PROJEKT PLANU OCHRONY OBSZARU NATURA 2000 BIESZCZADY

Transkrypt

1 REGIONALNA DYREKCJA OCHRONY ŚRODOWISKA W RZESZOWIE PROJEKT PLANU OCHRONY OBSZARU NATURA 2000 BIESZCZADY CZEŚĆ RAPORTU NR 1 Z ZAAWANSOWANIA PRAC NAD PROJEKTEM PLANU OCHRONY METODYKI KRAKÓW 2014 spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Wykonał zespół w składzie: mgr inż. Marcin Czerny (KRAMEKO sp. z o.o.) opracowanie merytoryczne mgr inż. Grzegorz Szewczyk (KRAMEKO sp. z o.o.) opracowanie merytoryczne mgr inż. Marcin Kołodziej (KRAMEKO sp. z o.o.) opracowanie merytoryczne dr Marcin Bielecki (KRAMEKO sp. z o.o.) opracowanie merytoryczne mgr inż. Marek Karaś (KRAMEKO sp. z o.o.) opracowanie merytoryczne Konsultacja merytoryczna: mgr inż. Ryszard Krynicki dendrologia dr Wojciech Romańczyk dendrologia dr Robert Czuchnowski ornitologia dr Marian Stój ornitologia mgr Paweł Mielczarek ornitologia dr Anna Ociepa florystyka dr Bogusław Binkiewicz fitosocjologia dr Marcin Bielecki fitosocjologia prof. dr hab. Stefan Michalik fitosocjologia prof. dr hab. Bronisław Wołoszyn chiropterologia dr Marek Wajdzik teriologia prof. dr hab. Grzegorz Jamrozy teriologia dr hab. Piotr Profus herpetologia dr hab. Roman Żurek ichtiologia dr hab. Mieczysław Mazur entomologia dr Daniel Kubisz entomologia dr Anna Drozd malakologia Opracowanie techniczne: mgr inż. Marcin Czerny (KRAMEKO sp. z o.o.) skład tekstu mgr inż. Marcin Kołodziej (KRAMEKO sp. z o.o.) skład tekstu Wszelkie prawa autorskie do niniejszego wzoru są zastrzeżone na podstawie i w trybie Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 1994 r. Nr 24, poz. 83 z późn. zm.)

2

3 Spis treści Spis treści A. METODYKA INWENTARYZACJI SIEDLISK PRZYRODNICZYCH...5 B. METODYKA INWENTARYZACJI GATUNKÓW ZWIERZĄT Metody ssaków Metody ptaków Metody płazów Metody ryb Metody bezkręgowców...44 C. METODYKA INWENTARYZACJI GATUNKÓW ROŚLIN /58

4 Spis treści 4/58

5 A. METODYKA INWENTARYZACJI SIEDLISK PRZYRODNICZYCH A. METODYKA INWENTARYZACJI SIEDLISK PRZYRODNICZYCH Ocena stanu ochrony siedlisk przyrodniczych zostanie oparta o metodykę Państwowego Monitoringu Środowiska (zasady określone w publikacjach Monitoring siedlisk przyrodniczych. Przewodnik metodyczny. Część 1-3" GIOŚ, Warszawa, 2010, 2012). Miejsce Czas Metoda Opis metody 1 Nieleśne siedliska przyrodnicze Wszystkie tereny nieleśne Sezony wegetacyjne w latach Kartografia fitosocjologiczna 1. Analiza dostępnych informacji dotyczących lokalizacji nieleśnych siedlisk przyrodniczych. 2. Budowa geometrycznej bazy danych lokalizacji nieleśnych siedlisk przyrodniczych według dostępnych 3. Określenie wstępne na podstawie ortofotomapy terenów nieleśnych przeznaczonych do kartowania fitosocjologicznego (fotointerpretacja oparta doświadczenie interpretatorów wg kryteriów: grunty nieleśne od 0 do 50% pokrycia powierzchni drzewami lub/i krzewami oraz minimalnym areale 1 ha; grunty leśne i zaroślowe powyżej 50% pokrycia powierzchni drzewami lub/i krzewami). 4. Przygotowanie map w skali 1:10000 do kartowania z zaznaczonym terenem nieleśnym przeznaczonym do kartografii fitosocjologicznej oraz zaznaczonymi lokalizacjami nieleśnych siedlisk przyrodniczych według dostępnych 5. Kartowanie terenowe nieleśnych siedlisk przyrodniczych wraz z opisem wskaźników oceny stanu ochrony każdego wyróżnionego płatu z wykorzystaniem do określenia granic płatów fotointerpretacji ortofotomapy, domiarów busolowych i pomiarów odbiornikiem GPS, wykonanie fotografii każdego wyróżnionego płatu (ostateczne określenie granic płatów następuje na gruncie). 6. Założenie w wybranych płatach nieleśnych siedlisk przyrodniczych zdjęć fitosocjologicznych według zmodyfikowanej metody Braun-Blanqueta w formie transektów po 3 zdjęcia (w ilości ogólnej 100 transektów zdjęć fitosocjologiczych) tak aby każde nieleśne siedlisko przyrodnicze miało swoją reprezentację w postaci transektów. 7. Budowa geometrycznej bazy danych nieleśnych siedlisk przyrodniczych wraz z atrybutami ich oceny stanu ochrony oraz bazy danych zdjęć fitosocjologicznych. 5/58

6 A. METODYKA INWENTARYZACJI SIEDLISK PRZYRODNICZYCH Miejsce Czas Metoda Opis metody 2 Leśne i zaroślowe siedliska przyrodnicze za wyjątkiem Żyznych buczyn Leśne i zaroślowe siedliska przyrodnicze za wyjątkiem Żyznych buczyn Sezony wegetacyjne w latach Kartografia fitosocjologiczna 1. Analiza dostępnych informacji dotyczących lokalizacji leśnych i zaroślowych siedlisk przyrodniczych. 2. Budowa geometrycznej bazy danych lokalizacji leśnych i zaroślowych siedlisk przyrodniczych według dostępnych 4. Przygotowanie map w skali 1:10000 do kartowania z zaznaczonymi wstępnie lokalizacjami leśnych i zaroślowych siedlisk przyrodniczych według dostępnych informacji oraz fotointerpretacji (fotointerpretacja oparta doświadczenie interpretatorów wg kryteriów: grunty nieleśne od 0 do 50% pokrycia powierzchni drzewami lub/i krzewami oraz minimalnym areale 1 ha; grunty leśne i zaroślowe powyżej 50% pokrycia powierzchni drzewami lub/i krzewami). 5. Kartowanie terenowe leśnych i zaroślowych siedlisk przyrodniczych wraz z opisem wskaźników oceny stanu ochrony każdego wyróżnionego płatu z wykorzystaniem fotointerpretacji ortofotomapy, domiarów busolowych i pomiarów odbiornikiem GPS, wykonanie fotografii każdego wyróżnionego płatu. 6. Założenie w wybranych płatach leśnych i zaroślowych siedlisk przyrodniczych zdjęć fitosocjologicznych według zmodyfikowanej metody Braun-Blanqueta w formie transektów po 3 zdjęcia (w ilości ogólnej 100 transektów zdjęć fitosocjologiczych) tak aby każde leśne i zaroślowe siedlisko przyrodnicze miało swoją reprezentację w postaci transektów. 7. Budowa geometrycznej bazy danych leśnych i zaroślowych siedlisk przyrodniczych wraz z atrybutami ich oceny stanu ochrony oraz bazy danych zdjęć fitosocjologicznych. 3 Żyzne buczyny Żyzne buczyny Sezony wegetacyjne w latach Kartografia fitosocjologiczna 1. Analiza dostępnych informacji dotyczących lokalizacji siedliska. 2. Budowa geometrycznej bazy danych lokalizacji płatów według dostępnych 4. Przygotowanie map w skali 1:10000 do weryfikacji terenowej z zaznaczonymi wstępnie lokalizacjami siedliska według dostępnych informacji i oceną wskaźników stanu ochrony (wg danych z opisów taksacyjnych i danych z powierzchni pomiaru martwego drewna). 5. Weryfikacja (przegląd) terenowa siedliska wraz z weryfikacją oceny wskaźników stanu ochrony. 6. Założenie w wybranych płatach siedliska zdjęć fitosocjologicznych według zmodyfikowanej metody Braun-Blanqueta w formie transektów po 3 zdjęcia (w ilości ogólnej 100 transektów zdjęć fitosocjologiczych). 7. Budowa geometrycznej bazy danych siedliska wraz z atrybutami jego oceny stanu ochrony. 6/58

