Szczecin, Uniwersytet Szczeciński. Wydział Humanistyczny. Instytut Pedagogiki

Transkrypt

1 Szczecin, Uniwersytet Szczeciński Wydział Humanistyczny Instytut Pedagogiki Streszczenie rozprawy doktorskiej mgra Maciej Sokołowskiego-Zgida pod tytułem: Wizerunki kobiecości i męskości w podręcznikach edukacji wczesnoszkolnej, przygotowanej pod kierunkiem dra hab. Marcina Wlazło, prof. US Przedłożona praca doktorska podejmuje temat wizerunków kobiecości i męskości w podręcznikach edukacji wczesnoszkolnej. Skupiając się na zagadnieniu konstruowania wizerunków w książkach szkolnych, włącza ona kategorię sprawiedliwości rodzajowej do rozważań nad edukacją i analiz podręczników wykorzystywanych na pierwszym etapie edukacyjnym. Praca składa się z pięciu rozdziałów, wstępu, zakończenia oraz bibliografii. Pierwsze trzy rozdziały poświęcone są zaprezentowaniu ram teoretycznych podejmowanych w dysertacji badań nad wizerunkami kobiecości i męskości w podręcznikach edukacji wczesnoszkolnej. W rozdziale pierwszym omówiono: miejsce i rolę podręcznika w edukacji; możliwe kierunki badań nad książką szkolną (ze szczególnym uwzględnieniem badań wpisujących się w nurt pedagogiki rodzaju); tło polityczno-prawne funkcjonowania podręcznika w polskiej rzeczywistości oświatowej. Rozdział drugi poświęcony jest natomiast: analizie kategorii kobiecości i męskości; omówieniu z perspektywy pedagogiki rodzaju problematyki edukacyjnych kontekstów praktyk rodzajowych; zagadnieniom edukacji równościowej i sprawiedliwości rodzajowej.

2 W rozdziale trzeci autor skupia się z kolei na: przeglądzie badań nad podręcznikami edukacji wczesnoszkolnej z perspektywy rodzajowej; prezentacji instrumentarium rodzajowej analizy podręczników szkolnych. Dwa kolejne rozdziały (czwarty i piąty) poświęcone są prezentacji założeń metodologicznych badań własnych oraz raportu z badań, którego integralną częścią jest autorskie narzędzie analityczne. Rozdział czwarty zawiera: omówienie podejścia hermeneutycznego stosowanego w badaniu tekstu podręcznika szkolnego; prezentację konceptualizacji badania obejmującą omówienie przedmiotu badania, celów, problemów badawczych oraz zagadnień związanych z doborem materiału do analizy oraz jej strategią. Ostatni rozdział dysertacji poświęcony jest natomiast prezentacji: szczegółowych wyników przeprowadzonych badań nad wizerunkami kobiecości i męskości w podręcznikach edukacji wczesnoszkolnej dopuszczonych do użytku szkolnego w latach ; projektu narzędzia służącego do analizy podręczników edukacji wczesnoszkolnej w kontekście oceny sprawiedliwości rodzajowej prezentowanych w nich wizerunków kobiecości i męskości; zaleceń i rekomendacji dla osób uczestniczących w procesie tworzenia książek szkolnych, mogących pomóc w tworzeniu sprawiedliwych i równościowych podręczników edukacji wczesnoszkolnej. Przedmiotem badań podejmowanych w ramach dysertacji są wizerunki kobiecości i męskości w wybranych podręcznikach edukacji wczesnoszkolnej, dopuszczonych do użytku szkolnego w latach Celem badawczym pracy jest natomiast: wyłonienie kategorii wizerunków kobiecości i męskości z podręczników edukacji wczesnoszkolnej; poznanie jak konstruowane są wizerunki kobiecości i męskości w wybranych podręcznikach edukacji wczesnoszkolnej dopuszczonych do użytku szkolnego w latach ;

3 sformułowanie zaleceń mogących pomóc w tworzeniu sprawiedliwych i równościowych podręczników edukacji wczesnoszkolnej; zaprojektowanie narzędzia służącego do analizy podręczników edukacji wczesnoszkolnej w kontekście oceny sprawiedliwości rodzajowej prezentowanych w nich wizerunków kobiecości i męskości. Główny problemem badawczy, wokół którego skupione są analizy wybranych podręczników edukacji wczesnoszkolnej, przyjmuje postać pytania brzmiącego: Jak konstruowane są wizerunki kobiecości i męskości w wybranych podręcznikach edukacji wczesnoszkolnej dopuszczonych do użytku szkolnego w latach ? Sformułowane odpowiedzi na postawione pytanie badawcze oraz realizacja celów badania oparte zostały o działania analityczne podjęte w ramach podejścia hermeneutycznego i opracowanej na jego podstawie własnej strategii analizy. Zakładała ona wielokrotne zapoznawanie się z tekstem podręczników i odczytywanie znaczeń na podstawie strukturalnych cechy podejścia hermeneutycznego: koła hermeneutycznego, hermeneutycznej deferencji i hermeneutycznego zbioru reguł. Analiza prowadzona była na wielu poziomach wynikających z tekstualnej złożoności wizerunków kobiecości i męskości w książce szkolnej, a obrana strategia znalazła zastosowanie w badaniu dziewięćdziesięciu podręczników szkolnych edukacji wczesnoszkolnej pochodzących z pięciu różnych serii wydanych i funkcjonujących w użytku szkolnym w latach Na jej podstawie z książek szkolnych wyłonione zostały kategorie kobiecości i męskości wraz z ich elementami składowymi (prozografią oraz etopeją postaci kobiecych i męskich, relacjami rodzajowymi między postaciami, a także relacjami między kobiecości i męskością w aspekcie językowym) oraz poszczególnymi subkategoriami związanymi ze specyfiką sposobów prezentowania wizerunków kobiecości męskości w podręcznikach edukacji wczesnoszkolnej. Opracowane w ten sposób kategorie posłużyły do szczegółowej analizy dwudziestu jeden wybranych podręczników, a jej rezultatem było sformułowanie odpowiedzi na pytania badawcze, dzięki którym pokazane zostały zarówno niesprawiedliwe, jak i sprawiedliwe oraz neutralne sposoby konstruowania wizerunków kobiecości i męskości w podręcznikach edukacji wczesnoszkolnej. Zrealizowanie celów pracy o charakterze poznawczym stanowiło podstawę dla skonstruowania narzędzia służącego do analizy podręczników edukacji wczesnoszkolnej w kontekście oceny sprawiedliwości rodzajowej prezentowanych w nich wizerunków kobiecości i męskości Zaprezentowane w pracy narzędzie składa się z serii pytań, które odnoszą się do poszczególnych elementów wizerunków i pozwala ocenić treść książki szkolnej z perspektywy trzech pryzmatów rodzajów:

