POLSKA AKADEMIA NAUK INSTYTUT ZOOLOGII. Tom 35 Warszawa, Nr 21. Wojciech KlTTEL. [Z 1 tabelą i 1 rysunkiem w tekście] WSTĘP

Transkrypt

1 POLSKA AKADEMIA NAUK INSTYTUT ZOOLOGII FRAGMENTA FAUNISTICA Tom 35 Warszawa, Nr 21 Wojciech KlTTEL Notatka o widelnicach (Plecoptera) Roztocza [Z 1 tabelą i 1 rysunkiem w tekście] A bstract. In the m aterial collected in the rivers of Roztocze U pland 13 species of Plecoptera are indicated. Excluded Nemoura cinerea and Nemiirella pictetii all species were carried out for the first tim e from this region. WSTĘP Dotychczasowe wiadomości o faunie widelnic Roztocza są bardzo skąpe. W o j t a s (1962a, 1964), w oparciu o stosunkow o daw ne dane literaturow e (dotyczące zresztą głównie terenów Wyżyny Lubelskiej) odnotował trzy gatunki: Perlą grandis, Taeniopteryx nebulosa i Nemoura cinerea. W zmianki n a tem at widelnic Roztocza m ożna też znaleźć w publikacji K i t t e l a i W o j t a s a (1988), którzy z potoku Je le ń wykazali Nemoura cinerea, Nemurella pictetii i Protonemura meyeri, a z W ieprza (z okolic Szczebrzeszyna) i z Szum u koło Górecka Starego - Leuctra digitata. T ak więc w chwili przystąpienia do b adań z rzek Roztocza i terenów przyległych znanych było zaledwie 6 gatunków Plecoptera. W latach pracow nicy Z akładu Zoologii Bezkręgowców i H ydrobiologii Uniw ersytetu Łódzkiego prowadzili system atyczne b adan ia nad bezkręgowcam i wodnymi Roztocza. A utor niniejszej notatki serdecznie dziękuje Kolegom z Z akładu za przekazanie zebranych przez nich m ateriałów do opracow ania. TEREN BADAŃ I CHARAKTERYSTYKA STANOWISK M ateriały zbierano w górnym i środkowym biegu W ieprza od W ieprzowa T am aw ack ieg o do Szczebrzeszyna oraz w Tanw i od Łukaw icy do Szostaków.

2 3 4 6 W. Kittel W badaniach uwzględniono także praw obrzeżne dopływy Tanwi: Łosiniecki Potok, Jeleń, Studzienice, a także Sopot, Niepryszkę i Szum (iys. 1). ZAMOŚĆ SZCZEBRZESZYN 8 0 ^ CO ZWIERZYNIEC BONDYRZ GÓRECKO 2 9 STARE Q * < ' WIEPRZÓW TARNAWACKI SZOŚTAKI 2 6.OSUCHY HAMERNIA SUSIEC k (i ^ REBIZANTY O PAARY BOROWIEC ŁUKAWICA Rys. 1. Stanow iska widelnic w rzekach Roztocza i usytuow anie regionu n a terenie Polski C harakterystyka hydrologiczna Roztocza zaw arta je s t w pracach O k o ł o w i c z a (1957), W i l g a t a i M i c h a l c z y k a (1987) i częściowo w pracy P i e c h o c k i e g o i Ł u c z a k a (1989).

