PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ: szansą na sukces rządu, gospodarki, przedsiębiorstw, społeczeństwa

Transkrypt

1 PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ: szansą na sukces rządu, gospodarki, przedsiębiorstw, społeczeństwa

2

3 PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ: szansą na sukces rządu, gospodarki, przedsiębiorstw, społeczeństwa pod redakcją Krzysztofa Piecha Marcina Kulikowskiego Warszawa 2003

4 Ksiązka została opublikowana dzięki wsparciu finansowemu: Narodowego Banku Polskiego w ramach Programu Edukacji Ekonomicznej oraz Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości w ramach programu dotacji wspierających rozwój przedsiębiorczości. Praca zbiorowa pod redakcją: Recenzenci: dr. Krzysztofa Piecha i mgr. Marcina Kulikowskiego prof. dr hab. Jacek Brdulak prof. dr hab. Jan Kaja Opracowanie komputerowe: Projekt okładki: Jana Pieriegud Łukasz Wódkowski Łukasz Wódkowski Copyright by Instytut Wiedzy, Warszawa 2003 ISBN: Wydawca: Instytut Wiedzy Adres: SZKOŁA GŁÓWNA HANDLOWA Al. Niepodległości Warszawa info@instytut.info

5 Spis treści: Słowo wstępne i podziękowania... 7 Artykuły wprowadzające Rozwijanie przedsiębiorczości wybrane koncepcje Jan D. Antoszkiewicz Rola edukacji ekonomicznej w kształtowaniu przedsiębiorczości młodych Jacek Brdulak, Andrzej Muszyński Część 1: Polityka gospodarcza: szansą na rozwój przedsiębiorczości w Polsce Cele i kierunki polityki rządowej wobec sektora MSP oraz jego możliwości rozwojowe w kontekście integracji Polski z Unią Europejską Irena Dudzik-Lewicka Założenia do systemu wspierania małych i średnich przedsiębiorstw Sławomir Jankiewicz Oczekiwania przedsiębiorców a możliwości korzystania z usług e-administracji w Polsce Marek Urbaniak Antydumping i WTO: doświadczenia europejskich gospodarek okresu transformacji Michał Kruszka Część 2: Przedsiębiorczość: szansą na sukces gospodarki Zagraniczne inwestycje bezpośrednie a konkurencyjność przemysłowa Polski oraz wybranych krajów Europy Środkowej i Wschodniej Anna Golejewska Zadania i działanie izb gospodarczych w Polsce Michał Konwicki Stymulowanie przedsiębiorczości w polskich regionach Marcin Kulikowski Determinanty rozwoju społeczno-ekonomicznego na przykładzie regionów wschodniej i zachodniej Polski Joanna Łucja Bodak Imperatyw konkurencji na rynku usług medycznych Iga Rudawska Rola internetu w działalności gospodarczej na przykładzie sektora turystycznego Anna Tokarz Część 3: Przedsiębiorczość: szansą na sukces przedsiębiorstw Zarządzanie nowoczesną technologią w przedsiębiorstwie Barbara Lubas Wpływ Internetu na systemy międzynarodowej dystrybucji produktów Anna M. Zarzycka

6 Struktury organizacyjne polskich przedsiębiorstw w kontekście współczesnych trendów konfiguracji Artur Piotrowicz, Iwona Sobczak Wpływ eurotransformacji na strategię zarządzania sprzedażą i marketingiem w sektorze MŚP Robert Loranc Wpływ rozwoju nowoczesnych technologii i globalizacji na nowoczesne koncepcje marketingowe w przedsiębiorstwach Jacek Brzozowski Using of IS/IT in industrial Logistic Josef Šunka, Jaroslav Rompotl Rola marki w tworzeniu przewagi konkurencyjnej w zmienionych warunkach otoczenia Honorata Howaniec Small and medium enterprises in the south Moravian region and their information systems Stanislav Skapa, Jiri Lunacek Bariery rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw (na podstawie badań w aglomeracji łódzkiej) Marek Matejun Wykorzystanie usług telekomunikacyjnych jako instrumentu promocji i sprzedaży usług hotelarskich stosowanego przez biura podróży Daniel Szostak Ocena sytuacji przedsiębiorcy poprzez pryzmat gwarancji bankowej Łukasz Boberek Część 4: Przedsiębiorczość: szansą na sukces społeczeństwa Program rozwoju zasobów ludzkich elementem wspierającym zatrudnialność, zdolności adaptacyjne i przedsiębiorczość Patrycja Zwiech Znaczenie kapitału ludzkiego jako składnika kapitału intelektualnego Marek Kunasz Portret osób przedsiębiorczych Edyta Gąsiorowska, Danuta Witczak-Roszkowska Przedsiębiorczość, innowacyjność, własna firma kluczem do sukcesu studentów? Sylwia Pangsy-Kania, Monika Grottel Sposoby uaktywnienia i wspierania przedsiębiorczości wśród młodych Dorota Machnik Przedsiębiorczość a nonprofit rozwój zawodowy w organizacjach niekomercyjnych Michał Przedlacki Współczesne strategie negocjacji Magdalena Soboń Załączniki

