Informacja o czynnościach przeprowadzonych z upoważnienia Rzecznika Praw Obywatelskich w Policyjnej Izbie Dziecka w Poznaniu (wyciąg).

Transkrypt

1 Warszawa, dnia 8 lutego 2011 r. RPO VII /11/KC Informacja o czynnościach przeprowadzonych z upoważnienia Rzecznika Praw Obywatelskich w Policyjnej Izbie Dziecka w Poznaniu (wyciąg). 1. Wprowadzenie. Działając z upoważnienia Rzecznika Praw Obywatelskich w dniu 25 stycznia 2011 r. do Policyjnej Izby Dziecka w Poznaniu, przy ul. Winogrady 142 (zwanej dalej Izbą, PID lub placówką), udali się przedstawiciele Rzecznika Praw Obywatelskich z Zespołu Krajowy Mechanizm Prewencji. Wykonując zadania Krajowego Mechanizmu Prewencji, przedstawiciele Rzecznika sprawdzili na miejscu sposób traktowania nieletnich umieszczonych w Policyjnej Izbie Dziecka w Poznaniu, dokonując oceny pod względem ich ochrony przed torturami oraz innym okrutnym, nieludzkim lub poniżającym traktowaniem albo karaniem. W ramach wizytacji: - przeprowadzono rozmowę na temat funkcjonowania Izby z Kierownikiem Policyjnej Izby Dziecka w Poznaniu; - dokonano oglądu wszystkich pomieszczeń i terenu Izby; - zapoznano się z następującą dokumentacją: książką przebiegu służby, książką kontroli Policyjnej Izby Dziecka w Poznaniu, sprawozdaniem z wizytacji za okres od dnia 1 stycznia 2010 r. do dnia 25 czerwca 2010 r. przeprowadzonej przez sędziego Sądu Rejonowego w dniu 25 czerwca 2010 r., zeszytem skarg. Dokonane w oparciu o powyższe czynności ustalenia pracownicy Biura Rzecznika Praw Obywatelskich przekazali Kierownikowi Izby oraz wysłuchali jej uwag i wyjaśnień.

2 2 Ponadto, po zakończeniu wizytacji przeanalizowano: Regulamin Izby Dziecka Wydziału Prewencji KMP w Poznaniu, Prawa i Obowiązki Nieletniego Zatrzymanego w Izbie Dziecka w Poznaniu, Procedury Postępowania Dyżurnego Izby Dziecka w przypadku zaistnienia wydarzenia nadzwyczajnego, na wypadek pożaru, oraz zadziałania alarmu napadowego, zakres obowiązków dyżurnego, zakres czynności Izby Dziecka, zestawienie statystyczne nieletnich przebywających w Policyjnej Izbie Dziecka (w okresie ), Protokół kontroli sanitarnej przeprowadzonej w dniu 3 grudnia 2009 r. przez Zespół Państwowej Inspekcji Sanitarnej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji na obszarze woj. wielkopolskiego. 2. Charakterystyka Izby. Policyjna Izba Dziecka podlega Komendzie Miejskiej Policji w Poznaniu. Izba jest przeznaczona dla 25 osób. W skład kadry placówki wchodzą: Kierownik, 11 funkcjonariuszy Policji (4 mężczyzn i 7 kobiet) oraz 3 pracowników cywilnych (zajmujących się obsługą techniczną Izby). Należy jednak wskazać, że jedna osoba spośród funkcjonariuszy przebywa na długotrwałym zwolnieniu lekarskim (od dnia 8 października 2010 r.). Zatem do dyspozycji PID, w okresie od miesiąca października 2010 r. do dnia wizytacji faktycznie było 10 funkcjonariuszy i Kierownik Izby. Wszyscy funkcjonariusze mają przygotowanie pedagogiczne. Wśród funkcjonariuszy jedna osoba posiada wykształcenie wyższe psychologiczne, co w ocenie przedstawicieli Rzecznika Praw Obywatelskich jest dużym walorem Izby. Moment zatrzymania i umieszczenia nieletniego w Izbie wiąże się często z przeżywaniem przez niego silnych, przykrych emocji takich jak złość i strach. Psycholog odgrywa bardzo ważną rolę w rozładowywaniu przeżywanego przez zatrzymanego napięcia i przywracaniu w nieletnim poczucia bezpieczeństwa poprzez odpowiednie oddziaływania psychologiczne. Ponadto, podejmowane przez psychologa działania wobec nieletnich umieszczonych w PID przyczyniają się do ograniczenia występowania zdarzeń nadzwyczajnych. Zatrudnienie w Izbie psychologa w ocenie RPO należy uznać za

