Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstw Rolniczych

Transkrypt

1 Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstw Rolniczych Osoba odpowiedzialna za realizację przedmiotu: Dr hab. Andrzej Parzonko, Prof. SGGW Katedra Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstw, SGGW pokój 110, Wydział Nauk Ekonomicznych, blok VII e mail: andrzej_parzonko@sggw.pl

2 Osoby realizujące ćwiczenia: mgr Andrzej Hornowski Dr hab. Andrzej Parzonko, Prof. SGGW

3 Zakres i zadania ekonomiki i organizacji przedsiębiorstw rolniczych

4 Ekonomikę i organizację gospodarstw (przedsiębiorstw) rolniczych zalicza się do nauk społecznych, ponieważ zajmuje się ona działalnością człowieka. Współcześnie 1 wydziela się w dziedzinie nauk społecznych następujące dyscypliny: 1) ekonomia i finanse, 2) geografia społeczno-ekonomiczna i gospodarka przestrzenna, 3) nauki o bezpieczeństwie, 4) nauki o komunikacji społecznej i mediach, 4) nauki o polityce i administracji, 5) nauki o zarządzaniu i jakości, 6) nauki prawne, 7) nauki socjologiczne, 8) pedagogika, 9) prawo kanoniczne, 10) psychologia. 1 Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 20 września 2018 r. w sprawie dziedzin nauki i dyscyplin naukowych oraz dyscyplin artystycznych na podstawie art. 5 ust. 3 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r.

5 Ekonomika i organizacja gospodarstw (przedsiębiorstw) rolniczych nie ma jednolitego charakteru (można powiedzieć, ze jest nauką interdyscyplinarną), ponieważ opiera się na czterech filarach: ekonomii i finansach, nauki o zarządzaniu, naukach przyrodniczych i technicznych. Obejmuje ona zasady (teorie) umożliwiające człowiekowi urządzenie i prowadzenie rolniczej jednostki gospodarczej w taki sposób, aby w maksymalnym stopniu zrealizować cel lub cele istnienia lub powołania do życia tej jednostki gospodarczej.

6 Przedmiotem Ekonomiki i Organizacji Gospodarstw Rolniczych jest szeroko rozumiana rolnicza jednostka gospodarcza o różnej skali i różnym zasięgu, począwszy od najwęziej pojętej działalności produkcyjnej (np. uprawa określonej rośliny lub chów określonej grupy zwierząt) do samodzielnego gospodarstwa lub przedsiębiorstwa rolniczego 3. 2 Manteuffel Ryszard, 1984, Ekonomika i Organizacja Gospodarstwa Rolniczego, Wydawnictwo PWRiL, Warszawa, str. 21

7 W języku polskim nauka jaką jest Ekonomika i Organizacja Gospodarstw (Przedsiębiorstw) Rolniczych zmieniała swoja nazwę w zależności od czasu i miejsca. W Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego, przed II wojną światową wykładano dyscyplinę pod nazwą Ekonomika Gospodarstw Wiejskich oraz Urządzanie i prowadzenie gospodarstw rolnych

8 Program zajęć i literatura

9 Problem 1. - Przedsiębiorstwo a gospodarstwo rolne (rolnicze); - Kiedy gospodarstwo staje się przedsiębiorstwem? Literatura: Kołoszko-Chomentowska, Sieczko L., 2014, Gospodarstwo rolne jako podmiot w gospodarce narodowej, Economics and Management 1/2014,

10 Wybrane definicje przedsiębiorstwa z literatury przedmiotu Przedsiębiorstwo jest: (1) niezależnym podmiotem gospodarczym utworzonym w celu osiągania zysków w wyniku sprzedaży własnych dóbr i usług; (2) najważniejszą instytucją systemu ekonomicznego utworzoną w celu osiągnięcia zysku; (3) podstawową jednostką gospodarki, w której zostały zorganizowane zasoby czynników produkcji w celu wytwarzania nowych produktów i usług; (4) jednostką gospodarczą charakteryzującą się odrębnością techniczno-produkcyjną, organizacyjną i ekonomiczną utworzoną w celu zaspokajania potrzeb społecznych; (5) podstawową jednostką organizacyjną gospodarki narodowej tworzoną w celu osiągnięcia efektywnych ekonomicznie wyników.

