DODATEK DO GAZETY WYBORCZEJ ZREDAGOWALI Wojciech Olszówka i Wojciech Pelowski. Centra usług

Transkrypt

1 KRAKOWSKIE CENTRA USŁUG BIZNESOWYCH PONIEDZIAŁEK 22 PAŹDZIERNIKA 2007 KRAKÓW DODATEK DO GAZETY WYBORCZEJ ZREDAGOWALI Wojciech Olszówka i Wojciech Pelowski INFORMACJA DLA OGŁOSZENIODAWCÓW W KAŻDY PONIEDZIAŁEK Gazeta Praca Reklama: tel , , faks Centra usług w centrum zainteresowania Kraków szybko stał się ośrodkiem usług biznesowych. W ciągu czterech lat zawitało tu 30 dużych i średnich inwestorów, co sprawiło, że miasto znalazło się w europejskiej czołówce. W dodatku tuż obok wyrasta konkurencja Business Park w Zabierzowie. I zaczyna brakować wykształconych ludzi! ANETA ZADROGA ufthansa, Electrolux, Shell, IBM, Motorola, Philip Morris, a do tego firmy outsourcingowe, 11L które świadczą usługi na rzecz innych firm, jak Capgemini, ACS czy Hewitt to przykłady zagranicznych inwestorów, którzy zdecydowali się na rozwój swojego biznesu w Krakowie. Busines Park w Zabierzowie staje się konkurencją dla Krakowa Biznes w Zabierzowie Lokowanie oddziałów korporacji międzynarodowych i tworzenie centrów biznesowych sprzyja rozwojowi gospodarki, ale wymaga też przychylności ze strony lokalnych władz i dostępności atrakcyjnych lokalizacji pod inwestycje. A także odpowiednio wykształconej kadry. Dlatego kilkusetosobowe, a czasem nawet kilkutysięczne centra muszą być lokalizowane w dużych miastach, bo w małych nie ma odpowiedniej liczby kandydatów do pracy. Jeśli popatrzymy na Europę Środkową, to miast powyżej 100 tys. mieszkańców najwięcej ma Polska. Z tego punktu widzenia jesteśmy bardzo atrakcyjnym rynkiem mówi Jarosław Pięta, współwłaściciel Advisory Group TEST Human Resources, firmy, która zajmuje się m.in. rekrutacją pracowników do takich centrów. I podkreśla, że Kraków znajduje się w pierwszej lidze, jeśli chodzi o zainteresowanie zagranicznych inwestorów. Korzysta na tym i pobliski Zabierzów. Business Park w Zabierzowie jest położony zaledwie 300 m od autostrady A4. Blisko stąd i na lotnisko w Balicach, i na Wolę Justowską willową dzielnicę Krakowa. Od centrum Krakowa zabierzowski park biznesu dzieli zaledwie 20 min jazdy samochodem. W zabierzowskim biznesparku pracuje obecnie 1300 osób. Ta liczba ma się podwoić jeszcze w tym roku, kiedy zostanie otwarty nowy biurowiec dla firmy Shell. Trwa też budowa dwóch kolejnych biurowców i dostosowywanie centrum biznesowego do zachodnich standardów. Czynny jest już prywatny przystanek kolejowy przy Business Parku, gdzie zatrzymuje się 27 pociągów. Na dwa perony, podziemne przejście i windy dla osób niepełnosprawnych firma Kraków Business Park wydała ok. miliona złotych. PKP nie dołożyła do inwestycji, a jedyne koszty, które poniosła kolej, to te związane z zatrzymywaniem się Usługi zmieniły Kraków Rozmowa z Jarosławem Piętą MATEUSZ SKWARCZEK WOJCIECH PELOWSKI,ANETA ZADROGA: Centra usług biznesowych. Co to jest? JAROSŁAW PIĘTA, WSPÓŁWŁAŚCICIEL ADVISO- RY GROUP TEST HUMAN RESOURCES: Dotyczą prawie wszystkich procesów, które dzieją się w firmach. Dobrze jest jednak wyprowadzić je z nich i skonsolidować w jednym miejscu. No tak, ale jeśli wszystko z tej firmy wyjmiemy, to nic nie zostanie... Oczywiście. Dlatego to, co opłaca się wyeksportować, dotyczy zwykle prostych, powtarzalnych operacji, ale też takich, które zajmują dużo czasu. To operacje księgowe, finansowe, kadrowe HR, administracja, szkolenia, zakupy. Do tego informatyka produkcja oprogramowania, ale też wsparcie techniczne, dozór techniczny. Na koniec obsługa klienta, którą z powodzeniem udaje się przenosić poza firmę. Czy te usługi można przenosić wszędzie? Bochnia? Kraków, Frankfurt, Bangalore? Żyjemy w czasach gospodarki globalnej, więc te procesy można przenosić właściwie w dowolne miejsce na świecie. Offshoring, bo tak mówi się o przenoszeniu niektórych usług ze swojej firmy daleko poza nią (na przykład na inną półkulę), rozpoczął się w latach 80. w Stanach Zjednoczonych. Możemy mówić jeszcze o nearshoringu, czyli przenoszeniu usług gdzieś blisko na przykład z Europy Zachodniej do Wschodniej. Koszty pracy są tu wprawdzie wyższe niż na przykład w Indiach, ale dostępność wykwalifikowanych pracowników, mówiących nie tylko po angielsku, jest o wiele większa. Ostatecznie koszty w Polsce będą pewnie o