Gminny Program Opieki nad Zabytkami. na lata Gmina Trzeszczany

Transkrypt

1 Załącznik d Uchwały Nr XXXIII/210/2014 Rady Gminy z dnia 25 czerwca 2014r. Gminny Prgram Opieki nad Zabytkami na lata Gmina

2 SPIS TREŚCI 1. Wstęp. 2. Pdstawa prawna. 3. Uwarunkwania prawne chrny i pieki nad zabytkami w Plsce (z uwzględnieniem zapisów ustawy chrnie zabytków i piece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003r. 4. Uwarunkwania zewnętrzne chrny dziedzictwa kulturweg. 5. Uwarunkwania wewnętrzne chrny dziedzictwa kulturweg. 6. Ocena stanu dziedzictwa kulturweg gminy. Analiza szans i zagrżeń (SWOT). 7. Załżenia prgramwe. 8. Instrumentarium realizacji Gminneg Prgramu Opieki nad Zabytkami Gminy. 9. Zasady ceny realizacji Gminneg Prgramu Opieki nad Zabytkami. 10. Źródła finanswania Gminneg Prgramu Opieki nad Zabytkami.

3 1 WSTĘP Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. chrnie zabytków i piece nad zabytkami (Dz. U. z 2003, Nr 162, pz z późn. zm.) nakłada na gminy bwiązek sprządzenia prgramu pieki nad zabytkami. Mówi tym artykuł 87 ustawy. Głównym beneficjentem realizacji prgramu jest spłecznść lkalna, która bezpśredni pwinna dczuć efekty jeg wdrażania. Dtyczy t nie tylk właścicieli, czy użytkwników bszarów i biektów zabytkwych, ale również wszystkich mieszkańców. Przyjęty przez Radę Gminy w frmie uchwały, gminny prgram pieki nad zabytkami jest elementem plityki samrządwej. Będzie służyć pdejmwaniu planwych działań dtyczących inicjwania, wspierania, krdynwania badań i prac z dziedziny chrny zabytków i krajbrazu kulturweg raz upwszechniania i prmwania dziedzictwa kulturweg. Prgram pieki nad zabytkami ma pmóc w aktywnym zarządzaniu zasbem stanwiącym dziedzictw kulturwe gminy. Wskazane w prgramie działania są skierwane na pprawę stanu zabytków, ich rewalryzację raz zwiększenie dstępnści d nich mieszkańców i turystów. Gminny prgram pieki nad zabytkami, m.in. pprzez działania edukacyjne, ma też budzić w lkalnej spłecznści świadmść wspólnty kulturwej, rli i znaczenia lkalnych wartści i wspólnych krzeni. Wspólna dbałść zachwanie wartści kulturwych wzmacnia pczucie tżsamści, wspiera identyfikację jednstki z tzw. małą jczyzną. Gminny prgram pieki nad zabytkami jest pracwywany na 4 lata. Z realizacji prgramu wójt c dwa lata sprządza sprawzdanie, które przedstawia Radzie Gminy. Klejne sprządzane prgramy pieki pwinny uwzględniać pjawiające się nwe uwarunkwania prawne i administracyjne, zmieniające się warunki spłeczne, gspdarcze i kulturwe, nwe kryteria ceny i aktualny stan zachwania zasbu raz prwadzne kresw ceny efektów wdrażania bwiązująceg prgramu.

4 2 PODSTAWA PRAWNA Pdstawę prawną sprządzenia Gminneg Prgramu Opieki nad Zabytkami stanwią: Knstytucja Rzeczypsplitej Plskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Dz.U. Nr 78, pz. 483 z późn. zm. w przepisach art.5, art. 6 ust. 1 i art. 86, w których bjęła zabytki chrną zadeklarwaną jak knstytucyjny bwiązek państwa i każdeg bywatela. Ustawa zasadnicza stanwi fundament systemu chrny dziedzictwa kulturweg w Plsce: Rzeczpsplita Plska (...) strzeże dziedzictwa nardweg raz zapewnia chrnę śrdwiska, kierując się zasadą zrównważneg rzwju (art. 5), (...) stwarza warunki upwszechniania i równeg dstępu d dóbr kultury, będącej źródłem tżsamści nardu plskieg, jeg trwania i rzwju (art.6. ust. 1), raz każdy jest bwiązany d dbałści stan śrdwiska i pnsi dpwiedzialnść za spwdwane przez siebie jeg pgrszenie. Zasady tej dpwiedzialnści kreśla ustawa (art. 86). Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. samrządzie gminnym (tekst jednlity: Dz. U r. pz. 594 z późn. zm.). Zgdnie z art. 7 ust.1 pkt 9 Ustawy z dnia 8 marca 1990 r. samrządzie gminnym, zaspkajanie ptrzeb wspólnty należy d własnych zadań gminy. W szczególnści zadania własne gminy bejmują zagadnienia związane z chrna zabytków jak i pieką nad zabytkami. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. chrnie zabytków i piece nad zabytkami (tekst jednlity Dz. U. z 2003 r. Nr 162, pz ze zmianami). Ustawa stanwi pdstawę prawną chrny dziedzictwa kulturweg w Plsce, kreśla plitykę zarządzania zabytkami raz wyznacza główne zadnia państwa raz bywateli (właścicieli i użytkwników biektów zabytkwych).szczegółwe zapisy kreślają przedmit, zakres i frmy chrny zabytków raz pieki nad nimi, zasady twrzenia krajweg prgramu chrny zabytków i pieki nad zabytkami raz finanswania prac knserwatrskich, restauratrskich i rbót budwlanych przy zabytkach, a także rganizację rganów chrny zabytków. Wprwadza pjęcia chrny i pieki. Ochrna zabytków (art. 4) plega w szczególnści na pdejmwaniu przez rgany administracji publicznej działań mających na celu: zapewnienie warunków prawnych, rganizacyjnych i finanswych umżliwiających trwałe zachwanie zabytków raz ich zagspdarwanie i utrzymanie; zapbieganie zagrżenim mgącym spwdwać uszczerbek dla wartści zabytków; udaremnienie niszczenia i niewłaściweg krzystania z zabytków; przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywzwi zabytków za granicę; kntrlę stanu zachwania i przeznaczenia zabytków; uwzględnienie zadań chrnnych w planwaniu i zagspdarwaniu przestrzennym raz przy kształtwaniu śrdwiska. Natmiast pieka nad zabytkami (art. 5) sprawwana przez jeg właściciela lub psiadacza plega w szczególnści na zapewnieniu warunków: naukweg badania i dkumentwania zabytku; prwadzenia prac knserwatrskich, restauratrskich i rbót budwlanych przy zabytku; zabezpieczenia i utrzymania zabytku raz jeg tczenia w jak najlepszym stanie; krzystania z zabytku w spsób zapewniający trwałe zachwanie jeg wartści. Opiece i chrnie pdlegają, bez względu na stan zachwania (art. 6): zabytki nieruchme krajbrazy kulturwe, układy urbanistyczne i ruralistyczne, zespły budwlane, dzieła architektury i budwnictwa, dzieła budwnictwa brnneg, biekty techniki, cmentarze, parki, grdy i inne frmy zaprjektwanej zieleni, miejsca upamiętniające wydarzenia histryczne bądź działalnść wybitnych sbistści lub instytucji, zabytki ruchme dzieła sztuk plastycznych, rzemisła artystyczneg i sztuki użytkwej, klekcje stanwiące zbiry przedmitów zgrmadznych i uprządkwanych, numizmaty raz pamiątki histryczne, wytwry techniki, materiały bibliteczne, wytwry sztuki ludwej,

