Opis bibliograficzny. Dr hab. Marek Nahotko

Transkrypt

1 Opis bibliograficzny Dr hab. Marek Nahotko

2 Zaliczenie Przedmiot obowiązkowy, 9 pkt. ECTS; Ćwiczenia: średnia z ocen, uzyskanych z Opisu (3), (4) i (5); Wykłady(1) i (2): zaliczenie na podstawie pracy pisemnej, czas: 15 min; Uzyskanie zaliczenia z przedmiotu Opis bibliograficzny jest warunkiem dopuszczenia do zajęć z przedmiotu JIW w 3 sem. studiów.

3 Zagadnienia Wykład (1): Zasady katalogowania w aspekcie historycznym; Struktury danych w katalogach zautomatyzowanych; Zasady ISBD i polskie przepisy katalogowania; Formaty MARC; Format MARC 21 a zasady katalogowania; Stosowanie ujednoliconych zasad katalogowania; Definicje i rodzaje metadanych; Zastosowanie metadanych w SIW; Dublin Core.

4 Zagadnienia Konwersatorium (2): Typologia i charakterystyka formalno-wydawnicza wydawnictw zwartych i wydawnictw ciągłych; normalizacja w zakresie katalogowania; Struktura i ogólne zasady sporządzania opisów bibliograficznych dokumentów na drugim stopniu szczegółowości; Hasło opisu bibliograficznego: rodzaje haseł (osobowe, nazwa ciała zbiorowego, nazwa imprezy, tytułu ujednoliconego); zasady formułowania i doboru haseł. Kartoteka haseł wzorcowych; Budowa tradycyjnego katalogu alfabetycznego: rodzaje pozycji i odsyłaczy; Struktura katalogu komputerowego (w systemie Virtua): indeksy, rodzaje rekordów i ich powiązania; Struktura fizyczna i zawartość rekordu bibliograficznego w formacie MARC 21 dla książek i wydawnictw ciągłych; Zasady i sposoby opisu w formacie MARC 21 różnych rodzajów dok. zwartych (książek jednotomowych i wielotomowych, prac współwydanych, książek należących do serii wydawniczych) i wydawnictw ciągłych (serii wydawniczych, czasopism, wydawnictw zbiorowych, wydawnictw aktualizowanych).

5 Literatura: Katalogowanie alfabetyczne zbiorów bibliotecznych / Dorota Grabowska. Warszawa, 2003 Metadane : Sposób na uporządkowanie Internetu / Marek Nahotko. Kraków, 2004 Stosowanie polskich norm w zautomatyzowanych katalogach bibliotecznych / Andrzej Padziński. Warszawa, 2000 Format MARC21 rekordu bibliograficznego dla dokumentu elektronicznego / Krystyna Sanetra. Warszawa, 2003

6 Źródła dostępne w Internecie Strona Biblioteki Kongresu Dokumentacja MARC 21 / MARC 21 Lite Dokumentacja NUKAT &view=article&id=60&itemid=4 Dokumentacja Dublin Core

7 Podstawowe terminy: DEFINICJE

8 Dokument (International Institute for Intellectual Cooperation Paul Otlet, Traité de documentation, 1934) Każde źródło informacji zapisane na nośniku materialnym, nadające się do wykorzystania w celach informacyjnych, badawczych lub jako dowód np. rękopis, druk, grafika, obiekt muzealny, dzieło sztuki, strona Web itp. Cechy: - Materialne utrwalenie myśli ludzkiej (utrwalona informacja), - Każde materialnie utrwalone stwierdzenie jakiegoś faktu lub stanu zawierające informację przeznaczoną do przekazywania w czasie i przestrzeni.

9 Mundaneum Otleta Internet Otleta, łączący osobę z civitas mundaneum

10 Mundaneum Wyobraźmy sobie, że cała wiedza, cała informacja może być tak skondensowana, że mogłaby się pomieścić na jednym biurku, w zasięgu ręki oraz indeksowana w sposób zapewniający maksymalną dostępność. W takim przypadku świat opisany we wszystkich książkach świata byłby w zasięgu każdego. Uniwersalna Książka, utworzona ze wszystkich książek stanie się rodzajem indeksu dla mózgu, substratem pamięci, zewnętrznym mechanizmem i instrumentem umysłu, tak mu bliskim, że stanie się dodatkowym organem. Paul Otlet, Traité de documentation, 1934

11 Memex Vannevara Busha

12 Typologia dokumentów (punkt widzenia pochodzenia, oryginalności) Dokumenty pierwotne pochodne wtórne

13 Dokumenty pierwotne (oryginalne) Publikowane Wydawnictwa zwarte (książka, broszura). Wydawnictwa ciągłe (czasopisma, wyd. seryjne, wyd. zbiorowe). Specjalne rodzaje wydawnictw (opisy patentowe, normy, literatura firmowa, reprinty, dokumenty życia społecznego). Niepublikowane Sprawozdania (np. ze zjazdów naukowych, konferencji naukowych). Dysertacje naukowe. Materiały archiwalne. Rękopisy (maszynopisy).

14 Dokumenty pochodne Tworzone na podstawie dokumentów pierwotnych i wtórnych. Ich zadaniem jest ułatwienie dostępu do dokumentów pierwotnych: opis bibliograficzny (katalogowy), analiza dokumentalna (abstrakt), opracowanie analityczno syntetyczne, opracowanie faktograficzne, tłumaczenie. Są efektem pracy bibliotekarza

15 Dokumenty wtórne sporządzone z dokumentów pierwotnych, w takiej samej formie i treści: Reprodukcja (faksymile). Kopia (kserokopia, fotokopia). Duplikat.

16 Typologia dokumentów (wg utrwalonego sygnału) Dokumenty audialne: taśma magnetofonowa, płyta gramofonowa Dokumenty wizualne: fotografia, film, przeźrocze Dokumenty graficzne Dokumenty piśmiennicze Dokumenty dotykowe: dok. drukowane pismem Braille a Słownik encyklopedyczny B. Bojar (2002).

17 Typologia dokumentów (wg nośnika informacji sposobu utrwalenia) Dokumenty drukowane Dokumenty niedrukowane, utrwalone mechanicznie (na płytach, taśmach, trójwymiarowe ) Dokumenty elektroniczne: audialne, wizualne Drukarka 3D i wydruki (?)

18 Typologia dokumentów (punkt widzenia sposobu przekazu)

19 Podział druków ze względu na cechy wydawnicze i piśmiennicze X Wydawniczo niesamoistne (części całości wydawniczych) Wydawniczo samoistne (całości wydawnicze) Piśmienniczo samoistne (całości treściowe) np. artykuł w czasopiśmie, rozprawa w pracy zbiorowej książka jednotomowa Piśmienniczo niesamoistne (części całości treściowych) np. rozdział w książce np. pojedynczy tom książki wielotomowej nie posiadający indywidualnego, wyróżniającego tytułu

20 Typologia dokumentów piśmienniczych publikowanych Dokumenty piśmiennicze publikowane Książki Wydawnictwa ciągłe

21 Definicja książki i wydawnictwa Książka (wyd. zwarte) ciągłego Wydawnictwo ciągłe wydawnictwo zwarte ukazujące się jako całość lub o przewidzianym z góry zakończeniu, zawierające tekst utrwalony graficznie, obejmujące jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości, może mieć formę kodeksu, skoroszytu, teki, luźnej karty, harmonijki lub zwoju wydawnictwo, którego zakończenia się nie przewiduje ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu częściami opatrzonymi wspólnym tytułem i zwykle oznaczonymi numerycznie lub chronologicznie (jak numery, zeszyty, tomy roczniki)

22 Typologia wydawnictw ciągłych Wydawnictwa ciągłe periodyczne nieperiodyczne (serie wydawnicze)

23 Typologia książek Książki jednotomowe wielotomowe

24 Niepiśmiennicze źródła informacji mapy, plany, nuty, fotografie, ilustracje, rysunki techniczne, dokumenty audiowizualne, instytucjonalne źródła informacji, personalne źródła informacji.

25 Katalog Zbiór informacyjny zawierający spis obiektów (i ewent. dotyczących ich metainformacji), należących do określonego zbioru obiektów, uporządkowany wg z góry określonych zasad, zwanych układem; Katalog biblioteczny jest spisem obiektów bibliograficznych, czyli dokumentów.

26 Katalogowanie Sporządzanie zgodnie z przepisami opisów katalogowych dokumentów, przy ustalonej dla każdego typu dokumentu jednostce opisu, w celu utworzenia katalogu lub katalogów bibliotecznych.

27 Funkcje katalogu Anthony Panizzi ( ) Dyrektor British Library. Ninety-one Cataloguing Rules (1841). Cele katalogu biblioteki: powiązanie różnych dzieł danego autora w taki sposób, aby użytkownik mógł znaleźć informację o wszystkich dziełach tego autora; identyfikacja i rozróżnienie poszczególnych wydań, tłumaczeń itp. danego dzieła w taki sposób, aby były one rozróżnialne; gromadzenie wszystkich wydań dzieła tak, aby użytkownik poszukujący danej publikacji nie tylko ją znalazł, ale także otrzymał informację o wszystkich wydaniach danego dzieła przez nią reprezentowanego, a także dzieł z nią związanych.

28 Funkcje katalogu Charles Cutter ( ) Umożliwienie odnalezienia dokumentu, dla którego znany jest: Autor, lub Tytuł, lub Przedmiot Prezentacja zasobów biblioteki: Według nazwy autora Według przedmiotu dokumentu Według rodzaju piśmiennictwa Wspomaganie wyboru dokumentu: Według cech wydawniczych (bibliograficznych) Według zawartości (rodzaju literackiego lub tematu).

29 Proroctwa Cuttera Każde biurko posiadać będzie małą klawiaturę, połączoną kablem. Czytelnik musi znaleźć tylko sygnaturę potrzebnej książki w katalogu, nacisnąć kilka klawiszy z literami lub cyframi i książka pojawi się po zadziwiająco krótkim czasie Charles Cutter The Buffalo Public Library in 1983" (Library Journal 1883)

30 Funkcje katalogu Karol Estreicher ( ) Katalog powinien pozwalać na: łatwe odnalezienie żądanej rzeczy, określenie i kontrolę stanu zbiorów biblioteki (przydatne np. w przypadku przekazywania biblioteki), określanie braków i luk w księgozbiorze, grupowanie dzieł jednego rodzaju zgodnie z przyjętymi, różnorodnymi kryteriami, ochronę i zabezpieczenie mienia bibliotecznego.

31 Funkcje katalogu Zasady Paryskie (1961) Dotyczyły wyboru hasła formalnego; Katalog pozwala sprawdzić: czy biblioteka posiada dane wydawnictwo, określone przez jego autora lub tytuł, jakie dzieła danego autora znajdują się w bibliotece, jakie wydania danego dzieła można w niej znaleźć (tytuły ujednolicone).

32 Zadania użytkownika wg FRBR (1983) Wyszukiwanie wg określonych kryteriów, Identyfikacja: określanie podobieństwa i różnic jednostek opisanej i otrzymanej, Wybór jednostki odpowiedniej do wyrażonych potrzeb użytkownika, Otrzymywanie dostępu poprzez wypożyczenie, zakup, online itp.

33 Cele i funkcje katalogu wg ICP IFLA (2009) Katalog powinien być skutecznym i sprawnym narzędziem, które umożliwi użytkownikowi: 1. znalezienie zasobów bibliograficznych w zbiorze przez wyszukiwanie za pomocą atrybutów lub relacji przypisanych do tych zasobów: 1.1. znalezienie pojedynczego zasobu, 1.2. znalezienie zbiorów zasobów reprezentujących: wszystkie zasoby odnoszące się do tego samego dzieła, wszystkie zasoby wyrażone przez tę samą realizację, wszystkie zasoby stanowiące przykład tej samej materializacji, wszystkie zasoby związane z daną osobą, rodziną lub ciałem zbiorowym, wszystkie zasoby na dany temat, wszystkie zasoby określone przez inne kryteria (język, miejsce wydania, datę wydania, typ zawartości, typ nośnika), stosowane zazwyczaj jako dodatkowe ograniczenie wyników wyszukiwania;

34 Cele i funkcje katalogu wg IFLA (2009) c.d. 2. identyfikację zasobu bibliograficznego lub agenta (tzn. potwierdzenie, że opisana jednostka odpowiada jednostce poszukiwanej lub rozróżnienie od siebie dwóch lub więcej jednostek o podobnych cechach); 3. wybór zasobu bibliograficznego, który odpowiada potrzebom użytkownika (tzn. wybór dokumentu, który zaspokaja wymagania użytkownika pod względem formy przekazu, zawartości, nośnika itd. lub odrzucenie dokumentu nie spełniającego oczekiwań użytkownika); 4. nabycie lub otrzymanie dostępu do opisanego egzemplarza (tzn. dostarczenie informacji, które umożliwią użytkownikowi uzyskanie egzemplarza przez zakup, wypożyczenie itd. lub zdalny dostęp do egzemplarza przez połączenie online do zdalnego źródła); albo nabycie, otrzymanie lub uzyskanie dostępu do danych wzorcowych lub bibliograficznych; 5. poruszanie się po katalogu i poza nim (tzn. po logicznie uporządkowanych danych bibliograficznych i wzorcowych oraz wskazanie przejrzystych sposobów poruszania się, łącznie z prezentacją relacji pomiędzy dziełami, realizacjami, materializacjami, egzemplarzami, osobami, rodzinami, ciałami zbiorowymi, pojęciami, rzeczami, wydarzeniami i miejscami).

