV SŁABO/ NIENARAŻONE UMIARKOWANIE NARAŻONE BARDZO NARAŻONE SILNIE NARAŻONE Obszary, na których częstość występowania niżówek była niewielka oraz nie stwierdzono tendencji zmian lub określony kierunek zmian sugeruje możliwe zwiększenie zasobów wód podziemnych w przyszłości Obszary, na których częstość występowania niżówek była znacząca a tendencje zmian lub określony kierunek zmian sugeruje możliwą stabilizację lub niewielkie zmniejszenie zasobów wód podziemnych w przyszłości Obszary, na których częstość występowania niżówek była duża a tendencje zmian lub określony kierunek zmian sugeruje możliwe zmniejszenie zasobów wód podziemnych w przyszłości Obszary, na których częstość występowania niżówek była bardzo duża a tendencje zmian lub określony kierunek zmian sugeruje możliwe istotne zmniejszenie zasobów wód podziemnych w przyszłości 45 S t r o n a

47 Rysunek 6. Mapa klas zagrożenia występowania zjawiska suszy hydrogeologicznej w regionie wodnym Dniestru Obszary regionu wodnego Dniestru wykazywały w analizowanym wieloleciu r. niską odporność na zjawisko suszy hydrogeologicznej. Cały obszar regionu wodnego został określony jako bardzo narażony na zjawisko suszy hydrogeologicznej I d e n t y f i k a c j a o b s z a r ó w z a g r o ż o n y c h w y s t ę p o w a n i e m z j a w i s k a s u s z y r o l n i c z e j Wyniki przeprowadzonej analizy występowania suszy rolniczej dostarczyły danych do identyfikacji obszarów nią zagrożonych wraz z oceną poziomu zagrożenia. Wykorzystano w tym celu stosowane w rolnictwie wskaźniki opisujące intensywność suszy takie jak: klimatyczny bilans wodny (KBWs, KBW) oraz wskaźnik glebowy (Wg). 46 S t r o n a

48 1. Klimatyczny Bilans Wodny KBWs [mm] 2. Stopień zagożenia suszą ze względu na Wg 3. Klimatyczny Bilans Wodny ( ) [mm] Tabela 8. Sposoby klasyfikacji obszarów zagrożonych występowaniem suszy rolniczej KRYTERIUM Silnie narażone przedziały > -170 Bardzo narażone -170 do -200 Umiarkowanie narażone -200,1 do -230 Słabo narażone lub nienarażone < -230 PUNKTACJA 2 1 0,5 0,25 przedziały > ,9 < 15 PUNKTACJA 2 1 0,5 0,25 przedziały < do do -160 > -155 PUNKTACJA 2 1 0,5 0,25 Sposób wyznaczenia przedziałów klasowych oraz punktów Zakresy przedziałów zgodne z metodyką Zakresy przedziałów zgodne z metodyką Zakresy przedziałów zgodne z metodyką Klasy zagrożenia Zakres sumy punktów 3,25-6,0 2,0-3,0 1,0-1,75 0,75 KLASA IV III II I Analizy oceny poziomu zagrożenia występowania zjawiska suszy rolniczej w regionie przeprowadzone zostały w odmienny sposób, ponieważ obliczone wartości współczynników KBWs, Wg oraz KBW ( ) dotyczyły obszarów gmin. Dlatego pola powierzchni poszczególnych gmin reprezentowały zarówno poziomy poszczególnych zagrożeń suszą jak również ostatecznej klasyfikacji intensywności suszy rolniczej. 47 S t r o n a

49 Rysunek 7. Mapy kryteriów oceny poziomu zagrożenia występowania suszy rolniczej wraz z mapą wynikową Tabela 9. Klasy obszarów zagrożonych suszą rolniczą I II III IV SŁABO/ NIENARAŻONE UMIARKOWANIE NARAŻONE BARDZO NARAŻONE SILNIE NARAŻONE Obszary, na których susze nie spowodują strat w podstawowych uprawach roślin Obszary, na których susze mogą spowodować nieznaczne straty w podstawowych uprawach roślin Obszary, na których susze mogą spowodować znaczące straty w podstawowych uprawach roślin Obszary, na których susze mogą spowodować bardzo znaczące straty w podstawowych uprawach roślin 48 S t r o n a

50 Rysunek 8. Mapa klas zagrożenia występowania zjawiska suszy rolniczej w regionie wodnym Dniestru W regionie wodnym Dniestru występują obszary słabo lub nienarażone na zagrożenie suszą rolniczą I d e n t y f i k a c j a o b s z a r ó w z a g r o ż o n y c h w y s t ę p o w a n i e m z j a w i s k a s u s z y h y d r o l o g i c z n e j Analizy zjawiska suszy hydrologicznej posłużyły do przeprowadzenia identyfikacji obszarów zagrożonych jej występowaniem wraz z dokonaniem oceny klas zagrożenia. Wybrane zostały te wskaźniki, które odnoszą się do występowania niżówek, ich czasu trwania oraz niedoborów zasobów. Również wzięto pod uwagę trendy zmian przepływów 49 S t r o n a