5 rękdzieła raz inne biekty etngraficzne, przedmity upamiętniające wydarzenia histryczne bądź działalnść wybitnych sbistści lub instytucji, zabytki archelgiczne pzstałści terenwe pradziejweg i histryczneg, cmentarzyska, kurhany, relikty działalnści gspdarczej, religijnej i artystycznej. Ochrnie ustawdawczej mgą pdlegać również nazwy gegraficzne, histryczne lub tradycyjne nazwy biektu budwlaneg, placu, ulicy lub jednstki sadniczej. Ustawa wskazuje frmy chrny zabytków (art. 7), d których należą: wpis d rejestru zabytków (prwadzneg przez Wjewódzkieg Knserwatra Zabytków. D rejestru wpisuje się zabytek na pdstawie decyzji wydanej przez WKZ z urzędu bądź na wnisek właściciela zabytku lub użytkwnika wieczysteg gruntu, na którym znajduje się zabytek nieruchmy); uznanie za Pmnik Histrii (przez Prezydenta Rzeczypsplitej Plskiej, na wnisek ministra właściweg d spraw kultury i dziedzictwa nardweg); utwrzenie parku kulturweg (przez Radę Miejską na pdstawie uchwały); ustalenia chrny w miejscwym planie zagspdarwania przestrzenneg alb w decyzji ustaleniu lkalizacji inwestycji celu publiczneg, decyzji warunkach zabudwy, decyzji zezwleniu na realizację inwestycji drgwej, decyzji ustaleniu lkalizacji linii klejwej lub decyzji zezwleniu na realizację inwestycji w zakresie ltniska użytku publiczneg. Ustawa chrnie zabytków i piece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r. wprwadziła bwiązek sprządzenia przez samrządy prgramów pieki nad zabytkami. Zgdnie z art. 87 tej Ustawy zarząd wjewództwa, pwiatu lub wójt (burmistrz, prezydent miasta) sprządza dpwiedni wjewódzki, pwiatwy lub gminny prgram pieki nad zabytkami. Prgram ten, p uzyskaniu pinii wydanej przez wjewódzkieg knserwatra zabytków, przyjmwany jest dpwiedni przez Sejmik Wjewództwa, Radę Pwiatu i Radę Gminy art Na pzimie pwiatu, wjewództwa i gminy prgram taki sprządza się na kres 4 lat art.87.1., z czeg p kresie 2 lat zarząd wjewództwa, pwiatu i wójt sprządzają sprawzdanie, które dpwiedni przedstawia się Sejmikwi Wjewództwa, Radzie Pwiatu lub Radzie Gminy art. 87.5, a następnie przekazywane jest Generalnemu Knserwatrwi Zabytków i właściwemu Wjewódzkiemu Knserwatrwi Zabytków w celu jeg wykrzystania przy pracwywaniu, aktualizacji i realizacji krajweg prgramu chrny zabytków i pieki nad zabytkami art Ustawa chrnie zabytków i piece nad zabytkami kreśla główne cele gminnych prgramów pieki nad zabytkami, d których należą: włączenie prblemów chrny zabytków d systemu zadań strategicznych, wynikających kncepcji przestrzenneg zagspdarwania kraju; uwzględnienie uwarunkwań chrny zabytków, w tym krajbrazu kulturweg i dziedzictwa archelgiczneg, łącznie z uwarunkwaniami chrny przyrdy i równwagi eklgicznej; zahamwanie prcesów degradacji zabytków i dprwadzenie d pprawy stanu ich zachwania; wyekspnwanie pszczególnych zabytków raz walrów krajbrazu kulturweg; pdejmwanie działań zwiększających atrakcyjnść zabytków dla ptrzeb spłecznych, turystycznych i edukacyjnych raz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrstwi śrdków finanswych na piekę nad zabytkami; kreślenie warunków współpracy w właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje knfliktwe związane z wykrzystaniem tych zabytków; pdejmwanie przedsięwzięć umżliwiających twrzenie miejsc pracy związanych z pieki nad zabytkami; Prgram pieki nad zabytkami jest dkumentem uzupełniającym w systemie planwania. Wyznacza cele i kreśla instrumentarium służące d ich siągnięcia.

6 Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Praw chrny śrdwiska (t.j. Dz. U. z 2008 r. Nr 25 pz. 150 z późn. zm.) W Ustawie zapisan, iż prgnza ddziaływania na śrdwisk, sprządzana przy kazji pracwywania plityk, strategii, planów lub prgramów pwinna kreślać, analizwać i ceniać przewidywane znaczące ddziaływania, (..)] na śrdwisk, a w szczególnści na (...) zabytki, jak również w przypadku dstąpienia d przeprwadzenia pstępwania w sprawie ceny ddziaływania na śrdwisk, Ustawa nakłada bwiązek sprawdzenia, czy decyzja dstąpieniu uwzględnia: (...) cechy bszaru bjęteg ddziaływaniem na śrdwisk, w szczególnści bszaru szczególnych właściwściach naturalnych lub psiadających znaczenie dla dziedzictwa kulturweg wrażliwe na ddziaływania, istniejące przekrczenia standardów jakści śrdwiska lub intensywne wykrzystywanie terenu. Niezwykle ważne są przepisy dtyczące planwanych przedsięwzięć mgących znacząc ddziaływać na śrdwisk i wymagających sprządzenia raprtu ddziaływaniu przedsięwzięcia na śrdwisk. Dla chrny dziedzictwa kulturweg przepis ten jest isttny w kntekście budwy wież telefnii kmórkwej raz stsunkw nwej inicjatywy, jaką jest budwa farm wiatrwych i ich ddziaływanie na krajbraz kulturwy, a więc przestrzeń histrycznie ukształtwaną w wyniku działalnści człwieka, zawierającą wytwry cywilizacji raz elementy przyrdnicze. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. planwaniu i zagspdarwaniu przestrzennym (t.j. Dz. U. z 2012 r. pz. 647 z późn. zm.) Ustawa precyzuje c pwinn być uwzględniane pdczas sprządzania studium uwarunkwań i kierunków zagspdarwania przestrzenneg, miejscwych planów zagspdarwania przestrzenneg, a także ustaleniach lkalizacji inwestycji celu publiczneg. W interesującym nas bszarze w planwaniu i zagspdarwaniu przestrzennym uwzględniania się wymagania chrny dziedzictwa kulturweg i zabytków raz dóbr kultury współczesnej (art. 1). W studium uwzględniać należy uwarunkwania wynikające ze: (...) stanu śrdwiska, w tym stanu rlniczej i leśnej przestrzeni prdukcyjnej, wielkści i jakści zasbów wdnych raz wymgów chrny śrdwiska, przyrdy i krajbrazu kulturweg, stanu dziedzictwa kulturweg i zabytków raz dóbr kultury współczesnej (art. 10). Studium raz plany zagspdarwania przestrzenneg winny kreślać (...) bszary raz zasady chrny śrdwiska i jeg zasbów, chrny przyrdy, krajbrazu kulturweg i uzdrwisk, bszary i zasady chrny dziedzictwa kulturweg i zabytków raz dóbr kultury współczesnej. Isttne jest nałżenie na wójtów i burmistrzów bwiązków zarówn zawiadmienia m.in. wjewódzkieg knserwatra zabytków przystąpieniu d sprządzania studiów, planów zagspdarwania przestrzenneg i występwania pinie i wniski, jak również uzgadniania. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Praw budwlane (t.j. Dz. U r. Nr 243 pz z późn. zm.) Ustawa traktuje zabytki w spsób szczególny, pdkreślając, iż biekt budwlany należy prjektwać i budwać, zapewniając: chrnę biektów wpisanych d rejestru zabytków raz biektów bjętych chrną knserwatrską. Wymienine są rdzaje czynnści w prcesie budwlanym, również w kntekście biektów wpisanych d rejestru zabytków, znajdujących się na bszarze wpisanym d rejestru zabytków, biektów i bszarów bjętych chrną knserwatrską na pdstawie miejscweg planu zagspdarwania przestrzenneg, a także ujętych w gminnej ewidencji zabytków. Budynki pdlegające takiej chrnie prawnej nie wymagają świadectwa charakterystyki energetycznej. W przypadku biektów wpisanych d rejestru zabytków wymagane jest uzyskanie pzwlenia na remnt tych biektów lub ich rzbiórkę (ale w tym wypadku dpier p skreśleniu biektu z rejestru zabytków przez Generalneg Knserwatra Zabytków). Pdbnie jest w przypadku chęci zainstalwania na takim biekcie tablic i urządzeń reklamwych. Ustawa nakazuje wprst wymóg uzyskania pzwlenia WKZ przed wydaniem pzwlenia na budwę Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. gspdarce nieruchmściami (t.j. Dz. U. z 2010 r. Nr 102 pz. 651 z późn. zm.) Jednym z wymieninych celów publicznych jest pieka nad nieruchmściami stanwiącymi zabytki w rzumieniu przepisów chrnie zabytków i piece nad zabytkami. Klejne zapisy precyzują, jakie działania wymagają pzwlenia Wjewódzkieg Knserwatra Zabytków. Są t sprzedaż, zamiana, darwizna lub ddanie w użytkwanie wieczyste nieruchmści wpisanych d rejestru zabytków, stanwiących własnść Skarbu Państwa (tu wyjątkiem są nieruchmści będące we władaniu Agencji