7 B. METODYKA INWENTARYZACJI GATUNKÓW ZWIERZĄT Ocena stanu ochrony gatunków zostanie oparta o metodykę Państwowego Monitoringu Środowiska (zasady określone w publikacjach Monitoring ptaków lęgowych. Poradnik metodyczny dotyczący gatunków chronionych Dyrektywą Ptasią. GIOŚ, Warszawa, 2009; Monitoring gatunków zwierząt. Przewodnik metodyczny cz BMŚ, Warszawa. 2010, Metody ssaków 1 Żubr Miejsce Cały badany obszar (bez BdPN) Ocena liczebności i struktury wiekowo-płciowej powinna być dokonywana w okresie zimy, (styczeń, luty) w sezonach 2014/2015 i 2015/2016. Metody Obserwacja bezpośrednia Opis metody 1. Analiza dostępnych informacji dotyczących lokalizacji obszarów występowania żubrów. 3. Przygotowanie map w skali 1:25000 do nanoszenia lokalizacji stwierdzeń zwierząt. 4. Liczenie bezpośrednie zwierząt w zimowych ostojach. Liczenie zostanie przeprowadzone podczas dedykowanego karmienia, z ewentualnym wykorzystaniem fotopułapek (według lokalizacji uzgodnionej z zarządcą terenu). Wyniki liczeń powinny być prowadzone przez liczenie we wszystkich zimowych ostojach przez 1-2 kolejne dni. 5. Dane zebrane w sezonach zimowych zostaną uzupełnione obserwacjami w sezonie wegetacyjnym (odnotowanymi w trakcie innych przedmiotów ochrony). Obserwacje te uzupełnią informacje o liczbie zwierząt, strukturze i wielkości terytoriów, miejscach koncentracji, wypoczynku, rozrodu, przekraczania barier antropogenicznych, korytarzach migracyjnych i bazie żerowej. 6. Podczas notowanie informacji pomocnych do późniejszej oceny stanu populacji i siedliska (specyfika siedliska w miejscu obserwacji, obecność szczątków padłych osobników, itd.): 7. Wykorzystanie do oceny stanu populacji istniejących aktualnych danych. 8. Budowa geometrycznej bazy danych stanowisk oraz bazy danych oceny stanu 7/58

8 Miejsce Metody Opis metody 2 Wilk Cały badany obszar (bez BdPN) Tropienia zimowe w sezonach 2014/2015 i 2015/2016 po świeżym opadzie śniegu. Powinny być one prowadzone wczesną zimą (grudzieństyczeń), w okresie pojawienia się sprzyjających warunków do ich wykonania. Pozostałe informacje potwierdzające występowanie wilków należy zbierać nieprzerwanie w ciągu całego okresu badań. Tropienia, obserwacja bezpośrednia 1. Analiza dostępnych informacji dotyczących lokalizacji stanowisk. 3. Przygotowanie map w skali 1:25000 do nanoszenie lokalizacji stanowisk zwierząt. 4. Tropienia długodystansowe na długości co najmniej 1000 km (w obu sezonach liczeń). Tropienia powinny obejmować całe areały wychodząc poza obszar Natura 2000 Bieszczady (szczególnie w miejscach stanowiących korytarze ekologiczne z sąsiednimi terenami, które spełniają wymogi siedliskowe wilków). Podczas tropień poruszanie się grzbietami wzniesień oraz dolinami. 5. Gromadzenie dodatkowych danych (w sezonie wegetacyjnym) w postaci śladów obecności (odnotowanych w trakcie innych przedmiotów ochrony): tropów, odchodów, znakowania moczem, drapania pazurami, resztek ofiar, wycia, nor rozrodczych oraz obserwacji bezpośrednich osobników dorosłych i szczeniąt. Obserwacje te uzupełnią informacje o liczbie zwierząt, strukturze i wielkości terytoriów, centrach terytoriów, miejscach wypoczynku, rozrodu, przekraczania barier antropogenicznych, korytarzach migracyjnych i in. 6. Podczas notowanie informacji pomocnych do późniejszej oceny stanu populacji i siedliska (specyfika siedliska w miejscu obserwacji, itd.) 7. Wykorzystanie do oceny stanu populacji istniejących aktualnych danych. 8. Budowa geometrycznej bazy danych stanowisk oraz bazy danych oceny stanu 3 Bóbr europejski Cieki wodne (potoki i rzeki) a także zbiorniki stałe (sztuczne i naturalne jeziora) Kontrole w 2014 i 2015 roku, ze szczególnym nasileniem w miesiącach jesiennych i wczesnozimowych (od października do stycznia) oraz wiosennych (marzeckwiecień) Liczenie nor i żeremi, obserwacja bezpośrednia 1. Analiza dostępnych informacji dotyczących lokalizacji stanowisk. 3. Przygotowanie map w skali 1:25000 do nanoszenie lokalizacji stanowisk zwierząt. 4. Wyznaczenie transektów wzdłuż cieków wodnych (na całej ich długości), na których stwierdzano obecność bobrów w przeszłości. Cieki do (w liczbie 5-6) wybrane w uzgodnieniu z Nadleśnictwem. Aktywne poszukiwanie śladów obecności zwierząt, świadczących o występowaniu w danym rejonie rodziny bobrowej. Zwracanie szczególnej uwagi na nory i żeremia. Na podstawie ich obecności szacunkowe określenie liczby rodzin na danym cieku (i średniej liczby osobników w rodzinie to głównie na podstawie biologii gatunku). Prace można prowadzić przez okres całego roku. Na mapach nanoszenie wszystkich miejsc bezpośrednich stwierdzeń zwierząt lub śladów ich obecności. 5. Podczas notowanie informacji pomocnych do późniejszej oceny stanu populacji i siedliska (specyfika siedliska w miejscu obserwacji, ilość rodzin, rozmieszczenie itd.) 8/58

9 Miejsce Metody Opis metody 4 Wydra Cieki wodne (potoki i rzeki) a także zbiorniki stałe (sztuczne i naturalne jeziora) Kontrole w 2014 i 2015 roku, ze szczególnym nasileniem w miesiącach zimowych (od grudnia do marca) Tropienia, obserwacja bezpośrednia 1. Analiza dostępnych informacji dotyczących lokalizacji stanowisk. 3. Przygotowanie map w skali 1:25000 do nanoszenie lokalizacji stanowisk zwierząt. 4. Wyznaczenie transektów wzdłuż cieków wodnych (na całej ich długości), na których stwierdzano obecność wydry w przeszłości. Cieki do (w liczbie 5-6) wybrane w uzgodnieniu z Nadleśnictwem. Przemieszczanie się wzdłuż transektów w poszukiwania tropów wydry. Obserwacje prowadzone w okresie zalegania pokrywy śnieżnej. Na podstawie długości stwierdzonych odcinków z obecnymi tropami i znanych z literatury danych na temat średniej wielkości areałów osobniczych gatunku oszacowanie liczebności wydry na kontrolowanym cieku. 5. Podczas notowanie informacji pomocnych do późniejszej oceny stanu populacji i siedliska (specyfika siedliska w miejscu obserwacji, ilość stwierdzonych osobników, rozmieszczenie itd.). 9/58