połowę niższe niż na przykład w Wielkiej Brytanii. Dlaczego nie przenosić wszystkiego do Indii? pociągów; zdaniem dyrekcji PKP w Krakowie niewielkie. Potrzebni specjaliści Jeszcze kilka lat temu podstawowym kryterium decydującym o delegowaniu usług były koszty. To się ostatnio zmieniło. Dziś szuka się przede wszystkim kandydatów o odpowiednich kompetencjach, a ich dostępność staje się problemem. Nawet w tak dużym ośrodku akademickim, jakim jest Kraków. Poziom zatrudnienia w branży usług biznesowych urósł już w Krakowie do około 7 tys. osób, a obecnie przyrasta w tempie 2 tys. rocznie. Potrzeba księgowych, finansistów, informatyków, inżynierów, lingwistów, ekonomistów, a także absolwentów wyższych uczelni po analogicznych kierunkach. W cenie są osoby ze znajomością języków obcych, przy czym język angielski jest standardem; coraz częściej liczy się znajomość drugiego języka obcego, niekiedy tak dla nas egzotycznego jak portugalski, norweski czy holenderski. Na początek można liczyć na 1,5 3,5 tys. zł brutto. Kierownicy zarabiają już 8 tys., a menedżerowie od 10 do 15 tys. zł brutto. Żeby dostarczyć pracodawcom kompetentnych absolwentów, trzeba dostrzec potrzeby rynku i przeprofilować kierunki studiów. Za to powinny odpowiadać uczelnie, tymczasem szansę dla swoich studentów zdają się wykorzystywać nieliczne szkoły wyższe jak na przykład Akademia Górniczo-Hutnicza. Jeszcze w latach 90. podstawowym kryterium o delegowaniu usług były koszty. To się ostatnio zmieniło, tak jak globalna gospodarka. Dziś szuka się kandydatów o odpowiednich kompetencjach, a ich dostępność staje się problemem. Na Zachodzie Europy bardzo trudno o odpowiednio wykształconych pracowników, którzy wiedzę będą łączyć z motywacją do pracy. Tam praca w prostych centrach usług jest kojarzona jako mało rozwojowa. A w Polsce? Jest inaczej. Praca w takich firmach jest uznawana za cenną, bo wciąż można w nich zrobić szybką karierę. Te organizacje bardzo szybko się rozwijają. Co decyduje o lokalizacji centrów biznesowych? Przykładem niech będzie tu Europa Środkowa. Kilkusetosobowe, czasem kilkutysięczne, centra muszą być lokalizowane w dużych miastach. W małych miastach nie ma bowiem odpowiedniej populacji kandydatów do KRZYSZTOF KAROLCZYK Usługi biznesowe 11 Nie wszystko trzeba robić w firmie. Jeśli ktoś potrafi dobrze i tanio zająć się naszą księgowością, siecią informatyczną czy kadrami, to trzeba z niego skorzystać. Te zasady wykorzystują firmy outsourcingowe specjalizujące się w wykonywaniu części procesów z innych przedsiębiorstw. Specjalizacja w księgowości, HR, informatyce czy logistyce pozwala zredukować koszty. Tak działają tzw. centra usług, które od kilku lat lokują się w Krakowie, ale i Zabierzowie. Do centrów usług ściągają też wyspecjalizowane działy dużych przedsiębiorstw, którym opłaca się w jednym miejscu prowadzić na przykład księgowość.1 WOJCIECH PELOWSKI W programach nauczania uwzględniamy potrzeby i doświadczenia funkcjonujących w naszym regionie firm zagranicznych mówi prof. Antoni Tajduś, rektor uczelni. AGH współpracuje prawie ze wszystkimi gałęziami przemysłu, począwszy od przemysłów surowcowych, a skończywszy na dziedzinach wysokiej technologii, poprzez sprzedaż i wdrażanie nowych technologii. Partnerami AGH są także koncerny międzynarodowe, takie jak Motorola, IBM, Lafarge, Saint Gobain, EDF, RWE czy Valeo wylicza. W całej Polsce w ciągu pięciu kolejnych lat przewidywane jest stworzenie 200 tys. miejsc pracy w samych biurach oraz w ich bezpośrednim otoczeniu biznesowym.1 pracy. Jeśli popatrzymy na Europę Środkową, to miast powyżej 100 tys. mieszkańców najwięcej ma Polska. Z tego punktu widzenia jesteśmy bardzo atrakcyjnym rynkiem, bo inwestor ma wybór. I co wybiera? Te lokalizacje można podzielić na miasta pierwszoligowe, takie jak Warszawa, Kraków czy Wrocław. Druga liga to Gdańsk, Lublin, Szczecin. A poza tym mniejsze ośrodki, jak na przykład Elbląg. Tu kryterium podstawowym też będzie dostęp do wykształconych ludzi. W Krakowie mamy ponad 200 tys. studentów i to jest trzecia pozycja w Polsce. Niedaleko leżą Katowice z drugą pozycją. Taka baza pozwala inwestorowi spokojniej wchodzić na rynek. Zagrożeniem jest jednak to, że do miasta przyjdzie za dużo inwestorów i miasto się przegrzeje. Ciąg dalszy s. 2 uuu

