PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE ILOSCIOWA STRUKTURA WZIĄTKOW PSZCZELICH NA TERENIE POLSKI W OKRESIE OD MAJA DO SIERPNIA ( )

Transkrypt

1 PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE ROK XXIII 1979 ILOSCIOWA STRUKTURA WZIĄTKOW PSZCZELICH NA TERENIE POLSKI W OKRESIE OD MAJA DO SIERPNIA ( ) Michał Gromisz i Zofia Kochańska Oddział Pszczelnictwa IS WPROW ADZENIE Powszechnie jest wiadomo, jakie znaczenie ma odpowiednie przygotowanie pszczół na określony pożytek. Poszczególni pszczelarze osiągają w tym 'zakresie dobre efekty, potwierdzane zbiorami miodu. Do tego celu niezbędna jest jednak dokładna znajomość dat występowania wziątku w sezonie pszczelarskim, aby można było planowo kierować rozwojem rodzin pszczelich. Taką postępową gospodarkę pasieczną prowadzą u nas nieliczni pszczelarze, a i to najczęściej tylko w 'Ograniczonym zakresie. W większości zatem pasiek rozwój rodzin pszczelich przebiega przypadkowym torem, a pszczelarze starają się najwyżej doprowadzić je kiedyś do największej siły, nie uwzględniając jednak w kalkulacji warunków pożytkowych. Najczęściej szczytowe nasilenie pożytku rozmija się w czasie z najlepszym przygotowaniem rodzin do zbioru nektaru. Skutek jest taki, że tracimy dużo miodu towarowego na rzecz wyżywienia rodziny pszczelej. Starali się to wykazać liczbowo G r o m i s z i współautorzy (1978). W pracy tej pragniemy scharakteryzować realizację zasobów wziątku w okresie sezonu pszczelarskiego na terenie kraju, jako podstawową informację do planowego regulowania cyklu rozwojowego rodzin pszczelich. MATERIAŁ I METODA Do opraoowania tego tematu posłużyły sprawozdania zebrane w latach z punktów kontroli pożytków, jakie Oddział Pszczelnictwa IS prowadzi od 1950 roku na terenie kraju. Ogółem zgromadzono 607 meldunków z 294 miejscowości, a tym w latach: , w , w i w Rozmieszczenie punktów kontroli na mapie Polski nie było równomierne. Z pięciu województw (stołeczne warszawskie, ciechanowskie, ostrołęskie, siedleckie, tarnobrzeskie) nie mieliśmy sprawozdań wcale, z pozostałych liczba ich wahała 'Się od 2 15

2 (płockie, szczecińskie, wałbrzyskie, wrocławskie) i 3 (radomskie) do 41 (katowickie) oraz do 53 (zielonogórskie) i 66 (bydgoskie, toruńskie). Wyniki obserwacji terenowych nadsyłane były do Instytutu na kartach wagi ula kontrolnego. Na nich są wypisane dobowe 'Zmiany ciężaru ula od maja do sierpnia. Z danych tych obliczyliśmy:. a) przybytek brutto - suma dobowych przybytków ciężaru ula za sezon pszczelarski w rozbiciu na dekady, b) ubytek ciężaru ula - suma dobowych ubytków, c) przybytek netto - różnica: a-b. Przybytek brutto, czyli pokarm który pszczoły przynoszą do ula, przyjęliśmy jako charakterystykę wziątku. Jako koniec sezonu pszczelarskiego dla danej pasieki uznaliśmy ostatnią datę przed jesienią, kiedy występował dobowy przyrost ciężaru ula. Interesujących się szczegółową metodyką analizy wyników ważenia ula odsyłamy do publikacji B o r n u s a (1957), B o r n u s a i G r o m i s z a (1964), G r o m i s z a (1976), G r o m i s z a i K o c h a ń s k i ej (1978). Materiał został uporządkowany według podziału administracyjnego kraju. Obliczono średnie dla województw i na podstawie ich wartości wykreślono na mapach rejony charakteryzujące się podobnymi cechami. W województwach, dla których brakowało danych, zastosowano interpolację. WYNIKI OGOLNA CHARAKTERYSTYKA PRZYBYTKU ZAPASOW BRUTTO Z 607 meldunków z punktów kontroli pożytku, jakie zgromadzono w latach , średni przybytek brutto za sezon pszczelarski wynosił 26,9 kg/pień. Najniższy, jaki zanotowano, równał się 1,1 kg (krakowskie, 1974) najwyższy natomiast 121,5 kg (zielonogórskie, 1977) Jest to rozpiętość bardzo duża. Rekordowych wziątków było jednak stosunkowo mało: w 92,3 8 /0 zapisów przybytek brutto nie przekraczał 50 kg/pień. Osiągnięcia roczne pnia wagowego w granicach kg powtarzały się najczęściej, bo aż w 31,5 /0 przypadków (ryc. 1). Aó g o o fo ~o 50, '0.00 prt:tb~tt.l("r~. w 11;, Ryc. 1. Krzywa zmienności przybytków brutto na terenie kraju w latach I 16

3 Duża zmienność przybytku bru tto wynikała zarówno z faktu, że występują lata bogatsze i uboższe we wziątki, jak i również z 'Silnego zróżnicowania zasobów pożytkowych nawet na stosunkowo niewielkich areałach. Pomiędzy regionami, zachodzą znaczne różnice w przeciętnych zasobach pożytkowych. Na południowym zachodzie i południu Polski notowaliśmy największe średnie przybytki brutto dla województw, dalej w głąb kraju na wschód i północ zmniejszały się one, aż prawie do wschodniej granicy państwa (ryc. 2). Ryc. 2. Przybytek brutto w kg/pień - średnie z STRUKTURA SEZONOWA WZIĄTKU Notowania dziennych zmian wagi ula rozpoczynano 'Odpoczątku maja. Już w pierwszej dekadzie tego miesiąca większość pasiek (69,00/0) mogła pochwalić się świeżym nakropem w ulu. W tym okresie pszczoły zdołały zgromadzić średnio w skali kraju 7,5 10roczego przybytku brutto. Po upływie dwóch następnych dekad tego miesiąca odsetek ten wzrósł do 31,2 /0. Jest to dość duży udział w bilansie rocznym, ale główne nasilenie wziątku przypada dopiero na miesiąc czerwiec (41,JO/o). W ocenie ogólnokrajowej wziątek późniejszy w lipcu i sierpniu zajmuje bardzo małą pozycję (27,5 /0,ryc. 3). 2 - Pszczelnicze Zeszyty Naukowe - XXIII 17

4 a _ - o V VI VII Ryc. 3. Ilościowa struktura wziątków w sezonie pszczelarskim Lewa skala: realizacja rocznego przybytku brutto w poszczególnych dekadach Prawa skala: a - procentowy udział pasiek według odpowiadającym im dat sezonu pszczelarskiego (data ostatniego dobowego przybytku i w sezonie równa się dacie końca sezonu);. b - procentowy udział pasiek korzystających aktualnie z wziątku Wziątek do 10 V o pracy pszczół w polu wczesną wiosną rozstrzyga pogoda i stopień zaawansowania wegetacji roślin. Pogoda kształtuje się na ogół co roku inaczej, a daty fenologiczne.układają się rozmaicie na terenie kraju Stąd i geografia wziątków różnicuje się na mapie Polski (ryc. 4). Na Dolnym Śląsku, w rejonie Opola i Wrocławia, wziątek rodzin pszczelich w pierwszej dekadzie maja wynosił do 20% rocznego przybytku brutto, w północnych regionach kraju nie przekraczał on natomiast 2%, Udział