10 Miejsce Metody Opis metody 5 Ryś Cały badany obszar (bez BdPN), szczególnie trudno dostępne, różnogatunkowe fragmenty lasu, z gęstym podszytem i wiatrołomami. Tropienia zimowe w sezonach 2014/2015 i 2015/2016 po świeżym opadzie śniegu powinny być prowadzone wczesną zimą (grudzień-styczeń), w okresie pojawienia się sprzyjających warunków do ich wykonania. Pozostałe informacje potwierdzające występowanie rysi należy zbierać nieprzerwanie w ciągu całego roku. Tropienia, obserwacja bezpośrednia 1. Analiza dostępnych informacji dotyczących lokalizacji stanowisk. 3. Przygotowanie map w skali 1:25000 do nanoszenie lokalizacji stanowisk zwierząt. 4. Tropienia długodystansowe na długości co najmniej 1000 km (w obu sezonach liczeń). Tropienia powinny obejmować całe areały wychodząc poza obszar Natura 2000 Bieszczady (szczególnie w miejscach stanowiących korytarze ekologiczne z sąsiednimi terenami, które spełniają wymogi siedliskowe rysi). Podczas tropień poruszanie się grzbietami wzniesień oraz dolinami. Wykorzystywanie dróg leśnych i oddziałowych. Trasy przemarszu powinny tworzyć zamkniętą sieć, o odległości pomiędzy sąsiednimi odcinkami od 2 do 4 km, równomiernie rozłożoną w całym rejonie inwentaryzacyjnym. Tropienia powinny być wykonane tylko w ciągu pierwszej doby po świeżym opadzie śniegu, najlepiej kilkanaście godzin po ponowie metoda ta obarczona jest bardzo dużym błędem obliczenia liczebności osobników. Alternatywnymi metodami powinny być tropienia w czasie rui (od stycznia do marca). 5. Gromadzenie dodatkowych danych (w sezonie wegetacyjnym) w postaci śladów obecności (odnotowanych w trakcie innych przedmiotów ochrony): tropów i odchodów, drapania pazurami, resztek ofiar oraz obserwacji bezpośrednich osobników dorosłych i młodocianych. Obserwacje te uzupełnią informacje o liczbie zwierząt, strukturze i wielkości terytoriów, centrach terytoriów, miejscach wypoczynku, rozrodu, przekraczania barier antropogenicznych, korytarzach migracyjnych i in. 6. Podczas notowanie informacji pomocnych do późniejszej oceny stanu populacji i siedliska (specyfika siedliska w miejscu obserwacji, lesistość, zagęszczenie dróg itd.) 7. Wykorzystanie do oceny stanu populacji istniejących aktualnych danych. 8. Budowa geometrycznej bazy danych stanowisk oraz bazy danych oceny stanu 10/58

11 Miejsce Metody Opis metody 6 Niedźwiedź brunatny Cały badany obszar (bez BdPN) Prace pozwalające na określenie stanu populacji powinny być wykonywane w okresie od obudzenia się niedźwiedzi ze snu zimowego do końca kwietnia, a obserwacje pozwalające na określenie rozrodu do końca lipca. Kontrole w roku Tropienia, obserwacja bezpośrednia, 1. Analiza dostępnych informacji dotyczących lokalizacji stanowisk. 3. Przygotowanie map w skali 1:25000 do nanoszenie lokalizacji stanowisk zwierząt. 4. Dotychczasowe doświadczenia inwentaryzacyjne wskazują, że nie powinno się do oceny liczebności wykorzystywać obserwacji całorocznych a jedynie wiosenne. Stosunkowo długie przebywanie niedźwiedzi w rejonach zimowania, w przypadku samic w promieniu do 5 km, a samców w promieniu do 10 km, ułatwia ocenę liczebności w okresie wiosennym, ponieważ ogranicza możliwość wielokrotnego liczenia tego samego osobnika. Należy zatem przyjąć, że za osobniki osiadłe uznaje się wszystkie niedźwiedzie stwierdzone w terenie do końca kwietnia. Obserwacje wiosenne, polegające na rejestracji tropów i obserwacji osobników, powinny być prowadzone we wszystkich rejonach potencjalnego gawrowania niedźwiedzi. 5. Gromadzenie dodatkowych danych (w sezonie wegetacyjnym) w postaci śladów obecności (odnotowanych w trakcie innych przedmiotów ochrony): tropów, odchodów, drapania pazurami, resztek ofiar oraz obserwacji bezpośrednich osobników dorosłych i młodocianych. Obserwacje te uzupełnią informacje o liczbie zwierząt, strukturze i wielkości terytoriów, centrach terytoriów, miejscach wypoczynku, rozrodu, przekraczania barier antropogenicznych, korytarzach migracyjnych i in. 6. Podczas notowanie informacji pomocnych do późniejszej oceny stanu populacji i siedliska (specyfika siedliska w miejscu obserwacji, lesistość, zagęszczenie dróg itd.) 7. Wykorzystanie do oceny stanu populacji istniejących aktualnych danych. 8. Budowa geometrycznej bazy danych stanowisk oraz bazy danych oceny stanu 11/58

12 Miejsce Metody Opis metody 7 Nocek orzęsiony, podkowiec mały Inwentaryzacja letnia: Strychy budynków, zwłaszcza takich, których pokrycie dachu łatwo się nagrzewa, a jednocześnie zatrzymuje ciepło (np. dachy wykonane z gontu lub blachy szczelnie podbitej drewnem). Inwentaryzacja zimowa: piwnice, sztolnie itp. W roku 2015 prowadzenie kontroli w schronieniach nietoperzy. Schronienia letnie: 1-2 kontrole kolonii rozrodczych w lipcu, przy czym każde stanowisko powinno być sprawdzane w mniej więcej podobnym terminie. Schronienia zimowe: badania powinny być prowadzone podczas 1, maksymalnie 2 kontroli, optymalnie między 15 stycznia a 15 lutego. Obserwacja bezpośrednia w ostojach 1. Analiza dostępnych informacji dotyczących lokalizacji stanowisk. 3. Przygotowanie map w skali 1:25000 do nanoszenie lokalizacji stanowisk zwierząt. 4. Kontrole letnie (schronienia letnie) oraz zimowe (schronienia zimowe). Podczas kolonii rozrodczej dorosłe osobniki powinny być liczone wewnątrz obiektu lub podczas wylotów z niego. Podczas liczenia nietoperzy opuszczających wieczorem kolonię należy unikać świecenia latarkami na otwory, przez które nietoperze wylatują ze schronienia. Wykorzystywanie urządzeń noktowizyjnych i termowizyjnych. Alternatywnie wykorzystanie detektora ultrasonicznego, który będzie ostrzegał o każdorazowym opuszczaniu schronienia przez nietoperze i potwierdzał identyfikację gatunku. Najpoważniejszym utrudnieniem podczas liczenia wewnątrz schronienia jest przemieszczanie się nietoperzy, spłoszonych obecnością człowieka, ruchem i światłem. Podstawową metodą będzie tu fotografowanie grup zwierząt i liczenie zarówno młodych, jak i dorosłych osobników na fotografiach. Liczenie w zimowisku należy prowadzić z zastosowaniem metod bezpiecznych dla nietoperzy. Pobyt w obiekcie należy ograniczać do minimum oraz zachowywać się jak najciszej, aby oddziaływanie na hibernujące nietoperze było minimalne. Zwierzęta należy oświetlać latarką możliwie jak najkrócej, tylko tyle, ile jest to niezbędne do oznaczenia osobników do gatunku i ich policzenia. 5. Podczas notowanie informacji pomocnych do późniejszej oceny stanu populacji i siedliska (specyfika siedliska w miejscu obserwacji, liczebność itd.) 7. Wykorzystanie do oceny stanu populacji istniejących aktualnych danych. 8. Budowa geometrycznej bazy danych stanowisk oraz bazy danych oceny stanu 12/58

