system ściśle powiązanych dyrektyw adresowanych do prawodawcy, wskazujący, jak należy dokonywad zmian w prawie obowiązującym w paostwie

Transkrypt

1

2 system ściśle powiązanych dyrektyw adresowanych do prawodawcy, wskazujący, jak należy dokonywad zmian w prawie obowiązującym w paostwie Funkcje: zapewnienie prawidłowości prawu powszechnie obowiązującemu (w tym stosunki władze publiczne <-> obywatel) bezpieczeostwo prawne, pewnośd prawa

3 Bezpieczeostwo prawne jednostki K 25/95 ( ) w demokratycznym paostwie prawnym stanowienie i stosowanie prawa nie może byd >>pułapką<< dla obywatela i że obywatel powinien mied możliwośd układania swych spraw w zaufaniu, iż nie naraża się na niekorzystne skutki prawne swoich decyzji i działao niemożliwe do przewidzenia w chwili podejmowania tych decyzji i działao.

4 Dochowanie przepisanego trybu ustanowienia aktu normatywnego - procedura - kompetencja ustawodawcza - czynności konwencjonalne

5 Zasada jednoznaczności prawa (zasada dostatecznej określoności przepisów prawa) Jednym z istotniejszych jest zasada przyzwoitej legislacji, w tym - wymaganie określoności przepisów, które "muszą byd formułowane w sposób poprawny, precyzyjny i jasny (L. Garlicki, Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, Przegląd Sejmowy, 1999, nr 6, s. 124)

6 K 24/00 Z ( )zasady określoności wynika, że każdy przepis prawny winien byd skonstruowany poprawnie z punktu widzenia językowego i logicznego - dopiero spełnienie tego warunku podstawowego pozwala na jego ocenę w aspekcie pozostałych kryteriów. Wymóg jasności oznacza nakaz tworzenia przepisów klarownych i zrozumiałych dla ich adresatów, którzy od racjonalnego ustawodawcy oczekiwad mogą stanowienia norm prawnych nie budzących wątpliwości co do treści nakładanych obowiązków i przyznawanych praw. Związana z jasnością precyzja przepisu winna przejawiad się w konkretności nakładanych obowiązków i przyznawanych praw tak, by ich treśd była oczywista i pozwalała na wyegzekwowanie.

7 Zasada jednoznaczności prawa (zasada dostatecznej określoności przepisów prawa) 1) poprawnośd (logiczna i językowa) 2) precyzyjnośd (kto, za co, w jakich sytuacjach odpowiada) 3) jasnośd (klarownośd, zrozumiałośd, czytelnośd dla adresatów)

8 Brak precyzji -> nadmierna swoboda i ryzyko nadużycia prawa ze strony władzy U 6/92 z zasady demokratycznego paostwa prawnego wynika, że każda regulacja prawna, nawet o charakterze ustawowym, dająca organowi paostwowemu uprawnienia do wkraczania w sferę praw i wolności obywatelskich, musi spełnid wymów dostatecznej określoności".

9 Test określoności prawa -> a casu ad casum Kiedy brak określoności jest niekonstytucyjny? Ustawodawca nie może przez niejasne formułowanie tekstu przepisów pozostawiad organom mającym je stosowad nadmiernej swobody przy ustalaniu w praktyce zakresu podmiotowego i przedmiotowego ograniczeo konstytucyjnych wolności i praw jednostki. Założenie to można określid ogólnie jako zasadę określoności ustawowej ingerencji w sferę konstytucyjnych wolności i praw jednostki. Kierując się tą zasadą, Trybunał Konstytucyjny reprezentuje stanowisko, iż przekroczenie pewnego poziomu niejasności przepisów prawnych stanowid może samoistną przesłankę stwierdzenia ich niezgodności. Pozbawienie mocy obowiązującej określonego przepisu z powodu jego niejasności winno byd traktowane jako środek ostateczny, stosowany dopiero wtedy, gdy inne metody usuwania skutków niejasności treści przepisu, okażą się niewystarczające (K 4/04).