7 SŁOWO WSTĘPNE Celem niniejszej książki jest zaprezentowanie dorobku naukowego autorstwa młodych ekonomistów polskich z zakresu szeroko rozumianej przedsiębiorczości. Zebrane tu prace są efektem VII Konferencji Naukowej Młodych Ekonomistów pt. Przedsiębiorczość kluczem do sukcesu młodych, która odbyła się w styczniu 2003 r. w Warszawie. Uczestniczyli w niej doktorzy, doktoranci, asystenci uczelni wyższych i wyróżniający się studenci uczelni i wydziałów ekonomicznych w całym kraju. Zaprezentowane tutaj teksty zostały podzielone na kilka części zgodnie z ich tematyką, ułożone zostały w kolejności od najbardziej ogólnej problematyki dotyczącej kwestii relacji pomiędzy przedsiębiorczością a rządem i polityką gospodarczą (część pierwsza), a także samym stanem gospodarki (część druga), przechodząc do zagadnień związanych z przedsiębiorstwami (część trzecia), przedsiębiorcami i innymi przedstawicielami społeczeństwa (część czwarta). Wszystkie te teksty poprzedzone są dwoma artykułami wprowadzającymi, autorstwa bardziej utytułowanych i doświadczonych naukowców, jednocześnie konsultantów i doradców przedsiębiorstw, organizacji społecznych, administracji rządowej. W niniejszej książce zaprezentowano przekrój przez wiele rozmaitych zagadnień związanych z przedsiębiorczością, zarówno od strony politycznej, społecznej, makroekonomicznej, jak i mikroekonomicznej. Zakres tematyczny artykułów obrazuje zainteresowania badawcze młodych osób z wielu różnych kręgów akademickich. Mamy nadzieję, że zarówno różnorodność artykułów i szeroki zakres tematyczny, spotkają się z zainteresowaniem Czytelników. Na zakończenie chcielibyśmy zaprosić na stronę internetową poświęconą serii konferencji naukowych młodych ekonomistów: Krzysztof Piech, Marcin Kulikowski Londyn-Warszawa, styczeń 2003 r.

8 PODZIĘKOWANIA Na początek długiej listy podziękowań, chcielibyśmy je złożyć wszystkim uczestnikom konferencji. Ponadto, chcielibyśmy podziękować wszystkim Autorom za współpracę z nami w procesie wydawniczym, wykazaną cierpliwość, związaną z długością jego trwania. Chcielibyśmy podziękować wszystkim instytucjom i ich władzom, które przyczyniły się do pomyślnej realizacji konferencji: Narodowemu Bankowi Polskiemu, Państwowej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, Szkole Głównej Handlowej, Polskiemu Towarzystwu Ekonomicznemu, Uniwersytetowi Szczecińskiemu, Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Wydziałowi Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego. Chcielibyśmy również podziękować poszczególnym osobom, dzięki którym udało się zrealizować nasze przedsięwzięcie: członkom Rady Programowej konferencji: prof. prof. Janowi D. Antoszkiewiczowi, Jackowi Brdulakowi, Janowi Golińskiemu, Janowi Kaji, Elżbiecie Kaweckiej-Wyżykowskiej, dr. Andrzejowi Muszyńskiemu, dr. hab. Jerzemu Wierzbińskiemu, dr. hab. Jerzemu Żyżyńskiemu. Chcielibyśmy bardzo podziękować mówcom i wykładowcom konferencji: prof. dr hab. Janowi D. Antoszkiewiczowi, prof. dr hab. Jackowi Brdulakowi, dr Andrzejowi Muszyńskiemu, dyr. Michałowi Konwickiemu z Krajowej Izby Gospodarczej i dyr. Tomaszowi Uchmanowi z Business Centre Club oraz firmie Cap Gemini Ernst & Young za przeprowadzenie warsztatów na temat przystosowania polskiego przedsiębiorstwa do procesu integracji z Unią Europejską. Dziękujemy patronom medialnym konferencji oraz mediom, które zamieściły informacje nt. realizowanego przez nas projektu. Były to: Gazeta Giełdy Parkiet, serwis internetowy Kariera.wprost.pl, The Warsaw Voice, Polskie Radio Program I, Semestr, Prawo Przedsiębiorcy oraz lokalne gazety akademickie i serwisy internetowe uczelni wyższych. Dziękujemy za wsparcie finansowo-rzeczowe firmom: PKO BP S.A., Polsnack Sp. z o.o. (dystrybutor Chio Chips) oraz instytucjom: Urzędowi Komitetu Integracji Europejskiej i Ministerstwu Edukacji Narodowej i Sportu. w składzie: mgr Marcin Kulikowski Przewodniczący Komitetu Organizacyjnego VII Konferencji Naukowej Młodych Ekonomistów pt. Przedsiębiorczość kluczem do sukcesu młodych dr Tomasz Bernat, dr Krzysztof Piech, dr Sławomir Jankiewicz, mgr Łukasz Wódkowski, mgr Dominik Sobczak, mgr Dariusz Jagiełło, mgr Marek Kunasz, mgr Arkadiusz Psyk, mgr Łukasz Boberek, dr Michał Kruszka, mgr Marcin Kowalski, Aleksandra Piech, Łukasz Kubicki, Marta Zielińska.