7 Nieruchmści Rlnych) lub jednstki samrządu terytrialneg raz wnszenie tych nieruchmści jak wkładów niepieniężnych d spółek, pdział nieruchmści wpisanej d rejestru zabytków. Pnadt dpuszczn mżliwść nałżenia na nabywcę nieruchmści gruntwej, ddawanej w użytkwanie wieczyste, bwiązku (zapisaneg w umwie) dbudwy lub remntu płżnych na niej zabytkwych biektów budwlanych. Taki sam bwiązek mżna nałżyć w decyzji ustanwieniu trwałeg zarządu Ważne dla właściciela zabytku i zarządcy nieruchmści będącej w trwałym zarządzie są zapisy mówiące bniżce 50% ceny nieruchmści lub jej części wpisanej d rejestru zabytków, chciaż dpuszczn tu także mżliwść pdwyższenia lub bniżenia tej bnifikaty raz bniżce 50% płat z tytułu trwałeg zarządu, która t bnifikata również mże być pdwyższna lub bniżna. Gminie przysługuje praw pierwkupu w przypadku sprzedaży nieruchmści wpisanej d rejestru zabytków lub prawa użytkwania wieczysteg takiej nieruchmści. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004r. chrnie przyrdy (t.j.dz.u.z 2013 r. pz. 627 z późn. zm.) Ustawa kreślenie tereny zieleni definiuje jak tereny wraz z infrastrukturą techniczną i budynkami funkcjnalnie z nimi związanymi, pkryte rślinnścią, znajdujące się w granicach wsi zwartej zabudwie lub miast, pełniące funkcje estetyczne, rekreacyjne, zdrwtne lub słnwe, a w szczególnści parki, zieleńce, prmenady, bulwary, grdy btaniczne, zlgiczne, jrdanwskie i zabytkwe raz cmentarze, a także zieleń twarzyszącą ulicm, placm, zabytkwym frtyfikacjm, budynkm, składwiskm, ltniskm raz biektm klejwymi przemysłwym.zezwlenie na usunięcie drzew lub krzewów z terenu nieruchmści wpisanej d rejestru zabytków wydaje WKZ; dtyczy t również drzew wcwych. Ustawdawca psłużył się również pjęciem wartści histrycznych, kulturwych, które są jednym z czynników ważnych przy twrzeniu parków krajbrazwych, zespłów przyrdnicz-krajbrazwych, ustanawianiu pmników przyrdy i innych czynnściach. Ustawa z dnia 25 października 1991 r. rganizwaniu i prwadzeniu działalnści kulturalnej (t.j. Dz. U. z 2012 r. pz. 406) W Ustawie zapisan że prwadzenie działalnści kulturalnej jest zadaniem własnym jednstek samrządu terytrialneg charakterze bwiązkwym, natmiast państw, jak mecenas, wspiera tę działalnść, a minister właściwy d spraw kultury i chrny dziedzictwa nardweg mże wspmóc finansw realizację planwanych na dany rk zadań. Sprawwanie pieki nad zabytkami jest jednym z pdstawwych zadań instytucji kultury, szczególnie tych wyspecjalizwanych w piece nad zabytkami (których celem statutwym jest sprawwanie pieki nad zabytkami).zatem szerk pjęta pieka nad zabytkami niekniecznie musi znaczać bezpśrednie czynnści przy zabytku, ale również grmadzenie wiedzy zabytkach, jej udstępnianie pprzez np. rganizację wystaw, edukację spłeczeństwa dtyczącą chrny zabytków, uświadmienie istnienia dziedzicznych p dawnych mieszkańcach dóbr kultury, uwrażliwienie na wyjątkwy charakter teg dziedzictwa.

8 3 UWARUNKOWANIA PRAWNE OCHRONY I OPIEKI NAD ZABYTKAMI W POLSCE (Z UWZGLĘDNIENIEM ZAPISÓW USTAWY O OCHRONIE ZABYTKÓW I OPIECE NAD ZABYTKAMI Z DNIA 23 LIPCA 2003 R.) 3.1 Obwiązek sprządzania gminnych prgramów pieki nad zabytkami Obwiązek sprządzania gminnych prgramów pieki nad zabytkami kreśla zapis art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. chrnie zabytków i piece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r., Nr 162, pz z późn. zm.). W myśl art. 87 tej ustawy: 3.2 Definicje Zarząd wjewództwa, pwiatu lub wójt (burmistrz, prezydent miasta) sprządza na kres 4 lat dpwiedni wjewódzki, pwiatwy lub gminny prgram pieki nad zabytkami. Prgramy, których mwa pwyżej, mają na celu, w szczególnści: włączenie prblemów chrny zabytków d systemu zadań strategicznych, wynikających z kncepcji przestrzenneg zagspdarwania kraju; uwzględnianie uwarunkwań chrny zabytków, w tym krajbrazu kulturweg i dziedzictwa archelgiczneg, łącznie z uwarunkwaniami chrny przyrdy i równwagi eklgicznej; zahamwanie prcesów degradacji zabytków i dprwadzenie d pprawy stanu ich zachwania; wyekspnwanie pszczególnych zabytków raz walrów krajbrazu kulturweg; pdejmwanie działań zwiększających atrakcyjnść zabytków dla ptrzeb spłecznych, turystycznych i edukacyjnych raz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrstwi śrdków finanswych na piekę nad zabytkami; kreślenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje knfliktwe związane z wykrzystaniem tych zabytków; pdejmwanie przedsięwzięć umżliwiających twrzenie miejsc pracy związanych z pieką nad zabytkami. Wjewódzki, pwiatwy i gminny prgram pieki nad zabytkami przyjmuje dpwiedni: sejmik wjewództwa, rada pwiatu i rada gminy, p uzyskaniu pinii wjewódzkieg knserwatra zabytków. Prgramy pieki nad zabytkami są głaszane w wjewódzkim dzienniku urzędwym. Z realizacji prgramów zarząd wjewództwa, pwiatu i wójt (burmistrz, prezydent miasta) sprządza, c 2 lata, sprawzdanie, które przedstawia się dpwiedni sejmikwi wjewództwa, radzie pwiatu lub radzie gminy. Z uwagi na kniecznść precyzyjneg dnszenia się w gminnym prgramie pieki nad zabytkami d zapisów ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. chrnie zabytków i piece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r., Nr 162, pz z późn. zm.), przyjęt za ustawą następujące definicje: zabytek - nieruchmść lub rzecz ruchma, ich części lub zespły, będące dziełem człwieka lub związane z jeg działalnścią i stanwiące świadectw mininej epki bądź zdarzenia, których zachwanie leży w interesie spłecznym ze względu na psiadaną wartść histryczną, artystyczną lub naukwą;