11 Co to są gospodarstwa rolnicze? Co różni je od innych jednostek? Kiedy gospodarstwo staje się przedsiębiorstwem?

12 Co to jest gospodarstwo rolnicze? - według przepisów i ekspertów W kodeksie cywilnym za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, jeżeli stanowią zorganizowaną całość gospodarczą oraz prawami i obowiązkami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego 4. 4 Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r., nr 16, poz. 93, z późn. zm.)

13 Powszechny Spis Rolny w 2010 r. przyjęto następującą definicję gospodarstwa rolnego: Za indywidualne gospodarstwo rolne uważa się podmiot o powierzchni użytków rolnych od 0,1 ha, będące własnością lub znajdujące się w użytkowaniu osoby fizycznej lub grupy osób oraz gospodarstwo rolne osoby nieposiadającej użytków rolnych lub posiadającej użytki rolne o powierzchni mniejszej niż 0,10 ha, która ma co najmniej: 1 sztukę bydła lub (i) 5 sztuk trzody chlewnej albo 1 lochę lub (i) 3 sztuki owiec bądź kóz lub (i) 1 konia lub (i) 30 sztuk drobiu lub (i) 5 sztuk samic zwierząt futerkowych (w tym królików) lub (i) 1 pień pszczeli

14 Wyniki spisu rolnego w latach 2002, 2010 liczba gospodarstw rolnych Rok 2002 Rok ,9% tys tys. Odsetek gospodarstw posiadających powyżej 30 ha UR w 2010 roku wynosił tylko 2,7%

15 Definicja gospodarstwa rolnego w systemie Płatności bezpośrednich w latach Gospodarstwo rolne - wszystkie jednostki produkcyjne zarządzane przez rolnika, które znajdują się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, o łącznej powierzchni nie mniejszej niż 1 ha; Liczba beneficjentów (gospodarstw rolnych) wnioskujących o dopłaty bezpośrednie w 2018 roku wynosiła Łącznie ARiMR wypłaciła od 16 października do 30 listopada 2018 roku w formie zaliczek ok. 9,23 mld zł z ogólnej puli 14,8 mld zł przeznaczonych na dopłaty bezpośrednie w 2018 r.

16 Rodzinne gospodarstwo rolnicze Art. 23 Konstytucji Rzeczypospolitej Polski z 1997 roku stwierdza, że Podstawą ustroju rolnego państwa jest gospodarstwo rodzinne Uszczegółowienie w Ustawie

17 Ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego z dnia z późniejszymi zmianami (Dz. U. nr 64, poz. 592). Art.5. Za gospodarstwo rodzinne uważa się gospodarstwo rolne: 1) prowadzone przez rolnika indywidualnego, oraz 2) w którym łączna powierzchnia użytków rolnych jest nie większa niż 300 ha Art Za rolnika indywidualnego uważa się osobę fizyczną będącą właścicielem, użytkownikiem wieczystym, samoistnym posiadaczem lub dzierżawcą nieruchomości rolnych, których łączna powierzchnia użytków rolnych nie przekracza 300 ha, posiadającą kwalifikacje rolnicze oraz co najmniej od 5 lat zamieszkałą w gminie, na obszarze której jest położona jedna z nieruchomości rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego i prowadzącą przez ten okres osobiście to gospodarstwo.

18 Według prof. W. Ziętary 5 trzeba wyraźnie rozgraniczać gospodarstwa i przedsiębiorstwa rolnicze Za gospodarstwo rolnicze Autor przyjmuje jednostkę produkcyjną wyodrębnioną pod względem organizacyjnym, stanowiącą zespół trzech czynników produkcji: ziemi, pracy, kapitału (środków produkcji), nastawionych na wytwarzanie produktów rolniczych głównie na własne potrzeby. 5 Ziętara W. (2008), Od gospodarstwa do przedsiębiorstwa, Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu 10 (3), s

19 Przedsiębiorstwo rolnicze według prof. W. Ziętary, stanowi jednostkę gospodarczą wyodrębnioną nie tylko pod względem organizacyjnym, lecz ekonomicznym i prawnym, nastawioną na wytwarzanie produktów i usług rolniczych w celu ich sprzedaży. W przedsiębiorstwach produkcja ma zatem charakter towarowy.