10 świadczenie stomatologiczne Kp 2/04 znaczna ilośd narkotyków Zdaniem sądu, zawarte w obu kwestionowanych przepisach znamię "znaczna ilośd" nie spełnia wymogów konstytucyjnych w postaci określoności (art. 2 Konstytucji) oraz proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji), gdyż jest ono w orzecznictwie traktowane niejednolicie i z uwagi na brak ustawowych kryteriów, pozwalających na ustalenie znaczenia przywołanego znamienia, powoduje znaczne trudności interpretacyjne, których dotąd w orzecznictwie sądowym nie udało się pokonad. Stwierdzenie przez Trybunał Konstytucyjny niekonstytucyjności, przy założeniu przyjętym przez sąd w pytaniu prawnym, miałoby umożliwid dokonanie prawidłowej kwalifikacji prawnej i prawidłowe wymierzenie kary. (P 20/10) nawoływanie do nienawiści Zwrot "nawołuje do nienawiści" jest niejasny, ponieważ nie wiadomo, czy chodzi tylko o nawoływanie do manifestowania nienawiści (bezpośrednie nawoływanie do nienawiści), czy również o wywoływanie nienawiści przez propagowanie negatywnych wypowiedzi o pewnych grupach osób (pośrednie nawoływanie do nienawiści). W praktyce ustalenie, czy popełniono przestępstwo nawoływania do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowośd, uzależniona jest od oceny, czy zachowanie sprawcy, np. krytykującego przedstawicieli jakiejś nacji, łączyło się z zamiarem nawoływania do nienawiści, czy też było dopuszczalną krytyką albo neutralną prezentacją określonego zjawiska. (SK 65/12)

11

12 Nie każdy brak określoności przepisów łamie standardy konstytucyjne!!! Każdy akt prawny (czy konkretny przepis prawny) zawiera pojęcia o mniejszym lub większym stopniu niedookreśloności. Nieostrośd czy niedookreślonośd pojęd prawnych sprzyja uelastycznieniu porządku prawnego i uczynieniu go wrażliwym na zachodzące w rzeczywistości stany faktyczne, a przez to przyczyniad się może do pełniejszego wyrażenia w trakcie stosowania prawa wartości, które wynikają z zasady paostwa prawnego. Można nawet sformułowad tezę, iż nadmierna kazuistyka w konkretnych sytuacjach prowadzid może do deformacji idei paostwa prawnego. Nie każda więc, ale jedynie kwalifikowana - tj. nie dająca się usunąd w drodze uznanych metod wykładni - nieostrośd czy niejasnośd przepisu może stanowid podstawę stwierdzenia jego niekonstytucyjności. (P 16/03).

13 Nakaz zachowania odpowiedniego vacatio legis Jakie vacatio legis jest odpowiednie? Ponownie -> ocena a casu ad casum (możliwośd zapoznania się z danym aktem normatywnym)

14 Nakaz zachowania odpowiedniej vacationis legis - okresu >>spoczywania<< prawa, oddzielającego publikację aktu od jego wejścia w życie - mieści się w zasadach poprawnej legislacji i wynika z zasady zaufania do paostwa i stanowionego przez nie prawa, a jego celem jest zapewnienie adresatom prawa czasu na przystosowanie się do zmienionych regulacji i na podjęcie odpowiednich decyzji co do dalszego postępowania ( ). Odpowiedniośd vacationis legis należy rozpatrywad w kontekście możliwości zapoznania się z treścią nowych przepisów przez adresatów i pokierowania swoimi sprawami z ich uwzględnieniem ( ). Ostateczna ocena zależy od całokształtu okoliczności, w tym od przedmiotu i treści nowych unormowao, a także kręgu podmiotów, których dotyczą ustanowione unormowania (K 1/12).

15 Krótsze vacatio legis? Tylko w uzasadnionych przypadkach akty normatywne mogą wchodzid w życie w terminie krótszym. Rezygnacja z vacationis legis albo jej skrócenie są dopuszczalne tylko w szczególnych okolicznościach, gdy przemawia za tym inna zasada prawnokonstytucyjna. Wnioskodawca podkreślił brak w uzasadnieniu projektu ustawy informacji o skróceniu standardowej vacationis legis, oznaczający naruszenie zasad poprawnej legislacji.

16 Zasada niedziałania prawa wstecz zakaz nadawania mocy wstecznej, zwłaszcza przepisom normującym prawa i obowiązki obywateli, jeżeli prowadzi to do pogorszenia ich sytuacji w stosunku do stanu poprzedniego ale: zasada nieretroaktywności prawa nie ma charakteru absolutnego i w szczególnie uzasadnionych przypadkach może byd naruszona, *Trybunał+ wskazywał jednak, że jej złamanie możliwe jest jedynie w sytuacjach wyjątkowych, a przemawiad za tym musi inna zasada prawnokonstytucyjna. Trybunał Konstytucyjny stwierdził między innymi, że "szczególne okoliczności" winny byd rozumiane jako sytuacje nadzwyczaj wyjątkowe, gdy ze względów obiektywnych zachodzi potrzeba dania pierwszeostwa określonej wartości chronionej bądź znajdującej swoje oparcie w przepisach Konstytucji RP (K 15/91)