przekraczający przeciętnie 10%, uważamy za dość wysoki. Występuje on na znacznej połaci kraju: na południe od Bugu i Wisły, nad Odrą prawie po Zieloną Górę i w pasie od Wrocławia po Pilicę. Nie wszystkie pasieki mogą się jednak wykazać wziątkami w początkach maja, zwłaszcza na północy kraju i w rejonach górskich na południu. W ciągu pierwszych 10 dni tego miesiąca miały tam miejsce tylko ubytki ciężaru ula (ryc. 3). Wziątek do 31 V. W tym miesiącu druga. dekada charakteryzowała się szczególnie obfitym przybytkiem wagi ula (14,6%). W ogólnym rachunku majowy przybytek wynosił średnio 31,2 % Bliskie tej średniej miały osiągnięcia pasieki w większej części kraju; na około 73,7'% jego powierzchni. Na Dolnym Śląsku, a przede wszystkim w Wielkopolsce osiągnięcia były znacznie wyższe. Upływa już tam w tym czasie połowa sezonu pszczelarskiego, jeżeli charakteryzować go wielkością rocznego przybytku brutto. O ile jednak na Dolnym Śląsku nagromadzenie wziątku rozpoczynało się intensywnie 'Od początku maja, to w Wielkopolsce następował gwałtowny przybytek wagi ula dopiero w drugiej dekadzie tego miesiąca (30,1% rocznego przybytku brutto). Podobne obfitością wczesne wziątki występowały także nad środkowym Bugiem, przede wszystkim w rejonie Białej Podlaskiej, oraz nad Sanem w rejonie Przemyśla, jak i w Sieradzkiem (ryc. 5). 18

5 .;; so, d J za o,., Ryc. 4. Realizacja rocznego wziątku do dnia 10 V na terenie kraju - średnie z Okolic o mniej znaczącym udziale majowych wziątków w rocznym przybytku brutto było stosunkowo niewiele. Koncentrowały się one głównie w terenach górzystych: Sudety, Podhale, Góry Świętokrzyskie. Jednakże w niektórych pasiekach na terenie całego kraju występowały codziennie, przez dłuższe okresy czasu, tylko same ubytki ciężaru ula. Przypadki takie były jednak nieliczne: w drugiej dekadzie maja - 5,8%, a w trzeciej - 12,2 % (pierwsza dekada - 31,0 10 /0). Wczesne wziątki występują zatem u nas powszechnie, tylko ich nasilenie i 'wielkość udziału w rocznych zbiorach się różnicuje. Udział ten w ogólnym rachunku jest jednak znaczny, średnio w żadnym województwie nie spadał poniżej 10 6 /0. Szacujemy, że wielkość jego w granicach do 20% odpowiada 13,0% powierzchni kraju. Wziątek do 30 VI. Z upływem czerwca dla wielu polskich pasiek kończy się w zasadzie czas wziątku (ryc. 6). Na znacznej połaci kraju, w środkowym jego pasie ud Odry po Bug i na północ do Wybrzeża, na południe wzdłuż Odry no- 19

6 :::, ".>, '::,: ;':,'; '.',.,, '.. '0 Ryc. 5. Realizacja rocznego wziątku do dnia 31 V na terenie kraju - średnie z towano średnio powyżej 80 % udziału tego wziątku w rocznym przybytku brutto. Zasięg tego obszaru szacujemy na 25,2 10 /0 powierzchni kraju. Na dalszych 39,5% jego powierzchni pasieki osiągają średnie wskaźniki od 700/0 do 8()G/0. Niewiele zatem pozostaje regionów, gdzie pszczelarze mogą liczyć masowo na znaczniejsze wziątki później niż w czerwcu. Nie wszędzie przecież występują większe areały wrzosów, lasów spadziujących czy upraw gryki lub koniczyny czerwonej na nasiona. Wziątek w lipcu i sierpniu. Tylko 27,5 10 /0rocznego