9 zabytek nieruchmy - nieruchmść, jej część lub zespół nieruchmści, których mwa w pkt. 1; zabytek ruchmy - rzecz ruchmą, jej część lub zespół rzeczy ruchmych, których mwa w pkt. 1; zabytek archelgiczny - zabytek nieruchmy, będący pwierzchniwą, pdziemną lub pdwdną pzstałścią egzystencji i działalnści człwieka, złżną z nawarstwień kulturwych i znajdujących się w nich wytwrów bądź ich śladów alb zabytek ruchmy, będący tym wytwrem; instytucja kultury wyspecjalizwana w piece nad zabytkami instytucja kultury w rzumieniu przepisów rganizwaniu i prwadzeniu działalnści kulturalnej, której celem statutwym jest sprawwanie pieki nad zabytkami; prace knserwatrskie - działania mające na celu zabezpieczenie i utrwalenie substancji zabytku, zahamwanie prcesów jeg destrukcji raz dkumentwanie tych działań; prace restauratrskie - działania mające na celu wyekspnwanie wartści artystycznych i estetycznych zabytku w tym, jeżeli istnieje taka ptrzeba, uzupełnienie lub dtwrzenie jeg części, raz dkumentwanie tych działań; rbty budwlane - rbty budwlane w rzumieniu przepisów prawa budwlaneg, pdejmwane przy zabytku lub w tczeniu zabytku; badania knserwatrskie - działania mające na celu rzpznanie histrii i funkcji zabytku, ustalenie użytych d jeg wyknania materiałów i zastswanych technlgii, kreślenie stanu zachwania teg zabytku raz pracwanie diagnzy, prjektu i prgramu prac knserwatrskich, a jeżeli istnieje taka ptrzeba, również prgramu prac restauratrskich; badania architektniczne - działania ingerujące w substancję zabytku, mające na celu rzpznanie i udkumentwanie pierwtnej frmy biektu budwlaneg raz ustalenie zakresu jeg klejnych przekształceń; badania archelgiczne - działania mające na celu dkrycie, rzpznanie, udkumentwanie i zabezpieczenie zabytku archelgiczneg; histryczny układ urbanistyczny lub ruralistyczny - przestrzenne załżenie miejskie lub wiejskie, zawierające zespły budwlane, pjedyncze budynki i frmy zaprjektwanej zieleni, rzmieszczne w układzie histrycznych pdziałów własnściwych i funkcjnalnych, w tym ulic lub sieci dróg; histryczny zespół budwlany - pwiązana przestrzennie grupa budynków wydrębnina ze względu na frmę architektniczną, styl, zastswane materiały, funkcję, czas pwstania lub związek z wydarzeniami histrycznymi; krajbraz kulturwy - przestrzeń histrycznie ukształtwana w wyniku działalnści człwieka, zawierająca wytwry cywilizacji raz elementy przyrdnicze; tczenie - teren wkół lub przy zabytku, wyznaczny w decyzji wpisie teg terenu d rejestru zabytków, w celu chrny wartści widkwych zabytku raz jeg chrny przed szkdliwym ddziaływaniem czynników zewnętrznych. 3.3 Spsby pieki nad zabytkami w świetle przepisów ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. chrnie zabytków i piece nad zabytkami Według zapisów art. 4 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. chrnie zabytków i piece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r., Nr 162, pz z późn. zm.) chrna zabytków plega w szczególnści na pdejmwaniu przez rgany administracji publicznej, działań mających na celu:

10 zapewnienie warunków prawnych, rganizacyjnych i finanswych umżliwiających trwałe zachwanie zabytków raz ich zagspdarwanie i utrzymanie; zapbieganie zagrżenim mgącym spwdwać uszczerbek dla wartści zabytków; udaremnianie niszczenia i niewłaściweg krzystania z zabytków; przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywzwi zabytków za granicę; kntrlę stanu zachwania i przeznaczenia zabytków; uwzględnianie zadań chrnnych w planwaniu i zagspdarwaniu przestrzennym raz przy kształtwaniu śrdwiska. Zgdnie z art. 5 ustawy pieka nad zabytkiem sprawwana przez jeg właściciela lub psiadacza plega w szczególnści na zapewnieniu warunków: naukweg badania i dkumentwania zabytku; prwadzenia prac knserwatrskich, restauratrskich i rbót budwlanych przy zabytku; zabezpieczenia i utrzymania zabytku raz jeg tczenia w jak najlepszym stanie; krzystania z zabytku w spsób zapewniający trwałe zachwanie jeg wartści; ppularyzwania i upwszechniania wiedzy zabytku raz jeg znaczeniu dla histrii i kultury. W myśl art. 6 ustawy chrnie i piece pdlegają, bez względu na stan zachwania: Zabytki nieruchme będące, w szczególnści : krajbrazami kulturwymi; układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespłami budwlanymi; dziełami architektury i budwnictwa, dziełami budwnictwa brnneg; biektami techniki, a zwłaszcza kpalniami, hutami, elektrwniami i innymi zakładami przemysłwymi; cmentarzami; parkami, grdami i innymi frmami zaprjektwanej zieleni; miejscami upamiętniającymi wydarzenia histryczne bądź działalnść wybitnych sbistści lub instytucji; Zabytki ruchme będące, w szczególnści: dziełami sztuk plastycznych, rzemisła artystyczneg i sztuki użytkwej; klekcjami stanwiącymi zbiry przedmitów zgrmadznych i uprządkwanych według kncepcji sób, które twrzyły te klekcje; numizmatami raz pamiątkami histrycznymi, a zwłaszcza militariami, sztandarami, pieczęciami, dznakami, medalami i rderami; wytwrami techniki, a zwłaszcza urządzeniami, śrdkami transprtu raz maszynami i narzędziami świadczącymi kulturze materialnej, charakterystycznymi dla dawnych