20 Wniosek wynikający z przyjęcia podejścia (definicji) prof. W. Ziętary: W Polsce większość gospodarstw rolniczych sprzedaje swoje produkty (prowadzi produkcję towarową) można uznać je za przedsiębiorstwa (osoby fizycznej), a rolnika należy traktować jak przedsiębiorcę. Stąd m.in. Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstw Rolniczych

21 Jakie podstawowe elementy składowe możemy wyróżnić w podmiotach gospodarczych zlokalizowanych na obszarach wiejskich i prowadzących produkcję rolniczą(gospodarstwach lub przedsiębiorstwach rolniczych)? Spójrzmy przez pryzmat organizacji i ekonomiki

22 Rys. 1. Elementy składowe podmiotu gospodarczego z obszarów wiejskich Rodzinne gospodarstwo rolnicze (wiejskie) Gospodarstwo domowe Gospodarstwo rolnicze Rodzina (liczba osób, wiek, wiedza, osobowość) Zasoby czynników produkcji Realizowana produkcja rolnicza Cele i wartości życiowe członków rodziny Ziemia Majątek trwały i obrotowy Stan zadłużenia Możliwości dzierżawy ziemi Możliwości donajmu pracowników Możliwości korzystania z usług maszynowych Otoczenie (uwarunkowania) ekonomiczne, prawne, społeczne, kulturowe

23 Cechy szczególne rodzinnych przedsiębiorstw (gospodarstw) rolniczych Oparcie na pracy właściciela i członków jego rodziny (podstawowe miejsce pracy dla rodziny); Ziemia i wszystkie środki produkcji stanowią własność rodziny, która nieodpłatnie przekazywana jest następnym pokoleniom; Bieżącym celem nie jest maksymalizacja zysku lecz maksymalizowanie dochodu ogólnego rodziny rolniczej, który pozwoli na zwiększenie majątku gospodarstwa rolniczego lub prywatnego; Właściciel dąży do najbardziej racjonalnego zagospodarowania zasobów. Np.: dysponując określonym składem rodziny ustala zadania do wykonania (dla poszczególnych członków rodziny), czasami mimo, że one nie przekładają się na wymiar ekonomiczny.; Celem długoterminowym jest zapewnienie trwania rodziny i tworzenie warunków rozwoju przyszłych generacji.

24 - Co wyróżnia przedsiębiorstwa (gospodarstwa) rolnicze na tle innych przedsiębiorstw? m.in. Charakter prowadzonej produkcji!!!!

25 Problem 2. Proces produkcji w przedsiębiorstwie (gospodarstwie) rolniczym

26 Produkcja jest to proces, w którym przy wykorzystaniu zasobów produkcyjnych i właściwej technologii powstają nowe produkty. W procesie wytwarzania biorą udział czynniki produkcji, takie jak: ziemia, kapitał i praca. Są one łączone w określonych ilościach i proporcjach w celu wytworzenia danego produktu.

27 Cechy szczególne produkcji rolniczej Prowadzona produkcja opiera się na żywych organizmach roślinnych lub zwierzęcych (biologiczny charakter produkcji), W działalności rolniczej wykorzystywana jest ziemia jako środek produkcji. Cechy szczególne tego czynnika produkcji (np. nieprzemieszczalność, przestrzenność, ograniczoność) decydują o organizacji i efektach ekonomicznych; Cykl produkcji jest długi i uzależniony od warunków przyrodniczych (duże ryzyko produkcyjne i ekonomiczne wynikające z warunków pogodowych); Często wytwarzane produkty mają charakter surowców masowych wykorzystywanych w dalszych ogniwach łańcucha dystrybucji żywności; Bardzo często są nierównomiernie rozłożone wpływy ze sprzedaży produktów oraz wydatki związane z zakupami środków do produkcji; Do prowadzenia produkcji rolniczej potrzeba jest zaangażowania znacznego kapitału, głównie ulokowanego w rzeczowych środkach trwałych (maszyny, narzędzia, budynki).

