PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH DLA WNĘTRZ KAPONIERY BARKOWEJ WSCHODNIEJ I SCHRONU POGOTOWIA FORTU 49 KRZESŁAWICE

Transkrypt

1 PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH DLA WNĘTRZ KAPONIERY BARKOWEJ WSCHODNIEJ I SCHRONU POGOTOWIA FORTU 49 KRZESŁAWICE oprac.agata Mamoń mgr konserwator dzieł sztuki Kraków, lipiec 2016

2 I.WSTĘP. Przedmiotem programu prac konserwatorskich są wnętrza kaponiery wschodniej fortu Krzesławice 49 oraz schron pogotowia opracowane dla potrzeb "Projektu budowlanokonserwatorskiego remontu kaponiery wschodniej wraz ze schronem pogotowia", proj.grażyna Szafruga, Kraków Opis fortu, odkrytych struktur architektonicznych i historię obiektu zawiera dokumentacja Stanisława Sławińskiego Fort 49 Krzesławice, kaponiera czołowa (podwójna) i kaponiera barkowa-wschodnia (pojedyncza. Badania historycznoarchitektoniczne, PKZ Arkona, Kraków 2011, mps. II.STAN ZACHOWANIA I PRZYCZYNY ZNISZCZEŃ OBIEKTU. Zewnętrzne ściany schronu pogotowia wału artyleryjskiego pokrywają liczne graffiti i łuszczące się warstwy białej farby. W murze widoczne jest głębokie spękanie połączone z wykruszeniami i rozwarstwieniami betonu na krawędziach spękań. Powierzchnię pokrywają żółtawe wykwity będące wynikiem korozji biologicznej oraz zacieki. Na schodach zejściowych do poterny i opasce drzwiowej występują ubytki betonu pochodzenia mechanicznego. Drzwi nie zachowały się. Pozostały dolne części zawiasów oraz elementy zamknięć mocowane w ścianie. Na początku korytarza poterny, na ścianie zachodniej widoczne są ślady działalności ognia - osmalenia. W tym rejonie znajdują się także złuszczenia powierzchniowej warstwy betonu. W początkowym odcinku poterny nastąpiły największe zmiany związane z adaptacją fragmentu korytarza na potrzeby użytkujących ogródki działkowe. Korytarz przegrodzono ceglaną ścianka działową, którą pobielono i wykonano wylewkę posadzkową. Ta część poterny jest zaśmiecona odpadkami i gruzem, z fragmentami wygniłych desek stanowiących zapewne wtórną prowizoryczną podłogę. Przekształcono także schody wejściowe podnosząc poziom spocznika przed wejściem i nadbudowując ceglany próg. Na murach oporowych przy zejściu do poterny, a zwłaszcza na murze północnym występują zielonkawe wykwity powstałe w wyniku działalności mikroorganizmów. Wnętrza kaponiery są zachowane w dobrym stanie ze względu na bardzo dobrą technologię wykonania. Na sklepieniach, ścianach i posadzkach widoczne są rejony zawilgocone, pociemniałe, niekiedy mokre, występują ślady zalań. Związane są z 2

3 przedostawaniem się wód opadowych przeciekających przez sklepienia. Na powierzchniach ścian i sklepień nastąpiła krystalizacja soli, które w wielu rejonach pokryły niemal całkowicie wnętrze białoszarym woalem. Spływająca po tych powierzchniach woda doprowadziła do ich wymycia i powtórnej krystalizacji w postaci licznych, drobnych, przeźroczystych zacieków, które w regularny sposób pokryły powierzchnie. Częściowo sole punktowo wykrystalizowały w postaci kryształów o intensywnie błyszczącej powierzchni. Grubsze naloty soli powstały wzdłuż siatki delikatnych spękań betonu. Występują pojedyncze ubytki betonu, zwłaszcza w dolnych częściach glifów, związane zapewne z wyrywaniem elementów metalowych przez osoby pozyskujące złom, a także na krawędziach ścian (np.odcinkowo zamkniętej wnęki w kazamacie wschodniej). Powierzchnie płaskie np. dolne części glifów są zapylone, zabrudzone drobnym gruzem, pokryte szczątkami roślin. Na ścianach występują nieliczne graffiti. Wylewka cementowa w kazamatach znajduje się w dobrym stanie, ale na jej powierzchni widoczne są zaplamienia i wysolenia oraz miejsca zawilgocone, a nawet zalane (zwłaszcza w łączniku pomiędzy poterną wyjścia do fosy a kazamatami, również wzdłuż ściany północnej podręcznego magazynu amunicji). Posadzka z glinobitki wychodzona zwłaszcza w rejonie wyjścia poterny prowadzącej do fosy. Elementy metalowe (dolne części zawiasów niezachowanych drzwi, stalowe tarcze) są powierzchniowo skorodowane. Większą korozję, także wżerową odznaczają się prowadnice w strzelnicach. Poniżej elementów metalowych zwykle występują zacieki korozji, np. szczególnie rozległe na ścianie północnej podręcznego magazynu amunicji, poniżej otworu wentylacyjnego zabezpieczonego metalową kratką. 3