11 i nwych frm gspdarki, dkumentującymi pzim nauki i rzwju cywilizacyjneg; materiałami biblitecznymi, których mwa w art. 5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. biblitekach (Dz.U. Nr 85, pz. 539, z 1998 r. Nr 106, pz. 668, z 2001 r. Nr 129, pz raz z 2002 r. Nr 113, pz. 984); instrumentami muzycznymi; wytwrami sztuki ludwej i rękdzieła raz innymi biektami etngraficznymi; przedmitami upamiętniającymi wydarzenia histryczne bądź działalnść wybitnych sbistści lub instytucji; Zabytki archelgiczne będące, w szczególnści: pzstałściami terenwymi pradziejweg i histryczneg ; cmentarzyskami; kurhanami; reliktami działalnści gspdarczej, religijnej i artystycznej; Art. 6 ustawy mówi również, iż chrnie mgą pdlegać nazwy gegraficzne, histryczne lub tradycyjne nazwy biektu budwlaneg, placu, ulicy lub jednstki sadniczej. W ustawie znajdują się zapisy precyzujące frmy chrny zabytków. Art. 7 ustawy stanwi, iż frmami chrny zabytków są: wpis d rejestru zabytków; uznanie za pmnik histrii; utwrzenie parku kulturweg; ustalenia chrny w miejscwym planie zagspdarwania przestrzenneg alb w decyzji ustaleniu lkalizacji inwestycji celu publiczneg, decyzji warunkach zabudwy, decyzji zezwleniu na realizację inwestycji drgwej, decyzji ustaleniu lkalizacji linii klejwej lub decyzji zezwleniu na realizację inwestycji w zakresie ltniska użytku publiczneg. 3.4 Opieka nad zabytkami jak zadanie własne gminy Obwiązki jednstek samrządwych kreślają zarówn przepisy ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. chrnie zabytków i piece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r., Nr 162, pz z późn. zm.), jak również ustawy z dnia 12 października 2001 r. samrządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r., Nr 142 pz z późn. zm.). Ustawa chrnie zabytków i piece nad zabytkami kreśla bwiązki raz kmpetencje gminy w zakresie chrny zabytków i pieki nad zabytkami. Obwiązki są kreślne m.in. w art. 22, pkt. 4 narzucającym bwiązek prwadzenia gminnej ewidencji zabytków, art.87 regulującym sprządzenie na kres czterletni gminnych prgramów pieki nad zabytkami, raz w art.18 i 19 nakazujących uwzględnianie zapisów tych prgramów przy sprządzaniu i aktualizacji strategii rzwju, studiów uwarunkwań i kierunków zagspdarwania przestrzenneg raz miejscwych planów zagspdarwania. Pnadt w nwelizacji ustawy chrnie zabytków i piece nad zabytkami z dnia z dnia 18 marca 2010 r., która weszła w życie 5 czerwca 2010 r., d art. 19 ddan ust.1a wskazujący zabytki, których chrna musi być bezwarunkw uwzględnina w decyzjach ustaleniu inwestycji celu publiczneg, decyzjach warunkach zabudwy, decyzjach zezwleniu na realizację inwestycji drgwej, decyzjach ustaleniu lkalizacji linii klejwej raz decyzjach zezwleniu na realizację inwestycji w

12 zakresie ltniska użytku publiczneg. Są t zabytki wpisane d rejestru wraz z ich tczeniem raz zabytki nieruchme, znajdujące się w gminnej ewidencji zabytków. Ddatkw w artykułach 5, 25, 26, 28, 30, 31, 36, 71 i 72 ustawy chrnie zabytków i piece nad zabytkami zawarte są szczegółwe kreślenia bwiązków samrządu dla bjętych chrną zabytków, które są własnścią gminy lub są w jej psiadaniu. Ddatkw art. 81 i 82 regulują mżliwść udzielania dtacji na prace knserwatrskie, restauratrskie lub rbty budwlane przy zabytku wpisanym d rejestru przez rgan stanwiący gminy, na zasadach kreślnych w pdjętej przez ten rgan uchwale. Na pdstawie art. 96 istnieje także mżliwść, iż wjewda, na wnisek wjewódzkieg knserwatra zabytków, mże pwierzyć, w drdze przumienia, prwadzenie niektórych spraw z zakresu swjej właściwści, w tym wydawanie decyzji administracyjnych, gminm i pwiatm, a także związkm gmin i pwiatów, płżnym na terenie wjewództwa. W ustawie samrządzie gminnym, w rzdziale 2, kreślne są zadania dnszące się wprst lub pśredni d chrny zabytków. Art mówi, iż d zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne znaczeniu lkalnym, niezastrzeżne ustawami na rzecz innych pdmitów, c za tym idzie również pieka nad zabytkami. Art dprecyzwuje, że zaspkajanie zbirwych ptrzeb wspólnty należy d zadań własnych gminy, c mże się przekładać na działania związane z pieką nad zabytkami w kntekście: ładu przestrzenneg, gspdarki nieruchmściami, chrny śrdwiska i przyrdy raz gspdarki wdnej, gminnych dróg, ulic, mstów, placów raz rganizacji ruchu drgweg, kultury, w tym biblitek gminnych i innych placówek upwszechniania kultury, kultury fizycznej i turystyki, zieleni gminnej i zadrzewienia, cmentarzy gminnych, utrzymania gminnych biektów i urządzeń użytecznści publicznej raz biektów administracyjnych, prmcji gminy i współpracy z rganizacjami pzarządwymi.

13 4 UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO 4.1 Strategiczne cele plityki państwa w zakresie chrny zabytków i pieki nad zabytkami Gminny Prgram Opieki nad Zabytkami gminy jest zbieżny ze strategicznymi celami państwa w zakresie chrny i pieki nad zabytkami. Cele te wymienine są w następujących dkumentach: Tezy d krajweg prgramu chrny zabytków i pieki nad zabytkami. W tezach d krajweg prgramu chrny zabytków i pieki nad zabytkami znajduje się szereg zapisów mających isttny wpływ na niniejszy dkument. Należą d nich zapisy kreślające cele prgramu i zasady chrny knserwatrskiej. We wstępie d tez kreśln główne cele prgramu, którymi jest wzmcnienie chrny i pieki nad tą isttną częścią dziedzictwa kulturweg raz pprawa stanu zabytków w Plsce. Celem jest także stwrzenie wykładni prządkującej sferę chrny pprzez wskazanie siedmiu pdstawwych zasad knserwatrskich: zasady primum nn ncere (p pierwsze nie szkdzić); zasady maksymalneg pszanwania ryginalnej substancji zabytku i wszystkich jeg wartści (materialnych i niematerialnych); zasady minimalnej niezbędnej ingerencji (pwstrzymywania się d działań niekniecznych); zasady, zgdnie, z którą usuwać należy t (i tylk t), c na ryginał działa niszcząc; zasady czytelnści i dróżnialnści ingerencji; zasady dwracalnści metd i materiałów; zasady wyknywania wszelkich prac zgdnie z najlepszą wiedzą i na najwyższym pzimie; Wymienine zasady dtyczą zarówn knserwatrów pracwników urzędów, prfesjnalnych knserwatrów - restauratrów dzieł sztuki, knserwatrów architektów, urbanistów, budwlanych, archelgów, badaczy, właścicieli i użytkwników, w tym duchwnych cdziennych knserwatrów zabytkwych świątyń. W rzdziale 2 Uwarunkwania chrny i pieki nad zabytkami, zagadnienia zstały pisane w spsób kreślający p pierwsze cel, a następnie kierunki działania. Dtyczy t w szczególnści stanu zabytków nieruchmych, ruchmych i archelgicznych, stanu zabytków techniki, pmników histrii, biektów z Listy Dziedzictwa Światweg UNESCO, (dla tych tematów wspólnym jest utwrzenie krajwej ewidencji w systemie cyfrwym raz mnitring stanu i spsbów wykrzystania), stanu służb knserwatrskich, stanu pieki nad zabytkami i wreszcie stanu uregulwań prawnych. Rzdział 3 Działania charakterze systemwym mówi pwiązaniu chrny zabytków z plityką eklgiczną, dtyczącą chrny przyrdy, architektniczną i przestrzenną, celną i plityką bezpieczeństwa państwa raz wypracwaniu strategii chrny dziedzictwa i wprwadzeniu jej d plityk sektrwych. W rzdziale 4 System finanswania mówine są aspekty stwrzenia sprawneg systemu finanswania chrny i pieki knserwatrskiej. W klejnym, rzdziale 5 Dkumentwanie, mnitrwanie i standaryzacja metd działania mówine jest dkumentwanie pprzez twrzenie systemu i stale aktualizwanych, elektrnicznych baz infrmacji zasbach raz stanie zabytków w Plsce i ich dkumentacji; wypracwanie spójneg systemu dkumentwania badań, stanu zachwania raz kreślania i certyfikacji wartści zabytkwych, wspólneg dla wszystkich typów zabytków; mnitrwanie - pprzez grmadzenie stale

