HYBRYDOWA WIZUALIZACJA KARTOGRAFICZNA REFERENCYJNYCH BAZ DANYCH TYPU MRDB HYBRID CARTOGRAPHIC VISUALISATION OF MULTIRESLOUTION REFERENCE DATABASES

Transkrypt

1 HYBRYDOWA POLSKIE WIZUALIZACJA TOWARZYSTWO KARTOGRAFICZNA INFORMACJI REFERENCYJNYCH PRZESTRZENNEJ BAZ DANYCH TYPU MRDB ROCZNIKI GEOMATYKI 2011 m TOM IX m ZESZYT 2(46) 23 HYBRYDOWA WIZUALIZACJA KARTOGRAFICZNA REFERENCYJNYCH BAZ DANYCH TYPU MRDB HYBRID CARTOGRAPHIC VISUALISATION OF MULTIRESLOUTION REFERENCE DATABASES Andrzej G³a ewski Laboratorium GIS, Zak³ad Kartografii, Wydzia³ Geodezji i Kartografii Politechnika Warszawska S³owa kluczowe: mapa mentalna, mapa hybrydowa, baza typu MRDB, dane referencyjne Keywords: mental map, hybrid map, MRDB, reference data Wstêp Zbiory danych referencyjnych o ró nej szczegó³owoœci stanowi¹ coraz czêœciej podstawê budowy nowych zbiorów i baz danych tematycznych, tym bardziej, e dostêp do nich zosta³ otwarty poprzez internetow¹ drogê udostêpniania wizualizacjê geoportalow¹. Wizualizacja ta mo e z powodzeniem udostêpniaæ informacje w postaci tzw. mapy hybrydowej, integruj¹cej dane zapisane w modelu kartograficznym (znakowym) i teledetekcyjnym (zwanym obrazowym). ¹czy wiêc obraz kreskowy (wektorowy) z obrazem tonalnym (fotograficznym). Integracja ta zachodzi na wielu p³aszczyznach i daje mo liwoœæ uzyskania obrazu wzbogaconego w stosunku do pojedynczych modeli sk³adowych, a jednoczeœnie jest ³atwiej interpretowana przez odbiorcê. Z drugiej strony coraz szersze zastosowanie zyskuj¹ bazy danych przestrzennych typu wieloreprezentacyjnego (wielorozdzielcze), czyli takie, w których informacja jest zwi¹zana z ró nymi poziomami uogólnienia, a wiêc klasy obiektów s¹ modelowane na ró nych poziomach dok³adnoœci (ang. Level of Detail LoD), a tak e obiekty mog¹ posiadaæ wiele reprezentacji. Artyku³ przedstawia wskazania metodyczne wykorzystania wizualizacji hybrydowej do prezentacji baz danych referencyjnych, wypracowane w ramach projektu badawczego NCN pt. Opracowanie metodyki zasilania, generalizacji, wizualizacji i prowadzenia analiz przestrzennych w œrodowisku wielorozdzielczej bazy danych topograficznych BDG, prowadzonego przez Wydzia³ Geodezji i Kartografii PW. Projekt ten zbiega siê w czasie z opracowaniem produkcyjnym ogólnokrajowej bazy danych referencyjnych modelowanej wg zasad Wytycznych Technicznych TBD, prowadzonym przez GUGiK jako przedsiêwziêcie finansowane przez Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego w ramach 7. Osi Priorytetowej Progra-

2 24 ANDRZEJ G A EWSKI mu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka pt. Georeferencyjna Baza Danych Obiektów Topograficznych (GBDOT) wraz z Krajowym Systemem Zarz¹dzania. Podstaw¹ do rozpoczêcia prac w tym zakresie z pewnoœci¹ pozostaj¹ wyniki zakoñczonego w 2009 r. projektu celowego KBN/MNiSW pt. Metodyka i procedury integracji, wizualizacji, generalizacji i standaryzacji baz danych referencyjnych dostêpnych w zasobie geodezyjnym i kartograficznym oraz ich wykorzystania do budowy baz danych tematycznych. Podstawy i za³o enia metodyki opracowania wizualizacji hybrydowych W umyœle cz³owieka funkcjonuje specyficzny model rzeczywistoœci geograficznej zwany map¹ mentaln¹. Model ten powstaje na drodze w³asnych doœwiadczeñ, pod wp³ywem bezpoœredniego odbioru przestrzeni geograficznej oraz interpretacji ró nych systemowych modeli tej przestrzeni i rozwija siê od najm³odszych lat kszta³cenia wraz z ogóln¹ œwiadomoœci¹ cz³owieka w sposób wielop³aszczyznowy, odniesiony do ró nych zagadnieñ i do coraz szerszych obszarów (rys. 1). Charakteryzuje siê obiektow¹ organizacj¹ (cz³owiek postrzega rzeczywistoœæ przestrzenn¹ wyró niaj¹c interesuj¹ce go kategorie obiektów) oraz wieloskalowoœci¹, poniewa ró ne kategorie obiektów s¹ zapamiêtywane na ró nym poziomie uogólnienia. Posiada te cechê du ej wiernoœci orygina³owi, pomimo braku precyzyjnego osadzenia matematycznego (œcis³ej georeferencji), a relacje przestrzenne pomiêdzy jego elementami s¹ wa n¹ czêœci¹ tego modelu (jest topologicznie zgodny z obserwowan¹ rzeczywistoœci¹). W rozwoju mapy mentalnej ogromn¹ rolê odgrywa kontakt z modelami systemowymi opisuj¹cymi rzeczywistoœæ geograficzn¹, takimi jak mapy czy obrazy satelitarne. Wyró niono (G³a ewski, 2006) trzy kategorie tych modeli, ró ni¹ce siê zarówno sposobem obrazowania przestrzeni geograficznej, jak i gam¹ zastosowañ. S¹ to: model topograficzny (bazodanowy) ang. Digital Landscape Model (DLM), model kartograficzny (znakowy) ang. Digital Cartogaphic Model (DCM) oraz model teledetekcyjny (obrazowy) ang. Digital Image Model (DIM). Okreœlenie model wystêpuje tu w znaczeniu cyfrowej reprezentacji okreœlonego typu kartograficznej celowo uogólnionej i formowanej przez system znaków kartograficznych oraz teledetekcyjnej najczêœciej fotograficznej, o formie obrazu tonalnego. Jeœli w poprawny sposób zintegrowaæ w jednej wizualizacji dwa typy modeli: teledetekcyjny (DIM) i kartograficzny (DCM), to taka hybrydowa mapa bêdzie du o ³atwiej odbierana, jej treœæ bêdzie ³atwiejsza w interpretacji, a wp³yw na rozwój œwiadomoœci przestrzennej i modelu mentalnego u ytkownika bêdzie du o wiêkszy ni w przypadku zwyk³ej mapy, zdjêcia lotniczego, czy obrazu satelitarnego. Mapa hybrydowa jest wiêc tak¹ wizualizacj¹ (czyli typem uzmys³owienia) geoinformacji, która powstaje poprzez integracjê dwu kategorii modeli rzeczywistoœci geograficznej, które, co prawda bliskie sobie, nios¹ ze sob¹ ró ne znaczenia i maj¹ ró ne zastosowania. Powstaje w ten sposób nowa jakoœæ, która niesie ze sob¹ nowe wyzwania wizualizacyjne, ale te ujawnia nowe jakoœci, zw³aszcza w wizualizacji danych referencyjnych. Modelem znakowym kartograficznym podlegaj¹cym integracji w wizualizacji hybrydowej jest najczêœciej mapa wykorzystuj¹ca wektorowy model danych przestrzennych, powsta³a na drodze wizualizacji wybranych klas obiektów modelu topograficznego (DLM). Natomiast model teledetekcyjny obrazowy (DIM) stanowi zarejestrowany obraz (satelitarny lub lotniczy) powierzchni Ziemi, przetworzony do postaci ortofotomapy. Aby mo na by³o

