SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY

Transkrypt

1 KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia KOM(2011) 434 wersja ostateczna SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY dotyczące wykonania rozporządzenia (WE) nr 1552/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie statystyk dotyczących kształcenia zawodowego w przedsiębiorstwach PL PL

2 SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY dotyczące wykonania rozporządzenia (WE) nr 1552/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie statystyk dotyczących kształcenia zawodowego w przedsiębiorstwach 1. WPROWADZENIE Niniejsze sprawozdanie, które Komisja jest zobowiązana przedłożyć na podstawie art. 12 rozporządzenia (WE) nr 1552/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 września 2005 r. w sprawie statystyk dotyczących kształcenia zawodowego w przedsiębiorstwach 1, jest składane po raz pierwszy. Sprawozdanie to dokumentuje postępy, jakich dokonały państwa członkowskie i Norwegia (dalej zwane państwami uczestniczącymi 2 ) w odniesieniu do przepisów rozporządzenia (WE) nr 1552/2005 oraz wykonującego to rozporządzenie rozporządzenia Komisji (WE) nr 198/2006 z dnia 3 lutego 2006 r. 3. Sprawozdanie to poparł Komitet ds. Europejskiego Systemu Statystycznego (ESSC). Treść sprawozdania opiera się na sprawozdaniach dotyczących jakości, danych i innych informacjach otrzymanych od zainteresowanych krajów oraz na analizach kwestionariuszy krajowych przesłanych przedsiębiorstwom, w miarę udostępniania we wszystkich państwach uczestniczących zharmonizowanych statystyk dotyczących kształcenia zawodowego w przedsiębiorstwach gromadzonych w ramach badań reprezentacyjnych dotyczących ustawicznego kształcenia zawodowego (ang. Continuing Vocational Training Sample Surveys, CVTS) we wszystkich państwach uczestniczących. 2. GŁÓWNE ZAGADNIENIA W sekcji 2.1 opisano dane referencyjne do niniejszego sprawozdania oraz kwestię częstotliwości CVTS. Zilustrowano w niej wdrożenie art. 10 ust. 2 i 3 rozporządzenia (WE) nr 1552/2005. Przegląd wszystkich pozostałych artykułów rozporządzenia znajduje się w sekcjach 2.2 do 2.6, w następującej kolejności: art. 3, 8 i art. 9 ust. 1 na temat gromadzonych danych oraz podejścia badawczego (sekcja 2.2), art. 2, 4, 5 i 6 na temat zakresu statystyki i jednostek statystycznych (sekcja 2.3), art. 6, 7, art. 10 ust. 1 i art. 11 ust. 1 na temat źródeł danych i charakterystyki badania (sekcja 2.4), art. 9 ust. 2, art. 9 ust. 4 oraz art. 11 na temat jakości i przekazywania danych (sekcja 2.5), Dz.U. L 255 z , s. 1. Badania nie przeprowadziły Chorwacja, FYROM, Islandia i Szwajcaria. Turcja przeprowadziła badanie w 2008 r. (dane jednostkowe nie są dostępne w Eurostacie). Dz.U. L 32 z , s. 15. PL 1 PL

3 art. 15 na temat finansowania gromadzenia danych (sekcja 2.6), art. 9 ust. 3 i art. 12 na temat najważniejszych problemów związanych z wykonaniem, z jakimi zetknięto się w trakcie badania (sekcja 2.7) Dane referencyjne do niniejszego sprawozdania, odstępy czasu pomiędzy poszczególnymi CVTS: art. 10 ust. 2 i art. 10 ust. 3 Na podstawie art. 10 ust. 2 rozporządzenia (WE) nr 1552/2005 Komisja wskazuje pierwszy rok referencyjny, za który powinny być gromadzone dane. W rozporządzeniu (WE) nr 198/2006 określono, że pierwszym rokiem referencyjnym, za który powinny być gromadzone dane, jest rok kalendarzowy Nowe, będące w trakcie przygotowania badanie dotyczy roku 2010, co oznacza odstęp pięciu lat od pierwszego badania, zgodnie z art. 10 ust. 3 rozporządzenia (WE) nr 1552/2005. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 822/ zmienia rozporządzenie (WE) nr 198/2006 w celu dostosowania niektórych charakterystyk badania za 2005 r. W zmianie tej uwzględniono informacje, które mają być udostępniane na podstawie rozporządzenia (WE) nr 452/ oraz rozporządzenia Komisji (UE) nr 823/ w odniesieniu do badania dotyczącego kształcenia dorosłych (ang. Adult Education Survey, AES); powinny one umożliwić podniesienie jakości wyników i ograniczenie obciążeń spoczywających na przedsiębiorstwach w związku z badaniem statystycznym za rok Należy zauważyć, że w trakcie wykonywania badań za 2005 i 2010 r. skorzystano z dwóch wcześniejszych badań dotyczących ustawicznego kształcenia zawodowego przeprowadzonych w ramach nieformalnych umów zawartych z szeregiem krajów przez Eurostat. Wyniki tych badań obejmują odpowiednio rok kalendarzowy 1993 i Gromadzone dane i podejście badawcze: art. 3, art. 8 i art. 9 ust. 1 W art. 3 znajduje się wykaz 14 dziedzin, których mają dotyczyć gromadzone dane. Dziedziny te zostały wyszczególnione w tabeli poniżej. Przyporządkowanie 140 zmiennych zdefiniowanych w rozporządzeniu (WE) nr 198/2006 pokazuje prawidłowe wykonanie art. 3 rozporządzenia (WE) nr 1552/2005 na poziomie UE Dz.U. L 246 z , s. 18. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 452/2008 z dnia 23 kwietnia 2008 r. dotyczące tworzenia i rozwoju statystyk z dziedziny edukacji i uczenia się przez całe życie (Dz.U. L 145 z , s. 227). Dz.U. L 246 z , s. 33. PL 2 PL

4 Tabela 1 dane zgromadzone w 2005 r. Dziedziny określone w art. 3 rozporządzenia (WE) nr 1552/2005 Liczba zmiennych w rozporządze niu Komisji (WE) nr 198/2006 1(a) polityka i strategie kształcenia w przedsiębiorstwach mające na celu rozwój umiejętności ich siły roboczej; 25 1 (b) zarządzanie, organizacja i formy ustawicznego kształcenia zawodowego w przedsiębiorstwach; 17 1(c) rola partnerów społecznych w zapewnianiu ustawicznego kształcenia zawodowego we wszystkich jego aspektach w miejscu pracy; 9 1(d) dostęp do ustawicznego kształcenia zawodowego, jego zasięg i treść, zwłaszcza w aspekcie działalności gospodarczej i rozmiaru przedsiębiorstwa; 10 PL 3 PL

5 Tabela 1 dane zgromadzone w 2005 r. (c.d.) 1(e) szczególne środki z zakresu ustawicznego kształcenia zawodowego stosowane przez przedsiębiorstwa w celu podniesienia kwalifikacji siły roboczej w dziedzinie technologii informacyjno-komunikacyjnych; 9 1(f) szansa dostępu do ustawicznego kształcenia zawodowego i zdobywania nowych umiejętności dla pracowników małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) oraz szczególne potrzeby małych i średnich przedsiębiorstw związane z zapewnianiem kształcenia; (*) 1(g) wpływ podejmowanych środków publicznych w zakresie ustawicznego kształcenia zawodowego w przedsiębiorstwach; 5 1(h) równość szans w dostępie do ustawicznego kształcenia zawodowego w przedsiębiorstwach dla wszystkich pracowników, z uwzględnieniem równości płci oraz poszczególnych grup wiekowych; 14 1(i) szczególne środki w zakresie ustawicznego kształcenia zawodowego dla osób znajdujących się w niekorzystnej sytuacji na rynku pracy; 8 1(j) środki w zakresie ustawicznego kształcenia zawodowego odnoszące się do różnych rodzajów umowy o pracę; 4 1(k) wydatki na ustawiczne kształcenie zawodowe: poziomy i źródła finansowania, zachęty do ustawicznego kształcenia zawodowego; 17 1(l) procedury przedsiębiorstw w zakresie oceny i monitorowania ustawicznego kształcenia zawodowego. 