2 2 Krakowskie Centra Usług Biznesowych 1 Kraków Poniedziałek 22 października Gazeta Wyborcza 1 Kraków stolicą usług biznesowych W ostatnich latach można było zaobserwować pojawienie się, a następnie dynamiczny rozwój dwóch zjawisk na polskim rynku biznesowym PRZYKŁADY BPO/SSC W POLSCE Źródło: Advisory Group TEST Human Resources na podstawie Gazety Wyborczej oraz PAIiIZ MARTA DONHEFNER-WOJTKIEWICZ 11 Pierwszym jest powstanie sektora Shared Services Center (SSC), czyli sektora skonsolidowanych centrów usług, drugim Business Proccess Outsourcing (BPO), sektora centrów, w których obsługuje się procesy biznesowe na zlecenia klienta zewnętrznego. Ideą tworzenia SSC jest wsparcie obsługą rozmaitych wewnętrznych procesów, takich jak: procesy księgowe i finansowe, IT, HR czy też procesy dotyczące zakupów czy obsługi klienta. Za dalszym rozwojem centrów SSC przemawiają takie zalety, jak: ekonomia skali, standaryzacja prowadzenia procesów, rozwój najlepszych praktyk, specjalizacja czy też bezpieczeństwo. Również sektor BPO poprzez popularyzację usług outsourcingowych w najbliższej przyszłości powinien notować wzrost. Sam trend przenoszenia centrów z jednego państwa do innych regionów, na zasadzie wydzielania osobnych centrów, można opisać poprzez wybrane miejsce lokalizacji. Przenoszenie procesów biznesowych z krajów Europy Zachodniej do Europy Środkowo-Wschodniej nazywane jest jako nearshoring, zaś do regionów Dalekiego Wschodu offshoring. Centra SSC i BPO często są łączone ze sobą przy analizowaniu nowych trendów. Bierze się to głównie ze względu na fakt, iż uważa się, że centra SSC stanowią pierwszy poziom do dobrze zdefiniowanych procesów outsourcingowych oraz ze względu na podobny sposób funkcjonowania tych centrów skierowanych przecież na klienta (czy to wewnętrznego, czy zewnętrznego). Europa Środkowo-Wschodnia jest bardzo atrakcyjnym miejscem do tworzenia tego typu przedsięwzięć. Trafia tu 29 proc. BPO/SSC i ustępuje tylko Azji (37 proc.), a wyprzedza Zachodnią Europę (22 proc.) i Amerykę Południową (8 proc.). Do głównych powodów wpływających na przenoszenie wybranych procesów poza granice państwa, w których przedsiębiorstwo na stałe funkcjonuje, przede wszystkim należy zaliczyć niższe koszty pracy oraz dostęp do wykwalifikowanych pracowników. Redukcja kosztów oraz coraz silniejsze dążenie do poprawy jakości procesów wymuszają poszukiwanie nowych dróg umożliwiających osiągnięcie tych celów. Znane korporacje poszukują najlepszych warunków do minimalizowania kosztów prowadzenia działalności gospodarczej, wybierając we Wschodniej Europie takie kraje, jak: Polska, Czechy, Słowacja, Rumunia czy Bułgaria. Polska stanowi bardzo atrakcyjne miejsce dla zagranicznych inwestorów. Miasta takie, jak: Kraków, Warszawa, Wrocław czy Poznań już teraz mogą pochwalić się znanymi korporacjami, których centra goszczą na ich terenach. Zdecydowany prym wśród polskich miast wiedzie Kraków. Według Globalnej Sondy Usług Wspólnych, przeprowadzonej w 2005 roku przez Deloitte Advisory, wśród głównych kryteriów podjęcia decyzji o lokalizacji wymienić można sześć głównych czynników: 11 Odległość od istniejącej lokalizacji przedsiębiorstwa 57 proc. 11Dostęp do wykwalifikowanych pracowników 55 proc. 11 Koszty zatrudnienia 51 proc. 11 Odległość do innych aktywności firmy 48 proc. 11 Jakość pracy 44 proc. 11 Znajomość języków obcych 28 proc. Należy zwrócić uwagę, że cztery spośród sześciu głównych kryteriów odnoszą się do zasobu ludzkiego. Jak więc plasuje się Kraków na tle całej Polski? Fenomen Krakowa Dotychczas w Krakowie ulokowano najwięcej centrów SSC i BPO. W ostatnich trzech latach powstało ponad 6 tys. nowych miejsc pracy. Plany na najbliższą przyszłość również są obiecujące prognozy mówią o kolejnych 2 tys. stanowisk pracy. Jednym z kluczowych czynników sukcesu Krakowa jest dostęp do młodych i wykształconych potencjalnych pracowników. Kraków jako jeden z najważniejszych ośrodków naukowych ma się czym pochwalić. W całym województwie małopolskim, według danych z GUS-u, w roku 2005/2006 kształciło się ponad 200 tys. studentów, co stanowi drugi wynik w całej Polsce (pierwsze miejsce zajmuje województwo mazowieckie). Liczba ta z roku na rok rośnie. Centra poszukują osób specjalizujących się w księgowości, finansach, informatyce, ale także cenni są inżynierowie, lingwiści i szeroko rozumiani ekonomiści. Szczególnie w cenie są osoby, które władają językami obcymi. Język angielski obecnie jest już uznawany za standard. Coraz powszechniejszą praktyką jest poszukiwanie osób, które mogą się pochwalić znajomością dwóch języków obcych, w tym niekiedy dla nas tak egzotycznych jak holenderski, portugalski czy węgierski. Na podstawie aplikacji kandydatów, które Advisory Group TEST Human Resources posiada, wyodrębniliśmy języki obce, które nasi kandydaci znają w stopniu przynajmniej dobrym. Na podstawie tych danych można stworzyć swoisty ranking znajomości języków i ich popularności. Przy wyborze lokalizacji SSC firmy również zwracają uwagę na dostępność do powierzchni biurowych. Koszt wynajmu powierzchni biurowej w Krakowie jest niższy niż w stolicy, jednakże jest wyższy niż w pozostałych miastach. Do końca 2008 roku przewiduje się do oddania dalsze powierzchnie biurowe, tym bardziej że Specjalna Strefa Ekonomiczna na terenie Krakowskiego Parku Technologicznego ciągle się rozwija, a tym samym powiększa się o nowe biura. Infrastruktura w Krakowie również na tle innych miast jest jedną z lepszych. Korzystając z usług Polskich Kolei Państwowych do Warszawy można dojechać Expressem w ciągu niecałych trzech godzin. Również dojazd do Katowic jest stosunkowo szybki (połączenie z Katowicami jest o tyle istotne, gdyż coraz częściej łączy się Kraków ze stolicą województwa śląskiego, tworząc w ten sposób makroregion). Również warto wspomnieć o Międzynarodowym Porcie Lotniczym w Krakowie-Balicach, który jest drugim co do wielkości w