35 Zasady wynikające z funkcji i celów wg ICP (IFLA 2009) 1. Wygoda użytkownika. Decyzje dotyczące tworzenia opisów i kontrolowanych form nazw jako punktów dostępu powinny być podejmowane z myślą o użytkowniku. 2. Powszechne użycie. Słownictwo stosowane w opisach i w punktach dostępu powinno być zgodne ze słownictwem używanym przez większość użytkowników. 3. Reprezentatywność. Opisy i kontrolowane formy nazw powinny odpowiadać sposobowi, w który jednostka się samookreśla. 4. Trafność. Opisywana jednostka powinna być wiernie przedstawiona. 5. Wystarczalność i konieczność. W opisach i kontrolowanych formach nazw jako punktach dostępu, powinny się znaleźć tylko te elementy danych, które odpowiadają potrzebom użytkownika i są niezbędne do jednoznacznej identyfikacji jednostki. 6. Znaczenie. Elementy danych powinny być znaczące bibliograficznie. 7. Ekonomia. Gdy istnieją alternatywne drogi osiągnięcia celu, należy dać pierwszeństwo sposobowi najbardziej wydajnemu (tzn. najniższy koszt lub najprostszy sposób). 8. Spójność i standaryzacja. W miarę możliwości należy znormalizować opisy i budowę punktów dostępu. To umożliwi większą spójność, która z kolei zwiększy możliwość wymiany danych bibliograficznych i wzorcowych. 9. Integracja. Opisy wszystkich typów dokumentów i kontrolowane formy nazw wszystkich typów jednostek powinny być zgodne, w miarę możliwości, ze wspólnymi zasadami. Zasady stosowane w przepisach katalogowania powinny być uzasadnione, a nie narzucone arbitralnie. W pewnych sytuacjach te zasady mogą być wzajemnie sprzeczne, wówczas należy zastosować uzasadnione, sprawdzone rozwiązania.

36 Katalog - forma Najczęściej spotykane formy katalogu: Katalog książkowy

37 Katalog - forma Najczęściej spotykane formy katalogu: Katalog kartkowy (kartoteka)

38 Katalog - forma Katalog na mikronośnikach (mikrofilmach, mikrofiszach)

39 Katalog - forma Katalog na maszynowych nośnikach informacji (OPAC)

40 Katalog - podziały Wg rodzaju hasła: autorski, tytułowy; Wg układu: alfabetyczny, działowy, klasowy, krzyżowy (autorski + przedmiotowy), przedmiotowy, rzeczowy, systematyczny, topograficzny (wg sygnatur); Wg zasięgu: centralny, główny, specjalny; Wg zbioru, do którego należą opisywane elementy: biblioteczny, księgarski, antykwarski, składowy, wydawniczy, wystawy; Wg sposobu wyszukiwania: manualny, zautomatyzowany; Wg przeznaczenia: pomocniczy, wewnętrzny; Wg formy: kartkowy, książkowy, OPAC...

41 Opis katalogowy - definicja Ustrukturyzowany zbiór metainformacji charakteryzujących egzemplarz dokumentu znajdujący się w określonym zbiorze dokumentów, zawierający hasło, opis bibliograficzny oraz sygnaturę lokalizującą opisywany dokument w zbiorze.

42 Opis katalogowy - wyszukiwanie Funkcja wyszukiwawcza w tradycyjnych SIW realizowana za pomocą jednego elementu hasła; Funkcja wyszukiwawcza w zautomatyzowanych SIW realizowana wg dowolnego elementu opisu.

43 Opis katalogowy wyszukiwanie w OPAC Wyszukiwanie w całym rekordzie (np. wg słów kluczowych); Wyszukiwanie wg pól z kontrolą autorytarną (np. wg autora lub haseł przedmiotowych); Wyszukiwanie wg pól bez kontroli (np. wg tytułów lub roku wydania); Kombinacje powyższych, wg kilku pól jednocześnie, np. autor+tytuł lub tytuł+język.

44 Opis katalogowy - rodzaje Opis formalny: metainformacja dotycząca cech formalnych dokumentu, najczęściej opis formalny przyjmuje postać opisu bibliograficznego. Opis rzeczowy: metainformacja dotycząca własności treści dokumentu, czyli cech zawartej w nim informacji, takich jak przedmiot dokumentu, aspekt przedstawienia tego przedmiotu, metody badawcze przedstawione w dokumencie.

45 Opis katalogowy rodzaje (katalog kartkowy) Opis katalogowy główny, uwzględnia cechy bibliograficzne, niezbędne do identyfikacji dokumentu; Opis katalogowy pomocniczy, tworzone na podstawie opisu głównego, ale pod innym hasłem; Odsyłacze do innych, uzupełniających opisów głównych.

46 Katalog kartkowy rodzaje kart Karta główna: zawiera pełny opis katalogowy z hasłem głównym; Karta pomocnicza: dla tomów dzieł zbiorowych wielotomowych, dzieł współwydanych itp. opis główny z innym hasłem. Odsyłacze: odsyłają od hasła odrzuconego do pełnego opisu (karty głównej). Odsyłacze ogólne: od formy odrzuconej nazwiska (autorskie) lub tytułu (tytułowe) do formy stosowanej jako hasło; Odsyłacze szczegółowe: dodatkowe informacje np. o współtwórcach (autorski) lub różnych tytułach dzieła (tytułowy).

47 Karta główna

48 Odsyłacz ogólny

49 Odsyłacz szczegółowy

50 OPAC rodzaje kart Dane karty głównej zawiera cały rekord danych; Dane kart pomocniczych znajdują się w polach haseł dodatkowych 7XX i 8XX (hasło: nazwa osobowa tytuł lub sam tytuł) oraz polach uwag 5XX; Odsyłacze ogólne zapisywane są w rekordach KHW.

51 Katalogi kartkowe struktura danych Karta główna Karta główna Karta główna Odsyłacz ogólny

52 Katalog komputerowy bez KHW struktura danych

53 Katalog komputerowy z KHW

54 Modularna struktura opisu ELEMENT STRUKTURY HASŁO dokumentu OPIS BIBLIOGRAFICZNY OPIS RZECZOWY FUNKCJA KLUCZ DOSTĘPU DO OPISU DOKUMENTU IDENTYFIKACJA DOKUMENTU REPREZENTACJA TREŚCI SYGNATURA OPIS EGZEMPLARZA

55 HASŁO Wyrażenie: wyraz, grupa wyrazów lub symbol, w sformalizowanej postaci, służące do szeregowania (porządkowania) opisów dokumentów w obrębie zbioru (katalogu, spisu bibliograficznego) oraz stanowiące czynnik (klucz) wyszukiwania opisu w zbiorze informacyjnym.

56 Hasło - normy PN-N-01228:1994 Hasło opisu bibliograficznego Forma nazw geograficznych. PN-N-01229:2002 Hasło opisu bibliograficznego Hasło osobowe. PN-N-01230:2001 Hasło opisu bibliograficznego Hasło korporatywne. PN-N-01231:2001 Hasło opisu bibliograficznego Hasło tytułowe.

57 Hasło wzorcowe Przyjęta dla danego systemu ujednolicona nazwa danej osoby, ciała zbiorowego, ujednolicony tytuł. Szczególnym rodzajem hasła wzorcowego jest hasło autorytatywne określane jako ustalone przez narodową centralę bibliograficzną oryginalne nazwy krajowych autorów i współtwórców, nazwy działających w danym państwie ciał zbiorowych oraz tytuły oryginalnych dzieł.

58 Kartoteki haseł wzorcowych Kartoteki haseł formalnych KHF Kartoteki haseł przedmiotowych KHP

59 Hasło formalne Hasło opisu bibliograficznego: Hasło osobowe (nazwa osoby); Hasło korporatywne (nazwa ciała zbiorowego); Hasło tytułowe tytuł ujednolicony lub formalny. Hasło zawierające nazwę serii (tytuł ujednolicony serii: wyd. zwartego lub ciągłego).

60 Hasło formalne (katalog kartkowy) Hasło główne: zawsze tworzone, decyduje o umiejscowieniu opisu w katalogu (karta główna z opisem głównym); Hasło dodatkowe: dodatkowo wskazuje opisywany dokument w katalogu (np. nazwy współtwórców lub dane dzieł współwydanych) karta pomocnicza, odsyłacze.

61 Funkcje hasła głównego w OPAC Szeregowanie wyników wyszukiwania; Wyszukiwanie przez połączenie autor/tytuł (hasło główne/tytuł ujednolicony); Identyfikacja dzieł przy wymianie opisów, identyfikacji dubletów; Jest częścią sygnatury w przypadku, gdy sygnatura=symbol klas.+pierwsze litery hasła głównego (np. w księgozb. podręcznych).

62 Hasło osobowe Zawartość i budowa hasła osobowego Jedyną lub pierwszą częścią hasła osobowego jest nazwa osobowa (nazwa własna identyfikująca daną osobę): Imię, nazwisko, nazwisko i imię, pseudonim, kryptonim, nazwa związana z godnością osoby, nazwa zaczynająca się od imienia, inne określenie używane przez daną osobę, pod którym jest ona znana. Może zawierać dopowiedzenia (w nawiasach okrągłych): daty biograficzne, określenia pokrewieństwa, godności, tytuły szlacheckie. Zasady stosowania hasła osobowego 1. Używane, gdy dokument posiada jednego, dwóch lub trzech autorów (autor osoba będąca głównym twórcą intelektualnej i/lub artystycznej zawartości dokumentu). W przypadku, gdy dokument posiada więcej niż jednego autora, za autora głównego uznaje się osobę wymienioną na stronie tytułowej na pierwszym miejscu lub osobę, której nazwa została wyróżniona typograficznie lub poprzez określenie funkcji. 2. Za autorów uważa się też: osoby opracowujące słowniki, bibliografie, wypisy szkolne, nieurzędowe zbiory przepisów prawnych, kontynuacje, suplementy i indeksy. 3. Nazwę osobową podaje się w formie językowej i pisowni kraju działalności danej osoby.

63 Hasło korporatywne Zawartość i budowa hasła korporatywnego Jego jedyną lub pierwszą częścią jest nazwa ciała zbiorowego. Jako ciało zbiorowe traktuje się organizację lub grupę osób i/lub organizacji, która jest identyfikowana własną, indywidualną nazwą. Pojęcie to obejmuje również mające własną nazwę okolicznościowe grupy i imprezy np. spotkania, konferencje, kongresy ekspedycje, wystawy, festiwale, targi, sobory, synody obejmowane ogólną nazwą imprez. Może zawierać dopowiedzenie: nazwę siedziby, lata działalności, określenie typu ciała zbiorowego, inne Zasady stosowania hasła korporatywnego 1. Nazwę podaje się w formie oficjalnej 2. Do katalogowania oficjalnych dokumentów o charakterze administracyjnym lub informacyjnym dotyczących działalności danego ciała (statut, sprawozdanie z działalności, spis członków, katalog wydawniczy itp.) 3. Do katalogowania dokumentów zawierających materiały dotyczące imprezy (program, sprawozdanie, wygłaszane referaty itp.), ale tylko wtedy, gdy nazwa imprezy stanowi lub wchodzi w skład tytułu dokumentu lub na głównej stronie tytułowej poprzedza tytuł zawierający temat imprezy.

64 Hasło tytuł ujednolicony Zawartość i budowa hasła tytuł ujednolicony Zawiera ujednolicone tytuły świętych ksiąg różnych wyznań (Biblia, Talmud, Koran) oraz ksiąg liturgicznych i anonimów klasycznych starożytnych i średniowiecznych. Międzynarodowe wykazy tytułów anonimów klasycznych: Anonymous classics: a list of uniform headings for European literature, Ed. by R.C. Hewett, London 1978 Liste internationale de vedettes uniformes pour les classiques anonymes, Ed. par R. Pierrot, Paris Zawiera też ujednolicone tytuły serii Zasady stosowania hasła tytuł ujednolicony Do katalogowania kolejnych wydań Biblii, Talmudu, Koranu, ksiąg liturgicznych oraz klasycznych anonimów starożytnych i średniowiecznych, które mogą ukazywać się pod różnymi tytułami w różnych językach. Podstawą tworzenia tytułów ujednoliconych serii jest publikacja z najniższym numerem lub najwcześniejszą datą wydania.

65 Hasło geograficzne Zawartość i budowa hasła geograficznego Hasłami geograficznymi w są nazwy odnoszące się do jednostek geograficznych typu: - kontynenty ich części, - państwa, - regiony, - miejscowości i obiekty znajdujące się w nich, - obiekty znajdujące się poza miejscowościami, - obiekty fizjograficzne, - rezerwaty i parki narodowe, - jednostki podziału administracyjnego. Zasady stosowania hasła geograficznego Do katalogowania publikacji, których zasięg ograniczony jest do jednego obszaru (terytorium geograficznego): map, przewodników itp. W Polsce stosowany jedynie jako część opisu rzeczowego (np. przedmiotowego).

66 Funkcje kartoteki haseł wzorcowych Określenie zbioru terminów; podział terminów na przyjęte i odrzucone; określenie zakresu stosowania terminów przyjętych; określenie związków pomiędzy terminami.

67 KHP - przykład

68 KHW - przykład

69 KHW - przykład

70 KHW przykład

71 Definicja opisu bibliograficznego Uporządkowany zespół danych o książce lub innym dokumencie służących do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te dane.