3 HYBRYDOWA WIZUALIZACJA KARTOGRAFICZNA REFERENCYJNYCH BAZ DANYCH TYPU MRDB 25 mówiæ o wizualizacji hybrydowej obie kategorie modeli musz¹ spe³niaæ szereg warunków, umo liwiaj¹cych ich integracjê na czterech p³aszczyznach: geometrycznej, czasowej, graficznej oraz formalnej. P³aszczyzna geometryczna integracji odnosi siê najœciœlej do w³asnoœci integrowanych zbiorów danych i dotyczy: ich odniesienia matematycznego (systemu wspó³rzêdnych), dok³adnoœci (zwi¹zanej z precyzj¹ pozyskania i zapisu danych), poziomu szczegó³owoœci (wynikaj¹cego z przyjêtego uogólnienia pojêciowego, np. tzw. generalizacji pierwotnej). O ile problemy zbli enia dok³adnoœci i szczegó³owoœci zbiorów danych przestrzennych s¹ istotne w hybrydowej wizualizacji, o tyle problem ró nic co do systemu wspó³rzêdnych zbiorów danych ma mniejsze znaczenie wobec mo liwoœci dynamicznej transformacji przestrzennej uk³adów odniesienia, dostêpnej od dawna w narzêdziach GIS, a obecnie tak e implementowanej w internetowych serwerach map. P³aszczyzna czasowa integracji odnosi siê do dat pozyskania danych, które powinny byæ na tyle zbli one, aby z ich ró nic nie wynika³y zasadnicze rozbie noœci w treœci integrowanych modeli. W praktyce nie istnieje problem aktualnoœci modelu obrazowego, zw³aszcza w przypadku danych satelitarnych, dostêpnych na bie ¹co. Istotne jest wskazanie w treœci metadanych informacji o datach opracowania komponentów wizualizacji hybrydowej, co pozwala na unikniêcie nieporozumieñ, wynikaj¹cych zw³aszcza z ró nej, czêsto odleg³ej czasowo, aktualnoœci komponentów wektorowych mapy. Na p³aszczyÿnie graficznej (wizualnej) komponenty mapy hybrydowej s¹ zintegrowane, jeœli tworz¹ one razem harmonijn¹ wizualizacjê, spe³niaj¹c¹ podstawowe wymogi stawiane przed wszystkimi mapami: czytelnoœæ i jednoznacznoœæ przekazu, zgodne z za³o eniami zró nicowanie planów percepcyjnych, czy roz³¹cznoœæ znaków kartograficznych. Ten rodzaj integracji osi¹gn¹æ mo na drog¹ swego rodzaju regionalizacji (klasyfikacji) obrazu teledetekcyjnego za pomoc¹ takiej zmiennej graficznej jak przezroczystoœæ, odniesionej do znaków graficznych prezentuj¹cych dane wektorowe. Natomiast p³aszczyzna formalna integracji elementów mapy hybrydowej zwi¹zana jest z formatami danych stosowanymi do pozyskiwania, wymiany i udostêpniania treœci tych elementów. W przypadku wykorzystania oprogramowania internetowego serwera map, sposób zintegrowania komponentów mapy hybrydowej wynika z zastosowanych us³ug sieciowych (web services). Jeœli serwer mapowy korzysta z wielu Ÿróde³, to, maj¹c do czynienia z tzw. serwisem mieszanym (mashup), nale y zweryfikowaæ poprawnoœæ po³¹czenia i sposobu realizacji us³ug mapowych, które bêd¹ wykorzystywane ³¹cznie i mog¹ prowadziæ do hybrydowej wizualizacji danych przestrzennych. Specyfika baz typu MRDB W ostatniej dekadzie tendencj¹ ogólnoœwiatow¹ w rozwoju baz danych geograficznych sta³o siê wykorzystanie formy MRDB (Multiresolution/Multirepresentation DataBase), czyli wielorozdzielczej/wieloreprezentacyjnej bazy danych. Taka postaæ bazy danych umo liwia tworzenie i funkcjonowanie jednolitej struktury (zarówno pojêciowej jak i fizycznej) dla danych odniesionych do ró nych poziomów uogólnienia pojêciowego (wielorozdzielczoœæ) czy te posiadaj¹cych wiele reprezentacji, zale nych od poziomu dok³adnoœci LoD (wieloreprezentacyjnoœæ). Zwykle obie te cechy modelu wystêpuj¹ jednoczeœnie. Trudnoœæ w modelowaniu polega na poprawnym zdefiniowaniu relacji pomiêdzy obiektami reprezentuj¹cymi (na ró nych poziomach szczegó³owoœci) ten sam obiekt rzeczywisty oraz na zachowaniu spójnoœci pojêciowej ca³ego modelu. Korzyœci z zastosowania takiego podejœcia s¹ nie do przece-