3 3 wyraz bardzo dobrej praktyki, która winna być powielana w innych tego rodzaju placówkach. Służba pełniona jest całodobowo przez dwóch funkcjonariuszy w ramach 12 godzinnych dyżurów. W przypadku umieszczenia w Izbie nieletniej, czynności związane z jej osadzeniem wykonuje osoba tej samej płci pełniąca dyżur w placówce. W trakcie wizytacji Izby nie przebywała w niej żadna osoba zatrzymana. W 2010 r. w PID przebywało 234 nieletnich (208 chłopców i 27 dziewcząt). Wśród wszystkich wychowanków najwięcej było osób w wieku od 15 do 17 lat 184 nieletnich. Dla 80% podopiecznych PID był to pierwszy pobyt w tego typu placówce, tym bardziej zatem była im potrzebna pomoc psychologa. Przyczyną zatrzymania i umieszczenia w PID było podejrzenie popełnienia m.in.: kradzieży (67), rozboju (44), włamania (27), posiadania narkotyków (22). Długość pobytu nieletnich w 2010 r. w Izbie kształtowała się następująco: 207 nieletnich przebywało do 72 godzin, 8 nieletnich przebywało do 5 dni, natomiast powyżej 5 dni przebywało 19 zatrzymanych. W 2010 r. najdłuższy pobyt osoby zatrzymanej w Izbie trwał 12 dni. Mając na uwadze zalecenia Komitetu do Spraw Zapobiegania Torturom (CPT) zaznaczyć należy, że policyjne izby dziecka nie są placówkami dostosowanymi do dłuższych pobytów nieletnich. W związku z tym CPT podkreśla, aby podejmować wszelkie możliwe działania zapewniające przestrzeganie w praktyce przepisów ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. z 2010 r. Nr 33, poz. 1780) [dalej u.p.n.] w zakresie pobytu nieletnich w tego typu placówkach. Jak wynika z informacji uzyskanej od Kierownika Izby, w placówce prowadzone są zajęcia wychowawcze m.in. na temat uzależnień i pierwszej pomocy przedmedycznej (nieletni ćwiczą zasady resuscytacji na fantomie). Ponadto, zatrzymani w Izbie zapoznawani są z filmami edukacyjnymi. Przykładem jest film Wieczne dziecko przedstawiający Alkoholowy Zespół Płodowy, adresowany do nieletnich dziewcząt. Na terenie placówki prowadzone są zajęcia profilaktyczne dla gimnazjalistów zajęcia z zakresu mechanizmów działania izby dziecka i odpowiedzialności prawnej nieletnich, natomiast studenci uczelni wyższych

4 4 w ramach praktyk prowadzą zajęcia wychowawcze z nieletnimi umieszczonymi w Izbie. 3. Ogląd Izby. Policyjna Izba Dziecka w Poznaniu ma swoją siedzibę w wolnostojącym budynku przy ul. Winogrady 142. Na parterze znajduje się dyżurka, gabinet Kierownika Izby, pokój wychowawcy służący do przeprowadzania rozmów z wychowankami, dwie świetlice, pomieszczenia sanitarno-higieniczne. Na pierwszy piętrze mieszczą się sypialnie nieletnich, izba izolacyjna, toaleta, pokój medyczny. Jadalnia z pomieszczeniem kuchennym, przebieralnia, siłownia, magazyny do przechowywania czystej oraz brudnej pościeli i bielizny znajdują się w suterenie budynku placówki. Pomieszczenia Izby są znacznie wyeksploatowane, jednakże utrzymane w czystości. W budynku nie był przeprowadzany generalny remont od 1968 r., zapewnienie środków finansowych na ten cel należy uznać za konieczne. Czynności związane z przyjęciem i zwolnieniem nieletniego odbywają się w dyżurce. W tym miejscu znajduje się większość dokumentacji związanej z funkcjonowaniem Izby, depozyt (wysuwane, metalowe szafki- niezamykane) oraz ulotki i materiały profilaktyczne. Kontrola osobista przeprowadzana jest w szatni. W ww. pomieszczeniu znajduje się 14 metalowych szafek, podłoga pokryta jest linoleum, a w plastikowym koszu znajdują się klapki dla zatrzymanych. W dniu wizytacji piżamy i dresy znajdujące się w magazynie czystej pościeli nosiły znaczne ślady zużycia. W ocenie wizytujących należy poczynić starania w zakresie pozyskania nowej odzieży. Brudna bielizna oddawana jest do pralni, tj. Zakładu Usługowego Zachód Poznań. W ciągu dnia wychowankowie spędzają czas w świetlicach. Jedna ze świetlic (usytuowana obok pokoju wychowawcy) wyposażona jest w ławki i krzesła, tablicę przystosowaną do pisania kredą, tablice edukacyjne, stół do tenisa stołowego. W świetlicy organizowane są zajęcia kulturalno oświatowe dla nieletnich, a także szkolenia pracowników oraz spotkania z młodzieżą. W tym pomieszczeniu odbywają się również widzenia nieletnich z rodzicami.