51 niżówkowych, które mogą być wskazówką na przewidywanie przyszłych zmian zasobów wód powierzchniowych. W tym celu zastosowano następujące kryteria wyznaczone w oparciu o wyniki analizy niżówek rzecznych w wieloleciu : 1. WPWN - Wskaźnik procentowy występowania niżówek [%] 2. Średnia liczba niżówek w roku [liczba niżówek/rok] 3. Średni czas trwania niżówki [dni] 4. Wskaźnik niedoboru dynamicznych zasobów wodnych niżówki ekstremalnej ekswndzw [tys. m 3 / km 2 ] 5. Tendencja zmian w seriach średnich rocznych przepływów niżówki [kierunek +; -]. Dla każdego z parametrów wyznaczono cztery przedziały zmienności odpowiadające klasom narażenia na występowanie suszy hydrologicznej: 1. WPWN - Wskaźnik procentowy występowania niżówek [%] 2. Średnia liczba niżówek w roku [liczba niżówek/rok] 3. Średni czas trwania niżówki [dni] Tabela 10. Zestawienie kryteriów oceny zagrożenia występowania suszy hydrologicznej Kryterium 4. Wskaźnik niedoboru dynamicznych zasobów wodnych niżówki ekstremalnej ekswndzw [tys. m 3 / km 2 ] 5. Tendencja zmian w seriach średnich rocznych przepływów niżówki [kierunek +; -] Klasy zagrożenia Silnie narażone Bardzo narażone Umiarkowani e narażone Słabo narażone lub nienarażone przedziały > ,99 <50 PUNKTACJA 1 0,75 0,5 - Metoda wyznaczania Liniowy przyrost wartości granicznych przedziały PUNKTACJA > ,75 3,0 7,99 0,5 <3,0 0,25 Liniowy przyrost wartości granicznych przedziały > ,99 <40 Liniowy przyrost PUNKTACJA 2 1 0,5 0,25 wartości granicznych przedziały > ,99 <50 PUNKTACJA 2 1 0,5 0,25 przedziały Kierunek ujemny trendu Kierunek dodatni/brak zmian PUNKTACJA 0,5 0 Zakres sumy punktów 5,25-6,5 3,75-5,0 2,25-3,5 0,75-2,0 KLASA IV III II I Liniowy przyrost wartości granicznych Kierunek trendu określony przez wsp. kierunkowy 50 S t r o n a

52 Analizy oceny poziomu zagrożenia występowania zjawiska suszy hydrologicznej prowadzono podobnie jak dla suszy atmosferycznej, hydrogeologicznej i rolniczej z wykorzystaniem modelu wielokryterialnych analiz GIS w siatce pól podstawowych. Każde pole otrzymało ocenę dla wymienionych powyżej w tabeli kryteriów. Uzyskana dla każdego pola suma punktów decydowała o jego kwalifikacji do właściwej klasy zagrożenia występowaniem suszy hydrologicznej. 51 S t r o n a

53 Rysunek 9. Mapy kryteriów oceny poziomu zagrożenia występowania suszy hydrologicznej wraz z mapą wynikową 52 S t r o n a

54 Tabela 11. Klasy obszarów zagrożonych suszą hydrologiczną I II III IV SŁABO/ NIENARAŻONE UMIARKOWANIE NARAŻONE BARDZO NARAŻONE SILNIE NARAŻONE Obszary na których czas trwania susz hydrologicznych był najkrótszy, liczba stwierdzonych niżówek była najmniejsza i wskaźnik występowania niżówek w wieloleciu był najniższy oraz intensywność niżówek ekstremalnych nie kształtowała głębokich niedoborów zasobów wodnych a także stwierdzona tendencja zmian odpływu średniego niżówek miała kierunek dodatni lub wynosiła zero. Obszary na których czas trwania susz hydrologicznych był umiarkowany, liczba stwierdzonych niżówek była bliska średniej dla regionu wodnego i wskaźnik występowania niżówek w wieloleciu był zbliżony do średniej oraz intensywność niżówek ekstremalnych kształtowała przeciętne w skali regionu wodnego niedobory zasobów wodnych a także stwierdzona tendencja zmian odpływu średniego niżówki miała kierunek ujemny. Obszary na których czas trwania susz hydrologicznych był długi, liczba stwierdzonych niżówek była duża i wskaźnik występowania niżówek w wieloleciu był wysoki oraz intensywność niżówek ekstremalnych kształtowała głębokie niedobory zasobów wodnych a także stwierdzona tendencja zmian odpływu średniego niżówki miała kierunek ujemny. Obszary na których czas trwania susz hydrologicznych był najdłuższy, liczba stwierdzonych niżówek była największa i wskaźnik występowania niżówek w wieloleciu był najwyższy oraz intensywność niżówek ekstremalnych kształtowała najgłębsze niedobory zasobów wodnych a także stwierdzona tendencja zmian odpływu średniego niżówki miała kierunek ujemny. 53 S t r o n a

55 Rysunek 10. Mapa klas zagrożenia występowania zjawiska suszy hydrologicznej w regionie wodnym Dniestru W całym regionie wodnym Dniestru występowały obszary słabo narażone na występowanie suszy hydrologicznej Identyfikacja ogólna występowania suszy w regionie wodnym Dniestru Dla identyfikacji zbiorczej intensywności występowania wszystkich rodzajów susz na obszarach należących do regionu wodnego Dniestru wykorzystano określone dla nich wcześniej klasyfikacje punktując odpowiednio klasy od pkt 1 4 (tab.13) Tabela 12. Przyjęta punktacja klas dla poszczególnych rodzajów susz (atmosferycznej, hydrogeologicznej, rolniczej, hydrologicznej) KLASA IV III II I PUNKTY S t r o n a