3 W idelnice Roztocza W idelnice zbierano głównie w 31 stanow iskach wyszczególnionych poniżej. N um ery podane w naw iasach odpow iadają num eracji stanow isk proponow a nych w badaniach hydrobiologicznych przez L ia n ę, M i k o ł a j c z y k a i P i e c h o c k i e g o (1992). Tam też m ożna znaleźć dokładniejszą charakterystykę wym ienionych stanow isk. D orzecze Wieprza 1(1). Kanał odprowadzający wody z Jeziora Wieprzowego 2 (6). Wieprz w Bondyrzu 3 (7). Wieprz w Guciowie 4 (8). Wywierzysko śródleśne na prawym brzegu Wieprza 5 (9). Śródleśny odcinek W ieprza poniżej wywierzyska 6 (12). Wieprz w Rudce 7 (16). Wywierzysko na prawym brzegu Wieprza w Wywłoczce 8 (20). Wieprz w Szczebrzeszynie 9 (21). Św inka w Szczebrzeszynie 10 (14). Świerszcz poniżej stawów Echo 11 ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( 3 8 D orzecze Tanwi. Tanew w Łukawicy. Tanew w okolicach wsi Paary. Tanew w R ebizantach. Tanew przy ujściu Jelen ia. Tanew we wsi Borowiec. Tanew w O suchach przy ujściu Sopotu. Tanew w Szostakach poniżej ujścia Szum u. Potok Łosiniecki w okolicy Rybnicy. Potok Łosiniecki przy ujściu do Tanwi. Jeleń w S uścu. Jeleń przy ujściu do Tanwi. Potok Studzienica. Sopot we wsi M ajdan Sopocki. Kaskady Sopotu we wsi Nowiny. Sopot koło Fry szarki. Ujściowy odcinek Sopotu we wsi O suchy. Górny odcinek Niepryszki w Józefowie. Szum w M ajdanie K asztelańskim. Szum w G órecku Starym. Szum w G órecku Kościelnym. Szum we wsi Sigła WYNIKI BADAŃ I DYSKUSJA W opracowywanym m ateriale stw ierdzono 13 gatunków widelnic (tabela I), głównie z rodziny Nemouridae i Leuctridae. Przedstawiciele tych w łaśnie rodzin preferują niewielkie cieki podgórzy i niższych pasm górskich. Bardzo podobny sk ład gatunkow y fauny stw ierdzono w Górach Św iętokrzyskich ( W o j t a s 1974, K i t t e l 1984). Najpospolitszym i a zarazem najliczebniejszym i gatunkam i badanego regionu, w ystępującym i w ponad połowie stanow isk, były: Nemoura cinerea i NemurelLa pictetii (tab. I). Są to gatunki pospolite w Polsce oraz w całej Europie i uw ażane z a eurytopow e. Dotyczy to zw łaszcza N em oura cinerea, k tó rą sp o ty k a sie we

4 3 4 8 W. Kittel Tabela I. Rozmieszczenie widelnic (Plecoptera) w ciekach Roztocza. Liczebność: + - do 10 osobni- Stanow isko W i e P r z T a n e w G atunek Isopeda gram m atica (P o d a ) Isoptena serricom is (Pic t.) Taeniopteryx nebulosa (L.) Nemoura avicularis M o r t. + Nemoura cambrica S t e p h Nemoura cinerea (R e t z.) Nemoura dubitans M o r t. ++ Nemurella pictetii Illie s Protonemura auberti I l l ie s Protonemura intricata Ris. + Leuctra fusca (L.) Leuctra hippopus K e m p n y Leuctra nigra (O l iv ie r ) + w szystkich typach wód ( W o j t a s 1962b, K i t t e l 1976). Nemurella pictetii nato m iast żyje w niewielkich ciekach o stosunkow o niskiej tem peraturze wody, a także w odcinkach źródłowych potoków ( W o j t a s 1962b, K i t t e l 1976, 1984). C echą charakterystyczną niektórych odcinków W ieprza, a także Tanwi z dopływami, je s t n isk a tem p eratu ra wody, co sprzyja ich zasiedlaniu przez om aw iany gatunek. Często, chociaż mniej licznie, stw ierdzana była widelnica Isoptena serricomis. Żyje ona tylko w czystych w odach nizinnych, o dnie piaszczystym lub piaszczysto-żwirowatym ( K i t t e l 1976). Pozostałe gatunki stwierdzono w pojedynczych stanow iskach, a ich liczebność była m ała (z wyjątkiem Protonemura intricata). Do gatunków najbardziej interesujących należy zaliczyć Nemoura dubitans żyjącą w bagnistych, silnie zarośniętych potokach nizinnych ( W o j t a s 1962b, 1967, K i t t e l 1976) oraz Taerdopteryx nebulosa i Isoperla grammatica, które także uw aża sie za gatunki charakterystyczne dla rzek nizinnych. Należy także zwrócić uwagę n a obecność n a Roztoczu gatunków typowych dla potoków podgórskich. S ą to: Nem oura cambrica, Protonemura auberti i Leuctra nigra. Przedstaw iona lista gatunków oraz inform acje o ich rozm ieszczeniu w bad a nych ciekach są jeszcze niekom pletne. A ktualna, uzupełniona o wcześniej podaw ane gatunki, lista Plecoptera Roztocza zaw iera 16 gatunków, co stanow i 15% fauny tych owadów w Polsce.