13 Miejsce Metody Opis metody 8 Nocek duży Inwentaryzacja letnia: - samce nocków inwentaryzowane w budkach dla ptaków (lub nietoperzy), dużych dziuplach, różnych zakamarkach na strychach, - samice w dużych, ciepłych, izolowanych od światła schronieniach w podziemiach (jaskinie, fortyfikacje) lub na strychach. Inwentaryzacja zimowa: w dobrze izolowanych od warunków zewnętrznych częściach dużych podziemi jaskiń, obszernych piwnic, fortyfikacji. W roku 2015 prowadzenie kontroli w schronieniach nietoperzy. Pierwsze liczenie powinno odbywać się przed urodzeniem młodych, ewentualnie krótko później (maj, ewentualnie początek czerwca), i obejmować wyłącznie dorosłe osobniki. Drugie powinno być wykonane w lipcu, ale jeszcze przez uzyskaniem przez młode zdolności lotu, gdy istnieje możliwość odróżnienia osobników dorosłych i młodych. Liczenia zimowe w terminie od 15 stycznia do 20 lutego. Obserwacja bezpośrednia w ostojach 1. Analiza dostępnych informacji dotyczących lokalizacji stanowisk. 3. Przygotowanie map w skali 1:25000 do nanoszenie lokalizacji stanowisk zwierząt. 4. Podczas kolonii rozrodczej dorosłe nocki duże powinny być liczone wewnątrz obiektu lub podczas wylotów z niego. Po zakończeniu tej czynności (gdy intensywność wylotów zbliżała się do zera), należy skontrolować strych w celu policzenia osobników, które nie wyleciały. Jeśli nie ma możliwości policzenia nietoperzy w schronieniu, metoda liczenia osobników wylatujących może być stosowana przed porodami, albo po upływie co najmniej 2 tygodni po porodach. Pomiędzy tymi okresami część samic pozostaje w kryjówce z nowo narodzonymi młodymi. W niektórych przypadkach nie ma możliwości policzenia wylatujących zwierząt (np. bardzo duże połacie dachu w wysokim kościele wówczas po zmroku w ogóle nie widać wylatujących zwierząt). W takich przypadkach można ograniczyć się do liczenia zwierząt na strychach za dnia gdy wszystkie nocki duże są w kolonii. Nie należy jednak tego robić w okresie porodów. W miarę możliwości należy wybrać na liczenia dni chłodne nietoperze są wtedy mniej ruchliwe, często zbite w grupy i nie płoszą się tak szybko, jak przy wyższych temperaturach. Należy jednak unikać dni następujących po nocach, podczas których zaczął padać deszcz. W takich przypadkach część samic mogła pozostać na żerowisku w schronieniach tymczasowych, a więc wyniki mogą być zaniżone. Liczenie w zimowisku należy prowadzić z zastosowaniem metod bezpiecznych dla nietoperzy. Pobyt w obiekcie należy ograniczać do minimum oraz zachowywać się jak najciszej, aby oddziaływanie na hibernujące nietoperze było minimalne. Zwierzęta należy oświetlać latarką możliwie jak najkrócej, tylko tyle, ile jest to niezbędne do oznaczenia osobników do gatunku i ich policzenia. 5. Podczas notowanie informacji pomocnych do późniejszej oceny stanu populacji i siedliska (specyfika siedliska w miejscu obserwacji, liczebność itd.) 7. Wykorzystanie do oceny stanu populacji istniejących aktualnych danych. 8. Budowa geometrycznej bazy danych stanowisk oraz bazy danych oceny stanu 13/58

14 2. Metody ptaków Miejsce Metody Opis metody 1 Włochatka Stare buczyny, bory sosnowe w wieku powyżej 100 lat, w których sąsiedztwie występują młodniki świerkowe lub ze znacznym udziałem świerka. Po dwie kontrole w roku 2015 w terminach: 1) 25 marzec 10 kwiecień, 2) kwiecień. Kontrole można prowadzić od zmierzchu do świtu. Odstęp czasu pomiędzy kontrolami powinien wynosić dni. Nasłuchy i stymulacja głosowa 1. Analiza dostępnych informacji dotyczących lokalizacji stanowisk. 3. Przygotowanie map w skali 1:25000 do nanoszenie lokalizacji stanowisk ptaków. 4. Prowadzenie nasłuchu i stymulacji, w ściśle określonych, wybranych obszarach, które należy traktować jako powierzchnie próbne. Obszary wytypowane w taki sposób aby były jak najbardziej reprezentatywne i pozwalały objąć inwentaryzacją jak największą powierzchnię terenu badań. Wyznaczenie co najmniej 3-4 powierzchni próbnych o wielkości km2. W obrębie danej powierzchni poruszanie się drogami i szlakami i co 500 m odtwarzanie głosu godowego samca (z pliku mp 3) połączone z nasłuchem. Przy wysokiej aktywności głosowej ptaków prowadzenie nasłuchów w punkcie (2-3 minuty) bez stymulacji. Przy aktywności słabej spędzanie na punkcie do 8 10 min. i odtwarzanie głosu godowego samca w sekwencji czasowej (w sekundach): nasłuch 120, stymulacja 10, nasłuch 60, stymulacja 30, nasłuch 120, stymulacja 60, nasłuch ponad 120 sekund. Dokładne nanoszenie na mapę wszystkich stwierdzeń gatunku ze szczególnym uwzględnieniem stwierdzeń równoczesnych. W każdej powierzchni próbnej dokonywana będzie ocena całkowitej liczby par/stanowisk gatunku. Po zebraniu danych ze wszystkich powierzchni liczba par/stanowisk będzie ekstrapolowana na cały obszar Natura 2000 Bieszczady (lub na całość dogodnych siedlisk dla gatunku na badanym obszarze). Pozwoli to na uzyskanie szacunkowej liczebności gatunku na terenie Natura 2000 Bieszczady. 5. Podczas notowanie informacji pomocnych do późniejszej oceny stanu populacji i siedliska (specyfika siedliska w miejscu obserwacji, liczebność itd.) 7. Wykorzystanie do oceny stanu populacji istniejących aktualnych danych. 8. Budowa geometrycznej bazy danych stanowisk oraz bazy danych oceny stanu 14/58

15 Miejsce Metody Opis metody 2 Zimorodek Szczegółowa kontrola odcinków rzek, potoków i zbiorników wodnych o brzegach ze stromymi skarpami, porośniętymi krzewami i zadrzewieniami. 2 kontrole przeprowadzone od połowy kwietnia do końca maja w roku Późniejsze (niż kwietniowe) kontrole mogą spowodować powielenie wyników, z powodu uwzględnienia dodatkowych nor tej samej pary zajmowanych w drugim lub trzecim lęgu. W przypadku niejasnego sposobu zajęcia stanowiska (gniazdowanie możliwe), wskazane jest wykonanie, po ok. 10 dniach, jego ponownej kontroli. Liczenia na transektach 1. Analiza dostępnych informacji dotyczących lokalizacji stanowisk. 3. Przygotowanie map w skali 1:25000 do nanoszenie lokalizacji stanowisk ptaków. 4. Wytypowanie maksymalnie 5-6 cieków do kontroli. Obserwacje zimorodków z brzegu lub z wody. Z brzegu kontrola odcinków potoków i rzek o szerokości nieprzekraczającej 15 m. Zasadniczo wystarczające jest skontrolowanie pasa linii brzegowej o szerokości m, gdzie można oczekiwać zdecydowanej większości stanowisk. Znaczne odległości dzielące poszczególne miejsca lęgowe w zdecydowanej większości pozwalają na ich jednoznaczną lokalizację. Zagęszczenie określa liczba par lęgowych na 10 km rzeki lub linii brzegowej innych akwenów (zbiorniki zaporowe). Rzeki o szerokości do 15 m lub płytkie potoki górskie można penetrować pieszo, zachowując przeciętne tempo marszu nie szybsze niż 2 4 km biegu rzeki na godzinę. W celu dokładnej penetracji brzegów większych zbiorników zalecany jest spływ kajakiem lub łodzią. 5. Podczas notowanie informacji pomocnych do późniejszej oceny stanu populacji i siedliska (specyfika siedliska w miejscu obserwacji, liczebność itd.) 15/58

