Poznań, 26 listopada 2018 roku. Dr hab. inż. Leszek Majchrzak Katedra Agronomii Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Ul. Dojazd Poznań

Transkrypt

1 Dr hab. inż. Leszek Majchrzak Katedra Agronomii Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Ul. Dojazd Poznań Poznań, 26 listopada 2018 roku RECENZJA Rozprawy doktorskiej mgra inż. Jarosława Kamieniarza Pt. Efekty nalistnej ochrony fungicydowej buraka cukrowego (Beta vulgaris L.) w zróżnicowanych warunkach siedliskowych Wykonana na prośbę prof. dr hab. inż. Jacka Długosza Dziekana Wydziału Rolnictwa i Biotechnologii Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich w Bydgoszczy wyrażoną w piśmie z dnia roku 1. Informacja o rozprawie Przedłożona do recenzji rozprawa doktorska Pana mgra inż. Jarosława Kamieniarza została zrealizowana na Wydziale Rolnictwa i Biotechnologii Uniwersytetu Technologiczno- Przyrodniczego im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich w Bydgoszczy pod kierunkiem dr hab. inż. Iwony Jaskulskiej, prof. nadzw. UTP 2. Ocena problematyki badawczej Burak cukrowy jest rośliną wobec której w ostatnim czasie poza cukrownictwem pojawiają się nowe możliwości wykorzystania w innych gałęziach produkcji min. takie cele jak produkcja bioetanolu, czy farmaceutyków. Produkty uboczne w postaci wysłodków znajdują wykorzystanie jako pasza w żywieniu przeżuwaczy, a liście jako nawóz organiczny. Ze względu na duże wysycenie płodozmianów roślinami zbożowymi za jego uprawą przemawiają wśród rolników argumenty związane z zachowaniem odpowiedniego zmianowania. Tematyka rozprawy jest więc ważna i aktualna nie tylko z naukowego punktu widzenia, ale również z punktu widzenia współczesnego rolnictwa w związku z potrzebą optymalizacji produkcji w różnych warunkach produkcyjnych. 3. Struktura pracy Przedstawiona do oceny rozprawa składa się z 116 stron druku w formie B-5, w tym 78 tabel oraz 23 wykresy i zawiera wszelkie elementy, które z formalnego punktu widzenia powinny być uwzględnione w rozprawie doktorskiej w tym: Wstęp 2 strony, Założenia badań 1 strona, Przegląd literatury 13 stron, Metodyka badań 6 stron, Omówienie wyników badań 58 stron,