8 2(a) uczestnicy wstępnego kształcenia zawodowego 3 2(b) całkowite wydatki na wstępne kształcenie zawodowe. 11 Uwaga (*) Wszystkie zmienne, np. te z pozycji 1(d), mogą być zestawiane w tabelach krzyżowych według rozmiarów przedsiębiorstwa. Sto czterdzieści zmiennych zdefiniowanych w rozporządzeniu (WE) nr 198/2006 dotyczyło zarówno przedsiębiorstw zapewniających kształcenie, jak i niezapewniających kształcenia, a także różnych form kształcenia zawodowego, zgodnie z art. 8 rozporządzenia (WE) nr 1552/2005: (1) w odniesieniu do przedsiębiorstw zapewniających kształcenie i niezapewniających kształcenia: 96 zmiennych dla wszystkich przedsiębiorstw, 35 zmiennych wyłącznie dla przedsiębiorstw zapewniających kształcenie oraz 9 zmiennych wyłącznie dla przedsiębiorstw niezapewniających kształcenia, (2) w odniesieniu do różnych form kształcenia zawodowego: 12 zmiennych. Wszystkie państwa uczestniczące podjęły wszelkie niezbędne środki, aby zapewnić odpowiednią jakość przekazywanych przez nie wyników, zgodnie z wymogami określonymi w art. 9 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 1552/2005. Było to możliwe dzięki standardowemu kwestionariuszowi dla przedsiębiorstw, zaproponowanemu przez Komisję Europejską w podręczniku Unii Europejskiej na podstawie art. 8 rozporządzenia (WE) nr 198/2006. Chociaż państwa członkowskie nie były prawnie zobowiązane do stosowania tego wzoru, to PL 4 PL

6 jednak państwa uczestniczące powszechnie go stosowały, przygotowując kwestionariusze krajowe. Dane dostarczone przez wszystkie państwa uczestniczące były zgodne z 14 wymienionymi powyżej dziedzinami. Niektórym państwom uczestniczącym trudność sprawiło dostarczenie informacji ilościowych i uzupełniających odnoszących się do pozycji 1(b), 1(c), 1(d), 1(h), 1(i), 1(j) oraz 1(k); wynikało to z faktu, że kwestionariusze przesłane przedsiębiorstwom były długie i skomplikowane. Jednak nie tylko nie zakłóciło to produkcji krajowych i unijnych wyników w 14 wymienionych powyżej dziedzinach, ale wręcz pomogło to zredukować liczbę zmiennych w badaniu za rok 2010 przeprowadzonym na podstawie rozporządzenia (UE) nr 822/2010 (zob. sekcja 2.7) Zakres statystyk, jednostki statystyczne: art. 2, 4 i 5 W artykułach 2, 4 oraz art. 5 ust. 1 zdefiniowano jednostki statystyczne, rodzaje działalności gospodarczej oraz wielkość przedsiębiorstw, które należy objąć badaniem. Wszystkie państwa członkowskie dostarczyły danych dotyczących sekcji C-K oraz O klasyfikacji NACE Rev. 1.1 dla przedsiębiorstw zatrudniających co najmniej 10 pracowników. W artykule 5 ust. 2 sugeruje się rozszerzenie zakresu w celu objęcia badaniem innych sektorów gospodarki, jednak obecnie osiągnięcie porozumienia w tej sprawie nie jest możliwe ze względu na poważne problemy związane z techniczną stroną realizacji badania. Kwestia ta jest szczególnie ważna dla sektora publicznego, ponieważ należące do niego podmioty są bardzo zaangażowane w działania z zakresu kształcenia zawodowego (zob. sekcja 2.7) Źródła danych i charakterystyka badania: art. 6, 7, art. 10 ust. 1 i art. 11 ust. 1 Jak określono w art. 6 i w art. 7 ust. 1 państwa uczestniczące łączą dwa źródła danych reprezentacyjne badanie statystyczne w przedsiębiorstwach oraz dane administracyjne, kierując się zasadą jak najmniejszego obciążania respondentów. Jednak zastosowanie źródeł administracyjnych ograniczono do ogólnych informacji o liczbie i charakterystyce pracowników, co nie umożliwiało znaczącego zredukowania obciążenia przedsiębiorstw. Zgodnie