14 aktualizwanej wiedzy stanie zachwania, pstępach i wynikach prac knserwatrskich i restauratrskich, zagrżeniach, prawidłwści zarządzania i bezpieczeństwie użytkwania biektów zabytkwych raz innych frmach chrny dziedzictwa raz ujednlicenie metd działań prfilaktycznych, knserwatrskich, restauratrskich i chrnnych. Rzdział 6 Kształcenie i edukacja, prusza fundamentalne zagadnienie stałej pracy nad wzrstem świadmści, dtyczącym wartści dziedzictwa kulturweg i jeg chrny w życiu i prawidłwym funkcjnwaniu spłeczeństwa. W rzdziale 7 Współpraca międzynardwa pisane są zagadnienia mające na celu wzmcnienie becnści Plski w światwym i eurpejskim śrdwisku działającym na rzecz chrny dziedzictwa kulturweg i prmcja plskich siągnięć w tej dziedzinie. Nardwa strategia rzwju kultury na lata Gminny Prgram Opieki nad Zabytkami gminy jest zbieżny z głównymi zadaniami Prgramu Operacyjneg nr 9 Dziedzictw kulturwe, d których należy intensyfikacja chrny i upwszechniania dziedzictwa kulturweg, w tym kmplekswa pprawa stanu zabytków raz rzwój klekcji muzealnych, pprawa stanu zachwania zabytków, zwiększenie nardweg zasbu dziedzictwa kulturweg (w tym także dziedzictwa archelgiczneg), kmplekswa rewalryzacja zabytków i ich adaptacja na cele inne niż kulturalne, zwiększenie rli zabytków i muzealiów w rzwju turystyki i przedsiębirczści pprzez twrzenie zintegrwanych nardwych prduktów turystycznych, pprawa warunków instytucjnalnych, prawnych i rganizacyjnych w zakresie chrny zabytków i ich dkumentacji, zabezpieczenie zabytków, muzealiów i archiwaliów przed skutkami klęsk żywiłwych, kradzieżami i nielegalnym wywzem za granicę raz na wypadek sytuacji kryzyswej i knfliktu zbrjneg. Główne załżenia dkumentu, wytyczające kierunki przy twrzeniu gminneg prgramu pieki nad zabytkami t m.in. działania zmierzające d aktywneg zarządzania zasbami materialneg dziedzictwa kulturweg pprzez pprawę stanu zabytków, zwiększenie ich dstępnści dla turystów, inwestrów, mieszkańców, m.in. pprzez adaptacje, zwiększenie atrakcyjnści reginów pprzez wykrzystanie przez nie wartści wynikających z lkalneg zasbu dziedzictwa kulturweg raz edukacja i wdrażanie metd nwczesneg administrwania związane z chrną i zachwaniem zabytków. Beneficjentami prgramu mgą być m.in. samrządwe instytucje kultury i jednstki samrządu terytrialneg. Zadania prgramu będą realizwane pprzez: Prirytet 1. Rewalryzacja zabytków nieruchmych i ruchmych, realizwany bez udziału śrdków eurpejskich, dtyczący bezpśredni: rewitalizacji histrycznych bszarów miejskich; chrny i zachwania krajbrazu kulturweg wsi; rewitalizacji, rewalryzacji, knserwacji, renwacji, mdernizacji i adaptacji na cele inne niż kulturalne histrycznych biektów i zespłów zabytkwych wraz z ich tczeniem, w tym zespłów frtyfikacyjnych raz budwli brnnych, parków i grdów; rewalryzacji i knserwacji zabytków budwnictwa drewnianeg; rewalryzacji zabytkwych cmentarzy raz renwacji, chrnie i zachwaniu miejsc pamięci i martyrlgii w kraju i za granicą; prwadzenia badań archelgicznych i zabezpieczenia zabytków archelgicznych; knserwacji zabytków ruchmych (niewchdzących w skład zasbów muzealnych), w tym w szczególnści wystrju i histryczneg wypsażenia kściłów w kraju i zagranicą;

15 dkumentwania zabytków (w tym badania naukwe i inwentaryzacja) w kraju i za granicą; zabezpieczenia przed skutkami klęsk żywiłwych, zniszczeniem, kradzieżą i nielegalnym wywzem zagranicę zabytków ruchmych i nieruchmych; chrny zabytków na wypadek sytuacji kryzyswych i knfliktu zbrjneg. Prirytet 2. Rzwój i knserwacja klekcji muzealnych, realizwany bez udziału śrdków eurpejskich, dtyczący bezpśredni: zakupu dzieł sztuki i klekcji dla instytucji muzealnych; zakupu stardruków i archiwaliów; knserwacji i digitalizacji muzealiów, archiwaliów, stardruków, księgzbirów raz zbirów filmwych w kraju i za granicą; wspierania muzealnych pracwni knserwatrskich raz nwych technik knserwacji zabytków ruchmych; dfinanswania wyknania kpii stardruków i inkunabułów. Nardwy Prgram Kultury Ochrna zabytków i dziedzictwa kulturweg na lata i Sektrwy Prgram Operacyjny Rzwój Kultury i Zachwanie Dziedzictwa Kulturweg. Nardwy Prgram Kultury Ochrna zabytków i dziedzictwa kulturweg wynika z Nardweg Planu Rzwju (uchwalneg Ustawą z dn r. Dz. U. z 2004 r. nr 116, pz. 1206). Służy n d wdrażania Nardwej Strategii Rzwju Kultury w sferze dtyczącej pieki nad zabytkami. Jak uzupełnienie tych dkumentów, funkcjnuje również Sektrwy Prgram Operacyjny Rzwój kultury i zachwanie dziedzictwa kulturweg przyjęty przez rząd we wrześniu 2005 r. Za cel strategiczny prgramu peracyjneg przyjęt twrzenie warunków dla wzrstu knkurencyjnści i znaczenia kultury, jak czynnika rzwju spłeczn-eknmiczneg. Cel ten będzie realizwany między innymi pprzez realizację prirytetów w zakresie chrny i zachwanie dziedzictwa kulturweg znaczeniu pnadreginalnym, budwę i rzbudwę infrastruktury kultury znaczeniu pnadreginalnym, rzwój infrastruktury kultury i chrna dziedzictwa kulturweg znaczeniu pnadreginalnym raz renwację i knserwację zabytków ruchmych. W kntekście Gminneg Prgramu Opieki nad Zabytkami gminy najbardziej isttne jest statnie z wymieninych działań. Działanie ukierunkwane jest na prjekty z zakresu chrny ruchmych biektów dziedzictwa kulturweg znaczeniu międzynardwym, gólnkrajwym i pnadreginalnym. Celem realizacji działania jest zachwanie dla przyszłych pkleń ruchmych biektów dziedzictwa kulturweg pprzez renwację, knserwację, a także zabezpieczenie przed zniszczeniem, kradzieżą i nielegalnym wywzem pza granice kraju. W ramach działania d realizacji przewiduje się prjekty infrastrukturalne wartści pwyżej 100 tys. eur. Wśród kwalifikujących się prjektów są między innymi knserwacja i digitalizacja muzealiów, archiwaliów, stardruków, księgzbirów raz zbirów filmwych; knserwacja innych zabytków ruchmych (niewchdzących w skład zasbów muzealnych), w tym w szczególnści wystrju i histryczneg wypsażenia kściłów; wspieranie rzwju muzealnych pracwni knserwatrskich raz nwych technik knserwacji zabytków ruchmych; zabezpieczenie przed skutkami klęsk żywiłwych, zniszczeniem, kradzieżą i nielegalnym wywzem zagranicę zabytków ruchmych i nieruchmych; twrzenie kmplekswych systemów infrmacji zabezpieczeń przed nielegalnym wywzem dzieł sztuki przez granice raz zabezpieczenie zabytków ruchmych przed kradzieżą i zniszczeniem. Beneficjentami Prgramu mgą być między innymi jednstki samrządu terytrialneg, ich związki i stwarzyszenia, rganizacje pzarządwe działające na zasadzie nn-prfit, kściły i związki wyznaniwe raz archiwa.