przybytku brutto jest realizowane w tych miesiącach. Na mapie Polski (ryc. 6) możemy wyróżnić regiony, gdzie ten wziątek przedstawia większe znaczenie: północnowschodnia i południowowschodnia część kraju, a ponadto Bory Tucholskie i Sudety. Tam wszędzie pszczoły zbierają w tym okresie przeciętnie nie mniej niż /0 rocznego zasobu wziątków. Udział ten wzrasta miejscami do 50 % i więcej, jak na terenie od Gór Świętokszyskich po Bug i w Bieszczadach. Dwie pierwsze dekady lipca były jeszcze stosunkowo zasobne we wziątek. Średnia dekadowa suma przybytków wagi ula kształtowała się w tym okresie na poziomie odpowiadającym trzeciej dekadzie maja (2,23 20

7 ~, r Ryc. 6. Realizacja rocznego wziątku do dnia 30 VI na terenie kraju - średnie z i 2,29 kg wobec 2,42 kg). Potem następował silny spadek, do 0,43 kg w ostatniej dekadzie sierpnia. Sezonowe kształtowanie się tych wskaźników ilus'tuje na rycinie 7 krzywa a. Obliczono je jednak w stosunku do wszystkich pasiek, w których prowadzono obserwacje. Tymczasem dla wielu z nich ich sezon pszczelarski, to znaczy dopływ nektaru do ula według wskazań wagi, już się zakończył. Jeżeli w obliczeniach wyłączymy te' właśnie pasieki, to dekadowe przybytki brutto w lipcu i sierpniu okażą się wcale niemałe jak na tę porę roku (ryc. 7, krzywa b). Rozbieżności w wynikach obliczenia tym sposobem a poprzednim sięgają danych od połowy czerwca i narastają do końca sierpnia.. W miarę upływu sezonu bowiem coraz to więcej pasiek nie mogło się wykazać w późniejszym okresie nawet krótkotrwałym przybytkiem ciężaru ula. Notowano tam każdego dnia aż do końca sierpnia tylko same ubytki lub wynik zerowy (ryc. 3). Niektóre pasieki miały wziątek na przykład w sierpniu, ale był on poprzedzany dłuższym okresem bezpożytkowym. Oczywiście sezon pszczelarski tych pasiek kończy się z sierpniowym wziątkiem i możemy obliczyć, że trwał 12 dekad (od l V do 31 VIII), lecz nie wszystkie z nich wnosiły wkład do rocznego przybytku brutto. W ogólnym materiale badawczym takich dekad bezwziątkowych było stosunkowo niewiele 21

8 ,. 'l',.. J! ~ i II> l.~ >,0 V' uw VII V_I Ryc. 7. Sumy dekadowe dobowych przybytków brutto w okresie od 1 V do 31 VIII w przeliczeniu na [eden pień na wadze. Sposób przeliczania: a - w stosunku do wszystkich pasiek; b - z sukcesywnym wyłączaniem pasiek, dla których sezon pszczelarski się skończył; c - w stosunku do pasiek, które aktualnie korzystają z wziątku (6,4%), ale rzutowały one na kształtowanie się wielkości dekadowych przybytków brutto, które obliczono w stosunku do wszystkich pasiek, bez względu na ich okresowe warunki pożytkowe (ryc. 7, krzywa b i krzywa c). Może nas interesować, jaki odsetek pasiek w danej dekadzie mógł wykazać się wziątkiem i jakich rozmiarów był ten wziątek. Oczywiście co do wziątku wskaźniki będą wyższe, niż obliczone poprzednio i to na przestrzeni całego sezonu od maja po sierpień (ryc. 7). Nie ma zatem ani jednej dekady, w której by wszystkie pasieki w Polsce cieszyły się wziątkiem. Bliski temu jest okres od drugiej dekady maja do końca czerwca; pożytki na terenie kraju