2 Dyskusja wyników 7 stron, Wnioski 1 strona, Literatura 10 stron,, Streszczenie 2 strony (w języku polskim), Summary 2 strony (język angielski). W rozdziale Założenia badań wydzielono 3 podrozdziały, Metodyka badań 5 podrozdziałów, a w rozdziale Omówienie wyników badań 8 podrozdziałów. Pomiędzy spisem literatury, a streszczeniem pracy zawarto Spis tabel i Spis rysunków. Przyjęty układ pracy jest dość przejrzysty a spis treści ułatwia poruszanie się czytelnikowi po jej zawartości. 4. Ocena merytoryczna pracy Tytuł pracy jest czytelny, komunikatywny i adekwatny do jej treści. Całość zredagowana jest dość starannie i napisana poprawnym językiem. Wstęp Autor wskazuje na coraz szersze wykorzystanie buraka poza przemysłem cukrowniczym również w innych gałęziach gospodarki, a także jako rośliny paszowej. W dalszej części wspomina także o konieczności stosowania ochrony fungicydowej tej rośliny w trakcie wegetacji przed takimi chorobami jak: Cercospora beticola (Chwościk buraka), Rumularia beticola (Brunatna plamistość buraka), czy też Erysiphe betae (Mączniak prawdziwy buraka). Założenia badań W rozdziale tym sformułowano hipotezę badawczą, która w mojej ocenie jest poprawna, a przyjęte narzędzia do jej zweryfikowania nie budzą zastrzeżeń. Cel pracy przedstawiony jest wystarczająco szczegółowo określenie efektów produkcyjnych nalistnego stosowania fungicydów w uprawie buraka w zależności od zróżnicowanych warunków siedliskowych. Autor podjął próbę oceny wpływu ochrony fungicydowej na występowanie symptomów porażenia liści przez patogeny. Doktorant chce określić plon i jakość technologiczną korzeni (zawartość cukru i związków melasotwórczych) roślin chronionych i niechronionych. Oceniany pragnie również porównać wpływ różnych substancji czynnych oraz jedno i trzykrotnego stosowania fungicydów w okresie wegetacji buraka cukrowego na plony i jakość surowca, a także zbadać zależność między warunkami siedliskowymi a efektami produkcyjnymi stosowania fungicydów. Przegląd literatury Autor przytacza choroby powodowane przez wirusy i bakterie przez które najczęściej atakowany jest burak w okresie wegetacji oraz charakteryzuje najczęstsze źródła pochodzenia infekcji. W dalszej części tego rozdziału wspomina o istotności wpływu integrowanej ochrony w ograniczaniu występowania chorób tej rośliny i odpowiednim doborze odmian do jej uprawy. Podkreśla jak ważnym elementem w uprawie tego gatunku jest zagospodarowanie resztek pożniwnych po zbiorze przedplonu oraz ograniczające występowanie chorób nawożenie organiczne. Autor w rozdziale tym umieścił także wykaz aktualnie 2

3 zarejestrowanych fungicydów do profesjonalnego stosowania w uprawie buraka cukrowego. W dalszej części charakteryzuje substancje czynne z grupy triazoli, strobiluryn oraz ich mieszanek z innymi substancjami, jako najważniejszych substancji czynnych fungicydów stosowanych do nalistnej ochrony w buraku cukrowym. Doktorant wspomina również o możliwości stosowania związków chemicznych, nie będących fungicydami oraz preparatów biologicznych, zwracając uwagę na to, że ich oddziaływanie w dużym stopniu zależy od warunków siedliskowych w poszczególnych latach. Kończy ten rozdział wzmianką na temat opłacalności ekonomicznej stosowania fungicydów, zwracając uwagę na to, że wartość surowca uzyskanego w wyniku ochrony roślin powinna równoważyć, a najlepiej być większa niż koszty zabiegu. Metodyka badań Pan mgr inż. Jarosław Kamieniarz prowadził badania w latach w Jednostce Doświadczalnej spółki Nordzucker Polska S.A. w rejonie plantacyjnym Chełmża, PW Farol Sp. z o.o. w Falęcinie oraz w gospodarstwach rolnych w Brąchnówku i Sławkowie. Badania prowadzono na różnych odmianach. Autor nie umieścił w pracy żadnych informacji na temat tych odmian, stąd moje pytanie: Czym sugerował się Doktorant wybierając odmiany buraka cukrowego do prowadzonych badań? W części metodycznej Oceniany przedstawił schemat doświadczenia polowego rozlosowanego 4 krotnie w układzie losowanych bloków, które realizował jako jednoczynnikowe. Jego poziomy stanowiły substancje czynne fungicydów nalistnych oraz liczba zabiegów w okresie wegetacji; kontrola bez fungicydu, trzy zabiegi (substancje czynne z grypy: triazoli, benzimidazoli i strobiluryn), jeden zabieg (tebukonazol), jeden zabieg (epoksynazol), jeden zabieg (epoksynazol + tiofanat metylowy), jeden zabieg (strobiluryna). Doktorant przedstawił tabelarycznie przebieg warunków termicznych i opadowych w trakcie prowadzenia doświadczenia w latach podając minimum, maksimum, odchylenie standardowe, współczynnik zmienności i porównał je ze średnią wieloletnią. W mojej opinii bardziej precyzyjne byłoby przedstawienie tych danych dekadowo, gdyż w ten sposób bardziej adekwatnie możemy scharakteryzować przebieg warunków wilgotnościowych i termicznych, w jakich faktycznie rozwijały się rośliny. Z punktu widzenia dostępności wody dla roślin ważna jest nie tylko suma opadów, ale również ich rozkład. Opis ten można tez było przeprowadzić w oparciu o współczynnik hydrotermiczny Sielianinowa, który w prosty sposób umożliwia analizę warunków klimatycznych. Zakres analiz obejmował: stan liści oceniany przed zbiorem buraka cukrowego w skali 9. stopniowej (brak informacji jakie choroby zainfekowały liście i jaka była wielkość ocenianej próby), plon korzeni (t ha -1 ) - (brak dokładnej informacji z jakiej powierzchni go oceniano), 3