z art. 6 ust. 2 dotyczącym procedury odpowiadania na badania przez przedsiębiorstwa, większość państw uczestniczących wybrała przesyłanie kwestionariuszy pocztą połączone z rozmowami telefonicznymi oraz wywiadami bezpośrednimi i za pośrednictwem Internetu. W sześciu państwach uczestniczących gromadzono dane również elektronicznie, do czego zachęca się w art. 11 ust. 1. Wszystkie państwa uczestniczące przeprowadziły badanie w odniesieniu do dwunastu miesięcy 2005 r. (jeden rok kalendarzowy), zgodnie z art. 10 ust. 1. Państwa uczestniczące opracowały swoje badanie zgodnie z art. 7 ust. 2 i 3 oraz zgodnie z przepisami art. 4 rozporządzenia (WE) nr 198/2006. Artykuł ten określa wymogi w zakresie doboru próby i dokładności oraz 60 warstw według sektora gospodarczego oraz wielkości przedsiębiorstw w celu odzwierciedlenia struktury populacji jednostek statystycznych. Większość współczynników zmienności w odsetku przedsiębiorstw zapewniających kształcenie była zgodna z wymogami rozporządzenia (WE) nr 198/2006 dla 60 warstw zdefiniowanych w art. 4 tego rozporządzenia. Odnotowano pewne odstępstwa od tej zasady, wynikające z przyczyn technicznych, które jednak nie miały wpływu na wyniki krajowe i UE, ponieważ publikacja, ze względu na mały rozmiar próby, koncentruje się na klasach w większym stopniu zagregowanych. Przykładem tego rodzaju kwestii technicznych są różnice między liczbą przedsiębiorstw, którą planowano uwzględnić w operacie losowania przed PL 5 PL

7 rozpoczęciem badania a liczbą przedsiębiorstw, które rzeczywiście mogły uczestniczyć w badaniu w momencie jego przeprowadzania (ze względu na ogłoszenie upadłości, łączenie przedsiębiorstw itd.) Jakość i przekazywanie danych: art. 9 ust 2 i 4 oraz art. 11 W art. 9 ust. 2 i art. 11 ust. 4 określono terminy przekazywania Komisji (Eurostatowi) danych i sprawozdań dotyczących jakości. Badanie zostało przeprowadzone w 2006 r. w odniesieniu do kształcenia zawodowego zrealizowanego w 2005 r., a zatem dane należało przesłać Komisji (Eurostatowi) do czerwca 2007 r., a sprawozdania dotyczące jakości do września 2007 r. Sześć państw przekazało wyczyszczone i zweryfikowane dane jednostkowe w terminie. Siedemnaście państw przekazało dane w ciągu następnych trzech miesięcy w związku z problemami związanymi z kodowaniem. W czterech państwach weryfikacja danych jednostkowych opóźniła się o okres do ośmiu miesięcy. Jedno państwo członkowskie przekazało wyczyszczone i zweryfikowane dane jednostkowe 17 miesięcy po terminie w związku z poważnymi problemami z przekodowaniem danych do formatu UE. Jeśli chodzi o sprawozdania dotyczące jakości, osiemnaście państw uczestniczących przekazało je w terminie. Dostarczenie kompletnych danych trwało dłużej w sześciu państwach, które dostarczyły je z opóźnieniem od 4 do 10 miesięcy. Cztery państwa przekazały kompletne sprawozdania dotyczące jakości ok. 24 miesięcy po terminie w związku z brakiem pewnych informacji (np. oszacowanie wariancji wszystkich warstw). Sprawdzenie kryteriów zgodności określonych w art. 5 i 7 rozporządzenia (WE) nr 198/2006 było możliwe w przypadku wszystkich sprawozdań. Wszystkie dane zostały przekazane za pomocą protokołów do transferu danych elektronicznych (Edamis/Stadium) zgodnie z wymogami określonymi w art. 6 rozporządzenia (WE) nr 198/2006. Pliki zawierały indywidualne dane dotyczące przedsiębiorstw, z wyjątkiem danych, które mogłyby pozwolić na bezpośrednią identyfikację jednostek statystycznych, zgodnie z art. 11 ust. 2 rozporządzenia (WE) nr 