5 5 W drugiej świetlicy (tzw. sali telewizyjnej) znajduje się stół do gry Piłkarzyki, materace, telewizor. W dniu wizytacji ściany tego pomieszczenia ozdobione były pracami plastycznymi nieletnich. Ponadto, wychowankom udostępniane są gry planszowe, książki i czasopisma, które przechowywane są w pokoju wychowawcy. Do dyspozycji nieletnich jest również siłownia wyposażona w różnorodny sprzęt do ćwiczeń ( m.in. atlas, rower, wioślarz). Na ścianie siłowni widoczny był zaciek i ślady zagrzybienia. Natomiast zajęcia na świeżym powietrzu organizowane są w ogrodzie za budynkiem Izby, odpowiednio zabezpieczonym przed ewentualną możliwością ucieczki nieletnich. W placówce zorganizowano 4 sypialnie, w tym dwie sypialnie 3-osobowe, jedna 5-osobowa i jedna 6-osobowa oraz sala izolacyjna - 2-osobowa. Należy zauważyć, że łącznie PID dysponuje 19 miejscami w sypialniach, natomiast placówka przeznaczona jest dla 25 wychowanków. W ocenie wizytujących w Izbie nie ma miejsca, by ewentualnie dostawić kolejnych 6 łóżek. W łaźni dla nieletnich zamontowano dwa zlewy, dwie kabiny prysznicowe bez zasłon, wieszaki na ręczniki oraz wannę. Łaźnia jest wspólna dla chłopców i dziewcząt, wychowankowie korzystają z niej pojedynczo. Nieletni otrzymują od placówki jednorazowe szczoteczki do zębów, pastę do zębów, szampon oraz mydło. Toaleta dla nieletnich mieści się na pierwszym piętrze obok sypialni (wyposażona w umywalkę oraz muszlę ustępową) oraz na parterze obok świetlic (z zamontowaną umywalką oraz dwoma kabinami, w tym jedna kabina pozostaje do dyspozycji funkcjonariuszy, natomiast druga, z zamontowanymi drzwiami o wys. ok. 1,5 m przeznaczona jest dla nieletnich). Pomieszczenia kuchenne wyposażono m.in. w lodówkę, kuchenkę elektryczną i mikrofalową, czajnik bezprzewodowy, chlebak. Posiłki dla nieletnich dostarczane są ze Stołówki Szkolenia Policji w Poznaniu. Są one spożywane w sąsiadującej z kuchnią jadalni, w której znajdują się stoliki i krzesełka. Na suficie jadalni widoczne są ślady zagrzybienia. Pokój medyczny wyposażony jest w szafę na leki, stolik, kozetkę, krzesło oraz umywalkę. Pomoc medyczną nieletnim zapewnia Pogotowie Ratunkowe w Poznaniu.

6 6 W celu uniemożliwienia nieletniemu samowolnego oddalenia się i kontaktowania z osobami nieupoważnionymi na oknach zainstalowano kraty od zewnątrz, natomiast od wewnątrz osłonięto je metalową siatką. W pomieszczeniach działa wentylacja grawitacyjna umożliwiająca właściwą cyrkulację powietrza. We wszystkich sypialniach grzejniki centralnego ogrzewania zostały zabudowane metalową siatką w celu zapewnienia bezpieczeństwa. W placówce zainstalowano również system przyzywowo-alarmowy oraz system alarmowy wysyłający sygnał (np. w sytuacji zaistnienia wypadku nadzwyczajnego) do Systemu Monitorowania Alarmów przy Komendzie Miejskiej w Poznaniu. 4. Analiza dokumentacji Izby. Po przeanalizowaniu treści Praw i obowiązków nieletniego zatrzymanego w Izbie Dziecka w Poznaniu zauważono, że w punkcie IV System motywacyjny obowiązujący w Izbie Dziecka nie określono katalogu nagród. Zgodnie z 6 Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 stycznia 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad pobytu nieletnich w policyjnych izbach dziecka (Dz. U. z 2002 r. Nr 10 poz. 104 z późn. zm.), w izbie jako środki oddziaływania wychowawczego stosuje się ustną pochwałę lub upomnienie. W ocenie przedstawicieli Rzecznika Praw Obywatelskich należy uzupełnić tekst punktu IV Praw i Obowiązków Nieletnich o zapis wskazujący na formę nagrody stosowanej w Izbie (zgodnej z ww. rozporządzeniem). W 2010 r. w PID nie miał miejsca żaden wypadek nadzwyczajny, nie stosowano środków przymusu bezpośredniego i nie odnotowano żadnych skarg nieletnich na funkcjonariuszy pracujących w placówce. Analizując Uzupełnienie do zestawienia statystycznego - formularz III/7 dotyczący działalności Izby Dziecka w Poznaniu w 2010 r. wątpliwości przedstawicieli Rzecznika Praw Obywatelskich wzbudził następujący zapis: policjanci poznańskiej Izby Dziecka uzyskali 54 informacje, które mogą mieć znaczenie w pracy operacyjnej i w formie meldunków przekazano je do jednostek celem dalszego wykorzystania do właściwych terytorialnie jednostek policji. Wskazany zapis wiąże się natomiast