72 Międzynarodowe przepisy katalogowania Pierwsze prace podjęte w IFLA (Międzyn. Federacja Stowarzyszeń Bibliotekarskich, powst. w 1928 r.) w l. 50. XX w r. Zasady Paryskie (dot. hasła formalnego) W 1968 r. UNESCO porównało 8 bieżących bibliografii narodowych dla wypracowania zasad ujednolicenia opisu: propozycja w 1969 r. Prace kontynuowane w Kom. Katalogow. IFLA; w 1974 r. umowa o współpracę z UNESCO. Wspólne prace nad ISBD (International Standard Bibliographic Description) w ramach UBC.

73 Universal Bibliographic Control (UBC) Program rozwijany w l. 70. XX w. W 1974 r. IFLA powołała Międzyn. Biuro UBC, które zajęło się opracowaniem ISBD. W 1977 r.: kongres paryski, dot. bibliografii narodowych ustalono minimum wymagań: co najmniej rejestracja książek, nowych czasopism i druków urzędowych. Unikanie dublowania prac (jednorazowy opis), potrzeba EO jako podstawy rejestracji. W 1987 r. połączono UBC i Intern. MARC Programme (dla UNIMARC) w jeden IFLA UBCIM Programme, przez co połączono zagadnienia ISBD z MARC. UBCIM zamknięty w 2003 r. Obecnie ISBD zarządzany przez ISBD Review Group, wspieraną przez ICADS.

74 ICADS (IFLA-CNDL Alliance for Digital Strategies) Współpraca IFLA z CDNL (Conference of Directors of National Libraries) od 2008 r. Następca ICABS (IFLA-CNDL Alliance for Bibliographic Standards), działąjącego od 2003 r. ICADS powstał jako odpowiedź na potrzebę tworzenia bibliotek cyfrowych.

75 ICADS zakres prac Tworzenie kolekcji cyfrowych Digitalizacja Archwizacja Webu Archiwizacja cyfrowa (modele współpracy i biznesowe) Zarządzanie kolekcjami cyfrowymi Gromadzenie i przechowywanie archiwizacja Udostępnianie kolekcji cyfrowych Wyszukiwanie zasobów cyfrowych (w tym metadane) Zarządzanie prawami autorskimi

76 Pozycja bibliograficzna wg ISBD: Opis bibliograficzny główny element pozycji bibliograficznej lub katalogowej, która może też zawierać: Hasło, Sygnaturę, Numer pozycji w zbiorze, Charakterystykę rzeczową itp.

77 ISBD do 2007 r. Części ISBD: ISBD(M) Międzynarodowy Znormalizowany Opis Bibliograficzny Książek (1974, 1978, 1987, 2002); ISBD(G) Międzynarodowy Znormalizowany Opis Bibliograficzny (1977, 1992, 2004); ISBD(CR) Wydawnictwa ciągłe (1977, 1988, 2002) pierwotnie ISBD(S); ISBD(NBM) Materiały nieksiążkowe (1977, 1987); ISBD(CM) Materiały kartograficzne (1977, 1987); ISBD(PM) Druki muzyczne (1980, 1991); ISBD(A) Stare druki (1980, 1991); ISBD(ER) Dokumenty elektroniczne (1997) - pierwotnie ISBD(CF). ISBD(CP) części składowe (artykuły, rozdziały)

78 ISBD Od 2003 r. tworzona była skonsolidowana wersja ISBD, łącząca wszystkie części ISBD w jedną całość; Ujednolicona wersja wydana w 2007 r.; Obejmuje dokumenty: tekstowe drukowane, kartograficzne, elektroniczne, filmowe, multimedialne, nutowe, dźwiękowe, graficzne.

79 ISBD(M) Pierwsza część ISBD (1974) Cel: ujednolicenie zasad sporządzania opisów bibliograficznych, tak aby: Były zrozumiałe we wszystkich krajach i językach, Sporządzane w jednym kraju mogły być używane w innym, Wykonane w postaci tradycyjnej mogły być przekształcone na formę maszynową.

80 Strefy opisu ISBD 1. Strefa tytułu i oznaczenia odpowiedzialności; 2. Strefa wydania; 3. Strefa specjalna; 4. Strefa publikacji, dystrybucji i produkcji (adresu wydawniczego); 5. Strefa opisu fizycznego; 6. Strefa serii; 7. Strefa uwag; 8. Strefa identyfikacji i sposobu uzyskania dokumentu.

81 STRUKTURA OPISU BIBLIOGRAFICZNEGO ISBD OPIS BIBLIOGRAFICZNY STREFA TYTUŁU I OZNACZENIA ODPOWIEDZIALNOŚCI STREFA WYDANIA STREFA SPECJALNA STREFA ADRESU WYDAWNICZEGO STREFA OPISU FIZYCZNEGO STREFA SERII STREFA UWAG STERFA ISBN I SPOSOBU UZYSKANIA KSIĄŻKI Tytuł właściwy Oznaczenie wydania Miejsce wydania Określenie formy książki i/lub objętość Tytuł serii Międzynarodowy znormalizowany numer książki ISBN Określenie typu dokumentu Oznaczenie odpowiedzialności dotyczące wydania Nazwa wydawcy Oznaczenie ilustracji Oznaczenie odpowiedzialności dotyczące serii Sposób uzyskania książki i/lub cena Tytuł równoległy Dodatkowe oznaczenie wydania Data wydania Format Międzynarodowy znormalizowany numer wydawnictwa ciągłego ISSN serii Dodatek do tytułu Oznaczenie odpowiedzialności dotyczące dodatkowego oznaczenia wydania Miejsce druku Oznaczenie dokumentu towarzyszącego Numeracja w obrębie serii Równoległy dodatek do tytułu Nazwa drukarni Oznaczenie i/lub tytuł podserii Oznaczenie odpowiedzialności Data druku Dodatek do tytułu podserii Równoległe oznaczenie odpowiedzialności Oznaczenie odpowiedzialności dotyczące podserii Międzynarodowy znormalizowany numer wydawnictwa ciągłego ISSN podserii Numeracja w obrębie podserii

82 Opis bibliograficzny stopnie szczegółowości Pierwszy stopień: tylko elementy obowiązkowe niezbędne dla identyfikacji dokumentu; katalogi nabytków, kartoteki zagadnieniowe; Drugi stopień: obejmuje elementy obowiązkowe i zalecane, bliżej charakteryzujące opisywany dokument; katalogi biblioteczne; Trzeci stopień: obejmuje wszystkie elementy przewidziane w strukturze opisu bibliograficznego; bibliografia narodowa.

83 Pierwszy stopień szczegółowości Tytuł właściwy / pierwsze oznaczenie odpowiedzialności. oznaczenie wydania. miejsce wydania, data wydania Dynamika budowli / Tadeusz Chmielewski, Zbigniew Zembaty. Opole, 1998

84 Drugi stopień szczegółowości Tytuł właściwy : dodatek do tytułu / pierwsze oznaczenie odpowiedzialności ; każde następne oznaczenie odpowiedzialności. oznaczenie wydania / pierwsze oznaczenie odpowiedzialności dot. wydania. Miejsce wydania : nazwa wydawcy, data wydania. określenie formy książki i/lub objętość : oznaczenie ilustracji ; format + ozn. dok. towarz. (Tytuł serii, ISSN serii ; numeracja w obrębie serii. Oznaczenie i/lub tytuł podserii, ISSN podserii ; numeracja w obrębie podserii). Uwagi. ISBN

85 Drugi stopień szczegółowości - przykład Dynamika budowli / Tadeusz Chmielewski, Zbigniew Zembaty. Opole : Politechnika Opolska, , [4] s. : rys., wykr. ; 24 cm. (Studia i Monografie / Politechnika Opolska, ISSN ; z. 97) Bibliogr. s. [ ]. ISBN

86 Strukturyzacja opisu ISBD Opis w języku japońskim: Opis w języku koreańskim: 국제표준서지기술법 : 단행본용 / 이재철, 현규 섭 공역. 서울 : 한국도서관협회, 1976.

87 Przepisy katalogowania w Polsce XIX/XX w. - zastosowanie w Polsce tzw. instrukcji pruskiej prace nad ustaleniami dotyczącymi zasad katalogowania podjął Związek Bibliotekarzy Polskich wydanie drukiem projektu dotyczącego katalogowania alfabetycznego w bibliotekach polskich będącego rezultatem prac ZBP projekt Rudolfa Kotuli (wg instrukcji pruskiej). Józef Grycz: Porównanie polskich przepisów katalogowania (1926) Porównanie zagranicznych przepisów katalogowania (1929)

88 Józef Grycz: Nie do tego bowiem służyć mają przepisy katalogowania, aby pewne dzieło bibljotekarz umiał skatalogować, lecz przedewszystkiem zdążać do tego powinny, aby dzieło to czytelnik mógł łatwo i pewnie w katalogu odszukać". Józef Grycz, O polskie przepisy katalogowania, Kraków 1925, s. 11.

89 Przepisy katalogowania w Polsce Pierwsza ogólnopolska instrukcja Józefa Grycza w 1934 r.: Przepisy katalogowania w bibliotekach polskich. W 1946 r. Skrócone przepisy katalogowania alfabetycznego Józefa Grycza i Władysławy Borkowskiej: zasady wyboru hasła, sporządzania opisu i budowy katalogu alfabetycznego (gł. książki) do 1975 r. sześć wydań. W 1973 r. PN-73/N Opis bibliograficzny, przeznaczona dla bibliografii.

90 ISBD w Polskich Normach Arkusz 0 Opis bibliograficzny. Postanowienia ogólne. PN-N :1982 Arkusz 1 Opis bibliograficzny. Książki. PN-N :1982 (+zmiana A1 z 1997 r.) Arkusz 2 Opis bibliograficzny. Wydawnictwa ciągłe. PN-N :1997 Arkusz 3 Opis bibliograficzny. Dokumenty normalizacyjne. PN-87/N (wycofana) Arkusz 4 Opis bibliograficzny. Dokumenty ikonograficzne. PN-N :2009 Arkusz 5 Opis bibliograficzny. Dokumenty kartograficzne. PN :2001 Arkusz 6 Opis bibliograficzny. Druki muzyczne. PN-N :1983 Arkusz 7 Opis bibliograficzny. Dokumenty dźwiękowe. PN- N :1985

91 ISBD w Polskich Normach Arkusz 8 Opis bibliograficzny. Stare druki. PN-N :1994 Arkusz 9 Opis bibliograficzny. Dokumenty niepublikowane. Arkusz 10 Opis bibliograficzny. Dokumenty techniczno-handlowe. PN-N (wycofana) Arkusz 11 Opis bibliograficzny. Dokumenty patentowe. Arkusz 12 Opis bibliograficzny. Filmy. PN-N :1994 Arkusz 13 Opis bibliograficzny. Dokumenty elektroniczne. PN-N :2000 Arkusz 14 Opis bibliograficzny. Mikroformy

92 Zastosowanie PN-82/N Katalogi biblioteczne, Bibliografie, Opracowania dokumentacyjne; Korzyści: dostosowanie do zaleceń międzynarodowych, ujednolicenie opisu bibliograficznego bez względu na zastosowanie (katalog, bibliografia) i typ dokumentu.

93 Przepisy katalogowania książek M. Lenartowicz (1983) Powstała jedna część z trzech planowanych (Opis bibliograficzny, hasło, budowa katalogu) Trzy rozdziały: Zasady ogólne, Opis książki jednotomowej, Opis książki wielotomowej Dołączony słownik terminologiczny Strefy i elementy opisu przejęte z ISBD(M) Przepisy przeznaczone głównie do stosowania w katalogach bibliotecznych.

94 Przepisy katalogowania... cd. Różnice między Przepisami a ISBD(M): Różnice w nazewnictwie: Strefa publikacji, dystrybucji nazwana strefą adresu wydawniczego; Ustalenie trzech stopni szczegółowości opisu; Znaki umowne obowiązują tylko na 3 stopniu szczegółowości; Okładka jako dodatkowe źródło danych; Dodano przepisy dot. uzupełniania i fingowania tytułu właściwego; Rozróżnienie wielokropka z tytułu i dodanego przez katalogującego dla skrócenia tytułu w [...]; Możliwość pomijania pierwszego ozn. odpowiedzialności jeśli pokrywa się z hasłem głównym; Miejsce wydania i nazwa wydawcy podawana w pierwszym przypadku, a nie tak jak jest w książce.

95 OGÓLNE ZASADY SPORZĄDZANIA OPISU BIBLIOGRAFICZNEGO Jednostka opisu: książka jednotomowa książka wielotomowa (całość skompletowana lub w toku kompletowania; określona liczba tomów; jeden z tomów) niesamoistne wydawniczo i/lub piśmienniczo części książek jedno- lub wielotomowych wydawnictwo ciągłe samoistne wydawniczo i piśmienniczo części wydawnictwa ciągłego niesamoistne wydawniczo części wydawnictw ciągłych

96 OGÓLNE ZASADY SPORZĄDZANIA OPISU BIBLIOGRAFICZNEGO C.D. Stosowanie znaków umownych w celu oddzielenia kolejnych stref opisu bibliograficznego oraz wyróżnienia poszczególnych elementów w obrębie stref:. znak umowny oddzielający od siebie strefy pisane w ciągłości wiersza; / =,. ; + ( ) znaki wyróżniające poszczególne elementy w obrębie stref; [ ] oznaczanie danych pochodzących spoza podstawowego dla danej strefy źródła danych.