4 biologiczną zawartość cukru polaryzację (%), zawartość potasu (mmol 1000 g -1 ), sodu (mmol 1000 g -1 ) i azotu α-aminowego (mmol 1000 g -1 ) w miazdze korzeni, a także wskaźnik alkaliczności soku i plon cukru technologicznego (t ha -1 ). Autor podał tylko, że reprezentatywne próbki korzeni przekazano do oceny jakości technologicznej, natomiast brak informacji jaka była wielkość tej reprezentatywnej próbki. Przedstawiony zakres wykonanych badań polowych i analiz laboratoryjnych wymagał dużego zaangażowania Doktoranta, a materiał i metodyka badań przyjęte w recenzowanej pracy nie budzą zastrzeżeń i są prawidłowo dobrane do realizacji poszczególnych zadań badawczych. Wyniki badań Mocną strona dysertacji jest duża ilość uzyskanych wyników, a dobrze dobrane analizy statystyczne pozwoliły na wykazanie wielu ciekawych zależności, szczególnie z przebiegiem warunków atmosferycznych w trakcie trwania okresu wegetacji buraków, ale także właściwościami gleby i zawartością w niej makroskładników. Na ogół są one jasno oraz przejrzyście opisane i Doktorant nie omawia szczegółowo wyników, które nie osiągnęły poziomu istotności. Niektóre opisy rycin i tabel można by trochę rozwinąć np. opis rys. 22 dotyczącego średniej wielkości współczynnika alkaliczności soku korzeni buraka w kolejnych latach badań. Dyskusja wyników Uzyskane wyniki badań są dobrze przedyskutowane z licznymi doniesieniami literaturowymi innych badaczy. Ta część pracy świadczy o umiejętnym konfrontowaniu wyników badań uzyskanych przez Doktoranta i rzeczową dyskusją z literaturą przedmiotu. Wnioski Przedstawiona do oceny dysertacja kończy się 9 poprawnie sformułowanymi wnioskami wynikającymi z uzyskanych wyników przeprowadzonych badań. W mojej opinii wniosek nr 1 powinien brzmieć: Nalistne stosowanie fungicydów w najmniejszym stopniu tebukonazolu a w największym trzech zabiegów nalistnych, zmniejszyło porażenie liści buraka cukrowego przez patogeny. Wskazuje to na zasadność ochrony fungicydowej buraka cukrowego w celu graniczenia występowania chorób liści. Natomiast wniosek nr 9 sformułowałbym następująco: Nie stwierdzono wpływu nalistnego stosowania fungicydów na zależność zawartości związków melasotwórczych w miazdze korzeni od warunków siedliskowych. Literatura Autor powołał się na 142 pozycje piśmiennictwa krajowego - (56) i zagranicznego - (86), co stanowi odpowiednio 39% i 61% dobrze dobranych do tematyki i celu rozprawy. Spośród 142 pozycji literatury 57% cytowanych prac pochodzi z ostatnich 10 lat, co świadczy o dobrej znajomości piśmiennictwa i umiejętnym jego wykorzystaniu. 4