7 7 z tym, iż zgodnie z Zakresem Czynności Izby Dziecka Wydziału Prewencji KMP w Poznaniu do podstawowych zadań PID należy inicjowanie współpracy z jednostkami policji. Jak ustalono podczas wizytacji, odbywa się to poprzez m.in. prowadzenie pracy wykrywczej dotyczącej przestępstw i ich sprawców. Należy jednak podkreślić, iż przeprowadzanie w PID tego typu czynności związanych z pracą wykrywczą, które de facto sprowadzają się do przesłuchiwania nieletniego, stoi w sprzeczności z zasadą wyrażoną w art. 19 i 39 u.p.n. Zgodnie z powyższymi przepisami osoba, która prowadzi wysłuchanie nieletniego, powinna zapewnić nieletniemu swobodę wypowiedzi. Nieletni powinien więc mieć możność swobodnej wypowiedzi na wszystkie kwestie związane z przedmiotem postępowania, składać je bez nerwowego pośpiechu i w odpowiedniej atmosferze. Ponadto, art. 19 u.p.n wprost stanowi, że należy unikać wielokrotnego wysłuchiwania nieletniego co do tych samych okoliczności lub okoliczności ustalonych już innymi dowodami i niebudzących wątpliwości. Z kolei art. 39 u.p.n wyraźnie określa, iż przesłuchanie odbywa się w obecności rodziców lub opiekuna albo obrońcy, a jeżeli zapewnienie ich obecności byłoby w danym wypadku niemożliwe, należy wezwać nauczyciela, przedstawiciela powiatowego centrum pomocy rodzinie lub przedstawiciela organizacji społecznej, do której zadań statutowych należy oddziaływanie wychowawcze na nieletnich lub wspomaganie procesu ich resocjalizacji. Wydobywanie informacji od nieletnich podczas ich pobytu w policyjnej izbie dziecka przez funkcjonariuszy pełniących w niej dyżur oraz sporządzanie z tego meldunków jest postępowaniem godzącym w gwarancje zawarte w przepisach u.p.n. Dodatkowo, w ocenie wizytujących prowadzenie pracy wykrywczej (czego wynikiem są sporządzane meldunki informacyjne) znacznie utrudnia pełnienie przez Izbę funkcji opiekuńczo-wychowawczej. Zatrzymani nieletni często szukają oparcia i zrozumienia wśród wychowawców. Wytworzenie więzi emocjonalnej między zatrzymanym, a pracownikiem Izby jest bardzo pomocne w dalszych oddziaływaniach wychowawczych, natomiast działania mające na celu uzyskanie od nieletniego informacji potrzebnych do pracy operacyjno-rozpoznawczej mogą przyczynić się do postrzegania wychowawców pracujących w Izbie w sposób pejoratywny. Nie sprzyja

8 8 to tworzeniu w placówce właściwych warunków wychowawczych i pozytywnej atmosfery. Zaleca się zatem zaprzestanie prowadzenia w Izbie Dziecka pracy wykrywczej dotyczącej przestępstw i ich sprawców. Protokół kontroli sanitarnej przeprowadzonej w dniu 3 grudnia 2009 r. przez Zespół Państwowej Inspekcji Sanitarnej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji na obszarze województwa wielkopolskiego nie zawierał zaleceń pokontrolnych. Zapoznano się także ze sprawozdaniem z kontroli przeprowadzonej w Policyjnej Izbie Dziecka w Poznaniu w dniu 25 czerwca 2010 r. przez sędziego Sądu Rejonowego w Poznaniu. We wnioskach końcowych nie stwierdzono żadnych nieprawidłowości. Zaniepokojenie wizytujących wzbudziły natomiast zapisy w książce kontroli Izby. Z zapisów tych wynika m.in., iż sposób realizacji zadań Policyjnej Izby Dziecka w Poznaniu kontrolowany był przez Naczelnika Wydziału Prewencji Komendy Miejskiej Policji w czasie, gdy służbę w placówce pełniła małżonka ww. naczelnika. W opinii przedstawicieli RPO kontrola przeprowadzana przez członka rodziny pracownika placówki, a także uzyskane w oparciu o taką kontrolę ustalanie rodzą wątpliwości w zakresie ich wiarygodności. Kontrola taka nie jest tym samym bezstronna oraz obiektywna, co stanowi naruszenie 2 i 19 zasad etyki zawodowej policjanta. 5. Wnioski i zalecenia. Na podstawie przeprowadzonych czynności, pracownicy Biura Rzecznika Praw Obywatelskich stwierdzili, że - generalnie rzecz biorąc - w Policyjnej Izbie Dziecka w Poznaniu prawa nieletnich są przestrzegane. Po przeanalizowaniu dokumentacji oraz obejrzeniu pomieszczeń Izby stwierdzono, że w celu poprawy stanu przestrzegania praw przysługujących nieletnim należy: 1. wyeliminować przypadki przetrzymywania nieletnich ponad ramy czasowe określone w art. 40 upn; 2. wyeliminować praktykę dot. pozyskiwania informacji od nieletnich, która jest niezgodna z art. 19 i 39 u.p.n.;