16 4.2 Relacje Gminneg Prgramu Opieki nad Zabytkami z dkumentami wyknanymi na pzimie wjewództwa i pwiatu Gminny Prgram Opieki nad Zabytkami gminy wykazuje zgdnść zarówn z prgramami charakterze wjewódzkim jaki pwiatwym, a w szczególnści z następującymi prgramami strategicznym ii ich celami: Wjewódzki Prgram Opieki nad Zabytkami w Wjewództwie Lubelskim (Uchwała Nr IX/13/2011 przyjęta przez Sejmik Wjewództwa Lubelskieg dnia r.) Pierwszy cel strategiczny Wjewódzkieg Prgramu Opieki nad Zabytkami Wjewództwa Lubelskieg kreśln jak Wzmcnienie ptencjału dziedzictwa kulturweg wjewództwa lubelskieg jak elementu rzwju spłeczn-gspdarczeg reginu. Zstał również znaczny drugi cel strategiczny, który kreśln jak "Wykrzystanie dziedzictwa kulturweg Lubelszczyzny w działaniach prmcyjnych i edukacyjnych wpływających na rzwój spłeczn-eknmiczny. Cele te pdzieln następnie na cele strategiczne, prirytety a następnie na działania. Pierwszy Cel strategiczny wymienia : Cel peracyjny 1. Ochrna zabytków materialnych i pieka nad zabytkami materialnymi : Prirytet 1. Kształtwanie krajbrazu kulturweg zintegrwanie chrny dziedzictwa i krajbrazu kulturweg raz śrdwiska przyrdniczeg : działania na rzecz pdnszenia świadmści spłeczeństwa na temat wartści pisywanych pd pjęciem krajbrazu kulturweg; prmwanie wbec jednstek samrządu terytrialneg nwczesnej frmy chrny krajbrazu kulturweg w pstaci parku kulturweg; działania na rzecz pwstrzymania na bszarach wjewództwa lubelskieg degradacji krajbrazu kulturweg, jeg zachwania raz wyekspnwania jeg wartści estetyczn-widkwych; mnitring i aktualizacja uregulwań w zakresie chrny zabytków pieki nad zabytkami w dkumentach strategicznych jednstek samrządu terytrialneg; działania na rzecz pracwania gminnych prgramów pieki nad zabytkami. Prirytet 2. Rzwój działań w zakresie chrny zabytków i pieki nad zabytkami w celu zahamwania prcesów ich degradacji i pprawy stanu zachwania : stała chrna wartści układów przestrzennych (urbanistycznych i ruralistycznych na bszarze wjewództwa lubelskieg); działania zmierzające d plepszenia stanu zachwania zabytków na bszarze wjewództwa lubelskieg, z uwzględnieniem budwnictwa drewnianeg, zabytków i bszarów pprzemysłwych i pwjskwych; zakńczenie prac nad gminnymi ewidencjami zabytków; upwszechnienie mechanizmu udzielania dtacji na prace knserwatrskie, restauratrskie lub rbty budwlane przy zabytku wpisanym d rejestru przez rgany stanwiące jednstki samrządu terytrialneg na zasadach kreślnych przez jednstki;

17 intensyfikacja kmplekswych działań w zakresie chrny zabytków i pieki nad zabytkami pzstającymi w psiadaniu jednstek samrządu terytrialneg. Prirytet 3. Wprwadzanie nwczesnych frm w zarządzaniu, rganizacji i działalnści instytucji muzeów, muzeów na wlnym pwietrzu raz innymi instytucji charakterze muzealnym : prmcja instytucji muzeum jak narzędzia chrny zabytków i miejsca wypracwania wzrca pieki nad zabytkami; wykrzystanie nwczesnych technlgii w działalnści statutwej muzeów w celu przyciągnięcia dbircy; Prirytet 4. Aktywizacja spłeczeństwa w celu wykrzystania zabytków dla celów spłeczn-eknmicznych : pdnszenie pzimu świadmści wartści krajbrazu kulturweg jak elementu niezbędneg d rzwju przemysłów czasu wlneg; twrzenie mechanizmów włączających dziedzictw kulturwe w nwczesny bieg gspdarczy (przemysłów czasu wlneg i przemysłów kultury.) Cel peracyjny 2. Ochrna niematerialneg dziedzictwa kulturweg : Prirytet 1. Zachwanie autentyczneg reginalneg dziedzictwa: przyjęcie i upwszechnienie wyróżnika autentycznści reginów Lubelszczyzny; pgłębianie frm współpracy śrdwiska naukweg z samrządami w prcesie ustalania autentycznści reginalnych wartści kulturwych; wspieranie aktywnści lkalnej w działaniach mających na celu uświadmienie wagi niematerialneg dziedzictwa kultury dla zachwania własnej tżsamści i znaczenia pieki nad tym dziedzictwem; prwadzenie planwych działań wspierających dziedzictw niematerialne raz włączenia jeg chrny d różnych prgramów edukacyjnych; realizwanie studiów naukwych dtyczących chrny dziedzictwa niematerialneg, zwłaszcza zagrżneg; wspieranie prgramów badawczych dtyczących dziedzictwa, zapewniających archiwizację i udstępnienie ich efektów; twrzenie mżliwści przekazywania przez twórców ludwych swej wiedzy, umiejętnści i dświadczeń zawdwych młdemu pkleniu; wspieranie działań w zakresie pieki i chrny niematerialneg dziedzictwa kulturweg; kntynuacja prac badawczych i dkumentacyjnych zmierzających d stwrzenia pełnej inwentaryzacji zasbów niematerialnych dziedzictwa kulturweg; staranie umieszczenie wybranych zabytków eurpejskich i światwej liście dziedzictwa kulturweg;

18 inspirwanie rganizacji imprez kultywujących reginalne dziedzictw kultury niematerialnej. Prirytet 2. Zarządzanie niematerialnym dziedzictwem kulturwym, ze szczególnym uwzględnieniem działań zrientwanych na wymiar eknmiczn-spłeczny : stwarzanie dgdnych warunków d rzwju przemysłów jak drgi przeciwdziałania wykluczeniu spłecznemu i wzrstwi gspdarczemu; wzmcnienie działań związanych z rzwjem usług turystycznych na terenach wiejskich nie bjętych d tej pry takimi prgramami; aktywny marketing niematerialneg dziedzictwa kulturweg, jak niepwtarzalnej atrakcji turystycznej wjewództwa; prpagwanie publikacji reginalnych raz wydawnictw ppularyzujących dziedzictw kulturwe Lubelszczyzny. Natmiast drugi Cel strategiczny wymienia : Cel Operacyjny 1. Edukacja w zakresie dziedzictwa kulturweg : Prirytet 1. Pgłębianie wiedzy spłeczeństwa dziedzictwie kulturwym w celu pdniesienia świadmści, wrażliwści i aktywnści w tym zakresie : pgłębianie wiedzy materialnym dziedzictwie kulturwym i idei jeg chrny przy użyciu nwczesnych technlgii, mediów raz różnrdnych frm edukacji spłecznej; ppularyzacji akcji edukacyjnych na rzecz niematerialneg dziedzictwa kulturweg d wzmacniania spłecznej świadmści mieszkańców Lubelszczyzny; wspieranie działań edukacyjnych charakterze reginalnym związanym z ubieganiem się Lublina tytuł Eurpejskiej Stlicy Kultury 2016; edukacja użytkwników i właścicieli biektów zabytkwych w zakresie zasad knserwatrskich (prfilaktyki, etyki, i zabezpieczeń biektów zabytkwych przed kradzieżą, pżarami, pwdzią itp.); wspieranie rganizwania praktyk studenckich i staży, mających na celu dkumentwanie zasbu dziedzictwa kulturweg wjewództwa; edukacja na rzecz dialgu międzykulturweg w parciu dziedzictw kulturwe Lubelszczyzny; Cel peracyjny 2. Prmcja dziedzictwa kulturweg Lubelszczyzny: Prmwanie zasbów dziedzictwa materialneg i niematerialneg na rzecz wzmcnienia rzwju spłeczn-eknmiczneg wjewództwa. rzwijanie nwczesnych frm prmcji wjewództwa wykrzystującej bgactw dziedzictwa materialneg i niematerialneg jak czynnika rzwju spłeczn-eknmiczneg; prmcja istniejących szlaków kulturwych raz prpagwanie ich twrzenia jak isttnych działań dla prmcji reginu;