4 26 ANDRZEJ G A EWSKI nienia, poniewa baza danych zawiera implementacjê zasad i strukturê wyników generalizacji kartograficznej modelu topograficznego (DLM), a wiêc modeluje wszystkie niezbêdne w analizach przestrzennych i wizualizowaniu klasy obiektów wraz z relacjami zachodz¹cymi miêdzy nimi. To dlatego pojawia siê mo liwoœæ wieloskalowej analizy danych przestrzennych przy u yciu rozszerzonej wersji jêzyka SQL (MultiSQL), który jest w fazie koncepcyjnego opracowania, a tak e mo liwoœæ propagacji danych wewn¹trz bazy, co prowadzi do automatycznego jej zasilania na kolejnych poziomach uogólnienia. W przypadku baz danych referencyjnych o du ej liczbie klas obiektów i szerokiej atrybutyzacji du ego znaczenia nabiera spójnoœæ modelu pojêciowego wszystkich klas obiektów zwi¹zanych z wieloma poziomami uogólnienia. Co naturalnie generuje trudnoœci, chocia by w postaci koniecznoœci zbudowania jednoznacznych relacji pomiêdzy wieloma reprezentacjami obiektów rzeczywistych, s³u ¹cych tak e jednakowej identyfikacji obiektów na ró nych poziomach szczegó³owoœci bazy. Stosowane s¹ trzy metody zapewnienia tej identyfikacji: m wariant atrybutowy, który zak³ada, e wszystkie obiekty przechowywane s¹ w jednym zbiorze danych, a ró nicowanie poziomu uogólnienia (LoD) realizowane jest przez okreœlenie specyficznych, w³aœciwych dla danego poziomu, atrybutów geometrycznych i opisowych, m wariant z do³u do góry (bottom up), który zak³ada istnienie dwóch lub wiêcej zbiorów danych, po³¹czonych atrybutem okreœlaj¹cym LoD na danym poziomie uogólnienia, m wariant z góry na dó³ (top down) umo liwiaj¹cy budowanie po³¹czeñ od obiektu uogólnionego do elementów Ÿród³owych (np. od terenu zabudowy do poszczególnych budynków). Interesuj¹cy przyk³ad konstruowania modelu bazy MRDB zaproponowali Hampe, Anders i Sester (2003) w niemieckim projekcie WIPKA. Autorzy wykorzystuj¹c model pojêciowy i dwa poziomy uogólnienia funkcjonuj¹cej w RFN bazy danych topograficznych ATKIS: DLM Basis i DLM 50, odpowiadaj¹ce w sensie dok³adnoœci geometrycznej opracowaniom skalach 1: 5000 oraz 1: , opracowali koncepcjê bazy wieloreprezentacyjnej. Docelowym za³o- eniem projektu WIPKA jest zbudowanie bazy MRDB integruj¹cej wszystkie poziomy skalowe niemieckiego systemu ATKIS, od DLM Basis do DLM 1mln oraz dane glebowe i geologiczne. Wdra ana obecnie w RFN na szczeblu federalnym koncepcja integracji pozwala na pe³ne zintegrowanie danych katastralnych (ALKIS) i topograficznej bazy danych (DLM Basis) i mo e byæ uznana za pocz¹tkow¹ fazê budowy pe³nej urzêdowej bazy typu MRDB. Koncepcja wielorozdzielczej bazy danych georeferencyjnych W naszym kraju przez ostatnie 5 lat zweryfikowano dwa podejœcia do budowy bazy danych referencyjnych typu MRDB. Nie s¹ to rozwi¹zania opcjonalne, czy te konkurencyjne, równie dlatego, e pojawia³y siê ewolucyjnie, wpisuj¹c siê doskonale w warunki infrastrukturalne panuj¹ce w dwóch okresach: oraz Rok 2009 rozdziela te okresy z kilku powodów: w Polsce rozpoczêto wtedy praktyczne wdra anie przepisów przyjêtej w 2007 roku dyrektywy INSPIRE; zakoñczono projekt celowy KBN/MNiSW pt. Metodyka i procedury integracji, wizualizacji, generalizacji i standaryzacji baz danych referencyjnych dostêpnych w zasobie geodezyjnym i kartograficznym oraz ich wykorzystania do budowy baz danych tematycznych; a tak e rozpoczêto opracowanie produkcyjne ogólnokrajowej bazy

5 HYBRYDOWA WIZUALIZACJA KARTOGRAFICZNA REFERENCYJNYCH BAZ DANYCH TYPU MRDB 27 danych referencyjnych modelowanej wg zasad Wytycznych Technicznych TBD, prowadzone przez G³ówny Urz¹d Geodezji i Kartografii (GUGiK) jako przedsiêwziêcie finansowane przez Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego w ramach 7. Osi Priorytetowej Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka pt. Georeferencyjna Baza Danych Obiektów Topograficznych (GBDOT) wraz z Krajowym Systemem Zarz¹dzania. Pierwsza koncepcja zastosowania modelu MRDB w odniesieniu do bazy danych referencyjnych pojawi³a siê w ramach wspomnianego projektu celowego KBN/MNiSW. Projekt ten zosta³ zakoñczony wieloma wdro eniami gotowych systemów i konceptualnymi modelami baz danych. Wœród nich zawarto szczegó³ow¹ koncepcjê Wielorozdzielczej Bazy Danych Topograficznych, jako bazy typu MRDB, która zak³ada³a integracjê dwóch zasadniczych komponentów: m Bazy Danych Topograficznych (TBD), która implementuje najlepszy, jak dot¹d, i najbardziej szczegó³owy model koncepcyjny bazy danych referencyjnych, odniesiony do m poziomu szczegó³owoœci 1:10 000, Bazy Map Level2 nowej edycji (VMapL2+), która jest koncepcyjnym rozwiniêciem wektorowej mapy poziomu drugiego, realizowanej jako wojskowa baza danych geograficznych o szczegó³owoœci odpowiadaj¹cej skali 1: O ile druga z tych baz, pokrywaj¹ca ca³y kraj, posiada rodowód i zastosowania typowo wojskowe, o tyle TBD traktowano (i s³usznie) jako bazê o szerokim wachlarzu zastosowañ, du ej szczegó³owoœci i poprawnym metodycznie modelu pojêciowym, wypracowanym przez ekspertów cywilnych. Niestety wektorowy komponent tej bazy (TOPO) pokrywa³ wtedy (2007/ 2008) zaledwie ok. 10% powierzchni kraju, st¹d traktowano tê bazê jako opracowanie wyspowe, obejmuj¹ce jedynie najbardziej zainwestowane obszary, bez perspektyw na szybk¹ zmianê tej sytuacji. W ramach projektu wypracowano zmodyfikowan¹ strukturê bazy VMapL2, oznaczaj¹c j¹ VMapL2+, dostosowan¹ do wymagañ nowoczesnej bazy danych, zharmonizowan¹ z modelem TBD (Gotlib, Iwaniak, Olszewski, 2006) i dokonano integracji obydwu komponentów okreœlaj¹c nowy twór mianem Wielorozdzielczej Bazy Danych Topograficznych. W nowych warunkach roku 2009 rozpoczêto pracê nad koncepcyjnym wsparciem projektu GUGiK pt. Georeferencyjna Baza Danych Obiektów Topograficznych (GBDOT) wraz z Krajowym Systemem Zarz¹dzania, obejmuj¹cym tak e opracowanie technicznych aspektów aktów prawnych wykonawczych, zapewniaj¹cych realizacjê ustawy o infrastrukturze informacji przestrzennej (ustawy o IIP), uchwalonej r. Jest to nowe podejœcie do wdro enia modelu MRDB, równie za podstawê uznaj¹ce Wytyczne Techniczne TBD, ale nawi¹zuj¹ce do nowej sytuacji. Baza Danych Topograficznych (TBD) uznana zosta³a przez zespó³ realizuj¹cy wsparcie projektu za podstawê rozszerzenia modelu w kierunku poziomu ogólnogeograficznego i powsta³a w ten sposób koncepcja Bazy Danych Georeferencyjnych, obejmuj¹ca 2 poziomy skalowe (rys. 2): 1: (TBD) oraz 1: (Bazy Danych Ogólnogeograficznych BDO). Koncepcja ta zak³ada wiêc opracowanie jednorodnej w sensie modelu pojêciowego bazy Ÿród³owych danych topograficznych, a tym samym doœæ wyraÿne rozdzielenie procesu generalizacji pojêciowej od procesu generalizacji graficznej. Przygotowywane w roku 2010 (miêdzy innymi przez autorów koncepcji) rozporz¹dzenie wykonawcze do ustawy o IIP, implementuj¹cej w Polsce zapisy dyrektywy INSPIRE, uwzglêdnia te trendy. Na podstawie zapisów projektu tego rozporz¹dzenia Baza Danych Georeferencyjnych (BDG) mia³a byæ