9 9 3. wyeliminować praktykę niezgodną z zasadami etyki policjantów w zakresie kontroli wykonywania zadań służbowych; 4. dokonać generalnego remontu placówki; 5. zaopatrzyć placówkę w nową odzież dla nieletnich; 6. uzupełnić treść Praw i Obowiązków Nieletniego Zatrzymanego w Izbie Dziecka w Poznaniu, w zakresie wskazanym w pkt 4 Informacji; 7. zamieścić w widocznym miejscu adresy instytucji stojących na straży prawa nieletnich, w szczególności Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, sędziego rodzinnego. W odpowiedzi z dnia 15 marca 2011 roku I Zastępca Komendanta Miejskiego Policji w Poznaniu poinformował, iż w Komendzie Miejskiej Policji w Poznaniu dokonano oceny przesłanego przez KMP materiału. Odnosząc się do zalecenia dotyczącego wyeliminowania przypadków przetrzymywania nieletnich w PID Wydziału Prewencji Komendy Miejskiej Policji w Poznaniu, ponad ramy czasowe wytłumaczył, że tego typu sytuacje spowodowane były długim oczekiwaniem na znalezienie miejsca w schronisku przez właściwy okręgowy zespół nadzoru pedagogicznego, w którym miał być umieszczony nieletni a decyzją Sądu miał on przebywać do tego czasu w policyjnej izbie dziecka. W kwestii zaprzestania pracy wykrywczej podczas pobytu w PID wskazał przepisy, zgodnie z którymi do zadań funkcjonariuszy należy opracowywanie materiałów służbowych na bazie własnych spostrzeżeń lub informacji pozyskanych z różnych źródeł, także z bezpośredniej pracy z nieletnimi sprawcami czynów karalnych i nie są to czynności tożsame z przesłuchaniem nieletniego lub inną czynnością procesową. Zastępca Komendanta stwierdził także, że w świetle obowiązujących przepisów prawnych oraz struktury organizacyjnej Wydziału Prewencji, Naczelnik w/w wydziału nie pozostaje w bezpośredniej zależności służbowej wobec małżonki - specjalisty w Policyjnej Izbie Dziecka w Poznaniu, a zastrzeżenia KMP w tej sprawie nie były poparte żadnymi merytorycznymi argumentami. W odniesieniu do zaleceń związanych z wymianą odzieży dla nieletnich na nową wskazał, iż jest to zadanie służb podlegających

10 10 Wielkopolskiemu Komendantowi Wojewódzkiemu Policji w Poznaniu i w miarę możliwości zostanie zrealizowane. W zakresie przeprowadzenia remontu PID, z uwagi na ograniczone środki finansowe inwestycja w bieżącym roku nie zostanie zrealizowana. Zastępca Komendanta zadeklarował jednak, że na terenie placówki odbywają się na bieżąco prace konserwacyjne, co pozwala na właściwe funkcjonowanie placówki. Zapewnił także, iż adresy instytucji stojących na straży praw nieletnich zostały umieszczone w widocznym miejscu. Stanowisko Wielkopolskiego Komendanta Wojewódzkiego Policji w Poznaniu w sprawie zaleceń zamieszczonych w raporcie KMP jest zbieżne z przytoczonym wyżej stanowiskiem Zastępcy Komendanta Miejskiego Policji w Poznaniu. Wskazuje on ponadto, że na podstawie wypracowanej praktyki każdy przypadek pobytu nieletniego w PID powyżej 72 godzin jest zgłaszany do właściwego sądu ds. nieletnich i odbywa się za jego wiedzą, a funkcjonariusze Policji pozostają w stałym kontakcie z właściwym sądem realizując jego polecenia. Także Zastępca Dyrektora Biura Prewencji Komendy Głównej Policji wyraził podobne do ww. stanowiska Komendanta Wojewódzkiego zdanie na temat nieprawidłowości ujawnionych podczas wizytacji PID w Poznaniu. W celu odniesienia się do zaistniałej sytuacji, Biuro Prewencji KGP podjęło szereg czynności zmierzających do rozpoznania tej sytuacji oraz zwróciło się do Komendanta Wojewódzkiego Policji w Poznaniu i Biura Logistyki Policji KGP, jako komórki odpowiedzialnej merytorycznie za koordynowanie działalności inwestycyjnej i remontowej w Policji, z prośbą o przesłanie stanowiska w sprawie. Zastępca Dyrektora zwrócił uwagę, iż usunięcie nieprawidłowości stwierdzonych w PID w Poznaniu generuje znaczne koszty. W związku z tym, ograniczenia finansowe uniemożliwiają w krótkim czasie dokonanie niezbędnych remontów oraz zaopatrzenie izby w nową odzież dla nieletnich, niemniej jednak potrzeby te zostały ujęte przez KWP w Poznaniu wśród najpilniejszych zadań do realizacji na lata Nawiązując do uwag dotyczących przypadków przetrzymywania nieletnich ponad ramy czasowe oraz pozyskiwania przez funkcjonariuszy pełniących służbę w PID w Poznaniu informacji od nieletnich KGP podtrzymuje stanowisko Wielkopolskiego Komendanta Wojewódzkiego Policji w Poznaniu. Odnosząc się natomiast do kwestii