28 Cechy szczególne produkcji rolniczej W produkcji rolniczej wyraźnie uwidacznia się trójczynnikowa funkcja produkcji na produktywność czynnika kapitału i czynnika pracy ma wpływ produktywność czynnika ziemi. Ograniczona produktywność ziemi skutkuje ograniczoną produktywnością czynnika pracy (wydajnością pracy). Wydajność pracy (dochodowość pracy), której ciągłe zwiększanie jest kwintesencją gospodarki wolnorynkowej, w działach pozarolniczych rośnie szybciej niż w rolnictwie.

29 Produkcja rolnicza oddziałuje na środowisko Przykład produkcji jogurtu.

30 Jaki jest wpływ produkcji jogurtu na środowisko? ROLNICTWO OPAKOWANIA 9% 11 % PRODUKCJA 56% 6% 3% TRANSPORT & DYSTRYBUCJA RECYKLING LODÓWKI 15%

31 Emisja gazów cieplarnianych w gospodarstwie NAWOZY EMISJA CH4 OBORNIK ENERGIA

32 Funkcja produkcji jest funkcją wielu zmiennych, którą można zapisać jako: Q = f(x 1, x 2,..., x n ) gdzie: Q - wolumen produkcji; x 1, x 2,..., x n - nakłady czynników produkcji.

33 Funkcja produkcji jest więc zbiorem technicznie efektywnych metod wytwarzania. Metoda wytwarzania jest technicznie nieefektywna, jeżeli do wytworzenia danej wielkości produkcji zużywa się więcej jednego czynnika produkcji i nie mniej innego czynnika niż w innych znanych metodach wytwarzania, pozwalających osiągnąć tę samą wielkość produkcji.

34 Podsumowując można stwierdzić za prof. R. Manteuflem (Filozofia rolnictwa). Proces produkcyjny przebiega w organizmach żywych istot, jakimi są rośliny i zwierzęta, a rola człowieka, jako formalnego producenta sprowadza się do stwarzania jak najlepszych warunków, by te żywe istoty chciały się rozwijać, mnożyć i przybierać na wadze. Prawdziwy (powiedziałbym- rasowy) rolnik kształtuje żywe organizmy roślinne i zwierzęce. Można go w pewnym stopniu porównać do artysty, tworzącego dzieła sztuki; odczuwa on podobne radości jak artysta, któremu się uda stworzyć coś pięknego. Podobnie też jak artysta pasjonuje się uzyskanymi wynikami

35 Problem 3. Czynniki produkcji (siły wytwórcze) w przedsiębiorstwach (gospodarstwach) rolniczych

36 Czynniki produkcji (nakłady) są to dobra lub usługi wykorzystywane w procesie produkcji. Termin czynniki wytwórcze obejmuje pracę ludzką, ziemię, maszyny i urządzenia, budynki, surowce i energię itd. Tradycyjnie wyróżnia się trzy grupy: 1. Ziemia, 2. Praca, 3. Kapitał.

37 Ziemia- Jest podstawowym środkiem produkcji w przedsiębiorstwie (gospodarstwie) rolniczym, względnie stałym, będącym wytworem przyrody, Jest ona specyficznym środkiem produkcji w rolnictwie. Ma ona charakter przedmiotu pracy, który w procesie produkcyjnym ulega obróbce (np.: poprzez wszystkie zabiegi uprawowe). Jest również środkiem pracy, przez który oddziałujemy na rośliny, a za ich pośrednictwem na zwierzęta gospodarskie.

38 Ziemia posiada kilka szczególnych cech do którym można zaliczyć: Nieprzemieszczalność oznacza że, ziemia jako wytwór przyrody jest na trwale związana z miejscem występowania i nie można jej przemieszczać w inne rejony. Niepomnażalność, oznacza, że ilość ziemi jest ograniczona nie można jej zwiększyć. Niezniszczalność, oznacza iż właściwie wykorzystywana nie zużywa się a nawet może poprawić swoje cechy użytkowe. Przestrzenność, która wiąże się z organizowaniem produkcji na znacznych obszarach.