5 W idelnice Roztocza ków, ++ - powyżej 10 osobników; Ł - Łosiniecki Potok, S - Studzienica, N - Niepryszka Ł Jeleń S So pot N Szum C zęstość Liczebność Liczba stan. % Liczba osob ,2 1 0, , , ,4 2 0, , , , , ,4 36 3, , , ,2 6 0, ,9 63 4, ,2 1 0, ,2 1 0, ,6 13 1,2 % PIŚMIENNICTWO K it te l W Widelnice (Plecoptera) rzeki Pilicy. Część I - faunistyczna. Acta Univ. lodz.. Zesz. n au k. UŁ, Łódź, 2: K it t e l W Stoneflies (Plecoptera) in the Św iętokrzyski N ational P ark (Central Poland). A nnals Limnol., Tolouse, 20: K it t e l W., W o j t a s F M ateriały do poznania widelnic (Plecoptera) Polski. Acta Univ. lodz., Folia limnol.. Łódź, 3: L ia n a A., M ik o ł a jc z y k W., P ie c h o c k i A W stęp do opracow ania zbiorowego.f a u n a Roztocza. Fragm. faun., W arszawa, 35: O k o ł o w ic z W. (red.) Monografia hydrologiczna dorzecza W ieprza. W arszaw a, 158 pp. P ie c h o c k i A., Ł u c z a k C Sphaeriidae (Bivaluia, Eulamellibranchia) górnego i środkowego biegu W ieprza. Prz. zool., Wrocław, 33: W il g a t T., M ichalczyk Z S tosunki w odne w rejonie Roztoczańskiego Parku Narodowego. Ochr. Przyr., Kraków, 45: W o j t a s F a. S tan poznania fauny widelnic (Plecoptera) w Polsce. Prz. zool., Wrocław, 4: W o j t a s F b. W idelnice (Plecoptera) rzeki G rabi. Pr. Wydz. m at.- przyr. ŁTN, Łódź, 77, 25 pp. W o j t a s F Die P lecopterenfauna Polens m it besonderer B eriicksichtigung des T atragebiets. G ew aser u. Abwaser, Plon, 3 4 /3 5 : W o j t a s F Widelnice (Plecoptera) środkowego odcinka górnej W arty i jej dopływów. Zesz. n auk. UŁ, Łódź, 2: W o j t a s F Doniesienie o faunie widelnic (Plecoptera) Łysogór. Zesz. nauk. UŁ, Łódź, 2, 56: Zakład Zoologii Bezkręgowców i Hydrobiologii UŁ ul. B anacha 12/ Łódź

6 3 5 0 W. Kittel [Title: A note on the Plecoptera of the Roztocze Upland] SUMMARY S tudies on the Plecoptera of th e Roztocze U pland (SE Poland) were carried out from 1986 to species were recorded, am ong them 11 new to the regional fauna. A com plete list includes 16 species, nam ely 15% of all the Polish sp ecies of Plecoptera. The m ost com m on an d a b u n d a n t species were: Nemoura cinerea an d Nemurella pictett The m ost interesting ones were: Nemoura dubitans, Taeniopteryx nebulosa, Isoperla gram m atica- the typical lowland species, as well as Nemoura cambrica, Protonemura auberti a n d Leuctra nigra - subm ontane species. Praca w ykonana w ram ach CPBP Redaktorzy pracy - doc. d r A. Liana, d r W. Mikołajczyk