11 11 zależności rodzinnych pomiędzy funkcjonariuszami pełniącymi służbę w Komedzie Miejskiej Policji i PID w Poznaniu oraz wątpliwości w zakresie wiarygodności przeprowadzonych kontroli w zakresie wykonywania zadań służbowych, Biuro Prewencji postanowiło przeprowadzić konsultacje z właściwa komórką organizacyjną KGP. Zastępca Dyrektora Biura Prewencji KGP poinformował, iż na bieżąco monitorowane są sygnalizowane podczas lustracji nieprawidłowości, do KWP/ KSP kierowane są wystąpienia, zawierające zalecenia ukierunkowane na eliminację nieprawidłowości, jak i wdrażane rozwiązania naprawcze. Jednocześnie Biuro Prewencji KGP prowadzi prace ukierunkowane na uregulowanie problematyki funkcjonowania PID, dostrzegając istniejącą lukę prawną i wynikające z tego problemy. Dnia 26 kwietnia 2011 roku Zastępca Dyrektora Biura Prewencji KGP skierował do KMP pismo, w którym oznajmił, iż przeprowadzone w sprawie zależności rodzinnych pomiędzy funkcjonariuszami pełniącymi służbę w Komendzie Miejskiej Policji i PID w Poznaniu, dodatkowe ustalenia nie potwierdziły naruszenia zasad etyki zawodowej. Zagadnienie to było także przedmiotem wyjaśnień przeprowadzonych z polecenia KWP w Poznaniu oraz Biura Kontroli KGP, które stwierdziły, iż w analizowanej ww. sytuacji nie istnieje bezpośrednia podległość służbowa. Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich dnia 19 maja 2011 r. ustosunkował się do wyjaśnień Komendanta Głównego Policji. Podkreślił, że policyjne izby dziecka nie są placówkami dostosowanymi do dłuższych pobytów nieletnich, chociażby ze względu na to, że nieletni nie realizują w nich obowiązku szkolnego. W związku z tym należy podejmować wszelkie możliwe działania, aby pobyt nieletnich w tego typu placówce był możliwie najkrótszy, o czym informują standardy zawarte w międzynarodowych instrumentach prawa. Nawiązując do pisma Zastępcy Dyrektora Biura Prewencji KGP otrzymanego 26 kwietnia 2011 r. przez Krajowy Mechanizm Prewencji, w sprawie zależności rodzinnych pomiędzy funkcjonariuszami pełniącymi służbę w Komendzie Miejskiej Policji i PID w Poznaniu, KMP w dniu 31 maja 2011 roku uznał, że niezależnie od

12 12 profesjonalizmu kontrolującego, związek małżeński pomiędzy kontrolującym a kontrolowanym godzi w zasadę bezstronności i obiektywizmu, ze względu na łączącą oba podmioty więź emocjonalną. W związku z faktem, iż do Biura Prewencji KGP ponownie wpłynęło pismo Dyrektora Zespołu Krajowego Mechanizmu Prewencji w sprawie zależności rodzinnych pomiędzy funkcjonariuszami pełniącymi służbę w Komendzie Miejskiej i PID w Poznaniu, Dyrektor Biura Kadr i Szkolenia KGP został poinformowany o argumentach KMP i proszony o wyeliminowanie w przyszłości podobnych rozwiązań. Ponadto Biuro Prewencji wniosło o rozważenie możliwości uzupełnienia załącznika do zarządzenia nr 805 Komendanta Głównego Policji z dnia 31 grudnia 2003 r. określającego zasady etyki zawodowej policjanta w zakresie przedmiotowego zagadnienia przy okazji nowelizacji ww. aktu prawnego. W odpowiedzi na pismo Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczące podejmowanych przez Komendę Główną Policji działań w związku z problemem pobytu nieletnich w policyjnych izbach dziecka ponad ramy czasowe, Biuro Prewencji Komendy Głównej Policji poinformowało dnia 20 czerwca 2011r., że od kilku lat postulowało konieczność kompleksowego rozwiązania problemu związanego z funkcjonowaniem policyjnych izb dziecka oraz wdrożenia mechanizmów gwarantujących przestrzeganie praw nieletnich. Większość proponowanych przez KGP rozwiązań znalazła odzwierciedlenie w skierowanych do Sejmu projektach nowelizacji ustaw, których wejście w życie wyeliminowałoby większość zgłaszanych podczas wizytacji uwag dotyczących funkcjonowania Izby w Poznaniu, jak również wpłynęłoby na poprawę przestrzegania praw obywatelskich. Nawiązując do kwestii prowadzenia pracy wykrywczej przez pracowników PID oraz metody prowadzenia działalności operacyjnej przez funkcjonariuszy Policji Krajowy Mechanizm Prewencji zwrócił się 3 października 2011 r. do Komendanta Głównego Policji o zaprzestanie prowadzenia w izbach dziecka pracy wykrywczej dotyczącej przestępstw i ich sprawców. Zdaniem KMP nie do pogodzenia są czynności charakterystyczne dla pracy operacyjno-dochodzeniowej, stawiające