Polsce. Ruch graniczny na tym przejściu z roku na rok coraz bardziej się zwiększa. Najnowsze dane wskazują, że w okresie od początku roku do końca września lotnisko w Balicach obsłużyło już pasażerów mniej więcej tyle samo co w roku Na szczególną uwagę również zasługuje Specjalna Strefa Ekonomiczna ulokowana w Krakowie. Poprzez zwolnienia podatkowe CIT lub PIT, a także tereny przygotowane pod inwestycje oraz pomoc przy załatwianiu wszelkiego rodzaju formalności, Krakowska SSE jest atrakcyjnym miejscem również dla centrów. Przyszłość sektora SSC/BPO w Krakowie Kraków ma ogromny potencjał do dalszego powstawania nowych centrów i do rozwijania już obecnych. Jednakże należy spodziewać się konkurencji tak krajowej, jak i zagranicznej. Wśród polskich miast, które mogą sprawnie walczyć o nowych inwestorów, należy wymienić chociażby Łódź czy Poznań. Z kolei wśród konkurentów zagranicznych należy zwrócić uwagę na miasta takich państw, jak Czechy czy chociażby miasta nowych członków Unii Europejskiej Bułgarii czy Rumunii. Kraków nie stoi jednak na pozycji straconej. Oczywiście, trzeba liczyć się z tym, że dynamika w przyszłości może nie być aż tak imponująca, jednakże dalej powinna rosnąć. Kluczowym czynnikiem sukcesu są ludzie. Jakość edukacji w Krakowie poparta znajomością języków obcych stanowi bardzo poważny atut Krakowa. *DYREKTOR DS. ROZWOJU BIZNESU ADVISORY GROUP TEST HUMAN RESOURCES CZYNSZE ZA NOWOCZESNĄ POWIERZCHNIĘ BIUROWĄ W WYBRANYCH MIASTACH Warszawa Kraków Trójmiasto Wrocław Katowice Poznań Łódź Najwyższe czynsze wywoławcze ( /m.kw./msc Przeciętne czynsze wywoławcze ( /m.kw./msc Źródło: DTZ Research Usługi zmieniły Kraków uuu Dokończenie ze s. 1 Jak Kraków dziś? Trochę tak. Od 2003 r. w Krakowie zainwestowało około 30 dużych i średnich firm. We Wrocławiu około 15. Każdy z dużych inwestorów oferuje po kilkaset miejsc pracy. Dlatego poziom zatrudnienia w branży usług biznesowych urósł już w Krakowie do około 7 tys. osób, a obecnie przyrasta w tempie 2 tys. rocznie. A na krakowskim rynku rocznie pojawia się niecałe 30 tys. absolwentów wyższych uczelni. To już za mało, biorąc pod uwagę to, że zaledwie połowa zna dobrze język obcy. Doszliśmy do ściany? Nie potrzebujemy już więcej centrów biznesowych? Potrzebujemy. Takie zjawisko znane jest już z Europy Zachodniej. Teraz trzeba zadbać o to, aby rynek rozwijał się w kierunku podniesienia jakości. Kraków musi jednak dostarczać więcej kompetentnych absolwentów, aby lokowały się tu centra usług najwyższej klasy czyli centra kompetencyjne. To wymaga sporo od uczelni. A jak to wygląda dziś? Niestety, uczelnie wciąż nie myślą o rynkowym przeprofilowaniu swoich kierunków. Trzeba jednak pamiętać, że samo zjawisko lokowania w Krakowie jest nowością. Cały proces trwa ledwie trzy lata! Wszystko dzieje się bardzo szybko, a uczelnie reagują na to z dużym opóźnieniem. Brakuje biur. Tu sytuacja jest analogiczna do uczelni. Popyt wyprzedza podaż. W Krakowie brakuje biurowców, stąd sukces Zabierzowa biznesowego satelity naszego miasta. Wymieńmy te największe firmy z branży, które ulokowały się w Krakowie i okolicach. Z tych bardziej znanych: Lufthansa, Electrolux, Shell, IBM, Motorola, Philip Morris... Są też firmy outsourcingowe, które świadczą usługi na rzecz innych firm. Na przykład Capgemini, ACS, Hewitt... Czy te firmy są dobrymi pracodawcami? Warto pracować w usługach biznesowych? W tym momencie rozwoju rynku na pewno jest to bardzo duża szansa dla młodych ludzi. Te centra wciąż bardzo szybko się rozrastają. Mamy przykłady osób, które w ubiegłym roku zaczynały w tych strukturach od poziomu juniorów i bardzo szybko awansowały. Te firmy bardzo często awansują osoby z wewnątrz organizacji, doceniają tych, którzy się sprawdzają. Ile się tam zarabia? Absolwenci kierunków ekonomicznych i technicznych mogą liczyć na wejściu na dwa do trzech tysięcy złotych brutto. Informatycy jeszcze więcej. Osoby z dwu-, trzyletnim doświadczeniem zarabiają od trzech do czterech i pół tysiąca złotych. Jak na Kraków, to bardzo przyzwoite pieniądze. To praca atrakcyjna również z powodu międzynarodowego środowiska. Na co dzień mówi się w tych firmach w obcych językach, kontaktuje ze światem. Do tego bardzo profesjonalne podejście do HR podejście do ludzi jest kluczowe dla powodzenia tych firm. Co powinien zrobić Kraków, żeby wykorzystać popularność i przyciągać inwestycje na wyższym poziomie? Trochę już to robi, pokazując się na branżowych konferencjach jak choćby ostatnio w Warszawie. A polskie miasta zaczną się teraz jeszcze wyraźniej dzielić na te, w których będą się lokalizować centra prostych usług, w których koszty są najniższe, ale też jakość i dostępność kadry jest niższa, oraz na wyspecjalizowane ośrodki z bardzo kompetentną i dobrze wynagradzaną kadrą. W tych jednostkach może być na przykład wykonywana analiza ryzyka finansowego, prowadzone badania rozwojowe, lokowane centralne działy zakupów, tworzone europejskie procedury HR, rozwijane oprogramowanie. Wciąż bardzo dobrze opłacalną branżą jest informatyka. Trzeba mieć świadomość, że te proste procesy możemy stracić z Krakowa, a nowych nie sprowadzimy bo znajdą się tańsze miasta np. w Bułgarii czy Rumunii. Czy te nowe biznesowe usługi zmieniły miasto? Bardzo mocno zmieniły rynek pracy. Przede wszystkim komfort absolwentów kończących wyższe uczelnie jest dużo wyższy. Trzy lata temu to koncerny wybierały sobie absolwentów, dziś jest zupełnie odwrotnie. Osoby, które znają języki, mają techniczną albo ekonomiczną wiedzę, mogą wybierać między dobrymi markami i stawiać warunki. Starsi specjaliści, zarządzający niewielkimi grupami, zarabiają już w Krakowie 5-8 tys. zł miesięcznie. A często osoby przed trzydziestką zarabiają po 15 tys. zł jako managerowie. Płace specjalistów wzrosły w ciągu ostatniego roku około 10 proc. To bardzo dużo, a trend utrzyma się również w 2008 roku.1 ROZMAWIALI: WOJCIECH PELOWSKI,ANETA ZADROGA