19 prmcja turystyki kulturalnej pprzez rganizację międzynardwych wydarzeń i przedsięwzięć kulturalnych; wzmacnianie współpracy transgranicznej wjewództwa lubelskieg z partnerami białruskimi i ukraińskimi w zakresie wspólnej prmcji; prmcja walrów niewykrzystywanych biektów zabytkwych, jak miejsc dgdnych d nadania im isttnych funkcji gspdarcz-eknmicznych; prmcja wiedzy spłecznej dtyczącej przemysłów kultury jak isttneg ptencjału sektra spłeczn-eknmiczneg; prmcja krajbrazu kulturweg wjewództwa lubelskieg jak atrakcyjnych miejsc dla aktywnści filmwej. Plan Zagspdarwania Przestrzenneg Wjewództwa Lubelskieg (Uchwała Nr XLV/597/02 przyjęta przez Sejmik Wjewództwa Lubelskieg dnia 29 lipca 2002 r.) Teza sfrmułwana w Planie Zagspdarwania Przestrzenneg Wjewództwa Lubelskieg mówi tym, iż bszar administracyjny państwa psiada liczne, zróżnicwane pd względem genezy pchdzenia, frm funkcjnalnych, przestrzennych, budwlanych i architektnicznych zespły i biekty zabytkwe. Kierunki plityki przestrzennej zawarte w Planie zstały pwiązane z kreślnymi w strategii rzwju wjewództwami celami strategicznymi. Najważniejsze zapisy dtyczące zabytków nieruchmych zawarte są w I., rzdz. IX, p.9. Kultura, w którym scharakteryzwan wszystkie isttne kulturwe składniki przestrzeni pdlegające chrnie, badanim, walryzacji, cenie zagrżeń raz prgramm rzwju ( w tym rewitalizacji, reknstrukcji i rewalryzacji), a także reaktywacji turystycznej w dniesieniu d dawnych szlaków handlwych, pwiązanych z siecią sadniczą. Za wyjątkw isttny pdpunkt należy uznać ten dtyczący miejsc pamięci związanych z ważnymi dla nardu i państwa wydarzeniami, w tym, szczególnie z histrią walki niepdległść w czasach przbirwych, II Rzeczypsplitej, II Wjny Światwej (ze szczególnym uwzględnieniem Hlcaustu) i histrią najnwszą. W myśl Planu kierunki plityki przestrzennej pwiązane zstały z działaniami na rzecz rzwju kultury i chrny walrów przyrdnicz-krajbrazwych reginu. Ważne dla chrny dziedzictwa kulturweg są przyjęte w Planie zasady, wśród których isttne znaczenie dla chrny zabytków i pieki nad zabytkami mają przede wszystkim: chrna zasbów kultury materialnej i niematerialnej raz utrzymanie ładu przestrzenneg w brębie dawnych układów urbanistycznych i bszarów prpnwanych d chrny krajbrazu kulturweg (w tym parków kulturwych); przeznaczanie bszarów predestynwanych d chrny przyrdniczej i krajbrazwej raz biektów stanwiących dziedzictw kulturwe różnym reżimie chrnnym, parte dkładne rzpznanie zasbów, walryzację terenu i kreślenie dprnści śrdwiska na antrppresję; twrzenie spójneg systemu eklgiczneg pprzez rzwój wielkprzestrzennych bszarów chrny śrdwiska naturalneg i kulturweg; prmcja bszarów kncentracji walrów turystycznych, zespłów i biektów zabytkwych w celu ich gspdarczeg wykrzystania, zasada maksymalnej integracji działań na rzecz chrny śrdwiska, w szczególnści walrów krajbrazwych, przyrdy, chrny biróżnrdnści przyrdy i krajbrazu kulturweg w

20 sferze badawczej, spłeczn gspdarczej i eknmicznej raz w wjewódzkich prgramach sektrwych, na bszarach transgranicznych i na bszarach stykwych z sąsiednimi wjewództwami, graniczanie negatywnych skutków działalnści urządzeń infrastruktury technicznej, spłecznej i gspdarczej raz różnych frm aktywnści spłecznej i gspdarczej na śrdwisk naturalne i kulturwe. Zaktualizwana Strategia Rzwju Wjewództwa Lubelskieg na lata (Uchwała Nr XXXI/545/09 przyjęta przez Sejmik Wjewództwa Lubelskieg dnia 27 kwietnia 2009 r.) Strategia ta wymienia szerk rzumiane dziedzictw kulturwe jak jeden z ważniejszych ptencjałów rzwjwych wjewództwa lubelskieg bk śrdwiska naturalneg. Dynamiczny rzwój turystyki mże być rzwijany pprzez prmcję charakterystycznej różnrdnści śrdwiska kulturweg i naturalneg Lubelszczyzny. W ramach pszczególnych bszarów prirytetwych cele peracyjne będą mżliwe d siągnięcia pprzez realizację knkretnych kierunków działań. W dniesieniu d szerk pjęteg dziedzictwa kulturweg wyznaczn następujące prirytety, ich cele raz pszczególne działania. Prirytet 2. Rzwój nwczesneg spłeczeństwa i zasbów ludzkich dstswanych d wymgów gspdarki partej na wiedzy : Cel 2.5. Wzmcnienie i wykrzystanie kapitału kulturweg i spłeczneg w reginie : kształtwanie pstaw bywatelskich raz rzwój różnych frm spłeczeństwa bywatelskieg (w tym : edukacja i prmwanie krzystnych pstaw spłecznych, innwacyjnych, preklgicznych, wlntariatu, pbudzanie aktywnści spłecznści lkalnych raz kształtwanie tżsamści reginalnej i lkalnej); wsparcie rzwju sektra kultury (w tym : wzmacnianie instytucji kultury, twrzenie atrakcyjnej i kmplekswej ferty rganizacji kulturalnych); wspieranie inicjatyw przeciwdziałających trwałej emigracji z reginu; zwiększenie ptencjału instytucji pzarządwych raz wsparcie ich w ramach różnych frm zatrudnienia; upwszechnianie kultury raz wzrst uczestnictwa spłeczeństwa w szerk pjętym życiu kulturalnym. Prirytet 3. Pprawa atrakcyjnści i spójnści terytrialnej wjewództwa lubelskieg : Cel 3.2. Zachwanie i wzmcnienie różnrdnści przyrdniczej, krajbrazwej i kulturwej. Realizacja teg celu należy d kluczwych elementów Strategii. Stwierdzn, iż dziedzictw kulturwe jest zagrżne pprzez degradację techniczną biektów zabytkwych i zanikanie krajbrazu, brak pwszechnej świadmści mieszkańców c d wartści istniejąceg dziedzictwa histryczneg raz słabe rzpznanie zasbów kulturwych na pzimie lkalnym. Realizacja przyjęteg celu ma przyczynić się d zachwania cennych zabytków architektury i budwnictwa, rzwju bazy materialnej instytucji kulturtwórczych, utrzymania ciągłści tradycji i tżsamści mieszkańców pprzez identyfikację z miejscem zamieszkania, zmniejszania dysprprcji w dstępnści d usług kultury ludnści w zależnści d miejsca zamieszkania.