97 OGÓLNE ZASADY SPORZĄDZANIA OPISU BIBLIOGRAFICZNEGO C.D. Strefa opisu I. STREFA TYTUŁU I OZNACZENIA ODPOWIEDZIALNOŚCI II. STREFA WYDANIA IV. STERFA ADRESU WYDAWNICZEGO V. STREFA OPISU FIZYCZNEGO CAŁA KSIĄŻKA Podstawowe źródła danych GŁÓWNA STRONA TYTUŁOWA LUB JEJ SUBSTYTUT GŁÓWNA STRONA TYTUŁOWA LUB JEJ SUBSTYTUT, INNE PRELIMINARIA, OKŁADKA ORAZ METRYKA KSIĄŻKI VI. STREFA SERII CAŁA KSIĄŻKA VII. STREFA UWAG VIII. STREFA ISBN I SPOSOBU UZYSKANIA KSIĄŻKI JAKIEKOLWIEK ŹRÓDŁO

98 OGÓLNE ZASADY SPORZĄDZANIA OPISU BIBLIOGRAFICZNEGO C.D. Język i alfabet opisu: a) Do następujących stref opisu należy przejmować dane z opisywanej książki w języku w jakim w niej występują: do strefy 1. tytułu i oznaczenia odpowiedzialności, do strefy 2. wydania, do strefy 3. specjalnej, do strefy 4. adresu wydawniczego, do strefy 6. serii, b) W pozostałych strefach (5 - opisu fiz., 7 - uwag i 8 identyfik.) dane należy podawać w języku polskim, c) Elementy występujące w alfabetach innych niż łaciński należy transliterować zgodnie z odpowiednimi polskimi normami, d) Dopuszczalne podawanie zapisu w alfabetach niełacińskich w formie oryginalnej (rzadko stosowane).

99 Transliteracja i transkrypcja Transliteracja to odwzorowanie danego alfabetu za pomocą innego. Na przykład transliteracja słowa ещё jeszcze, składającego się w alfabecie rosyjskim z liter je, szcza i jo na alfabet łaciński pozwoli zapisać je jako eŝë (wg ISO 9). Aby prawidłowo wymówić tak zapisane słowo niezbędna jest jednak znajomość zasad wymowy rosyjskiej. Nie jest za to konieczna znajomość żadnego innego języka. Transkrypcja natomiast odwzorowuje wymowę za pomocą głosek innego języka. Przykładowe słowo ещё jeszcze będzie miało w polskiej transkrypcji postać jeszczio, do jego przeczytania jest więc konieczna jedynie znajomość języka polskiego.

100 Transliteracja i transkrypcja c.d. Transliteracja odbywa się pomiędzy alfabetami, transkrypcja - pomiędzy językami. Transliteracja zachowuje pisownię, transkrypcja - wymowę. Transliteracja zakłada znajomość języka źródłowego, transkrypcja docelowego.

101 Transliteracja - normy PN-ISO 9:2000 Informacja i dokumentacja. Transliteracja znaków cyrylickich na znaki łacińskie; PN-ISO 843:1999 Transliteracja alfabetu greckiego; PN-N-01211:1974 Transliteracja alfabetu hebrajskiego; PN-N-01212: 1974 Transliteracja pisma jidysz.

102 Transliteracja - normy W przypadku braku polskich norm: ISO 233:1984 Transliteracja znaków arabskich; ISO 3602:1989 Romanizacja języka japońskiego; ISO 7098:1991 Romanizacja języka chińskiego; ISO Transliteracja języka tajskiego.

103 OGÓLNE ZASADY SPORZĄDZANIA OPISU BIBLIOGRAFICZNEGO C.D. Forma gramatyczna i ortografia elementów opisu a) poszczególne elementy opisu należy podawać w przypadku gramatycznym, w jakim występują w Polsce; b) należy przejmować pisownię elementów stosowaną w książce (dopuszcza się uwspółcześnienie pisowni w opisach I i II stopnia szczegółowości); c) wielkie litery należy stosować zgodnie z zasadami języka, w jakim występuje dany element. Stosowanie skrótów a) należy skracać występujące w opisie wyrazy typowe (np. redaktor, przełożył, opracował, odpowiednio: red., przeł., oprac.). Skróty stosujemy wg norm, np.: PN-N-01158:1985 Skróty wyrazów i wyrażeń w opisie bibliograficznym; b) w opisie stosuje się też skróty umowne zgodnie z przepisami dotyczącymi poszczególnych elementów opisu; c) występujące w książce skróty należy przejmować w formie, w jakiej są podane (w miarę możliwości podając rozwiązanie skrótu w [ ]).

104 OGÓLNE ZASADY SPORZĄDZANIA OPISU BIBLIOGRAFICZNEGO C.D. Prostowanie i wyjaśnianie danych: Występujące w książce dane mylne, fikcyjne itp. należy przejmować do opisu podając: a) bezpośrednio po tych danych prawidłowe dane w nawiasach kwadratowych poprzedzone skrótem i.e. lub właśc. ; b) w strefie uwag odpowiednie sprostowanie; c) wyrazy błędnie napisane w książce należy w tej formie przejmować do opisu dodając bezpośrednio po nich w nawiasach kwadratowych wykrzyknik [!] lub sprostowanie poprzedzone skrótem i.e. lub właśc.

105 OGÓLNE ZASADY SPORZĄDZANIA OPISU BIBLIOGRAFICZNEGO CD. Oddzielenie hasła od opisu. Opis ISBD ma identyfikować dokument (materializację wydanie), a nie dzieło w nim zawarte. Elementy opisu należy więc brać bezpośrednio z opisywanego dokumentu. Hasło ma umożliwiać dostęp do opisu; jego forma i zasady stosowania zależą od potrzeb danego zasobu informacji, a nie od zasad sporządzania opisu bibliograficznego.

106 RDA RDA - Resource Description & Access Nowy, angloamerykański standard katalogowania, który ma zastąpić dotychczas obowiązujące drugie wydanie Anglo- American Cataloguing Rules (AACR2) Przetłumaczone dotychczas na 25 języków Opracowany przez członków Joint Steering Committee (JSC), w którego skład wchodzą przedstawiciele USA, Kanady i Wielkiej Brytanii: American Library Association, Australian Committee on Cataloguing, British Library, Canadian Committee on Cataloguing, Chartered Institute of Library and Information Professionals (CILIP) (Irlandia, Szkocja, Walia), Library of Congress.

107 Czym jest RDA? RDA wykracza poza wcześniejsze zasady katalogowania zawiera wytyczne dotyczące katalogowania zasobów elektronicznych, położono w nim również większy nacisk na pomoc użytkownikom w znalezieniu, zidentyfikowaniu, wybraniu i pozyskaniu informacji, których poszukują. RDA umożliwia także grupowanie rekordów bibliograficznych w celu prezentacji relacji pomiędzy dziełami i ich twórcami (podobnie jak w FRBR). Ta nowa, ważna cecha pozwalająca skuteczniej przekazać użytkownikom informacje o różnych wydaniach, tłumaczeniach lub fizycznych postaciach danego dzieła jest wyrazem postępu w rozwoju zasad katalogowania.

108 Czym jest RDA? Zbiorem jednolitych zasad katalogowania obejmującym wszystkie typy dokumentów; Standardem katalogowania uwzględniającym potrzeby instytucji spoza sektora bibliotecznego; Standardem katalogowania przystosowanym do funkcjonowania w środowisku sieciowym.

109 Potrzeba zmian Dlaczego RDA? dezaktualizacja zasad AACR2, brak spójności i przesadna rozbudowa; Brak zgodności z modelami FRBR i FRAD; nowe formy dokumentów; rozwój technologii informacyjnych i ich rynków; zmiana oczekiwań użytkowników wobec formy i funkcji katalogów bibliotecznych; wiele standardów metadanych - RDA jako standard niezależny od formy prezentacji metadanych.

110 Potrzeba zmian Dlaczego RDA? potrzeba oparcia zasad katalogowania na stabilnych podstawach teoretycznych i modelach konceptualnych (FRBR, FRAD); potrzeba standardu, który będzie reprezentował podejście oparte na stałych zasadach i regułach katalogowania, a nie jak ma to miejsce w AACR2, bazował na opisie przypadków, problemów i sposobów ich rozwiązywania. Ann Huthwaite, redaktor AACR

111 Podstawa dla RDA Deklaracja Międzynarodowych Zasad Katalogowania (International Cataloguing Principles - ICP), aktualizująca tzw. Zasady Paryskie, stanowiące podstawę AACR; Funkcjonalne wymagana dla rekordów bibliograficznych (Functional Requirements for Bibliographic Records - FRBR) i Funkcjonalne wymagania dla danych wzorcowych (Functional Requirements for Authority Data - FRAD), z których do RDA przejęto modele konceptualne (jednostki, relacje, atrybuty) oraz typy zadań użytkowników; Międzynarodowy Standard Opisu Bibliograficznego (International Standard for Bibliographic Description - ISBD), który wyznacza jeden ze sposobów prezentacji danych opracowanych zgodnie z RDA.

112 RDA i FRBR Struktura RDA zgodna z założeniami konceptualnych modeli FRBR i FRAD; Przejęcie słownictwa stosowanego w FRBR i FRAD; Konstruowanie zasad katalogowania wokół funkcji użytkownika; Core elements zbiór elementów odpowiadających cechom i relacjom, którym w FRBR i FRAD przyznano wysoki priorytet.

113 Budowa RDA 37 rozdziałów w 10 sekcjach: 1. Rejestracja atrybutów materializacji i egzemplarza 2. Rejestracja atrybutów dzieła i jego realizacji 3. Rejestracja atrybutów dla osób, rodzin i ciał zbiorowych 4. Rejestracja atrybutów dla opisanych pojęć, rzeczy, wydarzeń* i miejsc 5. Rejestracja podstawowych relacji 6. Rejestracja relacji dla osób, rodzin i ciał zbiorowych związanych z zasobem 7. Rejestracja opisu rzeczowego dzieła 8. Rejestracja relacji pomiędzy dziełami, realizacjami, materializacjami i egzemplarzami 9. Rejestracja relacji pomiędzy osobami, rodzinami i ciałami zbiorowymi 10. Rejestracja relacji pomiędzy opisanymi pojęciami, rzeczami, wydarzeniami* i miejscami * Po opublikowaniu oficjalnej wersji RDA

114 Budowa RDA AACR2 Opis elementy ISBD rodzaje zasobów (classes of material) typ dokumentu (mode of issuance) poziom opisu (type of description) Dostęp wybór haseł opisu bibliograficznego (choice of access points) forma haseł (form of headings) odsyłacze (references) RDA Opis atrybuty jednostek FRBR typ zawartości i nośnika (content and carrier type) typ dokumentu (mode of insuance) rodzaj opisu (type of description) Dostęp comprehensive description analytical description hierarchical description relacje FRBR atrybuty jednostek FRAD relacje FRAD

115 Istotne zmiany Zniesienie zasady trzech Wiele oznaczeń odpowiedzialności Bierz to, co widzisz Przyjmowanie błędnych form Rezygnacja ze skrótów Źródła przejmowania danych Zastąpienie podpola $h w polu 245 (określenie typu dokumentu) polami 336 Content Type, 337 Media Type, 338 Carrier Type

116 Źródła przejmowania danych AACR2 wyznacza źródła przejmowania danych dla każdego typu dokumentów RDA dzieli zasoby na trzy kategorie i wyznacza preferowane i alternatywne źródła przejmowania danych dla całych grup dokumentów: Jedna lub więcej stron, arkuszy, kart Obrazy ruchome Inne zasoby

117 Krytyka RDA Zasady RDA: zostały sformułowane w sposób skomplikowany i niejednoznaczny; nie są łatwe w użyciu, zarówno w pracy jak i jako materiał szkoleniowy. RDA: nie został przystosowany do użytku jako narzędzie online; nie jest w pełni kompatybilny z międzynarodowymi standardami.

118 Opis książki wielotomowej Dwie formy: Opis na jednym poziomie Opis na dwóch (lub więcej) poziomach

119 Opis na jednym poziomie Najpierw należy włączyć do stref opisu elementy wspólne dla wszystkich tomów; Następnie włączamy cechy indywidualne poszczególnych tomów, zeszytów, części.

120 Opis na jednym poziomie Gdy brak indywidualnych tytułów: Nad Niemnem / Eliza Orzeszkowa. T. 1-2 Z indywidualnymi tytułami: Biblioteka. Cz. 1. Organizacja biblioteki, gromadzenie i opracowanie zbiorów bibliotecznych / Wanda Kochmańska, Krystyna Puzio, Jerzy Ratajewski. Cz. 2. Udostępnianie zbiorów i działalność informacyjna / Jerzy Ratajewski. 2 t. (302 ; 198 s.)

121 Opis na jednym poziomie

122 Opis na dwóch poziomach Pierwszy poziom: elementy wspólne dla wszystkich tomów, pobierane z pierwszego tomu (lub najwcześniej opublikowanego); Drugi poziom: dane charakterystyczne dla kolejnych jednostek. Mogą to być: Oznaczenia odpowiedzialności Daty wydania Elementy opisu fizycznego (głównie paginacja).

123 Opis na dwóch poziomach - przykład Historia Polski.- Wyd. 10 Warszawa: Państwowe Wydaw. Naukowe, t. ; 21 cm ISBN [1]: Do roku 1505 / Jerzy Wyrozumialski. 253 s. : mapy [2]: / Józef Andrzej Gierowski. 319 s. : mapy [3]: / Józef Andrzej Gierowski. 348 s. : mapy

124 Opis na dwóch poziomach

125 Opis książki wielotomowej Opis na jednym poziomie gdy od razu katalogowana jest całość wydawnicza, wydawca nie przewiduje kontynuacji, a tomy nie posiadają zbyt wielu cech indywidualnych; Opis na dwóch poziomach gdy trzeba dopisywać kolejne tomy, w miarę ich napływania; Opis na więcej niż dwóch poziomach gdy numeracja tomów jest dwu- lub wielostopniowa.