39 Do określania powierzchni gospodarstwa stosuje się kilka pojęć, a mianowicie: Powierzchnia ogólna jest to obszar gospodarstwa rolniczego określony jego granicami. Składają się na nią użytki rolne, lasy i parki, wody (stawy), inne grunty i nieużytki (bagna, żwirowiska itp.). Nie wszystkie z wymienionych gruntów muszą być użytkowane rolniczo. Użytki rolne (UR) są to grunty wykorzystywane do bezpośredniej produkcji rolniczej. W skład użytków rolnych wchodzą grunty orne, trwałe użytki zielone oraz plantacje trwałe.

40 Grunty orne (GO) jest to powierzchnia uprawiana z okresowym przemieszczaniem (odwracaniem, wzruszaniem) gleby. Plantacje trwałe są to grunty obsadzone drzewami i krzewami owocowymi, wikliną i innymi uprawnymi roślinami wieloletnimi. Do plantacji trwałych zaliczane są więc sady, chmielniki, winnice itp. Trwałe użytki zielone (TUZ) są to łąki trwałe i pastwiska naturalne, czyli grunty porośnięte roślinnością trawiastą użytkowaną kośnie lub pastwiskowo.

41 Procentowy udział wszystkich rodzajów gruntów w gospodarstwie nazywamy strukturą użytkowania ziemi. Procentowy udział poszczególnych rodzajów użytków w całej powierzchni użytków rolnych gospodarstwa nazywamy strukturą użytków rolnych. Grunty orne mogą być zamieniane na użytki zielone i odwrotnie. Proces ten nazywamy transformacją użytków rolnych.

42 Rozłóg gospodarstwa przestrzenne rozmieszczenie pól w gospodarstwie; Konfiguracje rozłogu: korzystna gdy odległości poszczególnych pól od ośrodka gospodarczego oraz ich wielkość i kształt są jednakowe lub zbliżone, dojazdy do każdego z nich możliwie krótkie i dogodne, niekorzystna gdy powierzchnia gospodarstwa ma kształt wydłużony lub wybitnie nieforemny, pola leżą w dużej odległości od ośrodka gospodarczego, a dojazd do nich jest czasochłonny i niewygodny.

43 Sposób ustalania powierzchni do naliczania jednolitej płatności obszarowej w latach Płatność w Polsce wynosiła w 2018 roku 459,19 zł/ha rocznie.

44 * Jako kwalifikujące się hektary nie zostaną uznane obszary ujęte w przewidzianym do opracowania wykazie obszarów wykorzystywanych głównie do działalności pozarolniczej. Wykaz ten obejmował będzie pasy zieleni na lotniskach oraz pasy zieleni obiektów sportowych (np. pól golfowych, boisk piłkarskich). ** Obowiązkowe wykonanie co najmniej jednego zabiegu agrotechnicznego polegającego na usuwaniu niepożądanej roślinności w terminie do dnia 31 lipca danego roku.

45 Sposób ustalania obszarów proekologicznych (EFA) do naliczania tzw. płatności za zazielenienie w latach Płatność w Polsce wynosiła w 2018 roku 308,18 zł/ha rocznie.

46 Szczegółowy wykaz elementów zaliczanych do obszarów proekologicznych (EFA)? grunty ugorowane na których w okresie od 1 stycznia do 31 lipca w danym roku nie jest prowadzona produkcja rolna; elementy krajobrazu, które są w posiadaniu rolnika: Chronione w ramach norm Dobrej Kultury Rolnej (DKR); Pozostałe elementy spełniające pewne kryteria. strefy buforowe; pasy gruntów kwalifikujących się do płatności wzdłuż obrzeży lasu o szerokości od 1 m do 10 m. zagajniki o krótkiej rotacji, na których obowiązuje zakaz stosowania środków ochrony roślin; obszary zalesione po 2008 r. w ramach PROW ; międzyplony lub pokrywa zielona; uprawy wiążące azot (czyli rośliny motylkowe) mające na celu poprawę różnorodności biologicznej