9 ARTYKUŁY WPROWADZAJĄCE

10

11 Jan D. Antoszkiewicz Zakład Przedsiębiorczości Szkoła Główna Handlowa Rozwijanie przedsiębiorczości wybrane koncepcje 1. Rozwijanie przedsiębiorczości Tworzenie programów przedsiębiorczości oraz jej rozwój we wszystkich organizacjach gospodarczych i administracyjnych jest wyzwaniem dla Polski. Stan wiedzy i umiejętności Polaków jest na tyle dostatni, że poprzez przedsiębiorczość, może go łatwiej przeorientować i ukierunkować na te obszary działalności gospodarczej i społecznej, które przyniosą większe efekty. Dzięki przedsiębiorczości, jedne kraje, przedsiębiorstwa czy osoby uzyskują lepsze wyniki, niż inne, chociaż zarówno, jedni jak i drudzy wykorzystują podobne systemy ekonomiczne czy technologie. Przedsiębiorczość jako podejście, aktywność i umiejętność, znalazła pole dla łatwiejszego udzielania się, przenikania i stosowania, a co ważniejsze, pomnażania się. oraz rozmnażania się. Rewitalizuje ona wcześniej opracowane (nawet skostniałe) systemy czy programy ekonomiczne lub strategicznie, ułatwiając rozwój ekonomiczny, społeczny, cywilizacyjny. Przedsiębiorczość nieodłącznie prowadzi do zmian. Potrzebne jest zatem skuteczne zarządzanie ludźmi pracującymi w zmieniającej się organizacji (zarządzanie poprzez zmiany), aby nie wprowadzić chaosu w firmie. Wiele centrów gospodarczych angażuje znaczące ośrodki akademickie, aby rozwijać przedsiębiorczość wśród swoich pracowników. Wychodzi się tutaj z założenia, że rozwijając przedsiębiorczość łatwiej sprostać konkurencji na turbulentnym rynku. W nowszych podejściach nie utożsamia się już przedsiębiorczości z przedsiębiorcą, czy też funkcjonowaniem small businessu. Wszystkie definicje można podzielić na trzy główne kategorie: 1 1. Kryteria uwzględniające funkcje ekonomiczne, które ujmują: a) ocenę szans przedsięwzięcia, jego uruchomienia i rozwoju (lub tylko rozwój), b) ocenę szans na uzyskanie efektu, c) oszacowanie oczekiwanych zagrożeń i ryzyka, d) oszacowanie innowacyjności. 2. Kryteria uwzględniające cechy osobowe osoby przedsiębiorczej. Identyfikują one jej predyspozycje oraz kierunki jej kształcenia, doskonalenia i rozwoju oraz kreatywności i innowacyjności. 3. Kryteria uwzględniające zestaw cech kierowniczych, które są rozróżniane w zależności od pracy indywidualnej (np. przedsiębiorca, rzemieślnik, artysta) oraz osób funkcjonujących w systemach zorganizowanych (kierownicy, specjaliści i wykonawcy). 1 B. Piasecki, Przedsiębiorczość i mała firma. Teoria i praktyka, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1998.