13 13 dziecko w roli źródła materiału operacyjnego, z oddziaływaniami wychowawczymi, kształtującymi pozycję dziecka w sposób radykalnie odmienny. Do realizacji zadań w zakresie pracy wykrywczej wyznaczone są odpowiednie wydziały i komórki działające w strukturach Policji, a nie policyjne izby dziecka. Pracownicy KMP odebrali niepokojące sygnały, że funkcjonariusze Policji niekiedy namawiają lub zmuszają nieletnich do przyznawania się do czynów karalnych, których nie popełnili, gdyż to podnosi statystyki wykrywalności przestępstw i tworzy pozory rosnącej skuteczności działań Policji. Zespół Mechanizmu wskazał także, że województwo wielkopolskie znacznie wyróżnia się w tej kwestii na tle pozostałych województw i w skali kraju. W związku z zaistniałą sytuacją KMP zwróciło się z prośbą do Komendanta o zajęcie stanowiska w przedmiotowych sprawach i zbadanie nieprawidłowości ujawnionych przez Zespół. Odpowiadając na pismo z dnia 3 października 2011 roku Zastępca Komendanta Głównego Policji przedstawił 7 listopada 2011r. stanowisko Komendy Głównej Policji w sprawie prowadzenia działań operacyjno- rozpoznawczych w policyjnych izbach dziecka m.in. w Poznaniu. W jej ocenie, prowadzenie rozmowy w policyjnej izbie dziecka z nieletnim nie może być postrzegane jako metoda pracy operacyjno-rozpoznawczej, zaś sam nieletni jako osobowe źródło informacji. Czynność ta służy bowiem, lepszemu poznaniu nieletniego, jego środowiska, zainteresowań i umiejętności społecznych, a także jest niezbędna do właściwego przygotowania programu wychowawczego i zastosowania zindywidualizowanych metod zajęć dla nieletniego. Należy podkreślić także, że zdaniem KGP policjanci pełniący służbę w policyjnych izbach dziecka są zobligowani nie tylko do zawiadomienia o popełnionym przez nieletniego czynie karalnym, ściganym z urzędu, ale również do przedsięwzięcia czynności niecierpiących zwłoki. Ponadto policjant, który wykonując czynności służbowe, uzyskał informacje o okolicznościach świadczących o demoralizacji nieletniego lub popełnieniu przez niego czynu karalnego, ma obowiązek udokumentowania tej informacji w formie notatki urzędowej oraz meldunku informacyjnego, jeżeli obowiązek jego sporządzenia wynika z odrębnych przepisów. W odniesieniu do zastrzeżeń dotyczących pozyskiwania informacji kryminalnych od nieletnich oraz namawiania lub zmuszania