47 Współczynniki przekształcenia (konwersji) i ważenia poszczególnych elementów zaliczanych do obszarów proekologicznych (EFA)? W celu uwzględnienia większego oddziaływania środowiskowego poszczególnych obszarów proekologicznych, do wszystkich obszarów EFA będą stosowane tzw. współczynniki przekształcenia (konwersji) i współczynniki ważenia. Współczynniki te służą do przeliczenia rzeczywistej powierzchni elementów o charakterze liniowym i punktowym uznawanych za obszary proekologiczne na powierzchnię przeliczeniową, większą lub mniejszą od rzeczywistej. Np.: 1 drzewo wolnostojące (średnica korony powyżej 4 m) po przemnożeniu przez współczynnik konwersji (20) i współczynnik ważenia (1,5) da w sumie 30 m2 obszaru EFA. 1 drzewo x 20 x 1,5 = 30 m2 OBSZARU EFA

48 Przykład dla wybranego gospodarstwa ustalania i dostosowywania w zakresie obszarów proekologicznych (EFA)

49 Dojście do wymaganego obszaru proekologicznego krok 1

50

51 KROK 2 W celu realizacji EFA na powierzchni 0,8 ha GO w pierwszej kolejności należy uwzględnić te obszary proekologiczne, które występują już w gospodarstwie. Dostępne w gospodarstwie obszary proekologiczne to: ugory = 0,5 ha (5000 m 2 ) oczko wodne = 0,1 ha (1000 m 2 ) drzewo wolnostojące = 1 szt.

52 KROK 3 Powierzchnię rzeczywistą posiadanych obszarów proekologicznych należy następnie przemnożyć przez współczynniki ważenia i konwersji, a potem zsumować ich powierzchnię. Otrzymany wynik pozwoli ocenić, czy w gospodarstwie istnieje konieczność wyznaczenia dodatkowych obszarów EFA. Grunt ugorowany: 5000 m 2 x 1 (współcz. ważenia) = 5000 m 2 obszaru EFA Drzewo: 1 x 20 (współcz. konwersji) x 1,5 (współcz. ważenia) = 30 m 2 obszaru EFA Oczko wodne: 1000 m 2 x 1,5 (współcz. ważenia) = 1500 m 2 obszaru EFA Suma obszaru EFA: 0,653 ha (6530 m 2 ) Wymagana powierzchnia EFA: 0,8 ha Brakuje: 0,147 ha obszaru EFA

53 KROK 4 Z obliczeń wynika, iż w gospodarstwie brakuje 0,147 ha obszaru EFA. W celu wypełnienia tego zobowiązania rolnik może np. zdecydować się na powiększenie obszaru ugorowanego lub ustanowić inny obszar z listy EFA. W tym przypadku rolnik zdecydował, że brakujący obszar EFA wypełni poprzez uprawę roślin wiążących azot (współczynnik ważenia - 0,7). 0,147 ha = 1470 m 2 (pow. brakującego obszaru EFA) Ponieważ do wyliczenia powierzchni uprawy wiążącej azot zaliczanej do EFA należy zastosować współczynnik 0,7, rzeczywista powierzchnia pod tą uprawą będzie większa m 2 : 0,7 (współczynnik dla upraw wiążących azot) = 2100 m 2 - taką minimalną powierzchnię rzeczywistą GO należy przeznaczyć na uprawy wiążące azot. W tym celu w gospodarstwie zmniejszono powierzchnię zasiewu gryki na rzecz 0,21 ha koniczyny białej

54

55 PODSUMOWANIE: W gospodarstwie należy przeznaczyć 0,8 ha GO na obszary EFA. W tym celu wykorzystano istniejące w gospodarstwie następujące elementy EFA: grunt ugorowany, drzewo, oczko wodne. Dodatkowo wysiano uprawę wiążącą azot. Obszar proekologiczny Pow. rzeczywista obszaru EFA Pow. obszaru EFA po zastosowaniu współczynników Grunt ugorowany 0,5 ha 0,5 ha Drzewo wolnostojące 1 drzewo 0,003 ha Oczko wodne 0,1 ha 0,15 ha Uprawa wiążąca azot (koniczyna biała) 0,21 ha 0,147 ha RAZEM: 0,8 ha

56 Jakość gleb w gospodarstwach Jednym ze sposobów oceny jest podział gleb na klasy. Grunty orne dzieli się na 6 klas, przy czym w klasach III i IV wyodrębniono klasy a i b a w VI klasę VI z, z gruntami pod zalesienia, natomiast użytki zielone dzieli się na 6 klas, bez dalszego ich dzielenia. Klasy bonitacyjne gleb określają potencjał produkcyjny bez uwzględniania ich rzeczywistej urodzajności jako cechy zależnej od uprawy.