12 12 Jan D. Antoszkiewicz Przedsiębiorczość osób usytuowanych na wszystkich szczeblach organizacyjnych firmy jako efekt synergetyczny prowadzi do wypracowania wyższej wartości firmy. Należy tu rozpatrywać przenikanie się oczekiwań organizacji, zarządzających (różnych szczebli) oraz wykonawców. Sytuacja ta może powodować wiele konfliktów, które dodatkowo utrudniają wzrost przedsiębiorczości. W tym sensie obejmuje ona zarówno możliwości własne, jak i innych, a w szczególności zespołów zadaniowych. Człowiek może wykorzystywać przedsiębiorczość dla osiągnięcia własnych oczekiwań, bądź dla realizacji oczekiwań swojego przywódcy, jeżeli skłonny jest dla niego działać. Należy zatem odróżniać przedsiębiorczość od przywództwa. 2. Predyspozycje w rozwoju przedsiębiorczości Przedsiębiorczość wymaga istnienia w człowieku kilku istotnych predyspozycji, których synergia wspomaga niezbędną siłę w realizacji oczekiwań. Kształcąc ludzi lub inaczej mówiąc rozwijając ich przedsiębiorczość trzeba odkrywać, wspomagać i pomnażać ich predyspozycje, których synergia pozwala dostrzec i wykorzystać szansę.. Drucker słusznie powiada, że produkty (czy usługi), które firma wytwarza to tylko koszty a niekiedy i złom jeśli kierownik nie potrafi dostrzec szans aby ten produkt sprzedać. Pierwszą predyspozycją jest wizjonerstwo. Warto przy tym podkreślić, że każdy człowiek ma predyspozycje wizjonerskie, ale nie zawsze chce lub potrafi wykorzystać je dla siebie czy innych. Jest to zdolność tworzenia wizji lub umiejętność przejmowania wizji innych. Szczególne znaczenie przypada przy tym intuicji, która jest niezależna od procesu analizy i racjonalnego myślenia. Intuicja to wiedza uzyskana bez udziału racjonalnego myślenia. To właśnie dzięki intuicji możemy w sposób mniej lub bardziej klarowny dążyć do posiadanych obrazów przyszłości. Druga predyspozycja to umiejętność tworzenia celów określających oczekiwania. Cele są wyrażane w sposób świadomy bądź podświadomy, jednakże zawsze lepsze wyniki uzyskuje się przy świadomym ich określaniu. Cele rzadko są formułowane w sposób wymierny. Miara celu powinna wynikać z jednoznacznego sposobu jego pomiaru. Wymierność celu podnosi skuteczność i efektywność jego osiągnięcia. Cele mogą też być formułowane lub wyrażane w postaci pewnych idei czy obrazów do osiągnięcia w przyszłości i pozwalają na organizowanie siebie, a także innych w ukierunkowane działania na osiąganie tych celów. Dla praktycznej realizacji przedsiębiorczości potrzeba również stratyfikacji celów, co umożliwia właściwe wykorzystanie potencjału i możliwości zarówno osobistych jednostki przedsiębiorczej, jak i współpracujących z nią ludzi. Istnieje zatem bezpośredni związek pomiędzy celami, a podnoszeniem przedsiębiorczości zarówno indywidualnej jak i organizacyjnej. Trzecią predyspozycją jest kreatywność w sposobie formułowania rozwiązań dla osiągania wyznaczonych celów. Kreatywność należy tu rozumieć jako umiejętność wykorzystania zarówno znanych wariantów, jak i tworzenia innych, nieznanych dotychczas wartości. Niezbędna jest przy tym wyobraźnia pozwalająca dostrzec możliwości tkwiące w potencjale dnia dzisiejszego, które zostaną wykorzystane w warunkach nadchodzącej przyszłości, czyli nieustanne poszukiwanie korzyści.

13 Rozwijanie przedsiębiorczości wybrane koncepcje 13 Czwartą predyspozycją osoby przedsiębiorczej jest zdolność podejmowania ryzyka dla realizacji posiadanej wizji i wypracowanych celów. Piątą predyspozycją osoby przedsiębiorczej jest siła perswazji, obejmująca specyficzny sposób motywowania. Oznacza umiejętność tworzenia energii dla kreowania i wzmacniania siły w osiąganiu celów. Energia ta musi wzmacniać siłę motywacji z różnym ukierunkowaniem. Najistotniejsza jednak jest energia do motywacji siebie samego, pozwalająca dochować sobie wierności. Kolejna energia zużytkowana jest na motywację zwolenników celów. Potrzebna jest również energia dla motywowania przeciwników, aby zminimalizować ich negatywne działania. Niezbędna jest przy tym energia konieczna dla zaktywizowania obojętnych i przeprowadzenia ich na swoją stronę, aby zechcieli nie przeszkadzać, a raczej aby współdziałali przy realizacji założeń. Szósty rodzaj predyspozycji stanowi autokonsulting. Jest to umiejętność pomagania sobie oraz innym i wpływania na nich poprzez stosowanie wobec nich działalności konsultingowej ukierunkowanej na cele aktywności przedsiębiorczej. Autokonsulting obejmuje szkolenia siebie ukierunkowane na realizację celów, a także doskonalenie siebie, czyli nabywanie umiejętności praktycznego osiągania wizji. Autokonsulting jest również sposobem tworzenia metody wyróżnionej dla rozwiązywania problemów pojawiających się przy realizacji celów. W tym sensie jest to modyfikacja znanych metod rozwiązywania problemów pozwalająca adaptować je do bieżących uwarunkowań i możliwości w realizacji celów. Siódmą predyspozycją jest umiejętność motywacji do realizacji wytkniętych celów. Ważna jest zarówno automotywacja jak stałe napędzanie siebie do działania oraz umiejętność motywowania innych jako zdolność pociągnięcia innych do realizacji zadań. 3. Przedmiot badań w zakresie przedsiębiorczości Pojęcie przedsiębiorczość łączy w sobie różne rodzaje aktywności, które wymagają badań, opracowań i dyskusji. Badania takie powinny być wykonywane przez poszczególne osoby, wyspecjalizowane jednostki naukowe, a także przez mieszane grupy problemowe tworzone z różnych uniwersytetów, jednostek badawczych krajowych i zagranicznych. Szczególnie istotne znaczenie należy przypisać międzynarodowym zespołom zadaniowym. Ich rola jest szczególnie istotna, gdyż wnoszą elementy rozwojowe dzięki mieszaniu kultur. W ten sposób dokonuje się wymiana doświadczeń i punktów odniesienia z pozycji różnorodnych kultur. Proponowana systematyka kierunków badawczych: 1. Przedsiębiorczość własna, nazywana także indywidualną. Obejmuje ona przedsiębiorczość w odniesieniu do konkretnej osoby z wyróżnieniem także jej przywództwa. 2. Przedsiębiorczość małego biznesu. Opisuje predyspozycje do tworzenia i prowadzenia, a także do współdziałania w małych firmach. Obejmuje również funkcjonowanie w zespołach zadaniowych. 3. Przedsiębiorczość gospodarczych systemów zorganizowanych. Obejmuje zagadnienie funkcjonowania ludzi w konkretnej organizacji, tworzenie systemu służącego do rozwijania wyzwalania przedsiębiorczości, tworzenie systemów