występują wówczas masowo i obficie, ale w niektórych okolicach i sezonach pszczelarskich trafiają się i w tym czasie dłuższe przerwy bezwziątkowe. Bardzo dużej liczbie pasiek brakuje wziątku na początku maja i po czerwcu. Natomiast inne pasieki w tym samym okresie kalendarzowym mogą pochwalić się wcale dobrymi osiągnięciami. Poźytki zatem występują i nie są najgorsze, ale ich zasięg jest ograniczony terytorialnie i czasowo. WZIĄTEK LIPCOWY I SIERPNIOWY Dzienne przybytki wagi ula w miesiącu lipcu występowały na terenie całego kraju, chociaż nie we wszystkich okolicach, zwłaszcza pod koniec tego miesiąca. Zasięg wziątków sierpniowych w naszych badaniach był już bardziej ograniczony, ale także zanotowano go w wielu miejscowościach. W niektórych regionach kraju te późne wziątki koncentrowały się na około 10'% jego powierzchni, co można odczytać z mapy na rycinie 6, w innych natomiast występowały sporadycznie: Wszędzie jednak, gdzie je notowano, stanowiły na ogół waźną pozycję w rocznej sumie przybytków brutto, Lecz z punktu widzenia 'produkcji miodowej miały 22

9 one mniejsze znaczenie, niż tej samej wielkości wziątki w okresie wcześniejszym. W naszych badaniach oznaczaliśmy przybytek brutto jako sumę dobowych przybytków ciężaru ula.. W czasie sezonu wielokrotnie notowano także i występowanie ubytku wagi ula, czy to na skutek braku pożytku, czy w wyniku niesprzyjającej pogody. Różnica między przybytkiem a ubytkiem daje nam przybytek netto, który charakteryzuje ilość zapasów miodowych zgromadzonych przez pszczoły. Z naszego opracowania wynika, że przybytek netto stanowił 73,2% przybytku brutto. Inaczej mówiąc suma dobowych ubytków ciężaru ula stanowiła średnio 26,8 % przybytku brutto. W okresie maja i czerwca ubytki ciężaru ula stanowiły 22,1% przybytku brutto uzyskanego w tym czasie. W lipcu natomiast wskaźnik ten wynosił 44,2%, a w sierpniu - 34,1%. W ocenie pszczelarskiej wykorzystanie wziątku przez pszczoły w późniejszym okresie sezonu pogorszyło się znacznie. Z nektaru przyniesionego w tym czasie do ula prawie dwukrotnie więcej (w lipcu dwukrotnie) przypada na wewnętrzne rozchody rodziny, niż to ma miejsce przy wcześniejszych pożytkach. Inaczej mówiąc, z równego wielkością wziątku pszczelarz pozyskuje mniej miodu towarowego w lipcu i sierpniu, niż w maju i czerwcu. Przyczyny tego mogą być różnorakie. Może być więcej dni bez :pożytku w okresie późnego lata, czy też wyższa zawartość wody w nektarze niektórych roślin (ubytek na odparowanie), albo po prostu różnice w poziomie pożytków. Zwróćmy jednak uwagę na zjawisko, które ma wpływ na zmiany ciężaru ula niezależnie od kształtowania się wziątku. Na początku sezonu pszczelarskiego przybywa w ulu dużo czerwiu i narasta siła rodziny. Znajduje to odbicie po stronie!przybytku ciężaru ula. W późnym okresie sezonu rzecz ma się odwrotnie: rodzina pszczela traci na żywej wadze, co zwiększa ubytki ciężaru ula. Zatem przychód netto stanowi pewne przybliżenie rzeczywistego stanu zapasów miodowych w ulu. Możemy więc!przyjąć, że wziątek wiosną jest nieco słabszy, a raczej jest większe