126 Wydawnictwa ciągłe Wydawnictwo ciągłe to dokument ukazujący się na bieżąco w całości lub częściach, zazwyczaj opatrzony kolejną numeracją zeszytów, bez przewidywanego zakończenia.

127 Wydawnictwa ciągłe Termin wydawnictwo ciągłe obejmuje: Gazety wydawnictwa periodyczne; ukazują się zazwyczaj codziennie, nawet dwa razy w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu; Czasopisma wydawnictwa periodyczne; ze względu na częstotliwość dzielą się na: tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki, kwartalniki, półroczniki i roczniki. Zeszyty (numery), których liczba jest zazwyczaj stała tworzą jednostkę danego tytułu zwaną rocznikiem, tomem lub wolumniem; Magazyny ilustrowane czasopisma zawierające różnorodne artykuły beletrystyczne lub specjalistyczne, naukowe; Czasopisma elektroniczne czasopisma, których czytanie wymaga użycia komputera; Okresowe informatory, sprawozdania roczne, kalendarze; Serie wydawnicze. Termin aktualizowane dokumenty ciągłe obejmuje: Dokument elektroniczny aktualizowany o dostępie zdalnym (np. strona Web); Aktualizowana co jakiś czas elektroniczna baza danych np. na CD-ROM; Aktualizowany dokument skoroszytowy.

128 Opis wydawnictwa ciągłego Opis bibliograficzny wydawnictwa ciągłego tworzy się zgodnie postanowieniami normy: PN-N-O1152-2:1997 Opis bibliograficzny - Wydawnictwa ciągłe; Podstawą opisu jest pierwszy zeszyt wydawnictwa ciągłego wliczony w ciąg numeracji lub pierwszy zeszyt spośród określonego ciągu zeszytów.

129 Opis wydawnictwa ciągłego Elementy opisu podaje się zasadniczo w języku, w jakim występują w opisywanym wydawnictwie. Dopowiedzenia własne i skróty powinno się podawać również w języku, w jakim występuje element opisu, którego dotyczą, z wyjątkiem przypadków, gdy należy podać skrót umowny w języku łacińskim.

130 Opis wydawnictwa ciągłego Jednostki opisu wydawnictwa ciągłego: całość wydawnictwa ciągłego lub określony ciąg zeszytów (opis wydawnictwa ukazującego się na bieżąco ciąg otwarty; opis wydawnictwa, które przestało się ukazywać ciąg zamknięty; opis wybranego ciągu zeszytów); pojedynczy zeszyt wydawnictwa ciągłego: zeszyt najmniejsza niepodzielna część wydawnictwa ciągłego; dokument niesamoistny wydawniczo (artykuł, ciągły dokument niesamoistny): artykuł dokument niesamoistny wydawniczo, opublikowany jako z góry zaplanowana całość w jednym lub kilku zeszytach wydawnictwa ciągłego (np. rozprawa, recenzja, reportaż); ciągły dokument niesamoistny dokument niesamoistny wydawniczo o nie przewidzianym z góry zakończeniu, publikowany w zeszytach wydawnictwa ciągłego w określonych lub nie określonych odstępach czasu, np. cykl, rubryka, sukcesywnie publikowane odcinki bibliografii, sprawozdań.

131 Zmiany tytułu Wydawnictwo ciągłe kataloguje się pod jego każdorazowym tytułem, tzn. w przypadku istotnych zmian tytułu konieczne jest utworzenie nowego rekordu bibliograficznego.

132 Zmiany tytułu c.d. Do istotnych zmian tytułu zalicza się: zmianę języka wydawnictwa, zmianę nazwy instytucji sprawczej. Do zmian nieistotnych zalicza się: zmiany rodzajników, przyimków, spójników, zmiany pisowni lub interpunkcji, nie powodujące zmiany znaczenia tytułu, zmiany końcówek fleksyjnych, przejściowe zmiany w kolejności tytułów wyrażonych w różnych wersjach językowych, zmiany w relacji tytułu właściwego typu nazwa rodzajowa z oznaczeniem odpowiedzialności, przez dodanie lub pominięcie przysłówka.

133 Tytuły właściwe Tytuły właściwe polskich czasopism należy sprawdzać w bazach Biblioteki Narodowej: Centralnym Katalogu Czasopism Polskich (MAK); Czasopisma polskie (nowe tytuły) i 2001-; Bibliografii Wydawnictw Ciągłych Nowych, Zawieszonych i Zmieniających Tytuł (wkładka do Przew. Bibliografcznego do 2008, od 2009 baza danych + pdf). Centralnym Katalogu Wydawnictw Ciągłych (CKTCz), tworzonym przez biblioteki VTLS w Gdańsku (od 2002 włączony do NUKAT).

134 Centralny Katalog Czasopism Polskich BN

135 Bibliografia Wyd. Ciągłych Nowych, Zawieszonych i Zmieniających Tytuł

136 Centr. Katalog Wydawn. Ciągłych NUKAT

137 Opis wydawnictwa ciągłego (Grycz, Borkowska) Karta tytulaturowa - obowiązkowe elementy opisu: Hasło pierwszy znaczący wyraz tytułu; Tytuł i dodatek do tytułu; Określenie częstotliwości (zaplanowanej przez wydawcę); Strefa specjalna opisu: Nazwisko redaktora, Wydawca Data pierwszego posiadanego rocznika

138 Opis wydawnictwa ciągłego (Grycz, Borkowska) Karta wyszczególniająca: Nr tomu lub rocznika Rok Wykaz części wchodzących w skład rocznika Uwagi charakterystyczne dla rocznika lub zeszytu (np. dodatki, braki).

139 Karta tytulaturowa BIULETYN Biuletyn Biblioteki Publicznej m. st. Warszawy. [Mies.] Red. Leon Bykowski, Faustyn Czerwijowski Warszawa 1929-

140 Karta wyszczególniająca Biuletyn Biblioteki Publicznej m. st. Warszawy R. 1 : 1929/30 nr 1-12 R. 2 : 1930/31 nr 1-12 R. 6 : 1934/35 nr 1-12 od R 1934/35 tyt.: Bibliotekarz R. 10 : 1938 nr 1-9 zm. podtyt.: Czasopismo poświęcone sprawom bibliotek publicznych. Wydawane przez Związek Bibliotekarzy Polskich i Bibliotekę Publiczną m. st. Warszawy R. 11 : 1939 nr 1-6 R. 12 : 1945 nr 1-3

141 Karta wyszczególniająca

142 Odsyłacze BIBLIOTEKARZ Bibliotekarz Warszawa zob. Biuletyn Biblioteki Publicznej m. st. Warszawy BYKOWSKI Leon [red.] zob. Biuletyn Biblioteki Publicznej m. st. Warszawy Warszawa 1929-

143 Strefy opisu czasopisma w ISBD(CR) Numer strefy Nazwa strefy Znak umowny Elementy opisu Podstawowe źródło danych 1 Strefa tytułu i oznaczenia odpowiedzialności : / Tytuł właściwy Dodatek do tytułu Pierwsze oznaczenie odpowiedzialności 2 Strefa wydania. - Oznaczenie wydania j.w. Główna strona tytułowa lub jej substytut (okładka, nagłówek, metryka wydawnicza) 3 Strefa numeracji. - Numeracja zeszytu(ów) j.w., inne preliminaria, obwoluta, żywa pagina 4 Strefa adresu wydawniczego. :, 6 Strefa serii. (, ;) Pierwsze miejsce wydania Nazwa wydawcy Data wydania Tytuł serii lub podserii ISSN serii lub podserii Numeracja w obrębie serii lub podserii 7 Strefa uwag. - Uwagi Jakiekolwiek źródła 8 Strefa ISSN, tytułu kluczowego i sposobu uzyskania wydawnictwa j.w. j.w.. - ISSN j.w.

144 Elementy opisu wyd. ciągłego Tytuł właściwy : dodatek do tytułu / Pierwsze oznaczenie odpowiedzialności. Oznaczenie wydania. Numeracja pierwszego zeszytu -. Pierwsze miejsce wydania : nazwa wydawcy, data wydania pierwszego zeszytu -. (Tytuł serii lub podserii, ISSN serii lub podserii ; numeracja w obrębie serii lub podserii). Uwagi. ISSN Przegląd Techniczny : innowacje : tygodnik Naczelnej Organizacji Technicznej i Polskiego Towarzystwa Technicznego / rada programowa Jerzy Bukowski przewod. 1977, nr 1(24.04) -. Warszawa : Wydawnictwo Czasopism Technicznych NOT, Poprz.: Innowacje = ISSN ISSN

145 Specimen Specimen zeszyt próbny wydawnictwa, mającego ukazywać się częściami. Także zeszyt periodyku, poświęcony w całości jednemu zagadnieniu lub jednej osobistości, mogący stanowić samodzielną jednostkę bibliograficzną; Opisuje się jak wydawnictwo zwarte I 6 : 1981 BARTOSIŃSKI Eugeniusz Metoda całkowa analizy obwodów elektrycznych w stanach nieustalonych/ Eugeniusz Bartosiński. Gdynia : WSM, s., 16 k. tabl. ; 34 cm. (Zeszyty Naukowe / Wyższa Szkoła Morska ; 6:1981) Bibliogr. przy rozdz.

146 Opis rzeczowy (treści) W katalogach bibliotecznych: JIW prekoordynowane: klasyfikacje; JIW postkoordynowane: jhp. Zajęcia z opisu rzeczowego na 2 roku st.

147 Sygnatura biblioteczna (opis egzemplarza) Znak cyfrowy lub literowo-cyfrowy umieszczony na książce, określający jej miejsce w zbiorach bibliotecznych. Sygnatura jest unikalnym identyfikatorem konkretnego dokumentu w zasobach biblioteki. Sygnatury wg numerus currens (+format) lub symbolu klasyfikacji.

148 Formaty i rekordy w bibliotecznych systemach komputerowych Format MARC 21

149

150 FORMAT Sposób przedstawienia danych w postaci czytelnej dla maszyny cyfrowej; Określa zasady uporządkowania danych, ujednolicenia ich formy i odpowiedniego oznaczenia.

151 REKORD Elementarna forma organizacji danych w zautomatyzowanym systemie bibliotecznym lub informacyjnym, zawierająca dane o jednym obiekcie (bibliograficznym). Rekordy składają się z pól i podpól, zawierających poszczególne rodzaje danych.

152 Rodzaje rekordów w zautomatyzowanych systemach bibliotecznych Rekordy opisu bibliograficznego (rekordy bibliograficzne) Opis bibliograficzny Hasła ujednolicone i inne punkty dostępu Informacje do przetwarzania danych (numery, kody itp.) Rekordy kartoteki haseł wzorcowych; Rekordy opisu egzemplarza lub zasobu.

153 Rekord opisu bibliograficznego Zawiera opis bibliograficzny dokumentu, dla którego rekord został utworzony, główne hasło dostępu do rekordu, hasła dodatkowe oraz inne punkty dostępu do rekordu nie kontrolowane kartoteką haseł wzorcowych (np. tytuł właściwy, odmiany tytułu), informacje niezbędne do prawidłowego przetwarzania danych (etykiety, kody podpól, wskaźniki pól itp.); umożliwia jednoznaczną identyfikację dokumentu, dla którego sporządzono rekord, określa powiązania dokumentu opisanego w rekordzie z innymi dokumentami opisanymi w bazie (np. tego samego autora lub należącymi do tej samej serii), określa klucze dostępu pozwalające na zlokalizowanie rekordu w bazie.

154 Zawiera: Rekord kartoteki haseł wzorcowych (KHW) hasło, dla którego rekord został utworzony, tropy zob., zawierające warianty hasła rekordu (terminy odrzucone); odsyłacz całkowity, tropy zob. też, zawierające hasła związane z hasłem rekordu; są to terminy przyjęte, które mogą występować w roli hasła, odsyłacze orientacyjne uzupełniające, kierujące do kategorii haseł, uwagi o zakresie stosowania hasła oraz inne informacje wykorzystywane przy tworzeniu rekordu pozycji podstawowej, informacje niezbędne do prawidłowego przetwarzania danych (etykiety, kody itp.).

155 Rekord KHW (przykłady) Hasło rekordu: Trop zob.: Hasło rekordu: Trop zob. też: Čechov, Anton Pawlovič ( ) Czechow, Antoni Zajączkowski, J.P. dr Pański, Jerzy ( ) Wyświetlane: Czechow, Antoni zob. Čechov, Anton Pawlovič ( ). Pański, Jerzy ( ) zob. też Zajączkowski, J.P. dr

156 Rekordy KHW

157 Rekord KHW (przykłady) Hasło rekordu: Odsyłacz orientacyjny uzupełniający: Hasło rekordu: Odsyłacz orientacyjny całkowity: Fizyka hasła zaczynające się od wyrazu Fizyka, np. Fizyka jądrowa Dorzecze hasła typu: [nazwa geograficzne rzeki z zachowaniem odpowiedniego przypadku gramatycznego], Dorzecze, np. Wisły, Dorzecze (Polska)

158 Typy pozycji KHW (wg IFLA GARE) Pozycje podstawowe dla terminów przyjętych; Pozycje odsyłaczowe do określania związków między terminami: warianty haseł (odsyłacze ogólne) i terminy przyjęte (odsyłacze uzupełniające); Pozycje wyjaśniające jako odsyłacze orientacyjne dla terminów przyjętych (uzupełniające) i odrzuconych, nie będących wariantami haseł (ogólne).