16 Miejsce Metody Opis metody 3 Orzełek Lasy liściaste i mieszane w sąsiedztwie terenów otwartych, użytkowanych tradycyjnie Po 3 kontrole w roku 2014 w terminach: - od 25 kwietnia do 15 maja, - od 10 do 25 czerwca, - od 20 lipca do 10 sierpnia. Obserwacje z punktów widokowych 1. Analiza dostępnych informacji dotyczących lokalizacji stanowisk ptaków. 3. Przygotowanie map w skali 1:25000 do nanoszenie lokalizacji stanowisk ptaków. 4. Ze względu na niewielkie zagęszczenia tego gatunku oraz z uwagi na fakt, że pary gniazdują większych kompleksach leśnych (co ogranicza teren potencjalnego występowania) liczeniem należy objąć całość obszaru. 5. Obserwacje należy prowadzić w godzinach , z wyznaczonych wcześniej punktów widokowych. Wskazane jest wybieranie punktów o jak najszerszym widoku na odpowiednie drzewostany i tereny żerowiskowe. W miejscach potencjalnego występowania gatunku czas spędzony w punkcie obserwacyjnym powinien wynosić nawet 4 6 godzin. Pierwsza kontrola ukierunkowana jest na wykrycie ptaków w okresie poprzedzającym zasadnicze gniazdowanie, a więc podczas intensywnych toków. Następne dwie mają na celu doprecyzowanie określenia sposobu zajęcia rewiru. Szczególną uwagę należy zwrócić na loty tokowe, bowiem orzełek jest jednym z najbardziej aktywnych szponiastych, spędzających dużo czasu w powietrzu. Zarówno podczas polowania, jak i lotów tokowych orzełki krążą m nad lasem (często nad miejscem gniazdowania). Zazwyczaj wzbijają się na wysokość m, pojedynczo lub w parze wykonując wznoszące, kołujące loty. Na maksymalnej wysokości zawisają, by potem wykonać lot szybujący w dół na częściowo złożonych skrzydłach. W ostatniej fazie lotu opuszczają luźno nogi i czasem przysiadają na drzewie lub ponownie wznoszą się, szybując w górę. Wzmożone loty godowe, w trakcie których ptaki są mocno aktywne głosowo, rozpoczynają się pod koniec kwietnia. Warunkiem efektywnej kontroli w terenie jest odpowiednia pogoda: bezwietrzna lub ze słabym wiatrem i temperaturą powyżej 15ºC, bez opadów. Dokładne nanoszenie na mapę wszystkich stwierdzeń gatunku ze szczególnym uwzględnieniem stwierdzeń równoczesnych. 6. Podczas notowanie informacji pomocnych do późniejszej oceny stanu populacji i siedliska (specyfika siedliska w miejscu obserwacji, liczebność itd.) 7. Wykorzystanie do oceny stanu populacji istniejących aktualnych danych. 8. Budowa geometrycznej bazy danych stanowisk oraz bazy danych oceny stanu 16/58

17 Miejsce Metody Opis metody 4 Trzmielojad Rozległe, co najmniej 80- letnie drzewostany liściaste i mieszane W roku 2014 co najmniej 4 kontrole na punktach, w odpowiednim siedlisku. 1 kontrola: druga połowa maja pierwsza połowa czerwca (stwierdzenie obecności ptaków w odpowiednim środowisku), 2 kontrola: druga trzecia dekada czerwca (sprawdzanie znanych gniazd w celu potwierdzenia zajęcia któregoś z nich), 3 kontrola: pierwsza połowa lipca (obserwacja ptaków dorosłych noszących pokarm w rewirach z nieznanym gniazdem oraz kontrola gniazd zajętych), 4 kontrola: pierwsza druga dekada sierpnia (kontrola sukcesu lęgowego oraz wyszukiwanie nie odnalezionych wcześniej gniazd na podstawie obserwacji podlotów w miejscach odwiedzanych przez ptaki dorosłe z pokarmem). Obserwacje z punktów widokowych, kontrola wykrytych gniazd 1. Analiza dostępnych informacji dotyczących lokalizacji stanowisk ptaków. 3. Przygotowanie map w skali 1:25000 do nanoszenie lokalizacji stanowisk ptaków. 4. Ze względu na niewielkie zagęszczenia tego gatunku oraz z uwagi na fakt, że pary gniazdują w większych kompleksach leśnych (co ogranicza teren potencjalnego występowania) liczeniem należy objąć całość obszaru. Obszar badań można jednak ograniczyć do większych powierzchni starszych drzewostanów liściastych bądź mieszanych. 5. Podstawową metodą trzmielojada są obserwacje ptaków pojawiających się w potencjalnych siedliskach lęgowych. Do obserwacji terenu należy wybrać punkty w najwyższych partiach wzniesień, w miejscach z dobrym widokiem na odpowiednie drzewostany i tereny żerowiskowe. Zaleca się, żeby punktów widokowych było nie mniej niż 5 na 100 km2. Kontrola dzienna optymalnie w godzinach 9:00-16:00. W każdym punkcie obserwacje prowadzone przez 2 godziny, po czym przejście na następny punkt. W miarę możliwości oraz wiedzy na temat występowania gatunku na badanej powierzchni wynik może być uzupełniany poprzez wyszukiwanie i kontrolę gniazd. Należy pamiętać, że w przypadku trzmielojada nie stwierdzenie obecności ptaków w czasie pierwszych kontroli nie oznacza niezajętego rewiru czy jego braku. Powtórzenie liczenia jest w przypadku tego gatunku szczególnie istotne. W niektórych latach obserwacje w lipcu i sierpniu mogą być pierwszymi w danym sezonie obserwacjami ptaków dorosłych w rewirze, dlatego nie należy rezygnować z kontroli, mimo braku ptaków podczas dwóch pierwszych wizyt. Od drugiej dekady czerwca następuje szczyt aktywności trzmielojada. Wówczas jest najłatwiej zauważalny, nosi bowiem pokarm i często tokuje. Kontrole należy przeprowadzać podczas sprzyjających warunków pogodowych bez silnego wiatru, opadów deszczu itp. Szczególnie ważne jest rejestrowanie jednocześnie słyszanych/widzianych par ptaków/tokujących samców. 6. Podczas notowanie informacji pomocnych do późniejszej oceny stanu populacji i siedliska (specyfika siedliska w miejscu obserwacji, liczebność itd.) 7. Wykorzystanie do oceny stanu populacji istniejących aktualnych danych. 8. Budowa geometrycznej bazy danych stanowisk oraz bazy danych oceny stanu 17/58