jego zużycie w rodzinie, natomiast późnym latem obfitszy, niż wynika z analizy zmian ciężaru ula. Ta korekta jest pożądana w interpretowaniu wyników ważenia ula, ale nie zmienia ona generalnie naszej iopinii na temat kształtowania się wziątków w sezonie. Przypisujemy duże znaczenie wziątkom wczesnym dla produkcji miodu towarowego. Przede wszystkim źródło tych wziątków, pożytki majowe i czerwcowe, musi być bardzo obfite i intensywne, skoro może pszczołom dostarczyć nektaru zarówno na potrzeby rozwijającej się rodziny, jak i na gromadzenie zapasów. Możliwe, że stopień wykorzystania tych pożytków jest limitowany stanem rodzin, które w tym okresie sezonu nie są jeszcze ani najsilniejsze, ani w pełni sprawności biologicznej do zbierania nektaru. Tego wszystkiego nie możemy powiedzieć w odniesieniu do pożytków i wziątków drugiej połowy sezonu pszczelarskiego. Struktura biologiczna rodzin jest wówczas sprzyjająca gromadzeniu miodu, ale korzyści pszczelarzy z tego tytułu są w skali krajowej nienadzwyczajne, jak widzieliśmy z analizy stopnia wykorzy- 23

10 stania wziątku. Należy zatem zmierzać do racjonalniejszego gospodarowania pożytkami, szczególnie wczesnymi. SEZONOWY ROZWOJ RODZIN A STRUKTURA POZYTKOW Wyniki ważenia ula wskazują, kiedy występują okresy pożytkowe. Aby przynosiły one maksymalne korzyści pszczelarzowi w postaci miodu, muszą być na ten okres odpowiednio przygotowane rodziny pszczele. Przygotowanie to można w skrócie scharakteryzować następująco: dużo w ulu pszczół-robotnic, stosunkowo mało czerwiu, zwłaszcza otwartego. Chcąc osiągnąć taką korzystną strukturę rodziny pszczelej w odpowiednim terminie, należy kierować jej rozwojem kilka tygodni wcześniej. Trzeba jej bowiem umożliwić intensywną pracę w znoszeniu do ula nektaru, odciążając od innych zajęć, jak wychów czerwiu. Plan zabiegów nad regulowaniem rozwoju rodzin pszczelich powinien być w zasadzie opracowany dla każdej pasieki indywidualnie, w zależności od 'warunków pożytkowych okolicy. Generalnie jednak występują masowo u nas liczące się pożytki w pierwszej połowie sezonu pszczelarskiego i często się na nich kończy znaczniejszy wziątek. Na rycinie 3 widzimy jak mało jest pasiek, które mogą liczyć na wziątek w lipcu i sierpniu. Należy zatem już wczesną wiosną przyspieszyć rozwój rodzin i potem w porę ograniczyć matki w czerwieniu. Polepszamy w ten sposób siłę i strukturę rodziny pszczelej na czas pożytku, a także unikamy zbytecznego nadmiaru pszczół w ulu, kiedy źródło wziątku wyczerpuje się. Kierując się powszechnie znaną zasadą Taranowa, możemy określić końcowe terminy optymalnego czerwienia matek (a) w zależności od przewidywanej daty końca pożytku (b): a II dekada maja III dekada maja I dekada czerwca b III dekada czerwca I dekada czerwca II dekada lipca W okolicach, w których występują lipcowe i sierpniowe pożytki, należy dostosować się do tego, regulując odpowiednio czerwienie matek. Nasza analiza wziątków wskazuje, że istnieją możliwości poprawy wykorzystania pożytków w tym okresie, przede wszystkim przez wyszukiwanie źródeł pożytku i dowożenie tam