159 Kartoteka haseł wzorcowych (KHW) Określa: Zbiór terminów i ich funkcje w KHW (terminy przyjęte i odrzucone) Relacje między terminami (chronologiczne, poziome i hierarchiczne) Zakres stosowanych terminów Rodzaje KHW: KHW osobowych i korporatywnych KHW tytułów ujednoliconych (dokumentów i serii) KHW haseł przedmiotowych

160 Rekord opisu zasobu Zasób trzech typów dokumentów: Wydawnictwa zwartego jednoczęściowego, Wydawnictwa zwartego wieloczęściowego, Wydawnictwa ciągłego. Może zawierać dane: Charakteryzujące egzemplarz, O miejscu przechowywania zasobu, Potrzebne do opracowania, przechowywania i udostępniania zasobu, Informacje o wersji.

161 Formaty MARC Standardy używane do zapisywania i wymiany informacji bibliograficznych i im pokrewnych w formie czytelnej maszynowo.

162 Rozwój formatów MARC Pod koniec lat pięćdziesiątych XX w. rozpoczynają się w USA prace nad usprawnieniem działalności Biblioteki Kongresu z wykorzystaniem komputeryzacji. Podjęte wówczas prace zmierzały do automatyzacji czynności związanych z katalogowaniem, przetwarzaniem i wyszukiwaniem informacji katalogowych W 1965 zorganizowano konferencję dla omówienia wyników prac: Pomoc LC dla innych bibliotek w formie produkcji i dystrybucji rekordów bibliograficznych Rekord powinien zawierać wszystkie dane z karty katalogowej LC oraz informacje dodatkowe Należy uzyskać porozumienie dużej grupy bibliotek w sprawie elementów danych w rekordzie. Prowadzenie prac w LC umożliwi ujednolicenie rozwiązań (Henrietta Avram).

163 Rozwój formatów MARC cd opracowanie projektu Pilot MARC (MAchine Readable Cataloging) nazwany później MARC I; projekt wdrażano w latach opracowanie formatu MARC II, zaprojektowanie jednolitej struktury dla rekordów zawierających dane bibliograficzne dokumentów różnych typów (prace nad formatem MARC II rozpoczęto od opracowania formatu dla książek, następnie opracowano formaty dla innych typów dokumentów: wydawnictwa ciągłe (1970); dokumenty kartograficzne (1970); filmy i inne dokumenty audiowizualne (1971); rękopisy (1973); druki muzyczne i dokumenty dźwiękowe (1973); 1980 wydanie formatu zintegrowanego wspólnego dla różnych typów dokumentów; 1988 opublikowanie kolejnej wersji formatu zintegrowanego i zmiana nazwy na USMARC.

164 Rozwój formatów MARC cd Biblioteka Kongresu przy współpracy Brytyjskiej Bibliografii Narodowej (BNB) przygotowuje projekt normy dotyczącej struktury rekordu do wymiany danych bibliograficznych w skali międzynarodowej 1971 opublikowanie normy amerykańskiej ANSI Z39.2:1971 American national standard format for bibliographic information interchange on magnetic tape 1973 opublikowanie międzynarodowej normy ISO 2709:1973 Documentation. Format for bibliographic information interchange on magnetic tape Aktualne wersje tych norm: ANSI/NISO Z39.2:1994 Information interchange format; odpowiednik ISO: ISO 2709:2008 Information and Documentation. Format for information exchange polskie tłumaczenie: PN-ISO 2709:1998 Informacja i dokumentacja. Format do wymiany informacji

165 Rozwój formatów MARC c.d. W 1976 r. robocza wersja rekordu KHW (Authorities: a MARC format) W 1981 r. USMARC format for authority data W 1984 r. USMARC format for holdings and locations W 1990 r. USMARC format for classification data

166 Rozwój formatów MARC cd. od 1994 prowadzone są prace nad ujednoliceniem (harmonizacją) formatów USMARC, UKMARC i CAN/MARC; ujednoliconemu formatowi nadano nazwę MARC 21: USMARC + CANMARC + UKMARC = MARC opublikowanie pierwszego wydania MARC 21 format for bibliographic data oraz MARC 21 format for authority data; 2000 opublikowanie MARC 21 for holding data oraz MARC 21 format for classification Harmonizacja ułatwia wymianę danych, w tym w skali międzynarodowej, ograniczy potrzebę konwersji danych, zmniejsza koszty katalogowania.

167 Universal MARC Format (UNIMARC) Powstał w 1977 r.; Służy międzynarodowej wymianie rekordów bibliograficznych pomiędzy bibliotekami narodowymi; Zarządzany przez IFLA (od 2003 r.: IFLA UNIMARC Core Activity - UCA i Permanent UNIMARC Committee PUC); Zgodny z ISO 2709 i ISBD.

168 UNIMARC - struktura 0 blok identyfikacyjny (ISBN, ISSN), 1 blok informacji zakodowanych dane o stałej długości, dotyczące języka, typu publikacji, 2 blok opisowy (opis bibliograficzny, strefy wg ISBD), 3 blok uwag (strefa uwag w ISBD), 4 blok powiązań rekordu (informacja o związkach opisywanego dokumentu z innymi dokumentami), 5 blok odpowiedników tytułu (różne warianty tytułu opisywanego dokumentu), 6 blok analizy rzeczowej, hasła przedmiotowe, symbole UKD, 7- blok odpowiedzialności intelektualnej (strefa oznaczenia odpowiedzialności), 8 blok do użytku międzynarodowego (kod kraju, agencji, która sporządziła rekord), 9 blok do użytku lokalnego (sygnatura, nakład, proweniencja).

169 UNIMARC przykład rekordu Powieść Alain-Fournier "Le Grand Meaulnes", tłum. na ang. jako "The lost domain" ##$a d1959#### #$a{NSB}The {NSE}lost domain$falain-fournier$gtranslated from the French by Frank Davison$gafterword by John Fowles$gillustrated by Ian 210##$aOxford$cOxford University 215##$aix,298p,10 leaves of plates$cill, 311##$aTranslation of: Le Grand Meaulnes. Paris : Emile-Paul, 1913@ 454#1$1001db140203$150010$a{NSB}Le {NSE}Grand Meaulnes$1700#0$aAlain-Fournier$f $1210##$aParis$cEmile-Paul$d1913@ 50010$a{NSB}Le {NSE}Grand Meaulnes$mEnglish@ 606##$aFrench fiction$2lc@ 676##$a843/.912$v19@ 680##$aPQ2611.O85@ 700#0$aAlain-Fournier,$f @ 702#1$aDavison,$bFrank@ 801#0$aUK$bWE/N0A$c $gAACR2@ 98700$aNov.1959/209@

170 WYKORZYSTANIE FORMATU MARC W POLSCE Lata siedemdziesiąte XX w. - opracowanie w Bibliotece Głównej Politechniki Wrocławskiej formatu APIN/MARC wzorowanego na formacie MARC II i BNB MARC Lata osiemdziesiąte XX w. - opracowanie formatu MARC BN wzorowanego na formacie UNIMARC Format FOKA przygotowany w BUW, wzorowany na UNIMARC Format SAFO stosowany w Bibliotece Sejmowej 1992 konsorcjum VTLS wybrało format USMARC Biblioteka Narodowa podjęła decyzję o wyborze formatu USMARC. Materiały metodyczne, instrukcje i podręczniki dotyczące wprowadzania danych w formacie MARC 21 przygotowywane są głównie przez Centrum Formatów i Kartotek Haseł Wzorcowych przy Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie (dotychczas ukazały się instrukcje do tworzenia rekordu bibliograficznego dla książek, wydawnictw ciągłych, druków muzycznych, dokum. kartograficznych, starych druków, dokumentów dźwiękowych, ikonograficznych, elektronicznych, filmów, rekordu kartoteki haseł wzorcowych i rekordu zasobu).

171 GRUPA FORMATÓW MARC21 MARC21 format for bibliographic data - format rekordu opisu bibliograficznego dokumentów MARC21 format for authority data - format rekordu kartoteki haseł wzorcowych MARC21 format for holdings data - format rekordu zasobu MARC21 format for classification data - format rekordu symbolu klasyfikacyjnego MARC21 format for community information - format rekordu danych faktograficznych dokumentacja wszystkich pięciu formatów dostępna jest w sieci pod adresem: < MARC standards. Library of Congress Network Development and MARC Standards Office.

172 REKORD W FORMACIE MARC21 STRUKTURA: odnosi się do fizycznej postaci rekordu na nośniku elektronicznym, opisana w ISO 2709; OZNACZNIKI ZAWARTOŚCI: kody identyfikujące i charakteryzujące dane zawarte w rekordzie; ZAWARTOŚĆ REKORDU: jest ustalana przez obowiązujące zasady katalogowania (w danym kraju) oraz zasady wyboru i formułowania haseł.

173 OZNACZNIKI ZAWARTOŚCI REKORDU W FORMACIE MARC21 ETYKIETY PÓL trzyznakowe, składają się z cyfr; WSKAŹNIKI PÓL dwa jednoznakowe (mała litera, cyfra lub spacja); KODY PODPÓL dwuznakowe - składają się z separatora PODPOLA ($ LUB \) oraz małej litery lub cyfry.

174 Podstawowe elementy logicznej struktury rekordu (ISO 2709)

175 ELEMENTY REKORDU W FORMACIE MARC21 ETYKIETA REKORDU składa się z dwudziestu czterech znaków ponumerowanych od 00 do 23; dane są identyfikowane przez numer pozycji, którą zajmują. Tu informacje o długości rekordu, strukturze tablicy adresów itp. TABLICA ADRESÓW zaczyna się od znaku oznaczonego numerem 24; zawiera informacje pozwalające na identyfikację i lokalizacje danych zawartych w rekordzie; informacja o poszczególnych polach jest zapisana przy pomocy 12 znaków (pierwsze trzy znaki - etykieta pola, następne cztery znaki - długość pola; ostatnie pięć znaków - pozycja początkowego znaku pola) POLA DANYCH obejmują pola danych kontrolnych, stałej długości (etykiety od 001 do 009) oraz pola zmiennej długości (etykiety od 010 do 999). Pola kończą się separatorem pola, rekord separatorem rekordu.

176 Rekord w formacie MARC21 (ISO 2709)

177 Etykieta rekordu

178 Etykieta rekordu - elementy długość rekordu status rekordu (Rec stat) typ rekordu (Type) poziom bibliogr. (dla rek. bibliogr.) (Bib lvl) zawartość nieokreślona liczba wskaźników w polach zm. dł. liczba znaków identyfikatora podpól lokalizacja pierwszego znaku pól danych poziom kompletności rekordu stosowane przepisy katalogowania powiązania w rekordzie struktura tablicy adresów

179 Etykieta rekordu - przykład 00704nam i 4500, znaczenie: liczba znaków w rekordzie n status rekordu: nowy rekord a typ rekordu: druk m poziom bibliogr.: książka 2 liczba wskaźników 2 liczba znaków kodu podpola poz. pierwszego znaku pól danych i stosowane przepisy: ISBD 4500 mapa (struktura) tablicy adresów.

180 Tablica adresów

181 Tablica adresów rekordu w formacie MARC21

182 Pola danych

183 Pola danych w formacie MARC21 Kontrolne, stałej długości (etykiety ) Bez wskaźników, bez podpól Zmiennej długości (etykiety ), elementy: Etykieta 3-cyfrowa; Dwa jednoznakowe wskaźniki; Podpola identyfikowane przez 2-znakowe kody podpól (separator+identyfikator); Pola i podpola powtarzalne; Część pól zawiera kody (język, kraj itp.).

184 Pola danych kontrolnych 001 numer kontrolny 005 data ostatniej modyfikacji 007 Forma fizyczna dokumentu: zależy od typu dokumentu (ozn. przez pierwszy znak w polu); długość zależna od typu opisywanego dokumentu; 008 Dane kontrolne: zawiera zawsze 40 znaków (00-39), znaczenie zależy od typu dokumentu, koduje się m.in. język i datę wydania dokumentu.

185 Pola danych - przykład ^a Hłasko, Marek ^d ( ) ^a Brudne czyny / ^c Marek Hłasko. 260 ^a Warszawa : ^b Alfa, ^c ^a 270 s. ; ^c 21 cm. POLE: ETYKIETA POLA WSKAŹNIK SEPARATOR PODPOLA IDENTYFIKATOR PODPOLA

186 Formaty MARC 21 Zdefiniowany dla 5 typów danych: opis bibliograficzny (bibliographic description) zasób i lokalizacja (holdings data) hasła wzorcowe (authorities) symbol klasyfikacji (classification data) dane faktograficzne (community information)

187 Rekord bibliograficzny w formacie MARC21

188 Format rekordu bibliograficznego uwzględnia nast. typy dokumentów: Książki; Wydawnictwa ciągłe; Rękopisy Dokumenty kartograficzne; Druki i nagrania muzyczne; Dokumenty elektroniczne.