3 Kraków 1 Krakowskie Centra Usług Biznesowych Gazeta Wyborcza 1 Poniedziałek 22 października 2007 Księgowi poszukiwani, ale czy dobrze wynagradzani? Zestawienie wynagrodzeń pracowników księgowości w centrach finansowo-księgowych na podstawie Raportu Płacowego Advisory Group TEST Human Resources - Wiosna 2007 oraz Raportu Płacowego Shared Service Center ILONA CIĘŻKOWSKA 11 Business Process Offshorring polega na przenoszeniu usługowej działalności firmy do krajów, gdzie koszty inwestycyjne są niższe, a świadczone usługi na wysokim poziomie. To nasi absolwenci, dobrze rozwinięta infrastruktura i wspomniane już niskie koszty inwestycyjne sprawiają, że firmom zagranicznym opłaca się przenosić do Polski swoje działy finansowo-księgowe lub też zlecać taką obsługę globalnym firmom działającym już na polskim rynku. W grudniu 2006 roku Advisory Group opublikowało Drugą Edycję Raportu Płacowego dotyczącego wynagrodzeń i bonusów pozapłacowych dla centrów usług skonsolidowanych, prowadzących działalność księgowo- -finansową. Obecnie jesteśmy w trakcie przygotowywania kolejnej edycji tego raportu, która ukaże się już w listopadzie. Spójrzmy teraz, jak opłacani są pracownicy działu księgowości w firmach księgowych BPO oraz w firmach z różnych regionów, branż i sektorów gospodarki. Centrum usług księgowych Specyfika pracy w tych centrach najczęściej różni się od pracy w zwykłych działach księgowych, różne są także wynagrodzenia zatrudnionych tam osób. Zwykle można je porównać do płac pracowników zatrudnionych w działach księgowości w województwie mazowieckim, gdzie płaci się najwięcej. Wynika to z faktu, iż dla wykwalifikowanego księgowego posiadającego wymagane umiejętności i certyfikaty (ACCA, CIMA, CFA itp.), praca w takim centrum nie jest atrakcyjna, ponieważ nie daje możliwości rozwijania kompetencji powyżej pewnego poziomu. Zatrudnieni w centrach mają dużo węższy zakres obowiązków, każdy odpowiada za pewien określony etap procesu obsługi księgowej i nie ma możliwości uczestniczyć w nim od początku do końca. Centra skonsolidowane chcąc stać się konkurencyjnymi w stosunku do rynku decydują się wysoko wynagradzać księgowych. W nowo powstałych centrach finansowych tworzone są jednak zupełnie nowe stanowiska, mające zastosowanie jedynie w podmiotach tego typu. W innych firmach nie znajdziemy więc lidera zespołu księgowych czy starszego księgowego są to stanowiska typowe właśnie dla finansowych centrów usługowych. ŚREDNIE PODWYŻKI DLA PRACOWNIKÓW W CENTRACH FINANSOWO-KSIĘGOWYCH ZREALIZOWANE W ROKU 2006 I PLANOWANE NA 2007 Poziom Rok 2006 Rok 2007 Zarząd 7,92 12,00 Dyrektorzy 10,32 13,50 Kierownicy 10,5 14,55 Specjaliści 12,37 17,00 Pracownicy szeregowi 9,97 11,23 Wynagrodzenia ze względu na poziom zarządzania Aż o 10 proc. w roku 2005 wzrosło wynagrodzenie specjalistów w centrach finansowo-księgowych, rok później prawie o 15 proc., co stanowi stosunkowo duży skok, biorąc pod uwagę średnie wielkości podwyżek na innych poziomach zarządzania. Te wynoszą z reguły 5-9 proc.. Jest to kolejny dowód na to, że specjaliści są w cenie. Wysoko doceniają ich nie tylko polscy pracodawcy, ale także firmy spoza granic naszego kraju. Faktem jest bowiem, że specjaliści to jedna z najczęściej emigrujących grup pracowniczych w Polsce, a wynagrodzenia, które oferują im firmy z tzw. starej Unii, przewyższają nawet pięciokrotnie płace oferowane w kraju. Wynagrodzenia ze względu na formę własności Największy dysonans wynagrodzeń w firmach polskich i zagranicznych dotyczy przede wszystkim stanowiska kierownika działu księgowości, który według najnowszego Raportu Płacowego w firmie polskiej zarabia prawie o 3000 zł mniej niż w firmie zagranicznej. Takie różnice dotyczą także innych stanowisk w tym dziale, a przede wszystkim głównego księgowego, którego pensja w firmie polskiej jest o 1100 zł niższa niż w firmie o obcym kapitale. Kasjer w tym dziale zarabia jedynie o 200 zł mniej niż w firmie zagranicznej, co przy średniej pensji ok zł może jednak czynić sporą różnicę. Zestawiając te dane z danymi o wynagrodzeniach w centrach finansowo-księgowych, widoczne jest, że firmy posiadające kapitał zagraniczny decydują się płacić na wysokim poziomie często porównywalnym właśnie do tego, jaki obowiązuje w wyżej wymienionych centrach. Wynagrodzenia ze względu na sektor W firmach handlowych działy księgowe nie są rozbudowanymi jednostkami. Zatrudniają najczęściej dwie osoby, tj. głównego księgowego i młodszego księgowego. Zatrudnieni na tych stanowiskach zarabiają w handlu mniej aniżeli w sektorze produkcyjnym. Warto jednak zauważyć, iż działające w Polsce firmy o charakterze produkcyjnym to najczęściej firmy duże, które ze względu na osiągane zyski mogą sobie pozwolić na lepsze wynagradzanie swoich pracowników. Także i w księgowości. Faktem jest jednak, że to firmy usługowe płacą księgowym najwięcej i nic nie wskazuje na to, aby zmieniły one swoją pozycję pod względem wysokości płac. Motywatory pozafinansowe Około 85 proc. księgowych uczestniczy w szkoleniach zewnętrznych, tylko połowa natomiast wybiera sobie sama jego tematykę. Najczęściej są to jednak szkolenia ściśle związane z wypełnianą pracą. Ze szkoleń miękkich umiejętności korzysta nieco mniej niż 50 proc. zatrudnionych w działach księgowych. W szkoleniach zagranicznych uczestniczą przede wszystkim pracownicy centrów finansowo-księgowych, którzy szkoleni są w centralach swoich korporacji. W firmach o innym charakterze na takie szkolenia może liczyć jedynie kierownik działu księgowości czy młodszy księgowy. Optymistyczny jest jednak fakt, iż żaden z analizowanych księgowych nie musi zwracać kosztów za szkolenia w przypadku niedotrzymania warunków zawartych w umowie o pracę. Centra finansowo-księgowe znacznie większą wagę przykładają do systemów kafeteryjnych oferowanych dla swoich pracowników. To w nich zatrudnieni częściej korzystają z bezpłatnych zajęć sportowych, rekreacyjnych i dodatkowej opieki medycznej finansowanej przez firmę. Firmy te prześcigają się w pomysłach dotyczących tworzenia nowoczesnych systemów motywacyjnych, czyniąc wynagrodzenia swoich pracowników bardziej atrakcyjnymi. Oferują im m.in. elastyczne formy zatrudnienia, dogodne godziny pracy, a także finansują im ubezpieczenia i programy emerytalne. Wszystko po to, aby ich zatrzymać w swoich strukturach i zapobiec odejściu do powstających jak grzyby po deszczu firm konkurencyjnych. Mimo że polski rynek pracy w ostatnim czasie ulega bardzo dynamicznym zmianom, to póki co koszty pracy w Polsce są jeszcze na tyle niskie, że nie przeszkadza to inwestorom zagranicznym podejmować decyzji o lokowaniu swoich inwestycji w naszym kraju. Inwestorzy szczególnie upodobali sobie Kraków, Wrocław, Łódź i Poznań jako dobre miejsca dla prowadzenia działalności finansowo-księgowej. To oni pozyskują największą liczbę księgowych na polskim rynku. Duże zapotrzebowanie na ich wysokie kompetencje, znajomość języków obcych powodują, że jeszcze długo będą oni wynagradzani powyżej płac ich kolegów na równoległych stanowiskach z firm o innych profilach działalności.1 *KIEROWNIK DZIAŁU ANALIZ WYNAGRODZEŃ ADVISORY GROUP TEST HUMAN RESOURCES R E K L A M A