6 28 ANDRZEJ G A EWSKI tworzona jako baza typu MRDB i z³o ona z dwóch komponentów topograficznych: TOPO10 i TOPO250 zapisanych w modelach DLM oraz szeregu komponentów kartograficznych: KARTO10, KARTO25, KARTO50, KARTO100, KARTO250, KARTO500 i KARTO1000 (typu DCM). Celem budowy komponentów DLM (TOPO10, a tak e TOPO250) jest wykorzystanie zgromadzonych danych do wszelkiego rodzaju analiz opartych o informacje przestrzenne, integracji z innymi bazami tematycznymi GIS oraz lokalizacji obiektów. Celem budowy komponentów KARTO jest wykorzystanie ich do drukowania map topograficznych oraz jako podk³adu kartograficznego (t³a) w produkcji map tematycznych. Komponent TOPO10 to podstawowy, Ÿród³owy komponent bazy danych topograficznych. TOPO250 jest komponentem pochodnym, opracowanym w wyniku wyodrêbniania wybranych elementów TOPO10 i ich generalizacji. W koncepcji Bazy Danych Georeferencyjnych (BDG) uwzglêdniono nastêpuj¹ce za³o enia i modyfikacje modeli pojêciowych TBD i BDO: m wyraÿne oddzielenie (wzorem TBD) modeli topograficznych (bazodanowych) od kartograficznych, m integracja struktur TBD i BDO wraz z przyjêciem czteropoziomowej technicznej klasyfikacji obiektów oraz odrêbnych zasad pozyskiwania danych dla obydwu komponentów typu DLM, m wprowadzenie agregacji pojêciowej obiektów, m.in. przez zastosowanie tzw. s³owników hierarchicznych dla wielu atrybutów obiektów, m wyraÿne oddzielenie obiektów klasyfikowanych na podstawie ró nych kryteriów (fizjonomicznego, administracyjnego i funkcjonalnego), m wspó³istnienie klas obiektów (modeluj¹cych te same pojêcia rzeczywistoœci) charakterystycznych dla ró nych poziomów uogólnienia z zachowaniem odpowiednich zale noœci topologicznych i atrybutowych, m zapewnienie mo liwoœci opracowania urzêdowych map topograficznych na czterech poziomach skalowych (1: , 1:25 000, 1:50 000, 1: oraz map przegl¹dowych w trzech skalach (1: , 1: , 1:1 mln).. Koncepcja ta, jakkolwiek pierwotnie akceptowana, zosta³a w roku bie ¹cym (2011) znacznie zmodyfikowana, bez konsultacji z gronem autorów, co spowodowa³o jej zniekszta³cenia. Rozszerzono zakres poziomów uogólnienia a do map zasadniczych (poziomu odpowiadaj¹cego skalom rzêdu 1:1000 i 1:500), niejako rozwijaj¹c mo liwoœci modelu MRDB, ale zaburzono przy tym strukturê bazy, ignoruj¹c nawet podstawowe zasady modelowania baz danych (roz³¹cznoœæ klasyfikacyjna obiektów, spójnoœæ modelu, jednoznacznoœæ definicji), porzucaj¹c równie samo sformu³owanie Baza Danych Georeferencyjnych. Jednak produkcyjne opracowanie tytu³owej Bazy Danych Obiektów Topograficznych (BDOT) za podstawê przyjmuje Wytyczne Techniczne TBD z roku Co oznacza, e z koñcem projektu GUGiK (2013) zapewne bêdzie gotowy jakiœ element bazy referencyjnej MRDB, obejmuj¹cy ca³y obszar kraju. Miejmy te nadziejê, e jednak spo ytkujemy wyniki trzech, ni ej wymienionych etapów rozwoju modelowania bazy danych referencyjnych w Polsce: m Opracowanie modelu pojêciowego (i pierwszej wersji Wytycznych Technicznych) Bazy Danych Topograficznych TBD (2003) m Opracowanie i wdro enie koncepcji Wielorozdzielczej Bazy Danych Topograficznych WTBD (2007)

7 HYBRYDOWA WIZUALIZACJA KARTOGRAFICZNA REFERENCYJNYCH BAZ DANYCH TYPU MRDB 29 m Opracowanie modelu pojêciowego (wraz z kompletem dokumentów technicznych dotycz¹cych szczegó³owych definicji obiektów, ich klasyfikacji, pozyskiwania danych, kompletowania dokumentacji itp.) Bazy Danych Georeferencyjnych (2009) Opracowania te dokumentuj¹ najnowszy rozwój myœli w kartograficznym modelowaniu topografii i ewolucjê koncepcji MRDB w odniesieniu do polskiej bazy danych referencyjnych. Na bazie tych doœwiadczeñ rozpoczêto prace w ramach projektu badawczego NCN pt. Opracowanie metodyki zasilania, generalizacji, wizualizacji i prowadzenia analiz przestrzennych w œrodowisku wielorozdzielczej bazy danych topograficznych BDG, prowadzonego przez Wydzia³ Geodezji i Kartografii PW, w którym zasadniczym problemem jest rozszerzenie ww. w¹tków (pozyskiwania danych, generalizacji, analiz i wizualizacji) o mo liwoœæ zastosowania w odniesieniu do bazy danych referencyjnych typu MRDB. Zastosowanie wizualizacji hybrydowej w prezentacji treœci baz danych referencyjnych typu MRDB Komponenty wizualizacji hybrydowej ró ni¹ siê wieloma w³asnoœciami, st¹d ich integracja, prowadzi do ciekawych rozwi¹zañ graficznych. Zestawmy w³asnoœci ka dego z komponentów (tabela) oraz warunki ich integracji w celu opracowania mapy hybrydowej. Tabela. Zestawienie cech modeli: kartograficznego (znakowego) i teledetekcyjnego (tonalnego) jako modeli rzeczywistoœci geograficznej i komponentów mapy hybrydowej C echa Komponent "kreskowy" (modell kartograficzny, znakowy DCM) E lement podstawowy znak (grafika wektorowa) Reprezentacje obiektów ród³a danych odniesione do obiektów DLM, obszary, multipatch, opisy DLM, teren, DIM, inne DCMs punkty, linie, G eneralizacja danych generalizacja pierwotna, generalizacja danych, generalizacja redakcyjna Szczegó³owoœæ Wizualizacja Interpretacja piksel macierze pikseli, obiektowej teren Komponent "tonalny" (model teledetekcyjny DIM) brak odniesieñ do struktury obraz wszystkich zarejestrowanych obiektów z ale na od Ÿród³a danych, wyra a j¹ skala mapy zale na od sensorów i warunków zewnêtrznych, wyra a j¹ wielkoœæ piksela terenowego kreskowa, wektorowa u³atwiona przez jednoznacznoœæ systemu znaków tonalna, rastrowa zale y od zdolnoœci i doœwiadczenia u ytkownik a Modele kartograficzny i obrazowy danych referencyjnych, aby mog³y byæ u yte w wizualizacji hybrydowej, musz¹ spe³niaæ ni ej wymienione warunki. Model teledetekcyjny powinna cechowaæ: m poprawna georeferencja, dostosowana do obowi¹zuj¹cych ustaleñ urzêdowych, spe³niaj¹ca warunki geometryczne wizualizacji danych referencyjnych. W warunkach polskich jest to zapisanie modelu teledetekcyjnego na p³aszczyÿnie odwzorowawczej zwi¹zanej z wybranym odwzorowaniem kartograficznym elipsoidy WGS-84 (GRS80); m geometria rzutu ortogonalnego, wymagaj¹ca najczêœciej przepróbkowania (resamplingu) i ponownego mozaikowania obrazów oraz zrównowa enia kolorystycznego;