pasiek. Te późniejsze pożytki w zasadzie notowaliśmy sporadycznie na terenie całego kraju. Przypuszczalnie zasoby ich są większe, niż orientowały nas badania dla pasiek stacjonarnych (spadź, wrzos, gryka, koniczyna czerwona). Inny sposób, który zmierza do racjonalniejszego wykorzystania wziątku, może mieć duże znaczenie dla odmładzania rodzin przed zimą, co rzutuje silnie na ich rozwój wiosną następnego roku. Na ogół po ustaniu znaczniejszego wziątku w lipcu i sierpniu zmiany ciężaru ula utrzymują się w pobliżu zera, ubytki są nieznaczne. Świadczy to jednak o występowaniu wziątku, którego rozmiary nie pokrywają niestety dobowego zapotrzebowania pokarmowego rodziny pszczelej. Zużycie miodu w tym 24

11 okresie, kiedy roje liczą bardzo wiele pszczół, jest raczej duże. Natomiast wielkość wziątku jest limitowana nie przez siłę rodzin, ale przez ograniczone zasoby pożytkowe. Wyeliminowanie nadmiaru pszczoły "bezpożytkowej" w pasiece może zatem znacznie poprawić roczny bilans pokarmowy rodzin, a eliminację tę realizuje się wcześniejszym ograniczaniem czerwienia. W kierowaniu rozwojem rodzin pszczelich niezbędna jest oczywiście znajomość kształtowania się warunków pożytkowych. Dla poszczególnych pasiek są one specyficzne, ale na mapie kraju można wyróżnić regiony o przewadze cech wspólnych. W ogólnej ocenie stwierdziliśmy, że nasilenie wziątków przypada na pierwszą połowę sezonu pszczelarskiego, ale pasiek, w których ul na wadze od tego terminu wskazuje tylko ubytki, jest stosunkowo mało (ryc. 3). W 53,6 /0 obserwacji notowano, że od pierwszego wiosennego dobowego przybytku do ostatniego przed zimą upływa dni, li to w większości bez dłuższych niż 10 dniowych okresów bezwziątkowych (tab. 1). Takich przypadków o ciągłych wziątkach, bez względu na ich długość trwania było łącznie w naszych badaniach 68,2%. Oczywiście nasilenie dobowych przybytków ciężaru ula kształtowało się tu różnie w miarę upływu sezonu pszczelarskiego, ale pszczoły w każdej dekadzie przynosiły coś niecoś nektaru do ula. W pozostałych pasiekach występował natomiast okresowo brak wziątków w pełni sezonu. Najczęściej taka sytuacja trwała dni (dla 25,5% pasiek), ale trafiały się jednak i dłuższe przerwy (tab. 1). W sezonie pszczelarskim wyodrębniają się wtedy wyraźnie dwa (lub więcej) okresy pożytkowe. Szczególnie są bogate w tego rodzaju układ pożytków następujące województwa (więcej niż połowę obserwacji): bialskopodlaskie, bielskie, częstochowskie, krakowskie, krośnieńskie, lubelskie, łódzkie, przemyskie. Natomiast są ubogie pod tym względem województwa (mniej niż 25% obserwacji): białostockie, bydgoskie, gorzowskie, jeleniogórskie, kieleckie, Tabela Występowanie okresów bezpożytkowych w sezonach pszczelarskich (w %) l Długość sezonu I W~iątek I Przerwy we wziątku według liczby dekad w dekadach CIągły Ogółem 3 0,8 0,8 4 0,7 0,16 0,8 5 3,0 3,0 6 3,6 1,2 0,16 4,9 7 7,6 2,1 0,3 10,0 8 21,6 4,4 1,6 0,3 0,16 28,2 9 18,3 4,1 2,0 0,8 0,16 25,4 10 3,6 1,5 1,0 0,3 0,16 6,6 11 4,4 1,3 1,3 1,3 0,5 0,3 0,16 9,4 12 4,6 2,5 1,8 1,2 0,5 0,16 0,16 10,9 Ogółem 68,2 17,3 8,2 4,0 1,5 0,3 0,3 0,2 100,0 Sezon p"zculankie: okres mi~dzy datami picrwneao i ostatniego dobowego przybytku ci~ ula W roku sprawozdawczym. 25