4 4 Reklama 1 Kraków Poniedziałek 22 października Gazeta Wyborcza

5 Kraków 1 Reklama Gazeta Wyborcza 1 Poniedziałek 22 października

6 6 Reklama 1 Kraków Poniedziałek 22 października Gazeta Wyborcza

7 Kraków 1 Reklama Gazeta Wyborcza 1 Poniedziałek 22 października

8 8 Reklama 1 Kraków Poniedziałek 22 października Gazeta Wyborcza 1 ELECTROLUX CENTRUM USŁUG FINANSOWO-KSIĘGOWYCH Electrolux to największy na świecie producent sprzętu gospodarstwa domowego m.in. lodówek, zamrażarek, pralek, kuchenek, odkurzaczy oraz urządzeń przeznaczonych do prac w ogrodzie m.in. pił łańcuchowych i kosiarek do trawy. Każdego roku klienci z ponad 150 krajów kupują ponad 55 milionów urządzeń produkowanych przez Electrolux, zarówno do użytku domowego jak i profesjonalnego. Produkty firmy sprzedawane są pod tak znanymi markami jak: Electrolux, AEG, Zanussi, Frigidaire, Eureka i inne. Polska staje się miejscem wielu możliwości, dlatego coraz więcej firm przenosi swoje operacje w kierunku Europy Środkowo-Wschodniej. Obecnie Electrolux jest jednym z największych inwestorów w Polsce biorąc pod uwagę cztery fabryki na południu kraju, rosnącą sieć sprzedaży na terenie całego kraju, Centrum Usług Finansowo-Księgowych w Krakowie oraz poziom zatrudnienia w wysokości 3000 zatrudnionyc osób. Od kiedy w latach 90-tych Polski rynek zaczął otwierać się na produkty z zagranicy, Polacy z chęcią wymieniali swoje hałaśliwe odkurzacze na ciche i dobrze zaprojektowane odkurzacze Electrolux'a. Nazwa Electrolux stała się synonimem odkurzacza i wciąż zdarza się, że Polacy nazywają odkurzacz po prostu Electrolux. Posiadanie rozpoznawalnej nazwy marki, która kojarzy się z produktami wysokiej jakości ze Szwecji pomogło na rozpowszechnienie Electrolux w Polsce. Obecnie posiadamy cztery fabryki w Polsce: fabrykę suszarek w Siewierzu, fabrykę zmywarek w Żarowie, fabrykę pralek w Oławie i fabrykę kuchenek w Świdnicy, których powstanie jest efektem przenoszenia biznesu do Polski z Europy Zachodniej. W 2004 roku Zespół Projektowy Dyrektorów Finansowych z całej Europy rozpoczął dyskusję na temat usprawniania procesów finansowo-księgowych na terenie całego kontynentu. Opcje, które wzięto ostatecznie pod uwagę to usprawnianie procesów w istniejących wewnętrznych Centrach Finansowych w całej Europie lub przenieisienie funkcji transakcyjnych w jedno miejsce w celu ich standaryzacji. Opcja przeniesienia procesów w jedno miejsce okazała się bardziej efektywna ze względu na możliwość szybszej standaryzacji, kontroli i usprawnienia procesów finansowo-księgowych. Tak oto we wrześniu 2005 roku w Krakowie w kompleksie biznesowym Buma Square przy ul.wadowickiej 6 otworzyliśmy Centrum Usług Finansowo-Księgowych. Rozpoczynaliśmy swoją pracę w niewielkim zespole 44 osób, aby w ciągu 2 lat przenieść funkcje księgowe z 14 krajów całej Europy i przekroczyć magiczną liczbę zatrudnionych 200 osób. Przed nami jeszcze intensywny rozwój nie tylko na mapie Europy; obecnie przenosimy funkcje księgowe ze Stanów Zjednoczonych, co stawia nas w pozy- cji jedynego Globalnego Centrum Usług Finansowo-Księgowych firmy. To, czym możemy się pochwalić to przede wszystkim szwedzka kultura pracy, co w praktyce oznacza otwartość na zdanie innych, wspieranie i rozwój pracowników. Nasi pracownicy są sympatyczni, profesjonalni i zaangażowani a praca zespołowa, która jest najwazniejszą dla nas kompetencją sprawia, że w Electrolux'ie panuje atmosfera pracy godna pozazdroszczenia. Więcej informacji na nasz temat można znaleźć na stronie jeżeli chcielibyście pracować u nas proszę o przesłanie dokumentów aplikacyjnych na adres tssc@electrolux.pl

9 Kraków 1 Reklama Gazeta Wyborcza 1 Poniedziałek 22 października

10 10 Reklama 1 Kraków Poniedziałek 22 października Gazeta Wyborcza

11 Kraków 1 Reklama Gazeta Wyborcza 1 Poniedziałek 22 października

12 12 Reklama 1 Kraków Poniedziałek 22 października Gazeta Wyborcza 1 Join us Your talent and ambition drive our success. Would you like to join a team of diverse individuals in an inspiring environment where everybody s contribution counts? UBS is one of the world s leading financial services firms, pursuing an ambitious growth strategy. Present in all major financial centers worldwide, we serve corporations, affluent individuals, financial institutions and other public and private organizations around the world. Our new office in Krakow will play a vital role in this exciting growth story and if you have the drive, skills and personality we re looking for, you can play a crucial role in our continuing success. What s more, you ll have the opportunity to work with smart, talented colleagues from around the world. And as a member of the UBS team, your development will be a priority throughout your career with us. We actively measure and manage the performance of every one of our employees and this continuous process of objective setting, development discussion and evaluation is supported by tailored on- and off-the-job training. Together we can achieve outstanding results. Visit our website today to learn more about UBS, our career opportunities in Krakow and to apply for a job. It starts with you: UBS is an Equal Opportunity Employer. We respect and seek to empower each individual and the diverse cultures, perspectives, skills and experiences within our workforce. UBS All rights reserved