4 III.WNIOSKI I ZAŁOŻENIA KONSERWATORSKIE. Proponuje się wykonanie konserwacji o charakterze zachowawczym, bez przeprowadzania większych uzupełnień i rekonstrukcji, kontynuując sposób postępowania zastosowany dla prac przy elewacjach zewnętrznych. Konieczne jest w ramach prac budowlanych odsłonięcie od strony zewnętrznej kaponiery i wykonanie izolacji według projektu zabezpieczającej wnętrza przed wnikaniem wód opadowych. Zakłada się wykonanie drzwi w zejściu do poterny od strony zachodniej oraz w poternie wyjścia do fosy, które umożliwią zabezpieczenie obiektu przed dostępem osób niepowołanych. Proponuje się, aby drzwi odtworzyć na podstawie zachowanych w pobliskim schronie pogotowia nr XIII (por.fot. nr 44 i 45.). Zaleca się usunięcie wtórnie dodanych elementów - ścianki działowej w części zachodniej poterny oraz podniesienia poziomu przed zejściem. Należy usunąć gruz i śmieci oraz pozostałości wtórnej podłogi z desek. Ściany i sklepienia powinno się oczyścić metodami strumieniowo-ściernymi za pomocą kruszywa, dobranego po wykonaniu prób na niewielkiej powierzchni. Graffiti wykonane lakierami można usunąć metodami chemicznymi. Wykonać dezynfekcję ścian ograniczoną do miejsc występowania mikroorganizmów. Należy ograniczyć uzupełnienia ubytków betonu tylko do najbardziej niezbędnych, w miejscach, gdzie odstawanie krawędzi betonu wokół ubytku grozi powiększeniem się uszkodzenia. W przypadku rozległego spękania w ścianie schronu pogotowia należy go wypełnić zgodnie z projektem i estetycznie opracować powierzchnię wypełnienia dostosowując ją do oryginału Nie proponuje się przeprowadzenia zabiegów odsalania ze względu na brak możliwości ich wykonania dla obiektu o tak znacznych gabarytach, który nie jest wyizolowany od otoczenia. Należy się liczyć z procesem dalszej krystalizacji soli we wnętrzu kaponiery, również po zakończeniu prac konserwatorskich. W ramach zwykłego użytkowania obiektu powinno się zadbać, aby pojawiające się puszyste wykwity soli mechanicznie omiatać i bezwzględnie usuwać z obiektu. Konserwacji powinny zostać poddane elementy metalowe - tarcze strzelnicze, prowadnice, zachowane elementy okuć drzwiowych. W celu zabezpieczenia przez procesami korozyjnymi zakłada się zastosowanie inhibitorów korozji nie powodujących zmiany kolorystycznej metalu i dobranych do jego rodzaju. Nie proponuje się zakładania powłoki malarskiej. 4

5 Ewentualne nałożenie powłoki hydrofobowej na bazie silanów na zewnętrzne powierzchnie betonu (elewacje schronu, mury oporowe przy stopniach) wykonać wyłącznie po całkowitym wyschnięciu tych materiałów. W przeciwnym razie zrezygnować z zabiegu. Należy rozważyć wykonanie zabezpieczenia zewnętrznych powierzchni preparatami antygraffiti. 5