8 30 ANDRZEJ G A EWSKI m rozdzielczoœæ przestrzenna co najmniej na poziomie dok³adnoœci najbardziej precyzyjnego poziomu LoD danych zapisanych w modelu DCM; m zgodnoœæ co do czasu rejestracji z modelem kartograficznym lub nieznaczne (w ró - nych rejonach oznacza to ró ne interwa³y czasowe) wyprzedzenie aktualizacyjne; m regionalizacja graficzne zró nicowanie obrazu (tonalnego) w ró nych jego rejonach, stosownie do rozmieszczenia konkretnych klas obiektów prezentowanych w DCM; m dostosowanie ogólnego poziomu jasnoœci i kontrastu do jasnoœci i nasycenia barw znaków u ytych w DCM, wartoœci te powinny lokowaæ model obrazowy w tle prezentacji, ale umo liwiaæ jego ³atw¹ interpretacjê. Model znakowy natomiast powinien: m posiadaæ poprawn¹ georeferencjê gwarantuj¹c¹ harmonijn¹ wizualizacjê zintegrowan¹ z modelem teledetekcyjnym; m byæ w przybli eniu zgodny co do stopnia aktualnoœci z modelem teledetekcyjnym, co w praktyce oznacza najwy ej kilkuletnie opóÿnienie momentu aktualnoœci w stosunku do momentu powstania modelu teledetekcyjnegoo; m stosowaæ system znaków kartograficznych wyró niaj¹cy grupy obiektów ró nicuj¹ce plany percepcyjne modelu teledetekcyjnego, dokonuj¹ce jego regionalizacji; m uwzglêdniaæ obecnoœæ modelu typu DIM i stosowaæ cechy komponentów znaków kartograficznych (zmienne wizualne) skorelowane z poziomem jasnoœci i kontrastu przyjêtego dla DIM, co zagwarantuje zrównowa enie graficzne ca³ej prezentacji; m wprowadzaæ do wizualizacji hybrydowej elementy uzupe³niaj¹ce, pochodz¹ce ze struktur danych opisowych. Tak przygotowane zbiory danych mog¹ staæ siê elementem zintegrowanej wizualizacji hybrydowej, któr¹ charakteryzuj¹ nastêpuj¹ce w³asnoœci: m Wizualizacja zintegrowana wymaga modyfikacji obydwu rodzajów wykorzystanych modeli (zarówno kartograficznego DCM, jak i teledetekcyjnego DIM). m Jest ona odbierana jako model znakowy uzupe³niony za pomoc¹ obrazu terenu. Podstaw¹ wizualizacji pozostaje model kartograficzny znakowy. m Model teledetekcyjny podlega regionalizacji, prowadz¹cej do wyró nienia poziomów jego widocznoœci. Proces ten prowadzi do rozdzia³u obrazu teledetekcyjnego na plany percepcyjne, wkomponowane w hierarchiczn¹ strukturê planów percepcyjnych ca³ej wizualizacji. m Wzrasta pojemnoœæ informacyjna przekazu (czytelne staj¹ siê informacje niedostêpne w bazie wektorowej: kierunki i rodzaje upraw, rozdrobnienie dzia³ek, zró nicowanie wysokoœci budynków, jakoœæ wód, zdrowie roœlinnoœci, wilgotnoœæ pod³o a, itd.). m Treœæ mapy nadal pozostaje jednoznaczna, co jest podstawowym warunkiem prawid³owej percepcji jej treœci. m Istniej¹ szersze, ni w przypadku elementarnego modelu kartograficznego, odniesienia do mapy mentalnej i rzeczywistej fizjonomii obiektów. m Wizualizacja zintegrowana mo e byæ wykorzystana jako warstwa w renderingu modeli 3D (np. NMT) oraz jako podstawa wizualizacji w geo-us³ugach sieciowych, dostêpnych m.in. w geoportalach. Specyfika wizualizacji baz danych typu MRDB polega nie tylko na koniecznoœci doboru klas obiektów w zwi¹zku z wielorak¹ reprezentacj¹ obiektów rzeczywistych, ale te na nak³adaniu siê pojêæ (obejmowaniu przez wiele reprezentacji tych samych obiektów rzeczywistych).