189 Zawartość rekordu bibliograficznego MARC21 0XX pola danych kontrolnych i kodów; 1XX hasło główne; 2XX tytuły, oznaczenie wydania, adres wydawniczy, strefa specjalna 3XX opis fizyczny; 4XX dane o serii lub wyd. wieloczęściowym; 5XX uwagi; 6XX charakterystyka rzeczowa; 7XX hasła dodatkowe i związki bibliograficzne; 8XX hasła dodatkowe dla serii, opis zasobu

190 Rekord bibliograficzny Najczęściej używane pola: 020 ISBN 100 Hasło główne: nazwa osobowa 245 Strefa tytułu i ozn. odpow. 250 Strefa wydania 260 Strefa adresu wydawniczego 300 Opis fizyczny 440 Strefa serii i książki wielotomowej 650 Hasło przedmiotowe - nazwa posp.

191 Grupy pól podziały: pionowe poziome 0XX - dane kontr., kody 1XX - hasła główne 2XX - tyt/wyd/adr.wyd. 3XX - opis fizyczny 4XX - seria 5XX - uwagi 6XX - hasła przedmiot. 7XX - hasła dodatkowe 8XX - hasła dod. serii 9XX - pola lokalne X00 - nazwy osobowe X10 - nazwy ciał zbior. X11 - nazwy imprez X30 - tytuły ujednolicone X40 - tytuły bibliogr. X51 - nazwy geograficzne

192 Pola do użytku lokalnego Pola grupy 9XX; Mogą być dowolnie wykorzystywane przez biblioteki i ich konsorcja; Oprócz tego wiele pól X9X ma charakter lokalny, np. w formacie rekordu bibliograficznego: 09X symbol klasyfikacji lokalnej, 59X uwagi lokalne, 69X hasła w lokalnym jhp

193 Punkty dostępu do rekordu bibliograficznego 1XX 4XX 6XX 7XX 8XX (hasła główne) (seria i książka wielotomowa) (hasła przedmiotowe) (hasła dodatkowe) (hasła dodatkowe serii) Pola kontrolowane kartotekami haseł wzorcowych

194 Zawartość rekordu KHW 0XX dane kontrolne, numery, symbole klasyfik. 1XX hasło rekordu 2XX złożony odsyłacz zob. (orientacyjny ogólny) 3XX złożony odsyłacz zob. też (orientacyjny uzup.) 4XX tropy zob. 5XX tropy zob. też 6XX uwagi 7XX hasła związane, z innych khw 8XX - różne

195 Rekordy KHW W 008/09 rekordu KHW zakodowany rodzaj rekordu, np.: a rekord hasła ujednoliconego; b rekord odsyłacza orientacyjnego ogólnego; d rekord określnika; f rekord hasła ujednoliconego, które może także wystąpić w roli określnika.

196 Zawartość hasła rekordu KHW (pola indeksowane) Dla grup pól 1XX, 4XX, 5XX: X00 X10 X11 X30 X50 X8X Nazwa osobowa Nazwa instytucji (ciało zbiorowe) Nazwa imprezy Tytuł ujednolicony Hasło przedmiotowe (nazwa pospolita) Określnik

197 Zawartość hasła rekordu KHW (pola indeksowane) Hasło rekordu zapisane w polach 1XX jest podstawowym, obowiązkowym elementem rekordu. Każdy rekord musi zawierać jedno pole z grupy 1XX. Pola o etykietach 4XX zawierają warianty hasła rekordu. Na podstawie zawartości tych pól są automatycznie generowane odsyłacze ogólne zob. Pola o etykietach 5XX zawierają hasła związane z hasłem rekordu zapisanym w polu 1XX. Na podstawie zawartości tych pól są automatycznie generowane odsyłacze uzupełniające zob. też.

198 Powiązania między rekordem KHW a rek. bibliograficznym Pola rekordu KHW Pola rekordu bibliogr. 100, 600, 700, , 610, 710, , 611, 711, , 440, 630, 730,

199 Rekord KHW w MARC21

200 Rekord KHW w MARC21

201 Rekord KHW w MARC21

202 Rekord zasobu Obejmuje trzy typy dokumentów: Wydawnictwo zwarte jednoczęściowe Wydawnictwo zwarte wieloczęściowe Wydawnictwo ciągłe

203 Rekord zasobu - zawartość Dane charakteryzujące egzemplarz; Dane właściwe dla miejsca przechowywania zasobu; Dane niezbędna dla prawidłowego opracowania, przechowywania i udostępniania zasobu; Informacje o wersji.

204 Rekord zasobu dane kontrolne, numery i kody, 583, 84X uwagi, 852, 856 lokalizacja, lokalizacja elektroniczna, zestawienie zasobu Opis zasobu w polach (zestawienie zasobu): 853/863/866/876 opis dokumentu podstawowego 854/864/867/877 opis dokumentu towarzyszącego 855/865/868/878 opis indeksu

205 Dane kontrolne, numery i kody 007 forma fizyczna dokumentu (jak w rek. bibliogr.) 010 numer kontrolny 020 ISBN 022 ISSN 035 Numer systemowy (generowany automatycznie przez system)

206 583, 84X - uwagi 583 uwagi o podejmowanych działaniach (konserwacja zasobu, wystawa) i odpowiedzialnych za te prace; 842 postać fizyczna dok. (nośnik, forma, materiał); 843 uwagi dot. reprodukcji (gdy część zasobu jest reprodukcją różniącą się od oryginału).

207 852, lokalizacja 852: Informacja o lokalizacji: ogólna (nazwa, siglum biblioteki, adres); szczegółowa (lokalizacja w obrębie biblioteki): lokalizacja półki, sygnatura. 856: Lokalizacja i sposób dostępu do dokumentu elektronicznego (jak w rek. bibliograficznym) \u URI

208 Opis zasobu (pola) Określenia i wzorzec Numeracja Zestawienie zasobu Dane o egzemplarzu Dokument podstawowy Dokument towarzyszący Indeks

209 Zasób opis dokum. podstawowego 853 określenia i wzorzec: w tym częstotliwość, podział na vol., nr, tom, rok itp. 863 numeracja i daty nominalne 866 niesformaliz. zestawienie zasobów: określenia, wzorzec, numeracja, daty nominalne 876 dane o egzemplarzu: sygnatura egz., cena, data i źródło nabycia, lokalizacja itp.

210 Zasób opis dokum. Towarzyszącego (suplement, mapa itp.) 854 określenia i wzorzec 864 numeracja 867 niesformailz. zestawienie zasobów 877 dane o egzemplarzu

211 Zasób opis indeksu 855 określenia i wzorzec 865 numeracja 868 niesformailz. zestawienie zasobów 878 dane o egzemplarzu

212 Rekord zasobu

213 Rekord zasobu dok. elektroniczny

214 Rekord symbolu klasyfikacyjnego 0XX Dane kontrolne, numery i kody 1XX Symbol klasyfikacji 2XX Złożony odsyłacz typu zob. 3XX Złożony odsyłacz typu zob. też 4XX Tropy typu zob. 5XX Tropy typu zob. też 6XX Uwagi 70X-75X Powiązania z hasłami KHW 76X Instrukcje dla osób klasyfikujących.

215 Rekord wzorcowy UKD (BN) LDR #####nw++a22 #####n aaaaaaaa 040 $a WA N $c WA N 084 $a UDC $cp $a $jprogramy komputerowe 553 $a $jprogramowanie matematyczne 753 $akomputery - programy 753 $aprogramy komputerowe 753 $idecyzje na poszczególne programy komputerowe znajdują się w Biuletynie UKD nr 3/2011 $uhttp:// 761 $iprogramy komputerowe są grupowane ze względu na typ, który reprezentują. Stosowany jest symbol oraz w drugim polu 080 symbol wskazujący na typ programu z działu 004, np: $eword: oraz 004.4'232, $e PowerPoint: oraz 004.4'27, $eexcel: oraz

216 Rekord danych faktograficznych 0XX Pola danych kontrolnych, numery i kody 1XX Nazwa podstawowy punkt dostępu do danych 2XX Tytuły i adresy 3XX Dane fizyczne (współrzędne, czas, sprzęt itp.) 4XX Seria, do której należy wydarzenie opisywane w rekordzie 5XX Uwagi 6XX Pola charakterystyki rzeczowej 7XX Dodatkowe punkty dostępu do danych 8XX Lokalizacja elektroniczna 9XX Informacje lokalne

217 Strefy ISBD Format MARC Strefa 1 tytułu i ozn. odpow. 245 Strefa 2 wydania 250 Strefa 3 specjalna 254, 255, 256, 362 Strefa 4 adresu wydaw. 260 Strefa 5 opisu fizycznego 300 Strefa 6 serii 440 i 490 Strefa 7 uwag 5XX Strefa 8 znorm. numeru 020 i 022

218

219

220

221

222

223

224 NARODOWY UNIWERDSALNY KATALOG CENTRALNY NUKAT

225 KTO TWORZY NUKAT? Polskie biblioteki naukowe, stosujące zintegrowane systemy biblioteczne (Aleph, Horizon, Prolib, Q-Series, Virtua). 81 bibliotek, 1100 bibliotekarzy. Dane ze strony www NUKAT

226 KIEDY ZOSTAŁ URUCHOMIONY NUKAT? NUKAT został uruchomiony w połowie 2002; obejmuje rekordy bibliograficzne dla wydawnictw zwartych (wprowadzane od lipca 2002 r.) oraz wydawnictw ciągłych (tworzone od 1994 r.) obsługiwane przez kartotekę haseł wzorcowych (tworzoną od 1993 r.). Dane ze strony www NUKAT

227 ZADANIA NUKAT dostarczenie informacji o dokumentach oraz o miejscu ich przechowywania; udostępnienie katalogom lokalnym gotowych rekordów kartotek haseł wzorcowych oraz rekordów bibliograficznych; usprawnienie i przyspieszenie katalogowania zbiorów w bibliotekach polskich; eliminowanie dublowania pracy; w przyszłości katalog centralny będzie również podstawowym źródłem informacji dla wypożyczeń międzybibliotecznych.

228 STATYSTYKI NUKAT Rekordy bibliograficzne Dane ze strony www NUKAT

229 STATYSTYKI NUKAT Rekordy KHW Dane ze strony www NUKAT

230 PODSTAWOWE ZASADY WPROWADZANIA DANYCH DO NUKAT Wprowadzanie danych online; Wprowadzanie w pierwszej kolejności rekordów khw; Wykorzystanie zasady pierwszeństwa we wprowadzaniu rekordów bibliograficznych (rekord wprowadza biblioteka, której potrzebny jest opis danego dokumentu po sprawdzeniu, że w katalogu nie ma rekordu opisu tego dokumentu); Unikanie dublowania rekordów w katalogu (stosowanie programów eliminujących dublujące się rekordy narzędzia do przeglądania wg tytułów lub numerów ISBN); Rygorystyczna kontrola poprawności rekordów (rekordy wprowadzane są do bufora po sprawdzeniu w bibliotekach współkatalogujących, następnie po sprawdzeniu przez administratorów Centrum NUKAT zatwierdzane, nadawany jest im numer kontrolny i przekazywane są do bazy); Pozostawienie bibliotekom współpracującym możliwości wyboru trybu kopiowania rekordów z bazy do katalogów lokalnych (może się to odbywać ręcznie lub automatycznie); Korekta nieoprawnego rekordu jest zadaniem osoby, która sporządziła rekord; dokonywanie poprawek i modyfikacji odbywa się wyłącznie w buforze.

231 NUKAT w świecie

232 Nukat w świecie

233 Nukat w świecie

234 DOKUMENTY ELEKTRONICZNE DOKUMENTY ISTNIEJĄCE W POSTACI ELEKTRONICZNEJ, DOSTĘPNE ZA POMOCĄ TECHNIKI KOMPUTEROWEJ (Opis bibliograficzny : Dokumenty elektroniczne. PN-N )

235 Dokumenty elektroniczne to: Dokumenty wydane oryginalnie na nośnikach elektronicznych (głównie dyskach optycznych i dyskietkach). Dokumenty przeniesione na nośnik elektroniczny w rezultacie digitalizacji dokumentów drukowanych i in. Dokumenty w sieci lokalnej lub rozległej (Internecie), które przez fakt umieszczenia w sieci uważa się za opublikowane.

236 Formalny podział dokumentów elektronicznych, dla ułatwienia katalogowania Zależnie od metody dostępu na: dokumenty elektroniczne o dostępie lokalnym tj. przechowywane na nośniku fizycznym (dyskietka, dysk optyczny, dysk twardy), który w celu odczytania wkłada się do komputera; dokumenty elektroniczne o dostępie zdalnym tj. przechowywane w sieci lokalnej lub w Internecie. W zależności od tego, czy dostęp do dokumentu elektronicznego jest lokalny czy zdalny, wybiera się odpowiednią budowę opisu.

237 PODZIAŁ DOKUMNETÓW ELEKTRONICZNYCH DOKUMENTY ELEKTRONICZNE DOKUMENTY DOSTEPNE LOKALNIE (LOCAL ACCESS) DOKUMENTY DOSTEPNE ZDALNIE (REMOTE ACCESS)

238 Lokalne Zdalne Dostęp lokalny do dokumentu związany jest z możliwością określenia nośnika elektronicznego (dyskietka, dysk optyczny, dysk twardy lokalnego komputera itp.) Dostęp zdalny oznacza możliwość dostępu do dokumentu elektronicznego poprzez wykorzystanie urządzenia do wprowadzania i otrzymywania danych (terminala) np. zasoby w sieci lokalnej lub rozległej, dane posadowione na twardym dysku odległego komputera.