14 14 ich do przyznawania się do niepopełnionych w rzeczywistości czynów karalnych, Zastępca Komendanta poinformował, iż po dokonaniu dodatkowych ustaleń w powyższym zakresie oraz na podstawie informacji przekazanych przez komendy wojewódzkie w Poznaniu i Gorzowie Wielkopolskim nie ma podstaw do stwierdzenia, ze taka praktyka miała miejsce. KGP dostrzegając rosnącą skalę zagrożenia wchodzenia młodzieży w konflikt z prawem, w celu skutecznego zapobiegania i zwalczania zjawisk demoralizacji i przestępczości zmieniła struktury w wielkopolskich komendach i komisariatach Policji, tworząc specjalistyczne komórki zajmujące się powyższą problematyką. Efektem tych działań jest uzyskanie najwyższego w skali kraju wskaźnika skuteczności wykrywczej, w tym obszarze zagrożeń. Mając to na uwadze, Komendant podkreślił, iż policjanci wykonując czynności z udziałem nieletnich, kierują się dobrem dziecka i działają z poszanowaniem prawa. W nawiązaniu do odpowiedzi Komendanta Głównego Policji z dnia 7 listopada 2011 r. oraz spotkania w dniu 12 grudnia 2011 r. przedstawicieli KGP, przedstawicieli Biura Prewencji oraz pracowników KMP, w dniu 11 stycznia 2012 r. Krajowy Mechanizm Prewencji zwrócił uwagę na zagadnienie tworzenia statystyk wykrywalności przestępstw i czynów karalnych popełnionych przez nieletnich. W sytuacji gdy sprawcą czynu zabronionego jest nieletni zgodnie z procedurą gromadzenia statystyk, czyn zabroniony uznaje się za wykryty w momencie złożenia do sędziego rodzinnego wniosku o wszczęcie postępowania o czyn karalny, a nie sporządzeniem aktu oskarżenia (jak w wypadku przestępczości dorosłych), co zdaniem Mechanizmu może rodzić ryzyko nadużyć w celu zwiększenia statystyk i tym samym tworzenia pozorów rosnącej skuteczności Policji. W związku z powyższym Krajowy Mechanizm Prewencji zwrócił się do Komendanta o podjęcie działań w celu zmiany przepisów wewnętrznych określających zasady i procedury zbierania, gromadzenia, przetwarzania i opracowywania danych statystycznych dotyczących wykrywalności przestępczości i czynów karalnych nieletnich w celu zmniejszenia ryzyka manipulowania wyżej wskazanymi danymi. Na prośbę Rzecznika Praw Obywatelskich dnia 23 stycznia 2012 r. Komenda Miejska Policji w Poznaniu przekazała indywidualne teczki nieletnich utworzone

15 15 w latach , w których gromadzona była dokumentacja stanowiąca podstawę umieszczenia nieletniego i jego pobytu w Policyjnej Izbie Dziecka Wydziału Prewencji Komendy Miejskiej Policji w Poznaniu. W piśmie z dnia 20 marca 2012 roku Krajowy Mechanizm Prewencji przesłał Komendantowi Głównemu Policji wnioski z przeprowadzonej analizy teczek nieletnich. Wykazała ona, iż policjanci w notatkach z rozmów z nieletnimi często odnotowywali uwagę o treści : nie uzyskano informacji o charakterze kryminalnym. KMP poinformowało Komendanta, iż nie znajduje uzasadnienia wpisywania ww. uwagi do notatki z rozmów z nieletnim, jeśli funkcjonariusz pełniący służbę w PID nie ma obowiązku dążenia do pozyskania takiej informacji. Zgodnie z uzyskanymi przez Mechanizm informacjami z anonimowego źródła wynika, że policjanci w PID w Poznaniu, dokumentując przeprowadzaną z nieletnim rozmowę, dodawali wyżej cytowane zdanie ze względu na wywieraną przez przełożonych presję pozyskiwania informacji o charakterze kryminalnym. Cytowane zdanie miało chronić funkcjonariusza przed zarzutem niewykonywania poleceń przełożonych. Mając powyższe na uwadze KMP zwrócił uwagę na potrzebę podkreślenia podległym Komendantowi Głównemu Policji Komendantom funkcji opiekuńczo-wychowawczej policyjnych izb dziecka i zakazu prowadzenia w nich pracy wykrywczej. W odpowiedzi na powyższe uwagi Krajowego Mechanizmu Prewencji, dnia 20 kwietnia 2012 r. Pierwszy Zastępca Komendanta Głównego Policji wskazał, iż podtrzymuje stanowisko wyrażone w treści pisma z dnia 7 listopada 2011 roku. Stwierdził, że użyte w dokumentacji zgromadzonej w teczkach zapisy o treści nie uzyskano informacji o charakterze kryminalnym, mogą być w różny sposób interpretowane i zaznaczył, ze przytoczone sformułowanie należy uznać za dość niefortunne. Odnosząc się natomiast do zarzutu nakłaniania, zmuszania nieletnich do wyjawienia danych, np. na temat osób dokonujących przestępstwa lub szczegółowego wypytywania ich wbrew woli o okoliczności popełnionych czynów zabronionych, poinformował, iż dokonane w przedmiotowym zakresie dodatkowe ustalenia w jednostkach organizacyjnych Policji nie dały podstaw do potwierdzenia stosowania takiej praktyki przez policjantów pełniących służbę w policyjnych izbach dziecka. Niemniej jednak, pomimo niepotwierdzenia formułowanych w treści przedmiotowego

16 16 wystąpienia zastrzeżeń, Pierwszy Zastępca Komendanta Głównego Policji skierował do komendantów wojewódzkich/ Stołecznego Policji polecenie objęcia tej problematyki nadzorem w takim zakresie, aby wykonywanie czynności służbowych wobec nieletnich w policyjnych izbach dziecka i ich dokumentowanie było zgodne z obowiązującymi procedurami i stanem prawnym. Jednocześnie poinformował, iż przedmiotowe kwestie zostaną doregulowane w przygotowywanym zarządzeniu Komendanta Głównego Policji w sprawie metod i form wykonywania zadań w policyjnych izbach dziecka.