5 Z obowiązku recenzenta musze wspomnieć o tym, że: - cytowana pozycja Lipa J na str. 87 w rozdziale Dyskusja wyników w spisie literatury podana jest jako Lipa J cytowanie Jaskulska i in str. 7 w rozdziale Wstęp i str. 91 w rozdziale Dyskusja wyników w spisie literatury podane są 2 pozycje Jaskulskiej z 2017 roku, co utrudnia identyfikację z której z tych pozycji cytowanie pochodzi, dlatego sugeruje wprowadzić oznaczenia literowe tych pozycji jako 2017a i 2017b. Streszczenie Jest wierną kopią rozdziału Wnioski. Myślę, że powinno być napisane w trochę innej formie, a wyakcentowane ewentualnie tylko najważniejsze rezultaty z przeprowadzonych badań. 5. Ocena formalna pracy Rozprawa jest zredagowana przejrzyście, opracowana dość starannie i napisana poprawnie językowo. Do najważniejszych osiągnięć Autora można zaliczyć: - Wykazanie, że nalistne stosowanie fungicydów, w najmniejszym stopniu tebukonazolu, a w największym trzech zabiegów (s.cz. z grupy triazoli, benzimedazoli i strobiluryn) zmniejszyło porażenie buraka cukrowego przez patogeny. Wskazuje to na zasadność ochrony fungicydowej tej rośliny w celu ograniczenia chorób liści. - Stwierdzenie, że ochrona fungicydowi osłabiła związek stopnia porażenia liści z dużą ilością opadów w okresie wegetacji buraka, sprzyjającej na ogół rozwojowi grzybów chorobotwórczych, a także małym udziałem pyłu grubego w uziarnieniu gleby oraz małą zawartością przyswajalnego potasu w warstwie ornej. -Wykazanie, ze każdy sposób ochrony fungicydowej zwiększył plon korzeni buraka, zawartość w nich cukru oraz plon technologiczny cukru, a trzy zabiegi w okresie wegetacji również na zmniejszenie zawartości azotu alfa-aminowego. Pewien niedosyt budzi brak chociażby uproszczonej analizy ekonomicznej kosztów zastosowanych zabiegów i uzyskanych dzięki nim plonów korzeni buraka. Wówczas praca miałaby jeszcze większy walor praktyczny. 6. Wniosek końcowy Oceniam pozytywnie przedłożoną rozprawę doktorską ze względu na jej wartości poznawcze i aplikacyjne. Jest opracowaniem naukowym, które umożliwia lepsze poznanie oddziaływania warunków siedliskowych i właściwości gleby na porażenie liści, plon i jakość technologiczną korzeni buraków oraz zawartość w nich cukru. 5

6 Uwagi krytyczne nie umniejszają znaczenia rozprawy doktorskiej mgra inż. Jarosława Kamieniarza, należy je traktować jako podstawę do dyskusji oraz lepszego opracowania przygotowywanych publikacji naukowych lub przyszłej działalności naukowej. Reasumując stwierdzam, iż przedłożona do recenzji rozprawa doktorska mgra inż. Jarosława Kamieniarza pt. Efekty nalistnej ochrony fungicydowej buaraka cukrowego (Beta vulgaris L.) w zróżnicowanych warunkach siedliskowych spełnia warunki określone w art. 13 Ustawy o Stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki z dnia 14 marca 2003 r. (Dz.U. nr 65, poz. 595) z późn. zm. (ustawa z dnia 27 lipca 2005 prawo o szkolnictwie wyższym art. 251). Wnoszę do Wysokiej Rady Wydziału Rolnictwa i Biotechnologii Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich w Bydgoszczy o przyjęcie rozprawy i dopuszczenie Pana mgra inż. Jarosława Kamieniarza ubiegającego się o stopień naukowy doktora w dziedzinie nauk rolniczych, leśnych i weterynaryjnych w dyscyplinie agronomia do dalszego etapu, jakim jest publiczna obrona pracy doktorskiej. Dr hab. inż. Leszek Majchrzak 6