14 14 Jan D. Antoszkiewicz motywacyjnych dla potrzeb przedsiębiorstwa, a także inne sposoby i możliwości organizowania działań w tym zakresie. 4. Przedsiębiorczość w administracji rządowej i lokalnej ujmuje ten aspekt stworzenia systemu wyzwalania przedsiębiorczości, motywowania dla jej rozwoju oraz innych rozwiązań organizacyjnych, które charakteryzują jej odmienność właściwą instytucjom typu administracyjnego. Osobną grupę zagadnień stanowią sposoby, programy i systemy motywacyjne jednostek i zbiorowości nadzorowanych przez jednostki administracji rządowej czy lokalnej. 5. Przedsiębiorczość w sektorze organizacji społecznych zwanych również non-profit obejmuje specyficzny rodzaj przedsiębiorczości pozwalający funkcjonować w jednostkach i organizacjach społecznych, charytatywnych, stowarzyszeniach twórczych, związkach sportowych itp. 6. Przedsiębiorczość międzynarodowa obejmuje zagadnienia tworzenia przedsiębiorczości wewnątrz państw, a także poza ich terytoriami. 4. Rodzaje badań Omówiony uprzednio przedmiot zainteresowań prac badawczych z zakresu przedsiębiorczości powinien być uporządkowany w odniesieniu do następujących rodzajów: a. Programy badawczo-rozwojowego, które należy rozwijać, jako opracowania diagnostyczne, projektowe i implementacyjne: prace projektowe, organizowanie przedsięwzięć przedsiębiorczych w firmach, organizacja i zarządzanie przedsiębiorczością, ekonomiczne aspekty przedsiębiorczości, inne. b. Szkolenie, które jest przekazywaniem wiedzy z zakresu przedsiębiorczości. Obejmuje opracowania dydaktyczne z zakresu kształcenia szkolnego i uniwersyteckiego, ze zróżnicowaniem zależnym od kierunku studiów. c. Doskonalenie, które jest nabywaniem umiejętności w stosowaniu przedsiębiorczości. Obejmuje różne formy kształcenia przeznaczone dla praktyków (pracowników i dyrektorów) funkcjonujących aktualnie w gospodarce i administracji. d. Autokonsulting obejmuje prace usługowe z zakresu tworzenia i rozwoju przedsiębiorczości wraz z rozwojem określonych przedsiębiorstw i instytucji administracyjnych. e. Trening dla trenerów przedsiębiorczości.

15 5. Zakończenie Rozwijanie przedsiębiorczości wybrane koncepcje 15 O życiu zarówno jednostek jak i całych narodów decyduje ich przedsiębiorczość. Dlatego uważamy, że prace badawcze, rozwojowe, kształcenie i konsulting w tym zakresie wymagają starannych opracowań. Przedsiębiorczość wyraża sobą miarę siły, która decyduje o bieżącym funkcjonowaniu zarówno jednostki ludzkiej, jak gospodarczej czy administracyjnej. Co ważniejsze, przedsiębiorczość jest wyznacznikiem napędu dla rozwoju firmy i jej funkcjonowania w przyszłości. Przejście na inny poziom rozwoju firmy wymaga wytworzenia wartości dodatkowej, którą możemy uzyskać tylko przez rozwój przedsiębiorczości. Stanowi to zatem wyznacznik działania dla jednostki, firmy czy państwa, aby mogło ono istnieć, przetrwać, a przede wszystkim dalej się rozwijać w przyszłości. Ważna rola przypada przy tym zespołom międzynarodowym, które dzięki różnicom kulturowym mają większą szansę dostrzeżenia istotnych wskazań dla rozwoju, także badań i implementacji przedsiębiorczości. Już rewolucja przemysłowa udowodniła, że tylko niektóre kraje są rzeczywiście przygotowane do właściwej absorbcji nadchodzącej zmiany. Inne państwa dopiero z czasem mogły zostać włączone w nurt przedsiębiorczości. Podjęcie ukierunkowanych prac badawczych nad przedsiębiorczością może przyspieszyć proces wchodzenia na wyższy poziom rozwoju, a także eliminować wiele oporów i przeszkód.