57 Do porównywania jakości gleb w poszczególnych gospodarstwach stosuje się wskaźnik bonitacji gleb oraz powierzchnię w hektarach przeliczeniowych

58 Hektar przeliczeniowy odpowiada jakości klasy IV gruntów ornych. Aby obliczyć, ile jest w gospodarstwie hektarów przeliczeniowych, należy pomnożyć liczbę hektarów fizycznych poszczególnych klas przez odpowiadające im współczynniki, a następnie iloczyny zsumować.

59 Ceny ziemi rolniczej w Polsce w II kwartale 2018 r wg GUS Województwo Ceny zakupu/sprzedaży użytków rolnych w II kwartale 2018 r. wg województw ogółem dobry (klasy I, II, IIIa) w złotych za hektar średni (klasy IIIb, IV) słaby (klasy V, VI) Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie POLSKA

60 Praca - jest to celowa działalność człowieka, w której procesie przekształca on za pomocą narzędzi pracy (maszyn, urządzeń itp.) przedmioty pracy (surowce itp.) i przystosowuje je do potrzeb. Praca związana jest z czynnikiem ludzkim, jego potencjałem fizycznym i zdolnościami umysłowymi, które można wykorzystać w procesie produkcji i w świadczeniu usług. Zasoby pracy w gospodarce są bardzo zróżnicowane - pracownicy posiadają różne kwalifikacje, reprezentują różne zawody. Ważne jest rozpatrywanie czynnika pracy od strony ilościowej (ilość dostarczonych godzin pracy) i jakościowej (jakość dostarczanej pracy).

61 Do przeliczenia wszystkich osób pracujących w gospodarstwie służy pełnosprawna jednostka siły roboczej, oznaczająca mężczyznę w wieku lat lub kobietę w wieku lat. W obliczeniach, dla osób w pozostałych grup wieku, stosowane są najczęściej następujące współczynniki przeliczeniowe: młodzież lat - 0,5, kobiety powyżej 60 i mężczyźni powyżej 65 lat - 0,4.

62 Miernikiem, który jeszcze dokładniej opisuje zasoby siły roboczej w przedsiębiorstwach (gospodarstwach) opartych głównie na własnej sile roboczej jest kategoria pełnosprawnych - pełnozatrudnionych. Miernik ten oprócz zdolności fizjologicznych pracowników uwzględnia stopień zaangażowania w pracy. Obliczając go, należy w pierwszej kolejności ustalić liczbę pełnosprawnych jednostek siły roboczej, a następnie uwzględniając czas pracy;

63 Przykład obliczania pełnosprawnych pełnozatrudnionych jednostek siły roboczej: Zasoby Rolnik w wieku 34 lat pracujący 2200 h w roku Żona rolnika w wieku 33 lata pracująca 1500 h w roku Dzieci poniżej 15 lat Ojciec rolnika będący na emeryturze i pracujący dorywczo w opisywanym przedsiębiorstwie rolniczym około 500 godzin w roku. Liczba pełnosprawnych - pełnozatrudnionych jednostek siły roboczej = [(1*2200*1) + (1*1500* 1) + (1*500*0,4)]/2200= 1,77

64 Majątek to dobra poprzednio wytworzone lub zakupione (najczęściej podajemy wartościowo); Majątek trwały zużywa się w wielu cyklach produkcji i podlega amortyzacji - są to np. maszyny, hale produkcyjne, samochody dostawcze. Amortyzacja wyraża zużycie, utratę wartości danego dobra trwałego w wyniku jego wykorzystania w procesie produkcji lub świadczenia usług. Majątek obrotowy zmienia swą postać w jednym lub kilku cyklach produkcyjnych - są to głównie surowce i półfabrykaty.

65 Dziękuję za uwagę