9 HYBRYDOWA WIZUALIZACJA KARTOGRAFICZNA REFERENCYJNYCH BAZ DANYCH TYPU MRDB 31 W zwi¹zku z tym istnieje koniecznoœæ przyjêcia ustalonej liczby poziomów generalizacyjnych, do których odniesione bêd¹ kolejne ods³ony wizualizacji. Dla ka dego z przyjêtych poziomów wizualizacji (przybli eñ) nale y ustaliæ zakres skalowy sensownie odniesiony do poziomów szczegó³owoœci obecnych w modelu bazodanowym. W miarê zmniejszania skali wizualizacji z pewnoœci¹ mala³a bêdzie liczba prezentowanych obiektów (wyró nieñ legendy), ale te bêd¹ pojawia³y siê nowe elementy, zwi¹zane z kolejnymi poziomami generalizacji. Dobrym przyk³adem zasad budowy systemu znaków dla map prezentuj¹cych treœci baz typu MRDB jest kategoria komunikacji drogowej. W prezentacji dróg w skalach wiêkszych od 1: pozostawiono wyraÿne odró nienie dróg o nawierzchni twardej od pozosta³ych dróg oraz przyjêto jako wiod¹ce kryterium klasyfikacyjne atrybut techniczny KLASA_DROGI, zamiast dotychczas stosowanych np. na mapach topograficznych, nieœcis³ych wyró nieñ funkcjonalno-technicznych. Wartoœæ tego atrybutu jest nadawana przez zarz¹dzaj¹cego drog¹, ale kryteria przynale noœci drogi do konkretnej klasy s¹ doœæ jednoznaczne i uwzglêdniaj¹ przede wszystkim jej parametry budowlano-techniczne. Wyró niono w ten sposób 6 kategorii dróg o nawierzchni twardej: autostrady, drogi ekspresowe lub ruchu przyœpieszonego, drogi g³ówne, drogi zbiorcze, drogi lokalne, drogi inne oraz 3 kategorie dróg pozosta³ych: droga o nawierzchni utwardzonej, droga gruntowa lokalna, droga gruntowa inna. Wyró niono te dwie kategorie dróg dla pieszych: a) alejka lub pasa, b) œcie ka. Znaki dróg o nawierzchni twardej posiadaj¹ br¹zowy kontur (linia podwójna) oraz wype³nienie odpowiadaj¹ce klasie drogi (rys. 3), drogi pozosta³e oznaczono lini¹ pojedyncz¹ (barwa br¹zowa), natomiast szlaki dla pieszych oznaczono liniami w barwie szarej. W skali prezentacji przyjêtej za najwiêksz¹ (1:10 000) generalnie zmieniono definicje znaków i oznacza siê jezdnie dróg, co odpowiada rzeczywistym obiektom terenowym pokazywanym w tej skali. Dla najwy szej kategorii autostrad zastosowano znak, w którym œrodkowa linia, rozdzielaj¹ca wype³nienie barwne, ma barwê bia³¹, co daje efekt zastosowania dwóch, rozdzielnych linii purpurowych (wype³nienia) i dwóch linii br¹zowych (konturu znaku). Zasadnicz¹ zmian¹ w klasyfikacji obiektów jest tak e rezygnacja z wyró niania odcinków dróg na obszarach zabudowanych i nadawania im odrêbnych znaków ulic. Drogi te podlegaj¹ takim samym rygorom klasyfikacyjnym jak pozosta³e obiekty i s¹ oznaczane zgodnie z wartoœciami atrybutu KLASA_DROGI. Pozwala to na zachowanie jednolitego znaku dla drogi przebiegaj¹cej przez obszar zabudowany, niezale nie od wartoœci atrybutu ULICA (Y/N), który wype³niany by³ czêsto z ró nymi b³êdami interpretacyjnymi. W wizualizacji w skalach przegl¹dowych jako kryterium klasyfikacyjne wykorzystano atrybut KLASA_DROGI jedynie w obrêbie dwóch najwy szych kategorii, poza tym wiod¹cym kryterium klasyfikacyjnym jest KATEGORIA_ZARZ DZANIA czyli okreœlenie jednostki zarz¹dzaj¹cej drog¹ (droga krajowa, wojewódzka). Obraz dróg, uzyskany poprzez zastosowanie przytoczonych wy ej symboli, jest spójny i jednoznacznie wyró nia poszczególne kategorie obiektów, tworz¹c harmonijn¹ prezentacjê ca³ej sieci drogowej. Tak wiêc liczba znaków prezentuj¹cych drogi, w zwi¹zku z modelowaniem jezdni dróg na poziomie skalowym 1: w porównaniu z poziomem kolejnym (1:25 000) jest mniejsza, a poziom 1: rozpoczyna prezentacjê szeregu kategorii dróg (z podzia³em na jedno- i dwujezdniowe). Przyjêcie jednolitego, spójnego systemu znaków kartograficznych dla ca³ego szeregu skalowego (ci¹gu przybli eñ) wizualizacji hybrydowych pozwala na œwiadome modelowanie treœci tej wizualizacji na wszystkich poziomach przybli eñ i zapewnia spójnoœæ ca³ej wizualizacji.

10 32 ANDRZEJ G A EWSKI Zastosowanie tak zaprojektowanej prezentacji danych MRDB mo e mieæ miejsce w wielu rozwi¹zaniach, ale najczêœciej bêdzie ona wykorzystywana w serwisach geoinformacyjnych np. geoportalach. Ciekawy aspekt integracji danych reprezentuj¹ serwisy internetowe, w których jedna z najciekawszych funkcji, oferowana przez najwiêkszych dostawców us³ug geoinformacyjnych, znalaz³a rzesze odbiorców, g³ównie wœród programistów stron internetowych. Dziêki udostêpnionym publicznie bibliotekom programistycznym API, projektant serwisu internetowego mo e wykorzystaæ okreœlony zestaw funkcji internetowych tworz¹c w³asny serwis mieszany (ang. mashup). Tak przygotowany serwis internetowy wykorzystuje nie tylko zewnêtrzny interfejs, ale tak e odleg³e bazy danych. Istot¹ realizowanej integracji jest kreatywne zestawienie wielu ró norodnych Ÿróde³ danych, a kluczem do sukcesu nowego serwisu jest innowacyjny sposób prezentacji oraz u ytecznoœæ zaprogramowanych funkcji. Jak pokazuj¹ statystyki ProgrammableWeb (2007) blisko jedna trzecia serwisów mieszanych bazuje na interfejsie kartograficznym i wykorzystuje bazy danych przestrzennych. To pokazuje jak popularna i atrakcyjna jest geoinformacja w codziennym yciu, co nie by³o dotychczas tak oczywiste podczas korzystania z Internetu (Peterson, 2005). U ytecznoœæ geodanych w tzw. Sieci 2.0 (Web 2.0) sprawia, e coraz wiêkszy ma kr¹g odbiorców. Poprzez kartograficzny interfejs komunikacyjny, jakim jest mapa internetowa, mo na integrowaæ ró ne Ÿród³a danych przestrzennych, a tak e dowolne dane multimedialne. Obecnie funkcjonuj¹ce oprogramowanie daje pe³ne mo liwoœci ³¹czenia i porównywania ró norodnych Ÿróde³ ró noskalowych i wieloczasowych. Sformu³owanie wizualizacja hybrydowa dotyczy wiêc cech modelu georzeczywistoœci i nie nawi¹zuje do funkcjonalnoœci aplikacji GIS, które (przynajmniej w segmencie wiod¹cym na rynku) od dawna ju s¹ hybrydowe zdolne do pozyskiwania, zarz¹dzania, analizowania i wizualizacji danych zapisywanych w obu kategoriach modeli danych wektorowych i rastrowych. Taka zintegrowana wizualizacja modelu znakowego (DCM) i obrazowego (DIM), dotycz¹ca danych referencyjnych, opiera siê na ujawnieniu interakcji pomiêdzy tonalnymi formami obiektów zarejestrowanymi zdalnie a kreskowymi znakami odpowiadaj¹cymi wyró nionym klasom obiektów bazy wektorowej. Zasadnicze ró nice pomiêdzy topograficzn¹ (bazodanow¹) a obrazow¹ kategori¹ modeli rzeczywistoœci geograficznej sprawiaj¹, e obrazy tych modeli znakomicie siê uzupe³niaj¹ w prezentacji. Ich wspólna wizualizacja cechuje siê przede wszystkim: m zwiêkszon¹ asocjatywnoœci¹ przekazu z rzeczywistym wygl¹dem terenu poprzez wykorzystanie obrazu ukazuj¹cego fizjonomiê obiektów, m silnymi nawi¹zaniami do pamiêtanej przez odbiorcê mapy mentalnej, m obiektowym rozró nianiem treœci obrazowej (fotograficznej) i jej ujednoznacznieniem poprzez regionalizacjê modelu teledetekcyjnego, m wzbogaceniem obrazu kartograficznego (sklasyfikowanego i zgeneralizowanego) obrazem tonalnym, widocznym zw³aszcza w miejscach t³a mapy wektorowej, m zwiêkszeniem pogl¹dowoœci znaków kartograficznych, przede wszystkim dotycz¹cych powierzchniowych elementów treœci mapy, m zwiêkszeniem pojemnoœci informacyjnej wspólnej wizualizacji. Regionalizacja jako rodzaj klasyfikacji dotyczy modelu teledetekcyjnego polega na celowym zró nicowaniu stopnia widocznoœci obrazu tonalnego w ró nych jego rejonach. W opracowaniu przyk³adowej wizualizacji danych referencyjnych z obszaru miasta, pos³uguj¹c siê zagregowanymi zbiorami danych (klasami obiektów przestrzennych z kategorii pokrycia