12 łomżyńskie, opolskie, piotrkowskie, słupskie, suwalskie, wałbrzyskie, włocławskie, wrocławskie. Taka struktura sezonowa pożytków występuje u nas zatem dość często i trzeba się z tym liczyć w kierowaniu rozwojem rodzin pszczelich. Chodzi tu przede wszystkim o ujemne oddziaływanie okresów bezwziątkowych, czy to na utrzymanie wysokiego poziomu czerwienia matek, czy na zachowanie rodzin w nastroju nierojowym. WNIOSKI W rocznych zbiorach miodu rodziny!pszczelej bardzo poważną pozycję stanowią wziątki wczesne. Doskonalenie metod przyspieszania rozwoju rodzin na ten czas może poprawić znacznie wykorzystanie pożytków o tej porze roku. Regulowanie czerwienia sezonowego matek może uwolnić pasieki od nadmiaru zbędnej pszczoły w drugiej połowie sezonu pszczelarskiego, kiedy w większości okolic brakuje pożytku i oszczędzić miodu zużytego na jej wychów. Można znacznie podnieść wydajność miodową pasiek w lipcu i sierpniu wyszukując oddalone źródła wziątku i dowożąc tam pszczoły. W celu stosowania racjonalnej gospodarki pożytkami niezbędne jest dokładne poznanie ich zasobów i struktury sez-onowej na terenie kraju przez dobrze rozbudowaną sieć punktów wagowych w pasiekach. LITERATURA B o r n u s L. (1957) - Układ pożytków w Polsce w r. a rejonizacja produkcji pszczelej. Pszczetn, Zesz. Nauk., 1(1): B o r n u s L. i G r o m i s z M. (1964) - Charakterystyka pożytków pszczelich i zbioru miodu w Polsce ( ). Pszczetn, Zesz. Nauk., 7(1): G r o m i s z M. (1976) - Matematyczne modele produkcyjności pasiek w Polsce na podstawie danych wagowych z lat Pszczetn. Zesz. Nauk., 20: G r o m i s z M. i współautorzy (1978) - Rozwój rodzin pszczelich w stosunku do układu pożytków. Pszczelno Zesz. Nauk», 22 : G r o m i s z M. i K o c h a ń s k a Z. (1978) - Wyniki sezonu pszczelarskiego 1977 roku na tle sezonów poprzednich. Pszczelno Zesz. Nauk., 22: KOJlH4ECTBEHHASI CTPYKTYPA n4ejlhhblx B3S!TKOB B nojlbwe OT MAS! AO ABrYCTA ( ) M. r p o M H W, 3. K o x a H b C K a Pe310Me Pa3pa60TaHO 607 OT4EhoB no Ha6I1IOAeHHlłM KOHTpOI1bHbIX yi1beb B nepaone OT 1974 AO 1977 r. CpeAHlłlł cymma AHeBHblX npapocroa secne yi1blł (nphpoct 6pyTTO) ae n4ei10- BOAHbl11 ce30h, COCTaBI1lłI1a 26,9 Kr/ceMblO aroro K0I1H4eCTBa ronoeoro nphpocta

13 6PYTTO, B MeCIII.\e Mae 6blno 31,2%, B HIOHe - 41,3 0 /e, B MeClIL\ax HlOne 14 abrycte - lo,at/o 14 6,"'/. rnaahblm HCTO'lHI4KOM To.apHoro MeAa B nonbwe libnlllotcli, TaKHM 06- lia30m, pahhl4e 13l1TKH. QUALITY STRUCTURE OF HONEY SOURCES IN POLAND IN PERIOD FROM MAy TO AUGUST ( ) M. G r o m i s z, Z. K o c h a ń s k a Summary Calculation were done on the bases of bot observations of scale colomes in the years of Average sum of dayly increases of the weight of a seale colonies (gross increase) were 26,9 kg per season. In particular months the participation of increase were as follows: May - 31,2010, June - 41,3'/0, July - 20,8'/. and August - 6,7'/. The main income of honey came from early nectar sources. 27