17 W świetle dotychczasowego orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, przepisy działające wstecz można wyjątkowo uznad za zgodne z zasadą demokratycznego paostwa prawnego, jeżeli: a) nie są to przepisy prawa karnego ani regulacje zakładające podporządkowanie jednostki paostwu (np. prawo daniowe); b) mają one rangę ustawową; c) ich wprowadzenie jest konieczne (niezbędne) dla realizacji lub ochrony innych, ważniejszych i konkretnie wskazanych wartości konstytucyjnych; d) spełniona jest zasada proporcjonalności, tzn. racje konstytucyjne przemawiające za retroaktywnością równoważą jej negatywne skutki; e) nie powodują one ograniczenia praw lub zwiększenia zobowiązao adresatów norm prawnych, a przeciwnie - poprawiają sytuację prawną niektórych adresatów danej normy prawnej (ale nie kosztem pozostałych adresatów tej normy); f) problem rozwiązywany przez te regulacje nie był znany ustawodawcy wcześniej i nie mógł byd rozwiązany z wyprzedzeniem bez użycia przepisów działających wstecz. (P 66/07)

18 Retroaktywnośd należy odróżnid od retrospektywności, polegającej na nakazie zastosowania nowego prawa do stosunków prawnych (stosunków procesowych), które wprawdzie zostały nawiązane pod rządami dawnych przepisów, ale wówczas nie zostały jeszcze zrealizowane wszystkie istotne elementy tych stosunków. W wypadku retrospektywności nowo ustanowione normy nie są bowiem stosowane do zdarzeo zaistniałych przed ich wejściem w życie, a tylko - w sposób prospektywny - modyfikują sytuację podmiotów, wprowadzając zmianę na przyszłośd. (P 66/07)

19 Zakaz tworzenia uprawnieo pozornych określone rozwiązanie nie może mied charakteru jedynie pozornego, złudnego, iluzorycznego (K 18/10) zakaz tworzenia prawa NIEWYKONALNEGO.

20 Zasada ochrony interesów w toku ochrona sytuacji jednostki na gruncie określonych w danej chwili przepisów prawa powszechnie obowiązującego

21 Zasada ochrony praw słusznie nabytych Zasada ochrony praw nabytych zakazuje arbitralnego znoszenia lub ograniczania praw podmiotowych przysługujących jednostce lub innym podmiotom prywatnym występującym w obrocie prawnym. Zasada ochrony praw nabytych zapewnia ochronę praw podmiotowych - zarówno publicznych jak i prywatnych. Poza zakresem stosowania tej zasady znajdują się natomiast sytuacje prawne, które nie mają charakteru praw podmiotowych ani ekspektatyw tych praw. ( ) Zasadą ochrony praw nabytych objęte są zarówno prawa nabyte w drodze skonkretyzowanych decyzji, przyznających świadczenia, jak i prawa nabyte in abstracto zgodnie z ustawą przed zgłoszeniem wniosku o ich przyznanie. (K 5/99)

22 uwaga!!! Istnieje możliwośd ograniczenia bądź znoszenia praw nabytych w razie kolizji z innymi wartościami konstytucyjnymi Możliwe są od niej odstępstwa, przy czym ocena dopuszczalności odstępstwa może byd dokonana w konkretnej sytuacji z uwzględnieniem całokształtu okoliczności. Uzasadnieniem naruszenia zasady ochrony praw nabytych może byd w szczególności potrzeba zapewnienia realizacji innej wartości istotnej dla systemu prawnego, chodby nie była ona wprost wyrażona w tekście przepisów konstytucyjnych. Precyzując pojęcie >>szczególnych okoliczności<<, uzasadniających odejście od ochrony praw nabytych, Trybunał Konstytucyjny stwierdzał, że chodzi tutaj o sytuacje nadzwyczaj wyjątkowe, gdy ze względów obiektywnych trzeba dad pierwszeostwo określonej wartości chronionej bądź znajdującej oparcie w przepisach Konstytucji. Ingerując w prawa nabyte, prawodawca powinien jednak umożliwid zainteresowanym dostosowanie się do nowej sytuacji. (K 43/12) np. prymat zasady równowagi budżetowej przed zasadą praw nabytych, ograniczenie upoważnieo kombatanckich

23 A co z ekspektatywami praw? Wyłącznie oczekiwania usprawiedliwione i racjonalne oraz maksymalnie ukształtowane doznają ochrony tzw. ekspetatywa maksymalnie ukształtowana spełnia wszystkie przesłanki nabycia praw z mocy danej ustawy, bez względu na jej późniejsze modyfikacje. (K 3/99)

24 Prezentacja powstała na podstawie pozycji: L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa 2010; P. Tuleja, komentarz do art. 2, [w:] M. Safjan, L. Bosek (red.), Konstytucja RP, t. 1, Warszawa 2016, s ; M. Zubik, komentarz do art. 2, [w:] L. Garlicki, M. Zubik (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2016, s Dziękuję za uwagę!