18 Miejsce Metody Opis metody 5 Gadożer Cały obszar badań (bez BdPN) ze szczególnym uwzględnieniem rozległych lasów liściastych, mieszanych i iglastych, poprzecinanych licznymi zrębami, polanami, sąsiadującymi z terenami podmokłymi. Cały teren kontrolowany co najmniej 3 razy w 2014 roku w sezonie badań: 1 kontrola: połowa kwietnia pierwsza dekada maja (stwierdzenie obecności ptaków w odpowiednim środowisku), 2 kontrola: druga połowa maja czerwiec (kontrola znanych stanowisk/gniazd w celu potwierdzenia ich zajęcia i szukanie nowych), 3 kontrola: lipiec (obserwacja ptaków dorosłych noszących pokarm w rewirach z nieznanym gniazdem oraz kontrola gniazd zajętych). Obserwacje z punktów widokowych, kontrola wykrytych gniazd 1. Analiza dostępnych informacji dotyczących lokalizacji stanowisk ptaków. 3. Przygotowanie map w skali 1:25000 do nanoszenie lokalizacji stanowisk ptaków. 4. Ze względu na niewielkie zagęszczenia tego gatunku oraz z uwagi na fakt, że pary gniazdują w większych kompleksach leśnych (co ogranicza teren potencjalnego występowania) liczeniem należy objąć całość obszaru. 5. Kontrola znanych stanowisk gatunku oraz wyszukiwanie nowych. W rewirach nowych, lub tych bez znanej lokalizacji gniazd wyznaczenie punktów widokowych. Do obserwacji terenu należy wybrać punkty w najwyższych partiach wzniesień, w miejscach z dobrym widokiem na odpowiednie drzewostany i tereny żerowiskowe. Kontrola optymalnie w godzinach 9:00-16:00. W każdym punkcie obserwacje prowadzone przez 2-3 godziny, po czym przejście na następny punkt. W miarę możliwości oraz wiedzy na temat występowania gatunku na badanej powierzchni wynik może być uzupełniany poprzez wyszukiwanie i kontrolę gniazd. Pomocne w tym są obserwacje ptaków dorosłych z pokarmem, tj. najczęściej ze zwisającymi z dzioba wężami. Śledzenie lotu ptaków. Kontrole należy przeprowadzać podczas sprzyjających warunków pogodowych bez silnego wiatru, opadów deszczu itp. Szczególnie ważne jest rejestrowanie jednocześnie słyszanych/widzianych par ptaków/tokujących samców. 6. Podczas notowanie informacji pomocnych do późniejszej oceny stanu populacji i siedliska (specyfika siedliska w miejscu obserwacji, liczebność itd.) 7. Wykorzystanie do oceny stanu populacji istniejących aktualnych danych. 8. Budowa geometrycznej bazy danych stanowisk oraz bazy danych oceny stanu 18/58

19 Miejsce Metody Opis metody 6 Orlik krzykliwy Cały obszar badań (bez BdPN) ze szczególnym uwzględnieniem starszych lasów iglastych (jodłowych) i mieszanych w pobliżu potoków, w sąsiedztwie terenów otwartych - łąk i pastwisk. W sezonie badań 2014 roku liczenia należy przeprowadzić w terminie od 10 kwietnia do 5 maja oraz od 5 lipca do 5 sierpnia. Drugi termin przeznaczony głównie na kontrole gniazd oraz wyszukiwanie rewirów nie wykrytych przy kontrolach wiosennych. Obserwacje z punktów widokowych, kontrola wykrytych gniazd 1. Analiza dostępnych informacji dotyczących lokalizacji stanowisk ptaków. 3. Przygotowanie map w skali 1:25000 do nanoszenie lokalizacji stanowisk ptaków. 4. Kontrola znanych stanowisk gatunku oraz wyszukiwanie nowych. W rejonach bez wcześniejszego stwierdzenia orlików lub w okolicach wykrytych par, ale bez znanej lokalizacji ich gniazd wyznaczenie punktów widokowych do obserwacji. Punkty obserwacyjne należy wybrać w terenie otwartym, na niezbyt wyeksponowanych (średnich) wzniesieniach, gdyż ptaki najlepiej widoczne są na tle nieba. Liczba punktów wytypowana tak, aby można było objąć obserwacją wszystkie odpowiednie siedliska na całej badanej powierzchni. Kontrole wiosenne powinny być wykonywane w godzinach , najlepiej w godzinach przedpołudniowych. Kontrolę letnią należy wykonać podczas szczytowej aktywności ptaków, czyli w godzinach , ewentualnie W każdym punkcie obserwacje prowadzone przez 2-3 godziny, po czym przejście na następny punkt. Kontrole należy przeprowadzać podczas sprzyjających warunków pogodowych bez silnego wiatru, opadów deszczu itp. Szczególnie ważne jest rejestrowanie jednocześnie słyszanych/widzianych par ptaków/tokujących samców. Analiza zachowań dorosłych ptaków (toki, noszenie pokarmu) w celu późniejszego odszukania gniazda. 5. Podczas notowanie informacji pomocnych do późniejszej oceny stanu populacji i siedliska (specyfika siedliska w miejscu obserwacji, liczebność itd.) 19/58

20 Miejsce Metody Opis metody 7 Orzeł przedni Cały obszar badań (bez BdPN) ze szczególnym uwzględnieniem starych lasów jodowych i jodłowo-bukowych, w pobliżu rozległych pastwisk i łąk pokrywających wyższe wzniesienia. W sezonie badań 2014 roku liczenia należy przeprowadzić w terminie od 15 lutego do 30 kwietnia, i wówczas należy zaplanować pierwszą wizytę w terenie. Kontrolę należy powtórzyć między 1 czerwca a 15 lipca, nawet jeśli w trakcie pierwszej kontroli nie zaobserwowano ptaków. Obserwacje z punktów widokowych, kontrola wykrytych gniazd 1. Analiza dostępnych informacji dotyczących lokalizacji stanowisk ptaków. 3. Przygotowanie map w skali 1:25000 do nanoszenie lokalizacji stanowisk ptaków. 4. Ze względu na niewielkie zagęszczenia tego gatunku oraz z uwagi na fakt, że pary gniazdują w większych drzewostanach (co ogranicza teren potencjalnego występowania) liczeniem należy objąć całość obszaru. 5. Kontrola znanych stanowisk gatunku oraz wyszukiwanie nowych. W rejonach bez wcześniejszego stwierdzenia ptaków lub w okolicach wykrytych par, ale bez znanej lokalizacji ich gniazd wyznaczenie punktów widokowych do obserwacji. W warunkach górskich pełne rozpoznanie 100 km2 terenu można uzyskać z 4 6 dobrze dobranych punktów (przeważnie oddalonych od siebie o 3-4 km). W ten sposób można określić aktualną liczbę występujących na tym obszarze par lęgowych oraz przybliżone położenie miejsc gniazdowych. Z uwagi na rozległość przeciętnego terytorium orła przedniego obszary przylegające do rewirów ze znanym, zasiedlonym gniazdem można wykluczyć z powierzchni objętej obserwacjami z punktów widokowych. Kontrolę najlepiej prowadzić w dni pogodne, w godzinach przedpołudniowych i południowych, między 9.00 a Ptaki w tych godzinach w okresie wczesnowiosennym regularnie pokazują się nad lasem, wykonują loty tokowe i znoszą materiał na gniazdo, przez co są łatwo zauważalne. Późną wiosną i latem o tej porze krążą nad gniazdem, polują z powietrza oraz przynoszą pokarm młodym. Kolejny etap to wyszukiwanie zasiedlonych gniazd, przeczesując (zaobserwowane podczas kontroli na punktach) odwiedzane przez ptaki miejsca w terminach: - 15 lutego 30 kwietnia, w celu określenia stanu zasiedlenia rewiru oraz wyszukania gniazd nowo wybudowanych; - 10 czerwca 25 lipca, kontrola ma na celu ocenę końcowego efektu lęgów i liczby odchowanych piskląt oraz określenie przyczyn ewentualnych strat. Dokładne nanoszenie na mapę wszystkich stwierdzeń gatunku ze szczególnym uwzględnieniem stwierdzeń równoczesnych. 6. Podczas notowanie informacji pomocnych do późniejszej oceny stanu populacji i siedliska (specyfika siedliska w miejscu obserwacji, liczebność itd.) 7. Wykorzystanie do oceny stanu populacji istniejących aktualnych danych. 8. Budowa geometrycznej bazy danych stanowisk oraz bazy danych oceny stanu 20/58