16

17 Jacek Brdulak Szkoła Główna Handlowa, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Andrzej Muszyński Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Rola edukacji ekonomicznej w kształtowaniu przedsiębiorczości młodych Wprowadzenie Rola edukacji ekonomicznej w kształtowaniu przedsiębiorczości młodych wynika wprost z koncepcji gospodarki opartej na wiedzy, umiejętnościach i zaufaniu. Gospodarka ta jak wskazywaliśmy w poprzednich publikacjach charakteryzować będzie się preferowaniem przedsiębiorczości intelektualnej, nowoczesności i wrażliwości społecznej oraz lokalnych środowisk innowacyjnych. Będzie też planowała swój rozwój co jest szczególnie istotne coraz częściej wykorzystując podejście holistyczne, pozwalające łączyć właściwości podejścia systemowego i przestrzennego. Wielowymiarowość edukacji skłania do koncentracji uwagi na mechanizmach regulujących gospodarkę wiedzą w relacji edukacja-przedsiębiorczość. Z tego powodu głównym przedmiotem prezentowanych badań jest związek przyczynowo-skutkowy edukacji ekonomicznej z przedsiębiorczością, przy czym przykłady i studia empiryczne oparto na wiedzy o społecznym procesie gospodarowania w Polsce po pierwszym okresie transformacji, którego zakończenie przypada na początek XXI wieku i wiąże się z VII Kongresem Ekonomistów Polskich. Praktycznym celem badawczym jest też poszukiwanie teoretycznych ujęć procesu gospodarowania wiedzą w nowej epoce, nazywanej często epoką cywilizacji informacyjnej (ECI), a konkurencyjnością przedsiębiorstw i efektywnością gospodarowania. Przedsiębiorstwo XXI wieku będzie w społeczeństwie uczącym się planowało swój rozwój w warunkach globalizacji i dominacji standardów międzynarodowych (m.in. transparentności, jakości, rachunkowości). Przyjęto, że związek procesów rozwojowych gospodarki i przedsiębiorczości jest równie istotny i zasługuje na odrębną analizę. Część badań oparta jest o szerzej nieznane doświadczenia społeczne, a konkretnie trzy lata współpracy PTE i SGH. Edukacja jest w tych doświadczeniach procesem społecznym, który obok celów indywidualnych uwzględnia cele społeczne i sposób ich realizacji przez strukturę. Pozwala to na sformułowanie hipotezy, że przedsiębiorczość intelektualna to endogenna kategoria współczesnego rozwoju społeczno-gospodarczego, w społecznej gospodarce rynkowej opartej na wiedzy, umiejętnościach i zaufaniu. W uproszczeniu przyjęto, że empiryczną egzemplifikacją efektywności gospodarowania jest atrakcyjność inwestycyjna środowisk lokalnych, budowana z jednej strony w wymiarze sukcesów gospodarczych i przyrodniczych (ekologicznych), a z drugiej edukacyjnych (rankingi, konkursy) i naukowo-badawczych.