11 HYBRYDOWA WIZUALIZACJA KARTOGRAFICZNA REFERENCYJNYCH BAZ DANYCH TYPU MRDB 33 terenu) wyró niono trzy typy obszarów, wykorzystane do wyró nienia trzech poziomów percepcyjnych modelu teledetekcyjnego u ytego w hybrydowej prezentacji danych. W badaniach przyjêto 3 poziomy tej czytelnoœci dla wyró nionych 3 grup obiektów modelu bazodanowego (BDG), które podlegaj¹ prezentacji kartograficznej (tworz¹ podstawê modelu znakowego): m Poziom I obejmuje rejony, w których dostêpnoœæ obrazu tonalnego jest prawie nieograniczona, a transparentnoœæ wype³nieñ barwnych znaków kartograficznych wymienionych tu obiektów powierzchniowych (DCM) bliska 100%. Mieszcz¹ siê tutaj klasy obiektów obejmuj¹ce: tereny odkryte, tereny niskiej roœlinnoœci, tereny upraw trwa³ych oraz tereny leœne i zadrzewione. m Poziom II dotyczy rejonów, dla których dostêpnoœæ obrazu tonalnego jest zbli ona do granicy wygodnej czytelnoœci, ale jej nie przekracza, natomiast transparentnoœæ wype³nieñ barwnych znaków kartograficznych wymienionych tu obiektów powierzchniowych (DCM) bliska 50%. Mieszcz¹ siê tu tereny zabudowy, w których mo e pojawiæ siê znacz¹ca rola uzupe³niaj¹ca modelu teledetekcyjnegoo oraz obszary pozosta³ych typów roœlinnoœci, w których obraz rastrowy tworzy dodatkow¹ strukturê nieregularnego desenia tonalnego wkomponowanego w powierzchniowe znaki kartograficzne. m Poziom III skupia rejony, dla których dostêpnoœæ obrazu tonalnego znacznie ograniczono (transparentnoœæ znaków powierzchniowych rzêdu 30%), licz¹c na nieznaczne zwiêkszenie informacyjnoœci przekazu (mo liwe uchwycenie du ych ró nic w wysokoœciach budowli, ujawnienie obszarów ³ach okresowych, p³ycizn itp.). S¹ to obszary zajmowane przez budynki i budowle oraz grunty pod wodami. Poza tymi planami istniej¹ oczywiœcie miejsca, w których obraz tonalny jest niewidoczny zajmowane przez sygnatury punktowe i liniowe, a tak e opisy oraz ich bezpoœrednie otoczenia (wynikaj¹ce z maskowania). Do zró nicowania stopnia czytelnoœci modelu teledetekcyjnego zastosowano przede wszystkim dwie zmienne graficzne barwê i transparentnoœæ, które s¹ cechami komponentów znaków kartograficznych. Jak wspomniano, pos³u ono siê w tym celu wyró nieniami klas obiektów z kategorii pokrycia terenu i budowli, przyjêtych w modelu pojêciowym BDG. Poniewa na obraz fotograficzny (model teledetekcyjny, rys. 4) terenu na³o ono obraz kartograficzny (model znakowy, rys. 5), to efekt zró nicowania graficznego obrazu tonalnego mo na by³o uzyskaæ steruj¹c barw¹ i transparentnoœci¹ komponentów powierzchniowych znaków kartograficznych przedstawiaj¹cych klasy obiektów nale ¹ce do 3 wymienionych grup (rys. 6). Przyjête poziomy czytelnoœci modelu teledetekcyjnegoo wyró niaj¹ jednoczeœnie 3 plany percepcyjne wykorzystanego obrazu tonalnego, zwi¹zane z jego dostêpnoœci¹ wzrokow¹ (czytelnoœci¹ i rozró nialnoœci¹), przy czym plan najwiêkszej dostêpnoœci najbli szy obserwatorowi odpowiada poziomowi I. Tak wiêc w rejonach niskiego nagromadzenia szczegó³ów wektorowych rola obrazu tonalnego wzrasta i przeciwnie na obszarach o du ym zagêszczeniu znaków wektorowych model obrazowy jest czytelny w bardzo ograniczonym zakresie. Serwis internetowy dostarczaj¹cy dane georeferencyjne z powodzeniem mo e stosowaæ tzw. wolne oprogramowanie i powinien korzystaæ ze standardów Open Geospatial Consortium (OGC), które zapewniaj¹ faktyczn¹ otwartoœæ na u ytkowników. Na przyk³ad jako serwer map mo e s³u yæ program GeoServer, natomiast odpowiedni¹ wydajnoœæ dostêpu do danych mo e zapewniæ oprogramowanie TileCache. Obs³ugê wyœwietlania mapy po stronie