21 Miejsce Metody Opis metody 8 Jarząbek Miejsca styku młodników iglastych z drzewostanem liściastym, obrzeża zrębów i upraw oraz miejsca o urozmaiconej rzeźbie (wąwozy, parowy, doliny potoków itp.). Kontrole powinny obejmować 3 terminy: okres przedlęgowy (marzec, kwiecień), okres toków pozornych po rozpadzie stadek rodzinnych (wrzesień, październik) oraz okres zimowy, kiedy w czasie znikania pokrywy śnieżnej należy poszukiwać pryzm odchodowych. Liczenia na transektach 1. Analiza dostępnych informacji dotyczących lokalizacji stanowisk ptaków. 3. Przygotowanie map w skali 1:25000 do nanoszenie lokalizacji stanowisk ptaków. 4. Inwentaryzacja w oparciu o transekty (10 transektów), wyznaczane we wszystkich potencjalnych typach siedlisk, właściwych dla gatunku lub w oparciu o reprezentatywne dla całości powierzchni leśnej powierzchnie próbne (3-4 powierzchnie o wielkości maksymalnie 100 hektarów każda). 5. Kontrole powinny mieć postać liczeń powtarzanych w trzech terminach. W trakcie przemieszczanie się pieszo, po drogach leśnych, szlakach turystycznych, liniach oddziałowych. Co około 200 metrów postój na 5 10 minut, w celu zarejestrowania zachowań terytorialnych jarząbka w odpowiedzi na stymulację głosową lub nasłuchu spontanicznych głosów gatunku. Długość transektu możliwego do spenetrowania przez jednego obserwatora w ciągu jednego dnia, wynosi 6 10 km. Dokładne nanoszenie na mapę wszystkich stwierdzeń gatunku ze szczególnym uwzględnieniem stwierdzeń równoczesnych. Do obserwacji najodpowiedniejsze są mapy leśne, tzw. drzewostanówki lub oddziałówki. W każdej powierzchni próbnej dokonywana będzie ocena całkowitej liczby par/stanowisk gatunku. Po zebraniu danych ze wszystkich powierzchni liczba par/stanowisk będzie ekstrapolowana na cały obszar Natura 2000 Bieszczady (lub na całość dogodnych siedlisk dla gatunku na badanym obszarze). Pozwoli to na uzyskanie szacunkowej liczebności gatunku na terenie Natura 2000 Bieszczady. 6. Podczas notowanie informacji pomocnych do późniejszej oceny stanu populacji i siedliska (specyfika siedliska w miejscu obserwacji, liczebność itd.) 7. Wykorzystanie do oceny stanu populacji istniejących aktualnych danych. 8. Budowa geometrycznej bazy danych stanowisk oraz bazy danych oceny stanu 21/58

22 Miejsce Metody Opis metody 9 Puchacz Grupy skał, opuszczone i czynne kamieniołomy, luźno zalesione stoki, olsy, starodrzewia liściaste (bukowe), prześwietlone środowiska położone w sąsiedztwie otwartych powierzchni. W sezonie badań 2015 roku liczenia należy przeprowadzić od początku marca do połowy kwietnia. Pora doby - 2 godziny po zachodzie słońca, do około godziny 23:00. Nasłuchy (uzupełniająco stymulacja głosowa), obserwacja bezpośrednia 1. Analiza dostępnych informacji dotyczących lokalizacji stanowisk ptaków. 3. Przygotowanie map w skali 1:25000 do nanoszenie lokalizacji stanowisk ptaków. 4. Prowadzenie nasłuchu i stymulacji w ściśle określonych, wybranych obszarach, które należy traktować jako powierzchnie próbne (obszary wytypowane w taki sposób aby były jak najbardziej reprezentatywne i pozwalały objąć inwentaryzacją jak największą powierzchnię terenu badań). Przy dużym zagęszczeniu ptaków liczenie można przeprowadzić na powierzchni wielkości km2. Jeśli wybrane środowiska są mniej liczne i rozmieszczone planowo na dużym obszarze, zaleca się objęcie inwentaryzacją przynajmniej 400 km2, pomijając siedliska nieodpowiednie dla puchacza. Liczenia z wykorzystaniem nasłuchu odzywających się osobników. W miejscach, gdzie nie wykazano puchaczy, a siedlisko wydaje się odpowiednie, należy szukać śladów ich obecności po zakończeniu lęgów, czyli w czerwcu i lipcu. Najlepszą metodą kontroli jest przeprowadzanie nasłuchów od końca lutego i przez cały marzec (1-2 kontrole w optymalnych warunkach pogodowych), uzupełnione czerwcowolipcową kontrolą odpowiednich siedlisk w poszukiwaniu śladowy bytowania ptaków. Efektywna kontrola powinna odbywać się od około 2 godzin po zachodzie słońca i trwać do Metoda nasłuchów punktowych (nasłuchy długie, nawet 0,5 godziny) oraz nasłuchów podczas kontroli pieszej (wolny przemarsz z postojami na 2 minutowe nasłuchy). Optymalne warunki pogodowe podczas kontroli to dni bez silnego deszczu i śniegu, niskich chmur oraz silnego wiatru. Uzupełniająco - prowadzenie stymulacji głosowej (odtwarzanie głosu godowego samca z pliku mp3). Dokładne nanoszenie na mapę wszystkich stwierdzeń gatunku ze szczególnym uwzględnieniem stwierdzeń równoczesnych. 5. Podczas notowanie informacji pomocnych do późniejszej oceny stanu populacji i siedliska (specyfika siedliska w miejscu obserwacji, liczebność itd.) 22/58

23 Miejsce Metody Opis metody 10 Lelek Bory mieszane i suche, szczególnie młodniki i zręby W sezonie badań 2014 roku zalecane jest wykonanie 2 kontroli w terminach: 1 20 czerwca oraz 1 20 lipca. Odstęp pomiędzy kontrolami powinien wynosić przynajmniej 3 tygodnie. Nasłuchy i stymulacja głosowa 1. Analiza dostępnych informacji dotyczących lokalizacji stanowisk ptaków. 3. Przygotowanie map w skali 1:25000 do nanoszenie lokalizacji stanowisk ptaków. 4. Dwukrotne mapowanie stwierdzeń samców, na podstawie ich głosów godowych, na reprezentatywnych powierzchniach próbnych. W największych kompleksach leśnych (od kilkuset do kilku tysięcy km2) należy wskazać losowo 1-2 fragmenty lasów ( km2), na których przeprowadzone zostaną liczenia lelka. Liczenie najlepiej rozpocząć o zmroku i kontynuować do świtu. Trasa liczenia powinna pokrywać równomiernie całą powierzchnię w odpowiednich siedliskach (zręby, młodniki). Najmniejsza odległość pomiędzy kolejnymi równoległymi odcinkami trasy nie powinna być mniejsza niż m. W przypadku braku stwierdzeń na poszczególnych punktach odzywających się ptaków, należy zastosować stymulację magnetofonową. Czas stymulacji wynosi od 2 do 5 minut. Dokładne nanoszenie na mapę wszystkich stwierdzeń gatunku ze szczególnym uwzględnieniem stwierdzeń równoczesnych. W każdej powierzchni próbnej dokonywana będzie ocena całkowitej liczby par/stanowisk gatunku. Po zebraniu danych ze wszystkich powierzchni liczba par/stanowisk będzie ekstrapolowana na cały obszar Natura 2000 Bieszczady (lub na całość dogodnych siedlisk dla gatunku na badanym obszarze). Pozwoli to na uzyskanie szacunkowej liczebności gatunku na terenie Natura 2000 Bieszczady. 5. Podczas notowanie informacji pomocnych do późniejszej oceny stanu populacji i siedliska (specyfika siedliska w miejscu obserwacji, liczebność itd.) 23/58