1552/2005. Na podstawie art. 6 i 8 rozporządzenia (WE) nr 198/2006 Komisja (Eurostat) dostarczyła państwom uczestniczącym oprogramowanie umożliwiające korzystanie z narzędzia do automatycznego przetwarzania danych. Chociaż narzędzie to było stosowane przez wszystkie państwa uczestniczące, co umożliwiło osiągnięcie dobrej jakości danych jednostkowych, to jednak okres, jaki upłynął między rokiem referencyjnym wyników (2005) a opublikowaniem wszystkich wyników ( ) znacznie ograniczył możliwości szerokiego zastosowania wyników (zob. sekcja 2.7) Finansowanie gromadzenia danych: art. 15 Jak określono w art. 15 ust. 1 i 2 w odniesieniu do pierwszego roku referencyjnego Komisja udziela wsparcia finansowego państwom członkowskim stanowiącego pomoc w pokryciu kosztów poniesionych przez te państwa na gromadzenie, przetwarzanie i przekazywanie danych. W związku z tym w ramach budżetu UE na 2005 rok opublikowano zaproszenie do składania wniosków o dotacje, w którym uczestniczyło 13 spośród państw członkowskich UE-15 oraz Norwegia. Środki na współfinansowanie realizacji badania we wszystkich pozostałych państwach członkowskich UE-27 zostały zabezpieczone w ramach programu dla wielu beneficjentów w dziedzinie współpracy statystycznej Phare 2004 oraz rozwiązania PL 6 PL

8 przejściowego na 2004 r. dla programu dla wielu beneficjentów w dziedzinie integracji statystycznej. Całkowita kwota przyznana beneficjentom w ramach tych działań wyniosła EUR. W ramach przygotowywania badania doszło do szeregu spotkań technicznych z państwami uczestniczącymi (np. grup zadaniowych ds. opracowania podręcznika Unii Europejskiej przez Komisję (Eurostat)) zgodnie z art. 8 rozporządzenia (WE) nr 198/2006. Spotkania te były finansowane z budżetu UE zgodnie z art. 15 ust Sprawozdanie z realizacji: art. 9 ust. 3 i art. 12 Zgodnie z art. 9 ust. 3 Komisja (Eurostat) ocenia jakość przekazywanych danych ze szczególnym uwzględnieniem zapewnienia ich porównywalności między państwami członkowskimi. Zgodnie z warunkami ustanowionymi w art. 12 ust. 1 Komisja przekazuje Parlamentowi Europejskiemu i Radzie sprawozdanie z wprowadzenia w życie przedmiotowego rozporządzenia, w którym: ocenia korzyści dla Wspólnoty, państw członkowskich i osób korzystających z tworzonych statystyk w stosunku do obciążenia respondentów; oraz określa, w świetle osiągniętych rezultatów, dziedziny, w jakich konieczne są ewentualne ulepszenia i zmiany. Wyniki CVTS zostały opublikowane w kontekście corocznych sprawozdań Komisji Europejskiej dotyczących postępów w realizacji celów lizbońskich w zakresie kształcenia i szkolenia. Te sprawozdania z postępów zawierają strategiczne wskazówki dotyczące koordynacji polityki na poziomie UE oraz ocenę realizacji ogólnych celów w zakresie kształcenia i szkolenia. Wnioski z tych sprawozdań są wykorzystywane w publikowanych co dwa lata wspólnych sprawozdaniach Rady Ministrów Edukacji i Komisji. Na podstawie danych uzyskanych z CVTS opracowano również dwa wskaźniki służące do monitorowania strategii lizbońskiej w zakresie zatrudnienia (wytyczne dotyczące zatrudnienia). Ponadto od 2002 r. władze krajowe i partnerzy społeczni z 32 krajów Europy biorą udział w procesie kopenhaskim 7, aby wspomóc rozwój systemów kształcenia i szkolenia zawodowego. Ogólnym celem jest zachęcenie większej liczby osób do szerszego korzystania z możliwości szkolenia zawodowego, zarówno w szkołach, w ramach szkolnictwa wyższego, w miejscu pracy lub na prywatnych kursach. W szczególności dane z CVTS znalazły