18 18 Jacek Brdulak, Andrzej Muszyński W gospodarce opartej na wiedzy społeczeństwo uczy się w szczególności racjonalizacji gospodarowania, co nie jest sprawne i efektywne bez rozwijania społecznej edukacji ekonomicznej oraz podejścia holistycznego, opartego na kulturze i predyspozycjach organizacyjnych lokalnych środowisk innowacyjnych. 1. Poprawa klimatu współpracy i zaufania w środowiskach nauki i edukacji inicjatywy społeczne Podejście do problemu zaufania opartego w idei regionalizmu na bazie partnerstwa i pracy organicznej ma już w Polsce pewną tradycję. W środowiskach edukacji i nauki jest rozwijane w stowarzyszeniach zawodowych, zwłaszcza w Polskim Towarzystwie Ekonomicznym. Zakłada się w szczególności, że przy takim podejściu nie tylko przedsiębiorcy, ale i naukowcy mogą uzyskać dodatkowe zaufanie i zwiększyć wartość kapitału społecznego w swoich środowiskach, m.in. regionalnych 1. W ramach współpracy z organizacjami pozarządowymi, w tym stowarzyszeniami wyższej użyteczności publicznej, jak w przypadku PTE i SGH, ułatwia to transfer wiedzy i tworzy więzi oparte na zasadach racjonalnego gospodarowania. Otwarte pozostaje natomiast pytanie: czy grupy uprzywilejowane społecznie, np. organizacyjnie, w ramach konkretnego programu rozwoju przedsiębiorczości młodych mogą efektywniej rywalizować w konkursach krajowych i międzynarodowych oraz kreować endogennie specjalizacje i specjalistów, nie naruszając ogólnej zasady równości szans, czy też praktykowanej zasady szlachetnej rywalizacji olimpijskiej? Odpowiedzi są zależne od wielu zmiennych, w tym od podejścia do oceny mechanizmu podziału dochodu narodowego przez państwo, zwłaszcza wyboru beneficjentów przy pomocy kryteriów publicznych. Nie wszystkie aspekty współczesnego podziału są też już w pełni rozpoznane. Niemniej, w niniejszym opracowaniu, uwzględniliśmy pytanie teoretyczne o nowe reguły międzynarodowego podziału pracy, zwłaszcza umysłowej w nadchodzącej, nowej epoce cywilizacji informacyjnej. Jest ważne, aby inicjować badania i studia w tym zakresie. W obecnej fazie badań sformułowanie problemu wymaga nawiązania do refleksji związanych ze współpracą wiodącej obecnie uczelni ekonomicznej w Polsce Szkoły Głównej Handlowej (SGH) z najliczniejszym obecnie zawodowym stowarzyszeniem ekonomistów w Polsce Polskim Towarzystwem Ekonomicznym (PTE) 2. Ważną część tych refleksji związano też z poszukiwaniem odpowiedzi na pytanie, czy społeczne formy kreacji młodych ekonomistów mogą być przykładem określonego społecznie uprzywilejowania? Jeżeli tak, to czy istniejące, cząstkowe uprzywilejowanie laureatów Olimpiady Wiedzy Ekonomicznej (OWE) przez SGH świadczy o optymalnym przebiegu procesu kilkuletniej współpracy PTE i SGH? 1 2 Pojęcie regionu nie musi w tym przypadku przyjmować znaczenia konkretnego w sensie terytorialnym czy podmiotowym (np. powiat, gmina). Skoncentrujemy się przy tym na stymulatorach przedsiębiorczości intelektualnej i transferze wiedzy.

19 Rola edukacji ekonomicznej w kształtowaniu przesiębiorczości młodych 19 Studium przypadku oparto na przekonaniu, że dobrym przykładem analizy bazy społecznej edukacji ekonomicznej a nawet społecznego ruchu ekonomicznego jest cały kompleks przedsięwzięć PTE związanych z rozwojem młodzieży, z Ogólnopolską Olimpiadą Wiedzy Ekonomicznej 3 oraz konkursami dla młodzieży i pracowników nauki 4. Sama OWE jest przy tym nie tylko oryginalnym dorobkiem społecznym Polski, ale też ważną szansą dynamizacji rozwoju koncepcji społeczeństwa uczącego się i społecznej partycypacji w kreacji lokalnych środowisk innowacyjnych. Transfer wiedzy ekonomicznej z SGH do młodzieży szkół średnich jest w tym ujęciu szerszy i efektywniejszy, a studenci rekrutujący się z olimpiad dobrymi studentami i pracownikami SGH. W ujęciu makro teza, że społeczeństwo uczące się jest optymalnym kreatorem gospodarki opartej na wiedzy prowadzi do rozwinięcia warunków rozwoju przedsiębiorczości młodych ekonomistów w kierunku wyznaczonym przez modelowanie Euroekonomisty XXI wieku (EE-XXI w.) w europejskiej przestrzeni społeczno-gospodarczej. To rozwinięcie pozwala uzasadnić hipotezę, że społeczne uprzywilejowanie prowadzi do dynamizacji procesu zawodowego i wzrostu konkurencyjności polskich ekonomistów na europejskim rynku pracy i wiedzy. 2. Społeczny mechanizm akumulacji i wymiany wiedzy ekonomicznej we współczesnym ujęciu przestrzennym 2.1. Społeczny wymiar modelu edukacji EE-XXI wieku w Polsce Społeczny wymiar polskiego modelu edukacji ma tą właściwość, że niedobór kapitałów finansowych państwa uzupełniają kapitały organizacji pozarządowych, np. PTE, inwestującego w takie formy, jak olimpiady i konkursy. Problem polega na tym, czy odpowiednio skutecznie koordynuje się te inwestycje społeczne z inwestycjami publicznymi. Pozytywnym sygnałem w tym zakresie jest Ogólnopolski Ranking Szkół Średnich 5, negatywnym opinie na temat reformy systemu edukacji narodowej. W modelach zjednoczonej Europy zakłada orientację strategii gospodarczych na cele społeczne. Właściwe zrozumienie społecznego wymiaru edukacji polskiego ekonomisty jako euroekonomisty XXI wieku wymaga zatem przyjęcia założenia Olimpiada ta zorganizowana z inspiracji PTE i corocznie wspomagana przez regionalne oddziały PTE jest ważnym procesem wzmacniającym narodowe możliwości kreacji najlepszych młodych polskich ekonomistów jako euroekonomistów XXI wieku (EE-XXI). W ramach badań opublikowanych w Zeszycie RN PTE badano hipotezę, że zdecydowanie efektywniejszy jest ten ruch w sytuacji, gdy zorganizowane zostało ponownie współdziałanie PTE z SGH, tym bardziej, że rektor SGH kieruje Kapitułą Rankingu Szkół Średnich, zbudowanego na bazie olimpiad. Ogólnopolska Olimpiada Wiedzy Ekonomicznej i cały Społeczny Ruch Olimpiad Przedmiotowych (SROP) są w tym modelu integralnymi komponentami polskiego systemu edukacji narodowej. Ogólnopolski Ranking Szkół Średnich (ORSŚ) jest już oficjalnie uznany przez MENiS. W zakończeniu jego piątej edycji 8 stycznia 2003 r. przyznano m.in. specjalną nagrodę MENiS dla najlepszej szkoły olimpijskiej z miejscowości do 5000 mieszkańców, która otrzymał Zespół Szkół Rolniczych Centrum Kształcenia Praktycznego im. W. Witosa w Nawojowej (woj. małopolskie).