24 Miejsce Metody Opis metody 11 Bocian biały Wszystkie osiedla ludzkie i tereny w promieniu do 500 m od nich, także pojedyncze zabudowania i niewielkie osady na polanach śródleśnych W sezonie badań 2014 roku zalecane jest przeprowadzenie dwóch kontroli: między 10 kwietnia a 10 maja (lokalizacja gniazd) oraz w okresie 1-20 lipca. Należy określić liczbę podlotów lub lotnych młodych (kontrole w godzinach wieczornych po godz ). Wizualne wyszukiwanie gniazd 1. Analiza dostępnych informacji dotyczących lokalizacji stanowisk ptaków. 3. Przygotowanie map w skali 1:25000 do nanoszenie lokalizacji stanowisk ptaków. 4. Metodyka prac terenowych polega na wyszukiwaniu wszystkich gniazd bociana białego w granicach badanego terenu. Cenzus gniazd uzupełniany jest informacją o ich stanie zasiedlenia i liczbie piskląt w wieku zbliżonym do terminu uzyskania zdolności do lotu. Tradycyjnie, cenzus gniazd bociana białego opiera się na wynikach jednej kontroli całej powierzchni badanej, wykonywanej w lipcu. Jednak w celu zwiększenia efektywności w wykrywaniu gniazd wskazane jest przeprowadzenie dwóch kontroli. Podczas pierwszej, wykonanej między 10 kwietnia a 10 maja (przed pojawieniem się ulistnienia), należy zlokalizować wszystkie gniazda. Podczas drugiej kontroli 1 25 lipca ustalany jest ostateczny sposób zajęcia gniazda. Ze względu na coraz wcześniejsze przystępowanie do lęgów, drugą kontrolę najlepiej wykonać nie później niż do 20 lipca, kiedy to część tegorocznych młodych może być już lotnych. W takich gniazdach najłatwiej liczbę młodych ustalić, odwiedzając gniazdo w godzinach wieczornych (po 20.00), kiedy młode ptaki wracają do niego na noc. Przy niskich zagęszczeniach, ustalenie liczby lotnych młodych bywa również możliwe w ciągu dnia po uzyskaniu lotności młode początkowo przebywają w odległości do kilkuset metrów od gniazda, żerując na pastwiskach lub łąkach. Poruszanie się pojazdami co przyspieszy liczenie, umożliwiając odwiedzenie wszystkich stanowisk w krótkim czasie. 5. Podczas notowanie informacji pomocnych do późniejszej oceny stanu populacji i siedliska (specyfika siedliska, liczebność itd.) 24/58

25 Miejsce Metody Opis metody 12 Bocian czarny Cały obszar ze szczególnym uwzględnieniem obszarów leśnych w starszych klasach wieku, w pobliżu obfitujących w pokarm cieków wodnych (rzeki potoków, stawów). W sezonie badań 2014 roku zalecane jest przeprowadzenie kontroli w terminach: od połowy marca, przez cały sezon lęgowy, z nasileniem w okresie pierwszych 3 tygodni od przylotu (pierwszy etap kontroli), a także w okresie karmienia piskląt (drugi etap kontroli). Pierwsza kontrola: 20 marca 20 kwietnia, druga kontrola: 20 czerwca 20 lipca. Obserwacje z punktów widokowych, kontrola wykrytych gniazd 1. Analiza dostępnych informacji dotyczących lokalizacji stanowisk ptaków. 3. Przygotowanie map w skali 1:25000 do nanoszenie lokalizacji stanowisk ptaków. 4. Znane stanowiska objęte ochroną strefową należy skontrolować pod względem zajętości. W celu wykrycia nowych stanowisk lęgowych bociana czarnego należy przeszukiwać drzewostany w wieku 80 lat i starsze (informację o rozmieszczeniu tego typu drzewostanów można uzyskać z map drzewostanowych). 5. Na badanym obszarze inwentaryzacja z wyznaczonych punktów obserwacyjnych, rozmieszczonych w taki sposób, by gwarantowały pełne pokrycie terenu polem widzenia. Wyznaczanie punktów w najwyższych partiach wzniesień, w miejscach z dobrym widokiem na odpowiednie drzewostany i tereny żerowiskowe. Z reguły na obszarze 100 km2 wystarczy wyznaczyć 5 10 punktów obserwacyjnych, odległych od siebie o 3 4 km. W każdym punkcie obserwacje prowadzone przez co najmniej 3 godziny, po czym przejście na następny punkt. Kontrole należy przeprowadzać podczas sprzyjających warunków pogodowych bez silnego wiatru, opadów deszczu itp. Ptaki odbywające loty tokowe nad terytorium można obserwować w ciągu całego dnia. W okresie karmienia piskląt najlepsze efekty dają obserwacje w godzinach porannych i popołudniowych, nawet tuż przed zmierzchem, kiedy bociany wracają do gniazd z żerowisk. Przeczesywanie drzewostanów w celu wykrycia nowych gniazd można wykonywać w okresach niskiej aktywności ptaków. Uzyskane wyniki uzupełniane o wszystkie przypadkowe stwierdzenia gatunku na badanym obszarze. Dokładne nanoszenie na mapę wszystkich stwierdzeń gatunku ze szczególnym uwzględnieniem stwierdzeń równoczesnych. 6. Podczas notowanie informacji pomocnych do późniejszej oceny stanu populacji i siedliska (specyfika siedliska w miejscu obserwacji, liczebność itd.) 7. Wykorzystanie do oceny stanu populacji istniejących aktualnych danych. 8. Budowa geometrycznej bazy danych stanowisk oraz bazy danych oceny stanu 25/58

26 Miejsce Metody Opis metody 13 Kraska Kontrola wszystkich terenów w otwartym krajobrazie, w tym rozległych mineralnych pastwisk z kępami, alejami i szpalerami starszych drzew Należy przeprowadzić kontrole w dwóch okresach sezonu lęgowego: pomiędzy 5 a 31 maja oraz pomiędzy 25 czerwca a 20 lipca. Są to okresy, w których kraski wykazują dużą aktywność i są łatwo wykrywalne. Cenzus i mapowanie spostrzeżeń 1. Analiza dostępnych informacji dotyczących lokalizacji stanowisk ptaków. 3. Przygotowanie map w skali 1:25000 do nanoszenie lokalizacji stanowisk ptaków. 4. Ze względu na charakter występowania i rozmieszczenia gatunku, liczenia populacji lęgowej należy przeprowadzić na całości obszaru. Cenzus może być ograniczony do wyznaczonych płatów siedlisk wskazanych w oparciu o informacje o występowaniu gatunku w latach poprzednich. 5. W celu określenia liczebności populacji lęgowej kraski należy wykonać cenzus połączony z mapowaniem spostrzeżeń gatunku, obejmujący 2 kontrole wszystkich odpowiednich siedlisk lęgowych. Przed wyruszeniem w teren wskazane jest dokładne zapoznanie się z mapą i przynajmniej orientacyjne zaplanowanie trasy przejścia. Szczególną uwagę należy zwracać na napowietrzne linie energetyczne i telekomunikacyjne, ogrodzenia, martwe lub zamierające drzewa, które bardzo często służą kraskom jako czatownie. Dokładne nanoszenie na mapę wszystkich stwierdzeń gatunku ze szczególnym uwzględnieniem stwierdzeń równoczesnych. 6. Podczas notowanie informacji pomocnych do późniejszej oceny stanu populacji i siedliska (specyfika siedliska w miejscu obserwacji, liczebność itd.) 7. Wykorzystanie do oceny stanu populacji istniejących aktualnych danych. 8. Budowa geometrycznej bazy danych stanowisk oraz bazy danych oceny stanu 26/58