6 IV.PROPONOWANE POSTEPOWANIE KONSERWATORSKIE. Rdzeń betonowy wraz z narzutem 1. Oczyszczenie powierzchni betonowych do wyboru metody alternatywne - oczyszczenie metodą strumieniowo-ścierną dobranym na powierzchni próbnej kruszywem pod ciśnieniem lub przy pomocy termopary przy wykorzystaniu agregatu Kärcher 560 T generującego parę wodną do 140 C przy niskim ciśnieniu roboczym. Wykonać próbę na małej powierzchni w celu określenia odpowiednich parametrów czyszczenia dla urządzenia (temperatury, ciśnienia i rodzaju kruszywa). 2. Ewentualne podklejenie odstających tynków cementowych i spękań za pomocą Viscacid-Injectionharz frmy Remmers lub Rofaplast PUR-Injectionharz firmy Remmers (dotyczy glifów okiennych). 3. Uzupełnienie ubytków elementów betonowych zaprawą cementową zbliżoną do zaprawy pierwotnej z cementu portlandzkiego z dodatkiem wypełniacza grubego kruszywa wapiennego - zakłada się ograniczenie uzupełnień do glifów okiennych. Zaprawę do uzupełnień dobrać na podstawie przeprowadzonych wcześniej badań petrograficznych oryginalnych zapraw, dopasować fakturę, porowatość i nasiąkliwość uzupełnień. 4. Impregnacja biobójcza, zabezpieczająca przed inwazją mikroorganizmów przez wprowadzenie na powierzchnię cementową np. preparatu Algat firmy Altax sp. z o.o., który jednocześnie zapobiega osadzaniu się nowych mikroorganizmów lub Keim Algicid, Algizit Kabe. Alkutex BFA Entferner, Impragnierung BFA lub Funcosil Algenmittel - ograniczenie zabiegu wyłącznie do rejonów biologicznie zainfekowanych. 5. Wyłącznie w przypadku osiągnięcia całkowitego wyschnięcia - ewentualna hydrofobizacja wyspecjalizowanymi produktami do hydrofobizującej impregnacji betonu i żelbetu niezmieniającym barwy betonu np. środkami typu Deitermann FC, Silex-Bis firmy Schomburg, Deiterol C - dotyczy wyłącznie ścian zewnętrznych schronu pogotowia wału artyleryjskiego i zejścia do poterny. 6. Zabezpieczenie preparatami antigraffiti - dotyczy wyłącznie ścian zewnętrznych schronu pogotowia wału artyleryjskiego i zejścia do poterny. 6

7 Elementy metalowe 1. Usunięcie produktów korozji mechanicznie, przy pomocy ścierniwa, skalpeli itp. z pozostawieniem cienkiej warstwy korozji. 2. Pokrycie oczyszczonej powierzchni metalu inhibitorem. Proponuje się użycie inhibitorów, które nie powodują zmiany koloru metalu np. azotyn sodu lub urotropina. Procentowość roztworu należy ewentualnie skorygować w zależności od uzyskiwanego efektu estetycznego. 3. Założenie warstwy ochronnej 5 % Paraloid B 44 w ksylenie lub z żywicy epoksydowej Beckopox VEP 2385 W. 4. Założenie warstwy zabezpieczającej wosk mikrokrystaliczny Cosmoloid H 80 w dwóch warstwach, pierwsza zakładana na ciepło, druga na zimno w roztworze benzyny lakowej. Stolarka (rekonstrukcja drzwi) 1. Wykonanie rekonstrukcji na podstawie zachowanych oryginalnych drzwi w schronie pogotowia nr XIII. 2. Użycie do rekonstrukcji drewna liściastego wyrezonowanego. 3. Zagruntowanie drewna pokostem lnianym tłoczonym na zimno lub Izohan Impregnat W2 - od strony wewnętrznej. 4. Pokrycie powłoką malarską olejną zgodnie z kolorem pierwotnym (szarym). RAL od strony wewnętrznej. 5. Rekonstrukcja elementów ślusarki według oryginalnych - okucia drzwiowe, okienko. 6. Montaż skrzydła. 7. Regulacja pracy skrzydeł i mechanizmów zamykających. Uwaga: W każdym wypadku, jeśli w programie podano nazwy handlowe materiałów i urządzeń są one przykładowe i stanowią podstawę do określenia standardu. Dopuszcza się stosowanie produktów równoważnych, ale przy zachowaniu określonych parametrów. 7