4 androcentryzmu, polaryzacji rodzajów i esencjalizm biologicznego. Zwieńczeniem pracy obok propozycji narzędzia analitycznego są zalecenia dla autorek i autorów oraz recenzentek i recenzentów książek szkolnych edukacji wczesnoszkolnej mające stanowić pomoc i inspirację w tworzeniu sprawiedliwych rodzajowo podręczników edukacji wczesnoszkolnej.

5 Szczecin, 6/06/2018 University of Szczecin Faculty of Humanities Institute of Pedagogy Abstract of the doctoral dissertation by Maciej Sokołowski-Zgid entitled: Images of femininity and masculinity in textbooks of early school education, prepared under the supervision of dr hab. Marcin Wlazło, prof. US The doctoral thesis presents the subject of images of femininity and masculinity in early school education textbooks. Focusing on the issue of constructing images in school books, it includes the category of gender justice in the considerations on education and analyses of textbooks used at the first level of education. The work consists of five chapters, introduction, ending and bibliography. The first three chapters are devoted to the presentation of the theoretical framework undertaken in the dissertation of the research on the images of femininity and masculinity in early school education textbooks. The first chapter discusses: the place and role of the textbook in education; possible directions of research on a school book (with particular emphasis on studies that fit the mainstream of pedagogy); political and legal background of the textbook in the Polish educational reality. The second chapter is devoted to: analysis of the category of femininity and masculinity; discussion of the type of educational contexts of gender practices from the perspective of pedagogy;

6 issues of equality education and gender justice. In the third chapter, the author focuses on: review of research on early school education textbooks from a gender perspective; presentation of a gender instrumentation of school textbooks. Two subsequent chapters (fourth and fifth) are devoted to the presentation of the methodological assumptions of own research and a research report, an integral part of which is the proprietary analytical tool. The fourth chapter contains: discussion of the hermeneutic approach used in the study of the text of the school textbook; presentation of the conceptualization of the study including discussion of the subject of the research, objectives, research problems and issues related to the selection of the material for the analysis and its strategy. The final chapter of the dissertation is devoted to the presentation of: detailed results of the research on the images of femininity and masculinity in early school education books approved for school use in ; a design of the tool for analyzing textbooks of early childhood education in the context of the assessment of gender justice in the images of femininity and masculinity presented in them; recommendations for people involved in the process of creating school books that can help in creating fair and equal textbooks for early school education. The subject of the research undertaken as part of the dissertation is the images of femininity and masculinity in selected textbooks of early school education, approved for school use in The research aim of the dissertation is: selecting a category of images of femininity and masculinity from textbooks of early school education; discovering how images of femininity and masculinity are constructed in selected textbooks of early school education approved for school use in ;

7 formulating recommendations that can help create fair and equal textbooks for early childhood education; designing a tool for analyzing textbooks of early school education in the context of the assessment of gender justice in the images of femininity and masculinity presented in them. The main research problem, around which the analyses of selected textbooks of early school education are focused, takes the form of a question: How are the images of femininity and masculinity construed in selected textbooks of early school education approved for school use in ? The formulated responses to the research question posed and the implementation of the study objectives were based on analytical activities undertaken as part of the hermeneutic approach and the analysis strategy developed on its basis. It involves multiple readings of textbooks and reading of the meanings based on the structural features of the hermeneutic approach: the hermeneutic circle, hermeneutic defiance and the hermeneutic set of rules. The analysis was conducted on many levels resulting from the textual complexity of images of femininity and masculinity in the school book, and the chosen strategy was used in the study of ninety school textbooks of early school education from five different series published and in school use in On its basis, from the school books, the categories of femininity and masculinity with their constituent elements (external and internal characteristics of female and male characters, gender relations between characters, and relations between femininity and masculinity in the linguistic aspect) and individual sub-categories related to the specificity of presentation of images of femininity of masculinity in early school education textbooks were selected. The categories developed in this way were used for a detailed analysis of twenty-one selected textbooks and resulted in the formulation of responses to research questions that showed both unfair, fair and neutral ways of constructing images of femininity and masculinity in early school education textbooks. The achievement of cognitive goals of the dissertation constituted the basis for construing a tool for analyzing textbooks of early school education in the context of the gender justice assessment of images of femininity and masculinity presented in them. The tool presented in the work consists of a series of questions that relate to individual elements of images and allows to assess the content of a school book from the perspective of three types of prisms: androcentrism, gender polarization and biological essentialism. The culmination of the dissertation, next to the proposal of an analytical tool, are the recommendations for authors as well as the reviewers of early school textbooks to provide help and inspiration in creating genuinely fair textbooks for early school education.