20 20 Jacek Brdulak, Andrzej Muszyński ogólnego, że w procesach edukacji i specjalizacji zawodowej społeczne rozwiązania mogą wspierać rozwiązania rynkowe. Potwierdzają i uzasadniają to podejście ostatnie seminaria Rady Naukowej PTE, w tym nt. społecznej gospodarki rynkowej 6. Ważne są też inne doświadczenia europejskie, w tym naukowe uogólnienia związane z modelem niemieckiej, socjalnej gospodarki rynkowej. Warto jednak zauważyć, że jedynie w Polsce funkcjonuje społeczny ruch edukacyjny, łączący olimpiady i konkursy dla młodzieży ze społecznymi strukturami, metodyką i formami inwestowania w rozwój kapitału ludzkiego. Społeczna gospodarka rynkowa Polski jest oparta m.in. na społecznej edukacji ekonomicznej i samorządności. Można przyjąć, że przy słabym ekonomicznie państwie i samorządzie terytorialnym społeczna gospodarka rynkowa może być w Polsce budowana od podstaw pod warunkiem ograniczenia dysproporcji rozwojowych i bezrobocia. W wymiarze narodowym splata ona ekonomiczną i moderacyjną rolę państwa z kreatywną rolą nauki. Istota związku kapitału społecznego z działalnością edukacyjną państwa wyraża się zarówno przez Ogólnopolską Olimpiadę Wiedzy Ekonomicznej organizowana corocznie dla młodzieży szkół średnich i studiów policealnych, jak i przez działalność regionalnych struktur PTE na rzecz szkół, studentów i samorządu terytorialnego. Nie wyraża się natomiast w polityce społecznej państwa. Z tego punktu widzenia warto skoncentrować uwagę na mechanizmie akumulacji wiedzy ekonomicznej w ujęciu społecznego procesu edukacyjnego i równocześnie dynamicznego procesu zarządzania interesami narodowymi, związanymi z konkurencyjnością zawodową specjalistów polskich na rynkach pracy i wartości niematerialnych 7. Pomocne w tej obserwacji jest makro i mikroekonomiczne spojrzenie na EE- XXI wieku Makro i mikroekonomiczne spojrzenie na młodych polskich ekonomistów, jako EE-XXI wieku Z założenia, iż gospodarka rynkowa Polski jest oparta na społecznej edukacji ekonomicznej i samorządzie terytorialnym wynika, że społeczny ruch ekonomiczny, zwłaszcza wokół PTE, może być znaczącym wzmocnieniem procesu realizacji zadań edukacyjnych przez samorząd terytorialny. Ponieważ w mniejszym stopniu niż w modelu niemieckim rozwinięty jest system osłon i świadczeń społecznych dla pracowników sektora publicznego, cześć dochodów publicznych można z powodzeniem transferować do takich, jak PTE, organizacji pozarządowych, powierzając im zadania o charakterze edukacyjnym i motywacyjnym (olimpiady, konkursy, rankingi) Por. Społeczna gospodarka rynkowa, Zeszyty Rady Naukowej PTE nr 1-4/2002. Wartości niematerialne i prawne jako produkty twórczości i pracy intelektualnej tworzą nowy, niezwykle interesujący rynek globalny, ale chroniony narodowymi i korporacyjnymi prawami dostępu. Por. VII Kongres Ekonomistów Polskich, Problemy rozwoju regionalnego, J. Brdulak (red.), tom V seria okolicznościowa PTE, PTE-BELLONA, Warszawa Por. M. Rocki, A. Muszyński, Olimpiady, konkursy i rankingi szkół w polskim systemie edukacji i kształcenia ekonomicznego aspekty regionalne, Zeszyt Rady Naukowej PTE nr 5/2002.