zastosowanie w analizie postępów w zakresie kształcenia zawodowego w miejscu pracy. W najnowszych konkluzjach Rady (z listopada 2010 r.) dotyczących procesu kopenhaskiego oraz w komunikacie z Brugii z grudnia 2010 r. stwierdza się, że należy poprawić rozumienie systemów kształcenia i szkolenia zawodowego i dane ich dotyczące, ponieważ może to wiele wnieść do strategii Europa Dz.U. C 13 z , s. 3 oraz deklaracja europejskich ministrów ds. kształcenia i szkolenia zawodowego oraz Komisji Europejskiej, wydana w Kopenhadze dnia 29 i 30 listopada 2002 r. w sprawie wspierania ściślejszej współpracy europejskiej w zakresie kształcenia i szkolenia zawodowego - PL 7 PL

9 Dane z CVTS są również wykorzystywane przez ekspertów w dziedzinie polityki z zakresu kształcenia zawodowego w państwach członkowskich i na poziomie UE - przez Europejskie Centrum Rozwoju Kształcenia Zawodowego (CEDEFOP). Ogólnie rzecz biorąc, kontekst polityczny ma wpływ na zwiększanie się popytu na dane dotyczące ustawicznego kształcenia zawodowego oraz na wzrost znaczenia tych danych. Niemniej jednak duże obciążenie i wysokie koszty CVTS wymagają głębszej oceny, ponieważ wiele problemów technicznych uniemożliwia szersze zastosowanie danych: (1) Obciążenie przedsiębiorstw: długość i zawiłość kwestionariusza spowodowały, że w niektórych państwach członkowskich odsetek przedsiębiorstw, które udzieliły odpowiedzi, był niski, ponieważ aby odnieść się do wszystkich kwestii zawartych w kwestionariuszu, konieczne jest skontaktowanie się z szeregiem lokalnych oddziałów danego przedsiębiorstwa. (2) Wiarygodność zgromadzonych danych ilościowych: wiele przedsiębiorstw nie prowadzi dokładnej ewidencji treści i charakterystyki szkoleń zorganizowanych w danym roku. Rozważone zostaną możliwości gromadzenia danych ilościowych dotyczących ustawicznego kształcenia zawodowego przy pomocy innych istniejących badań. (3) Zakres badania: w opinii państw uczestniczących koszty i obciążenia związane z włączeniem do rozszerzonego CVTS małych przedsiębiorstw i sektora publicznego są o wiele za duże. (4) Terminowość: przekazywanie kompletnych danych jednostkowych opóźnia publikację wyników UE ze względu na dużą liczbę kontroli, które muszą być przeprowadzane przed opublikowaniem wyników. Rozporządzenie (UE) nr 822/2010 umożliwia dostosowanie badania za 2010 r. oraz poprawę wykonania rozporządzenia (WE) nr 1552/2005. Pomimo wysiłków Komisji i państw uczestniczących, aby usprawnić badanie, szereg trudności jest nadal nierozwiązanych. Mogą one wymagać dostosowania wymogów technicznych ustanowionych w rozporządzeniu (WE) nr 1552/2005 w oparciu o wyniki badania za 2010 r. 3. PODSUMOWANIE Wykonanie rozporządzenia (WE) nr 1552/2005 jest zadowalające w odniesieniu do rodzajów zgromadzonych danych. Osiągnięty przez państwa uczestniczące poziom zgodności z rozporządzeniem (WE) nr 1552/2005 jest w dużej mierze odpowiedni. Zanim Komisja zaproponuje jakiekolwiek dalsze działania mające na celu usprawnienie statystyk dotyczących kształcenia zawodowego w przedsiębiorstwach, oceni ona skutki rozporządzenia (UE) nr 822/2010 (realizacja CVTS za 2010 r.) w świetle strategii Europa 2020 oraz będącej jej częścią inicjatywy przewodniej zatytułowanej Program na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia. W refleksji nad przyszłym rozwojem CVTS należy wziąć pod uwagę przegląd potencjalnie wzajemnie uzupełniających się elementów CVTS i innych instrumentów, w szczególności badania dotyczącego kształcenia dorosłych (AES). PL 8 PL