12 34 ANDRZEJ G A EWSKI przegl¹darki mo na realizowaæ poprzez oprogramowanie OpenLayers. Warto zaimplementowaæ standardy OGC dotycz¹ce us³ug geoinformacyjnych, chocia by us³ugi mapowej (WMS) i obiektowej (WFS), przez co oprócz aplikacji internetowej, zapewniony bêdzie równie dostêp do danych zgromadzonych w geoserwisie przy u yciu dowolnych aplikacji obs³uguj¹cych te standardy, zarówno komercyjnych, jak i opartych na wolnym oprogramowaniu. Id¹c dalej zauwa amy, e wspó³czeœnie, za spraw¹ Web 2.0 otwiera siê tak e droga wspólnego mapowania œwiata i szerokiego wykorzystania potencja³u spo³ecznego w tym zakresie. W pozyskiwanie i przetwarzanie dostêpnych bezp³atnie danych przestrzennych anga owane s¹ coraz szersze krêgi spo³eczne, wystarczy wspomnieæ projekty Google Earth czy OpenStreetMap. Dobrze by³oby aby wzorcem w zakresie wizualizacji danych przestrzennych pozostawa³y nowoczesne serwisy urzêdowe, udostêpniaj¹ce wœród innych informacji tak e dane referencyjne w postaci map hybrydowych. Literatura Hampe M., Anders K., Sester M., 2003: MRDB Applications For Data Revision And Real-Time Generalisation, Materia³y Miêdzynarodowej Konferencji Kartograficznej ICA, Durban. Bac-Bronowicz J., Ko³odziej A., Kowalski P.J., Olszewski R., 2007: Konwersja bazy danych VMapL2 pierwszej edycji do struktury u ytkowej. Roczniki Geomatyki t.5, z.2, PTIP, Warszawa. Bac-Bronowicz J., Berus T., Kowalski P.J., Olszewski R., 2007: Opracowanie metodyki wizualizacji bazy danych VMapL2 w ró nych œrodowiskach narzêdziowych systemów informacji geograficznej. Acta Scientiarum Polonorum. Geodesia et Descriptio Terrarium nr 6 (3) G³a ewski A., 2006: Modele rzeczywistoœci geograficznej a modele danych przestrzennych. Polski Przegl¹d Kartograficzny t. 38, nr 3/2006. G³a ewski A., 2007: Application of a Hybrid Model in the Visualization of Reference Data. ICA Proceedings Maps & Internet. G³ówny Urz¹d Geodezji i Kartografii, 1998: Zasady redakcji mapy topograficznej w skali 1: Katalog znaków, Warszawa. G³ówny Urz¹d Geodezji i Kartografii, 2007: Baza Danych Topograficznych TBD. Wytyczne techniczne. Warszawa. Gotlib D., Iwaniak A., Olszewski R., 2006: Budowa krajowej infrastruktury danych przestrzennych w Polsce harmonizacja baz danych referencyjnych. Wydawnictwo Akademii Rolniczej we Wroc³awiu. Gotlib D., 2009: Koncepcja wykorzystania baz danych topograficznych w skali 1: (BDOT10) do opracowania modeli pochodnych DLM i DCM odpowiadaj¹cych mapom analogowym w skali 1: i mniejszych. Opracowanie eksperckie dla GUGiK, Warszawa. Ostrowski W., 2008: Semiotyczne podstawy projektowania map topograficznych na przyk³adzie prezentacji zabudowy. Rozprawa habilitacyjna, Uniwersytet Warszawski, Wydzia³ Geografii i Studiów Regionalnych. Peterson M.P.(red.), 2005: Maps and the Internet. Oxford Elsevier Applied Science Publishers Ltd. Streszczenie Hybrydowy model rzeczywistoœci geograficznej, który jest wizualizowany, czyli uzmys³awiany i przez to dostêpny dla cz³owieka, powstaje poprzez integracjê dwu model tej rzeczywistoœci, które, co prawda bliskie sobie, nios¹ ze sob¹ ró ne znaczenia i maj¹ ró ne zastosowania. Mowa o bazie danych przestrzennych, która jest udostêpniana w formie mapy, czyli modelu kartograficznego, znakowego (Digital Cartographic Model DCM) oraz o obrazie fotograficznym terenu modelu teledetekcyjnym, obrazowym (Digital Image Model DIM). Aby mo na by³o mówiæ o wizualizacji hybrydowej obie stosowane kategorie modeli musz¹ spe³niaæ szereg warunków, umo liwiaj¹cych ich integracjê na p³aszczyÿnie geometrycznej (system wspó³rzêdnych, dok³adnoœci, poziomy szczegó³owoœci), czasowej (daty pozyskania danych tych modeli) oraz formalnej, zwi¹zanej ze stosowanymi formatami pozyski-

13 HYBRYDOWA WIZUALIZACJA KARTOGRAFICZNA REFERENCYJNYCH BAZ DANYCH TYPU MRDB 35 wania i udostêpniania produktów. W praktyce najczêœciej model DCM reprezentuj¹ warstwy mapy wektorowej (zwizualizowane treœci bazy danych przestrzennych), natomiast rolê modelu obrazowego (DIM) pe³ni ortofotomapa lotnicza lub satelitarna. Wybrane aspekty badañ nad mo liwoœciami zastosowania i rol¹ hybrydowej wizualizacji kartograficznej w prezentacji danych referencyjnych zgromadzonych w bazie typu MRDB ukazano na tle genezy wspó³czesnej koncepcji wielorozdzielczzej bazy danych referencyjnych, jaka ma szansê byæ opracowywana w Polsce. Jednym z pól zastosowañ baz danych tego typu s¹ doœwiadczenia rozpoczête w ramach projektu badawczego NCN pt. Opracowanie metodyki zasilania, generalizacji, wizualizacji i prowadzenia analiz przestrzennych w œrodowisku wielorozdzielczej bazy danych topograficznych BDG, prowadzonego przez Wydzia³ Geodezji i Kartografii PW. Projekt ten zbiega siê w czasie z opracowaniem produkcyjnym ogólnokrajowej bazy danych referencyjnych modelowanej wg zasad Wytycznych Technicznych TBD, prowadzonym przez GUGiK jako przedsiêwziêcie finansowane przez Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego w ramach 7. Osi Priorytetowej Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka pt. Georeferencyjna Baza Danych Obiektów Topograficznych (GBDOT) wraz z Krajowym Systemem Zarz¹dzania. W tej nowej perspektywie warto zwróciæ uwagê na rosn¹c¹ rolê wizualizacji geoportalowej, pe³ni¹cej czêsto rolê atlasu geograficznego, gdzie znakomite zastosowanie znajduj¹ mapy hybrydowe. Abstract A very special model of geographic reality called mental map (or mental geo-model) is still functioning in our mind and has been analyzed and modified together with development of the man s consciousness and his or her relations with material, often digital, models like maps, satellite images etc. One of the most interesting geo-models used in visualization, also in navigation services and geoportals, is a hybrid map. This map integrates Digital Cartographic Model (DCM) vector data and Digital Image Model (DIM) raster (remote sensed) data. The problem of integration of hybrid map components has been studied, regarding spatial aspect (like resolutions of data), time aspect (dates of data acquisition), and visual aspect, the most interesting in cartography. The paper presents the origin of multiresolution reference database in Poland and several aspects of using hybrid maps in visualisation of such databases. Among the application fields regarding MRDB there are studies within the frame of the National Research Center (NCN) project entitled Developing of the methodology of supplying, generalisation, visualisation nad spatial analysis in environment of multiresolution Georeference DataBase (BDG), carried out by Geodesy and Cartography Faculty of the Warsaw University of Technology. This project coincides with a practical solution developing of a national reference database, modeled according to TBD (Topographical DB) technical guidelines (2010), conducted by the Head Office of Geodesy and Cartography (GUGiK) and financed by the European Regional Development Fund (ERDF) project entitled Georeference DataBase of Topographic Objects (GBDOT) with National Management System. Those perspectives involve new conditions of visualization in geoportals, often playing the role of a geographic atlas, where hybrid maps are often used. dr in. Andrzej G³a ewski a.glazewski@gik.pw.edu.pl tel:

14 Rys. 3. Barwy wype³nieñ œwiat³a znaków dróg o nawierzchni twardej (kontury wszystkich znaków w barwie br¹zowej): 1) autostrady, 2) drogi ekspresowe lub ruchu przyspieszonego, 3) drogi g³ówne, 4) drogi zbiorcze, 5) drogi lokalne i drogi inne Rys. 1. Obraz mapy mentalnej (plan okolic szko³y wykonany przez ucznia klasy IV) w porównaniu z wycinkiem mapy topograficznej 1: tego samego obszaru Rys. 2. Komponenty Bazy Danych Georeferencyjnych (BDG) wg projektu zespo³u ekspertów

15 Rys. 4. Komponent teledetekcyjny (DIM) wizualizacji hybrydowej (ortofotomapa lotnicza)

16 Rys. 5. Komponent kartograficzny znakowy (DCM) wizualizacji hybrydowej (pierwszy, najdok³adniejszy poziom uogólnienia LoD odpowiadaj¹cy skali 1:10 000)

17 Rys. 6. Przyk³ad integracji komponentów (wraz z regionalizacj¹ DIM) wizualizacja hybrydowa