13 Kraków 1 Reklama Gazeta Wyborcza 1 Poniedziałek 22 października

14 14 Reklama 1 Kraków Poniedziałek 22 października Gazeta Wyborcza 1 Krakowsk¹ Grupę Firm A Z tworz¹ przedsiêbiorstwa powsta³e w efekcie dynamicznego rozwoju Przedsiębior stwa Produkcyjno Budowlanego AZBUD Kraków. Dzisiaj rodzina firm to szeœæ rozwijaj¹cych siê równie dynamicznie podmiotów. Obok wymienionego przedsiêbiorstwa AZBUD Kraków w jej sk³ad wchodz¹ AZMOT Twój De aler Peugeota w Krakowie, spó³ka AZ AL, firma AZSoft, Centrum Biurowe AZBUD oraz Centrum Biurowe "Brama Bronowicka". W nowoczesnych, wyró niaj¹cych siê w Krakowie obiektach firm, coraz wiêksze znaczenie zdobywaj¹ nowatorskie, przyjazne klientom, formy us³ug. Grupa Firm AZ nie ogranicza siê do prowadzenia tylko swojej podstawowej dzia³alnoœci gospodarczej. Od wielu lat aktywnie uczestniczy w yciu Krakowa i Ma³opolski, wspieraj¹c wiele projektów i przedsiêwziêæ z dziedziny kultury, sportu i rekreacji, bezpieczeñstwa w ruchu drogowym i in. Przedstawiciel Grupy Firm AZ- AZMOT zosta³ laureatem konkursu MECENAS KULTURY KRAKOWA ROKU Centrum Biznesu i Innowacji Copernicus mieszcz¹ce siê na terenie Specjalnej Strefy Ekonomicznej w Krakowie przy Al. Jana Paw³a II 41c Sala operacyjna Contact Center AZSoft w obiekcie Centrum Biznesu i Innowacji Copernikus, które jest jednym z najm³odszych i najbardziej dynamicznie rozmijaj¹cych siê contact center w Polsce. Dziêki po³o eniu na terenie specjalnej strefy ekonomicznej Krakowskiego Parku Technologicznego oraz statusowi operatora telekomunikacyjnego, AZSoft œwiadczy, dla liderów w swoich bran ach, us³ugi najwy szej jakoœci po umiarkowanych cenach. Centrum Biurowe AZBUD przy Al. Pokoju 78. Swoje miejsce znalaz³o tu 28 firm. AZBUD jest bezpoœrednim realizatorem obiektów mieszkaniowych i us³ugowych w ca³ym kraju z przeznaczeniem na sprzeda i wynajem. Wszystkie obiekty prezentowane w artykule zosta³y przez to przedsiêbiorstwo zbudowane. Równoczeœnie wychodz¹c naprzeciw rosn¹cemu zapotrzebowaniu na outsourcing pracowników, w dniu 1 czerwca 2007 r. zosta³a powo³ana do ycia Agencja Pracy Tymczasowej Centrum Biurowego AZBUD Sp. z o.o. Zatrudnia ona m³odych, doœwiadczonych specjalistów w dziedzinie zarz¹dzania zasobami ludzkimi. ZnaleŸli tutaj miejsce na spe³nienie swoich marzeñ i ambicji zawodowych. Oferuj¹ us³ugi outsourcingowe, pracy tymczasowej i doradztwa personalnego. Korzystaj¹c z tych us³ug, firmy-zleceniodawcy zyskuj¹ czas, pieni¹dze, elastyczne formy zatrudnienia, a tak e wiêcej mo liwoœci na tworzenie jeszcze lepszych, w³asnych projektów. Budynek AZ-AL-u przy ul. Igo³omskiej 21 na terenie specjalnej Strefy Ekonomicznej. AZ- AL specjalizuje siê w konstrukcjach stalowych i aluminiowych, prowadzi te roboty budowlano-monta owe. Realizuje inwestycje komercyjne i mieszkalne. Salon AZMOTU w Krakowie, przy Al. Pokoju78. Najstarszy, koncesjonowany dealer Peugeota w naszym mieœcie. W tym roku klienci i tygodnik" Auto Œwiat" przyznali mu 1 miejsce w teœcie na najlepiej obs³uguj¹cy salon w Polsce. Centrum Biurowe "Brama Bronowicka" przy ul. Gabrieli Zapolskiej 44, najnowszy obiekt powsta³y we wspó³pracy firm AZBUD i AZ-AL. Dzisiaj najemc¹ jest Onet.pl