8 V.DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA. 1. Kraków, fort 49 Krzesławice, kaponiera wschodnia. Schron pogotowia wału artyleryjskiego. Widoczne liczne graffiti. 2. Kraków, fort 49 Krzesławice, kaponiera wschodnia. Schron pogotowia wału artyleryjskiego. Głębokie spękania i graffiti. 8

9 3. Kraków, fort 49 Krzesławice, kaponiera wschodnia. Schron pogotowia wału artyleryjskiego. Głębokie spękania połączone z wykruszeniami i ubytkami betonu. 4. Kraków, fort 49 Krzesławice, kaponiera wschodnia. Zejście do poterny od strony zachodniej. 9

10 5. Kraków, fort 49 Krzesławice, kaponiera wschodnia. Skrajna, zachodnia część poterny. Na ścianie zachodniej widoczne ślady ognia. 6. Kraków, fort 49 Krzesławice, kaponiera wschodnia. Zejście do poterny po stronie zachodniej. Widoczne ubytki betonu na krawędziach stopni. 10

11 7. Kraków, fort 49 Krzesławice, kaponiera wschodnia. Zejście do poterny po stronie zachodniej. Wtórny próg i podniesienie poziomu spocznika przed wejściem. 8. Kraków, fort 49 Krzesławice, kaponiera wschodnia. Oryginalna dolna część zawiasu niezachowanych drzwi do poterny od strony zachodniej. 11

12 9. Kraków, fort 49 Krzesławice, kaponiera wschodnia. Ściana zachodnia poterny. Widoczne ślady ognia. 10. Kraków, fort 49 Krzesławice, kaponiera wschodnia. Poterna, część zachodnia. Wtórna ścianka działowa z cegieł. 12

13 11. Kraków, fort 49 Krzesławice, kaponiera wschodnia. Poterna. Po lewej stronie widoczne wejście do podręcznego magazynu amunicji. 12. Kraków, fort 49 Krzesławice, kaponiera wschodnia. Poterna. Widoczne zaplamienia betonu spowodowane zawilgoceniami i wysoleniami. 13

14 13. Kraków, fort 49 Krzesławice, kaponiera wschodnia. Podręczny magazyn amunicji. W szczycie ściany widoczny otwór wentylacyjny. 14. Kraków, fort 49 Krzesławice, kaponiera wschodnia. Widoczne zaplamienia betonu spowodowane zawilgoceniami i wysoleniami. 14

15 15. Kraków, fort 49 Krzesławice, kaponiera wschodnia. Widoczne zaplamienia betonu spowodowane zawilgoceniami i wysoleniami. 16. Kraków, fort 49 Krzesławice, kaponiera wschodnia. Poterna - fragment sklepienia. Widoczne plamy wilgoci i wysolenia. 15

16 17. Kraków, fort 49 Krzesławice, kaponiera wschodnia. Poterna. Widoczne zaplamienia betonu spowodowane zawilgoceniami i wysoleniami. 18. Kraków, fort 49 Krzesławice, kaponiera wschodnia. Podręczny magazyn amunicji. Rozległe zawilgocenia posadzki, zwłaszcza wzdłuż ściany północnej. 16

17 19. Kraków, fort 49 Krzesławice, kaponiera wschodnia. Poterna. Posadzka z ubitej ziemi, wzdłuż ścian widoczny fundament z kamienia wapiennego. 20. Kraków, fort 49 Krzesławice, kaponiera wschodnia. Poterna. Powierzchnia ścian niemal całkowicie pokryta wysoleniami, częściowo wykrystalizowanymi w postaci błyszczących, białych cząstek. 17

18 21. Kraków, fort 49 Krzesławice, kaponiera wschodnia. Poterna. Nieliczne graffiti. 22. Kraków, fort 49 Krzesławice, kaponiera wschodnia. Poterna. W ścianach widoczne oryginalne pojedyncze elementy metalowe. 18

19 23. Kraków, fort 49 Krzesławice, kaponiera wschodnia. Poterna. Oryginalny element metalowy. 24. Kraków, fort 49 Krzesławice, kaponiera wschodnia. Poterna. Oryginalne ukształtowanie ściany poterny. 19