239 Dokument elektroniczny o dostępie lokalnym i zdalnym - różnice w opisie bibliograficznym Pole o dostępie lokalnym o dostępie zdalnym 256 Rodzaj i wielkość okumentu Zalecane Obowiązkowe 300 Opis fizyczny Stosowane 538 Uwaga dot. systemu Nośnik fizyczny może być opisany Obowiązkowe Uwaga o wymaganiach systemowych Pomijane Nośnik fizyczny nie może być opisany (charakterystykę dokumentu podaje się w polu 256) Obowiązkowe Uwaga o trybie dostępu 856 Lokalizacja elektroniczna Pomijane Brak informacji do wypełnienia pola Obowiązkowe

240 Rekord dok. elektronicznego dostęp zdalny

241 Rekord dok. elektronicznego dostęp lokalny

242 Cechy zasobów sieciowych LOKALIZACJA - rekordy zawarte w katalogu OPAC określonej biblioteki odnoszą się do dokumentów przechowywanych w zbiorach tej biblioteki; rekord zawierający metadane często nie jest związany z zasobami jakiejkolwiek instytucji: w rekordzie takim należy uwzględniać informacje o różnych trybach dostępu do dokumentu (ftp, http), jak i ograniczeniach dostępu (hasła użytkowników), a także uwzględniać różne lokalizacje tego samego dokumentu (serwery zwierciadlane). WERSJE DOKUMENTU - dokument elektroniczny może być zapisany w różnych formatach (Postscript, ASCII, DjVu); rekordy zawierające metadane najczęściej umożliwiają opisanie różnych wersji dokumentu w jednym rekordzie; w przypadku dokumentów drukowanych różne wersje wydawnicze tego samego dokumentu są traktowane jako różne edycje.

243 Cechy zasobów sieciowych DYNAMICZNOŚĆ - dokumenty dostępne w sieci INTERNET często zmieniają adres url lub też autorzy dokonują zmian w dokumencie zachowując stary adres. NADMIAR DANYCH - dokumenty elektroniczne dostępne w sieci, które utraciły swą aktualność nie są usuwane z sieci; w rezultacie w sieci dostępne są równocześnie dokumenty aktualne i zdezaktualizowane (nadmiarowe). POZIOM BIBLIOGRAFICZNY OPISU opisywana cała strona, czy poszczególne jej części?

244 METADANE W szerokim sensie dane opisujące dane np. rekord opisujący dokument w katalogu bibliotecznym; W praktyce termin ten jest ograniczony do rekordów zawierających dane opisujące dokumenty dostępne w postaci elektronicznej (najczęściej sieciowo). W tym sensie metadane różnią się od danych katalogowych tym, że zawierają informacje dotyczące lokalizacji dokumentu sieciowego umożliwiające bezpośredni dostęp do dokumentu.

245 METADANE Ustrukturyzowane dane, które: Opisują dokument; Identyfikują relacje między dokumentami; Wspomagają wyszukiwanie, zarządzanie i efektywne wykorzystanie zasobów Web. Przedrostek meta (z greki) oznacza poza, po, przechodzenie, pomiędzy.

246 Struktury danych ISBD: Metadane / Barbara Biblioteczna. Kraków: Wydaw. Uniw. Jagiellońskiego, 2007 MARC: $a Biblioteczna, Barbara $d (1985- ) $a Metadane / $c Barbara Biblioteczna $u Dublin Core: <MetaName= DC.Title Content= Metadane > <MetaName= DC.Creator Content= Biblioteczna, Barbara (1985- ) > <MetaName= DC.Publisher Content= Wydaw. Uniw. Jagiellońskiego > <MetaName= DC.Date Content= 2007 > <MetaName= DC.Identifier Content= >

247 METADANE Wszystkie dane mogą być z jakiegoś punktu widzenia traktowane jako metadane co jest danymi a co metadanymi zależy od punktu widzenia; Bez metadanych informacja staje się szumem informacyjnym.

248 Rodzaje metadanych Metadane administracyjne Metadane opisowe Metadane oceny treści Metadane proweniencji Metadane o odnośnikach i relacjach Metadane dla ochrony Metadane techniczne Metadane strukturalne Metadane użytkownika

249 Funkcje metadanych dostarczają opis elektronicznego, bibliograficzny i charakterystykę treściową dokumentu umożliwiają wyszukiwanie danych, umożliwiają użytkownikowi ocenę przydatności wyszukanych danych, zabezpieczają dane przed dostępem określonych grup użytkowników (np. dzieci), lokalizują i określają dostępność dokumentu elektronicznego, instruują o interpretacji danych (np. format, kodowanie), pomagają w podjęciu decyzji, które wystąpienie danych ma być wyszukiwane (jeśli dostępnych jest wiele formatów), dostarczają informacji o warunkach wykorzystania danych z punktu widzenia prawa, informują o historii danych: o ich pierwotnym źródle oraz wszelkich kolejnych jego transformacjach, przedstawiają informację o sposobie kontaktu np. z właścicielem danych, określają relacje z innymi źródłami (np. odnośniki do poprzednich i kolejnych wersji, pochodne zestawy danych, inne kolejne zestawy danych, inne dane lub programy, które powinny być używane w połączeniu z tymi wyszukanymi), kontrolują zarządzanie danymi (np. wymogi archiwizacji, autoryzacja usunięcia danych).

250 Schematy metadanych Formalne struktury zaprojektowane w celu identyfikacji struktury wiedzy danej dyscypliny nauki. W obrębie schematu następuje łączenie struktury wiedzy z informacją o dziedzinie wiedzy poprzez tworzenie systemu informacyjnego wspomagającego identyfikację, wyszukiwanie i wykorzystanie informacji.

251 Schematy metadanych Zestaw elementów metadanych; Nazwy dla każdego elementu; Zdefiniowanie znaczenia każdego elementu; Rejestr zawierający informacje o każdym elemencie metadanych.

252 Cechy schematów metadanych Modułowość: tworzenie nowych schematów w oparciu o moduły z istniejących; Rozszerzalność: możliwość uzupełniania schematu o nowe elementy; Szczegółowość: dostosowana do potrzeb danego zastosowania; Wielojęzyczność: odbicie różnorodności kulturowej i językowej Internetu.

253 Rodzaje schematów metadanych Specyficzne dla określonej dziedziny (dyscypliny) lub zastosowania (biblioteki, muzea, archiwa, e-handel); Specyficzne dla określonych rodzajów dokumentów (np. filmy, dok. tekstowe); Służące realizacji określonych funkcji (np. wyszukiwanie, obsługa praw autorskich, archiwizacja)

254 Schematy metadanych Dublin Core Dublin Core: 15-elementowy zestaw metadanych służący ułatwieniu wyszukiwania zasobów elektronicznych. Pierwotnie pomyślany jako narzędzie do tworzenia opisów obiektów Web przez ich autorów, został także pozytywnie przyjęty przez społeczności tworzące formalne opisy zasobów, takie jak muzea i biblioteki.

255 Rozwój Dublin Core - Warsztaty 1995: 13 elementów DCMES (Opis rzeczowy; Tytuł; Autor; Wydawca; Inny agent; Data; Rodzaj obiektu; Forma; Identyfikator; Relacja; Źródło; Język; Miejsce i czas) 1996: Warwick Framework 1997: opis DLO (Document Like Objects) + dwa nowe elementy (Opis; Własność) 1998: Podstawowy zestaw niezmienny, rozbudowa przez kwalifikatory. 1999: zasada 1:1 2000: współpraca z innymi środowiskami (DOI/INDECS) 2002: profile aplikacyjne 2003: kodowanie DC w XML i RDF.

256 Zarządzanie DCMES: DCMI Dublin Core Metadata Initiative (DCMI) jest organizacją pożytku publicznego działającą w ramach prawodawstwa singapurskiego. Do grudnia 2008 r. DCMI podlegała OCLC; obecnie jest już w pełni niezależną organizacją. Członkami założycielami nowego DCMI są: National Library Board Singapore (urząd ds. bibliotek Singapuru), Biblioteka Narodowa Finlandii. Pozostali członkowie to: brytyjska Joint Information Systems Commission (JISC), Biblioteka Narodowa, Archiwa Państwowe oraz Komisja ds. służb państwowych Nowej Zelandii, Biblioteka Narodowa Korei.

257 DCMI Dublin Core Metadata Initiative Limited (DCMI) jest organizacją rozwijającą wymienne standardy metadanych do wszechstronnego zastosowania w środowisku online. Do najważniejszych zadań DCMI należy: rozwój i upowszechnianie Dublin Core i pochodnych rozwiązań opracowanych przez DCMI wspieranie międzynarodowych środowisk użytkowników metadanych DC i implementujących je kadr zawodowych (informatyków, bibliotekarzy ) Działalność DCMI obejmuje: pracę nad strukturami danych (modele, aplikacje) inicjowanie dyskusji i współpracę w ramach Kół tematycznych (DCMI Communities) oraz Grup Zadaniowych (DCMI Task Groups) organizowanie corocznych konferencji i warsztatów współpracę z innymi organizacjami ustanawiającymi standardy pokrewne DC.

258 Schematy metadanych Dublin Core DCMES 1.1 Zawartość (Content) Własność intelektualna (Intellectual Property) Tytuł (Title) Twórca (Creator) Data (Date) Opis rzeczowy (Subject) Wydawca (Publisher) Typ (Type) Dookreślenie (Instantiation ) Opis (Description) Współtwórca (Contributor) Format (Format) Źródło (Source) Własność (Rights) Identyfikator (Identifier) Język (Language) Relacja (Relation) Miejsce i Czas (Coverage) Odbiorca (Audience)

259 DCMES v. 1.1 Normalizacja: RFC 5013/2007, ISO 15836:2009 (modyf. normy z 2003 r.) ANSI/NISO Z PN-ISO 15836:2006 (zastąpiona przez PN-ISO 15836:2012 Informacja i dokumentacja Zestaw elementów metadanych Dublin Core)

260 DCMI Metadata Terms, 2008 Wykaz wszystkich elementów metadanych DC, w podziale na: własności (twórca, tytuł, data, temat, format ): 56 własności w nowej przestrzeni nazw /terms/: 15 z v nowych + kwalifikatory klasy danych (agent, lokalizacja, typ nośnika ) słownikowe schematy kodowania danych wykaz (UKD, MeSH, TGN ) syntaktyczne schematy kodowania danych wykaz (URI, ISO 3166 ) terminy związane z DCMI Abstract Model DC AP (Application Profiles)

261 DCMI Metadata Terms Properties in the /terms/ namespace Properties in the legacy /elements/1.1/ namespace Vocabulary Encoding Schemes Syntax Encoding Schemes Classes abstract, accessrights, accrualmethod, accrualperiodicity, accrualpolicy, alternative, audience, available, bibliographiccitation, conformsto, contributor, coverage, created, creator, date, dateaccepted, datecopyrighted, datesubmitted, description, educationlevel, extent, format, hasformat, haspart, hasversion, identifier, instructionalmethod, isformatof, ispartof, isreferencedby, isreplacedby, isrequiredby, issued, isversionof, language, license, mediator, medium, modified, provenance, publisher, references, relation, replaces, requires, rights, rightsholder, source, spatial, subject, tableofcontents, temporal, title, type, valid contributor, coverage, creator, date, description, format, identifier, language, publisher, relation, rights, source, subject, title, type DCMIType, DDC, IMT, LCC, LCSH, MESH, NLM, TGN, UDC Box, ISO3166, ISO639-2, ISO639-3, Period, Point, RFC1766, RFC3066, RFC4646, RFC5646, URI, W3CDTF Agent, AgentClass, BibliographicResource, FileFormat, Frequency, Jurisdiction, LicenseDocument, LinguisticSystem, Location, LocationPeriodOrJurisdiction, MediaType, MediaTypeOrExtent, MethodOfAccrual, MethodOfInstruction, PeriodOfTime, PhysicalMedium, PhysicalResource, Policy, ProvenanceStatement, RightsStatement, SizeOrDuration, Standard

262 Kwalifikatory Dublin Core Uszczegółowienie elementu: zawężenie znaczenia elementu, np. dla elementu Data: Data.Utworzenia, Data.Copyright, Data.Dostarczenia Schemat kodowania: identyfikacja schematu typu słowników kontrolowanych (np. tablice klasyfikacji, słownik hp), notacje (np ), zasady gramatyki.

263 Zasady użyte w Dublin Core Ukierunkowanie na obiekt Rozszerzalność Niezależność od syntaktyki: HTML, XML, RDF Opcjonalność Powtarzalność Modyfikowalność Dowolna kolejność elementów Zasada 1:1

264 Idea profili aplikacyjnych Profil aplikacyjny: schemat metadanych utworzony do celów realizowanych przez konkretny system. Zawiera elementy danych pochodzące z jednego lub kilku standardowych schematów metadanych. Powstaje schemat metadanych odpowiedni do lokalnych potrzeb, ale zbudowany ze standardowych elementów.

265 Profile aplikacyjne pozwalają: Stosować DC w połączeniu z innymi schematami metadanych; Wykorzystywać cudze doświadczenia; Harmonizować stosowanie metadanych i zwiększać współdziałanie.

266 Profile aplikacyjne DC Dublin Core Collections Application Profile Dublin Core Education Application Profile (w oprac.) Dublin Core Government Application Profile (w oprac.) Dublin Core Libraries Application Profile (w oprac.) obejmuje ok. 44 elementów

267 Rejestr DC Wyszukiwarka wszystkich elementów DC, tj: własności (71) klas (35) słownikowych schematów kodowania (9) syntaktycznych schematów kodowania (11)

268 Rejestr DC