15 Kraków 1 Reklama Gazeta Wyborcza 1 Poniedziałek 22 października

16 16 Reklama 1 Kraków Poniedziałek 22 października Gazeta Wyborcza 1 Centra usług biznesowych Najlepszy czas na awans zawodowy W ostatnich latach Polska osiągnęła spory sukces w przyciąganiu firm z sektora usług biznesowych. Zainteresowanie naszym krajem w tym aspekcie jest bardzo duże, o czym świadczy liczba lokowanych tu firm. Najważniejszym atutem naszego kraju jest wciąż korzystna relacja kosztów zatrudnienia do jakości oferowanej pracy. Nie bez znaczenia jest też umiejscowienie w strefie czasowej umożliwiającej utrzymywanie kontaktu tak z Azją, jak i Ameryką, a także bliska zachodnim standardom kultura i organizacja pracy. Niekwestionowanym liderem w przyciąganiu tego typu inwestycji stał się Kraków nazywany coraz częściej europejską stolicą usług. Na czym polega sukces Krakowa? Czy jest on trwały? Jakie korzyści lub problemy stwarza napływ tego typu inwestycji do miasta? Poniżej przedstawiamy fragmenty dyskusji* z Moniką Piątkowską dyrektorem Wydziału Strategii i Rozwoju Miasta na temat działalności centrów biznesu w Krakowie. Na początek wyjaśnijmy, czym jest działalność w zakresie usług biznesowych często nazywana także outsourcingiem? Mówiąc najprościej jest to metoda zarządzania fi rmą, która polega na zlecaniu innym podmiotom gospodarczym zadań, które nie stanowią głównego pola działania fi rmy. Na przykład fi rma produkująca samochody sprawy kadrowe zleca innej fi rmie - wyspecjalizowanej w zakresie zarządzania zasobami ludzkimi, a obsługę systemu informatycznego fi rmie z sektora IT. Jak pokazuje rachunek ekonomiczny jest to tańsze niż utrzymywanie własnego działu kadr czy działu obsługi informatycznej i pozwala skupić swoje zasoby i środki fi nansowe w obszarach, w których fi rma osiąga przewagę konkurencyjną. Skąd popularność Krakowa w tym zakresie? Dziś, w dobie globalnej gospodarki, coraz więcej fi rm lokuje swoje przedstawicielstwa tam gdzie spełnione są podstawowe warunki: niskie koszty zatrudnienia, odpowiednia ilość wykwalifi kowanej kadry znającej języki obce, dobre połączenia lotnicze i drogowe ze światem oraz odpowiednia infrastruktura informatyczna. Kraków spełnia wszystkie te warunki, stąd zainteresowanie zagranicznego kapitału naszym miastem. Nie obawia się Pani, że moda na Kraków w aspekcie lokowania inwestycji outsourcowanych to zjawisko przejściowe? Że wraz z zauważalnym wzrostem wynagrodzeń w Polsce także Kraków przestanie być tak atrakcyjny dla prowadzenia tego typu biznesu? Koszty prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce, w tym wynajmu powierzchni biurowej czy koszty wynagrodzeń systematycznie rosną. Nie mamy co konkurować w tym aspekcie z Chinami, Indiami czy nowymi krajami członkowskimi UE. Kluczem do sukcesu wydaje się tu być nie cena, ale jakość. W wyścigu o inwestycje usługowe wygramy z tymi krajami, jeśli wysoka jakość świadczonych u nas usług będzie uzasadniała i rekompensowała wyższe koszty pracy. Polska, w tym Kraków, będzie tak długo skutecznie przyciągać inwestycje z sektora BPO, jak długo naszym największym i niezaprzeczalnym atutem będzie wystarczająca ilość dobrze i kierunkowo wykształconych ludzi. Zatem nic nie zagraża dalszemu napływowi inwestycji do Krakowa? A odpływ młodych ludzi szukających szansy za granicą? Rzeczywiście, największym zagrożeniem dla rozwoju gospodarczego naszego miasta mógłby być ewentualny odpływ kadry. Jesteśmy natomiast w tej szczęśliwej sytuacji, iż to właśnie do Krakowa młodzi ludzie przybywają chociażby z całej Polski Południowej; najpierw na studia, a potem wielu z nich skłonnych jest tu zamieszkać, gdyż znajduje atrakcyjną pracę. Świadczy o tym chociażby wskaźnik salda migracji, który dla Krakowa jest dodatni, a pochwalić się tym mogą nieliczne miasta w Polsce. Nie wiem czy pan wie, ale teraz jesteśmy drugim po Warszawie miastem wg ilości mieszkańców wyprzedziliśmy Łódź. Jakimi nowymi sukcesami w przyciąganiu inwestorów z obszaru usług Kraków może się pochwalić? Z uwagi na zastrzeżoną przez niektórych poufność, wymienić mogę tylko m.in. centrum usług wspólnych indyjskiego potentata HCL, szwajcarski bank UBS, który uruchamia centrum rozliczeniowo analityczne; centrum badawczo-rozwojowe włoskiej fi rmy inżynieryjnej Elettric 80. Trwają także rozmowy z innymi inwestorami zainteresowanymi Krakowem, o których w najbliższym czasie pewnie Państwo usłyszą. W okresie od stycznia do sierpnia 2007 r, funkcjonujące przy Urzędzie Miasta Krakowa Centrum Obsługi Inwestorów i Promocji Gospodarczej obsłużyło ponad 160 fi rm, choć większość kontaktów polegała na obsłudze informacyjnej dotyczącej m.in. procesu budowlanego, terenów inwestycyjnych, przepisów związanych z uzyskiwaniem ulg i zwolnień i innych spraw. Ale dlaczego nastawienie na nowych przekreśla tych, którzy już zainwestowali i pewnie borykają się z wieloma problemami? Naszym dużym sukcesem jest nie tylko profesjonalna obsługa nowych inwestorów, ale także dobra współpraca z tymi, którzy już tu są i działają. Także ich rozwój jest przedmiotem naszej troski, gdyż oni tworzą także nowe miejsca pracy. Cieszymy się bardzo, że decyzję o rozszerzeniu istniejącej działalności zostały podjęte przez fi rmy takie jak Motorola, która otwiera dział obsługi księgowo fi nansowej, Philip Morris także obsługa rachunkowa i informatyczna oddziałów fi rmy ulokowanych w Europie, Azji i Ameryce Pd., RR Donnelley, Onet, i wielu innych. Brzmi to obiecująco. Ale konkretnie. Jak przekłada się to na liczby, ile nowych miejsc pracy przybędzie? Wg naszych szacunków w okresie I kwartał kwartał 2007 sektor informatyczny w Krakowie zatrudnił dodatkowo ponad 1200 nowych pracowników. Na II półrocze 2007 zaś planowane jest dalsze zwiększenie zatrudnienia w sektorze R&D oraz outsourcingu od 800 do 1500 wysoko wykwalifi kowanych specjalistów. Ogólnie szacuje się, że ponad 50 fi rm zagranicznych, które prowadzą działalność w tych sektorach, będzie zatrudniało na koniec 2007 roku ponad 12 tysięcy pracowników, w tym ponad 3,5 tysiąca księgowych i fi nansistów, ponad 4 tysiące informatyków i prawie 1,5 tys. naukowców. Oznacza to dynamiczny wzrost w stosunku do roku ubiegłego, gdzie zatrudnienie w sektorze outsorcingu w Krakowie wyniosło ok osób. Rozumiem zatem że większe szanse na rozwój zawodowy mają młodzi ludzie po studiach w kraju? Nie muszą szukać swej szansy za granicą? Liczymy na to, że do Wielkiej Brytanii pojadą tylko po to by podszkolić język. Szkoda czasu na zatrudnianie się w restauracji, gdy dynamicznych osób kończących studia poszukują największe światowe koncerny. Nie warto przegapić tak niezwykłej szansy, jaką mamy teraz. CRA CO V I A K R A K Ó W *) w artykule zawarto skróty pytań i wypowiedzi pojawiających się podczas dyskusji poświęconych problemom sektora usług Dane zawarte w artykule pochodzą z analiz własnych dokonywanych przez: Wydział Strategii i Rozwoju Miasta Urzędu Miasta Krakowa investment@um.krakow.pl