20 25. Kraków, fort 49 Krzesławice, kaponiera wschodnia. Poterna. Ubytek betonu. 26. Kraków, fort 49 Krzesławice, kaponiera wschodnia. Poterna. Widoczne zaplamienia betonu spowodowane zawilgoceniami i wysoleniami. 20

21 27. Kraków, fort 49 Krzesławice, kaponiera wschodnia. Poterna - widok w stronę kazamat. Widoczna granica pomiędzy posadzką kazamat - wylewką cementową a ubitą ziemią w poternie. 28. Kraków, fort 49 Krzesławice, kaponiera wschodnia. Kazamata strzelecka południowa - widok w stronę południową. 21

22 29. Kraków, fort 49 Krzesławice, kaponiera wschodnia. Kazamata strzelecka południowa - widok w stronę południową - fotografia w świetle zastanym. Na sklepieniu dobrze widoczne wykrystalizowane, błyszczące sole. 30. Kraków, fort 49 Krzesławice, kaponiera wschodnia. Kazamata strzelecka południowa - widok w stronę kazamaty wschodniej. Na granicy mikrospękań betonu widoczne białe wysolenia. 22

23 31. Kraków, fort 49 Krzesławice, kaponiera wschodnia. Kazamata strzelecka południowa. Zawilgocenia posadzki powstałe wskutek zalewania sklepień. 32. Kraków, fort 49 Krzesławice, kaponiera wschodnia. Kazamata strzelecka południowa. Otwór w sklepieniu częściowo wypełniony wtórnym tynkiem cementowym. 23

24 33. Kraków, fort 49 Krzesławice, kaponiera wschodnia. Kazamata strzelecka wschodnia - widok w stronę wschodnią. 34. Kraków, fort 49 Krzesławice, kaponiera wschodnia. Kazamata strzelecka wschodnia - widok w stronę wschodni. - fotografia w świetle zastanym. Na sklepieniu dobrze widoczne wykrystalizowane, błyszczące sole 24

25 35. Kraków, fort 49 Krzesławice, kaponiera wschodnia. Kazamata strzelecka wschodnia, odcinkowo zamknięta wnęka. 36. Kraków, fort 49 Krzesławice, kaponiera wschodnia. Kazamata strzelecka wschodnia - widok w stronę zachodnią. W pierwszej za strzelnic po lewej stronie brak stalowej prowadnicy, w drugiej zachowana. 25

26 37. Kraków, fort 49 Krzesławice, kaponiera wschodnia. Kazamata strzelecka południowa, strzelnica zamknięta odcinkowo ze stalową tarczą i prowadnicą. 38. Kraków, fort 49 Krzesławice, kaponiera wschodnia. Kazamata strzelecka wschodnia, strzelnica zamknięta odcinkowo Ubytek w glifie wskutek wyrwania stalowej prowadnicy. 26

27 39. Kraków, fort 49 Krzesławice, kaponiera wschodnia. Kazamata strzelecka wschodnia, strzelnica zamknięta odcinkowo. Zachowana oryginalna prowadnica. 40. Kraków, fort 49 Krzesławice, kaponiera wschodnia. Kazamata strzelecka południowa. Skorodowana tarcza strzelecka. 27

28 41. Kraków, fort 49 Krzesławice, kaponiera wschodnia. Kazamata strzelecka południowo, strzelnica zamknięta odcinkowo. Zachowana oryginalna prowadnica. Ubytki betonu na krawędzi glifu. 42. Kraków, fort 49 Krzesławice, kaponiera wschodnia. Poterna wyjścia do fosy. Widok w stronę północno-wschodnią. Widoczne białe wysolenia na ścianach i sklepieniu. 28

29 43. Kraków, fort 49 Krzesławice, kaponiera wschodnia. Poterna wyjścia do fosy. Widok w stronę południowo-zachodnią. Sklepienie zawilgocone, pokryte wykrystalizowanymi solami. Prowizoryczne drzwi od strony fosy. 44. Kraków, fort 49 Krzesławice, schron pogotowia nr XIII. Zachowane oryginalne drzwi (strona zewnętrzna) - proponowane jako podstawa do rekonstrukcji w kaponierze wschodniej. 29

30 45. Kraków, fort 49 Krzesławice, schron pogotowia nr XIII. Zachowane oryginalne drzwi (strona wewnętrzna) - proponowane jako podstawa do rekonstrukcji w kaponierze wschodniej. 30