Proszę ocenić roszczenia powstałe w stosunku między Bronisławem a Adamem i Tomaszem. Rozwiązanie:

Transkrypt

1 Egzamin w dniu 28 maja 2018 r., kazus nr 1: Adam jest właścicielem małego sklepu z artykułami biurowymi i elektronicznymi. Syn Adama, 20-letni Tomasz, sporadycznie pomaga ojcu w prowadzeniu sklepu, w tym również w obsłudze klientów. Wyjeżdżając na tygodniowy urlop w lutym 2015 r., Adam oznajmia Tomaszowi, że podczas urlopu Tomasz ma go zastępować we wszystkich sprawach związanych z prowadzeniem sklepu. Oświadczenie to w formie pisemnej Adam pozostawił w biurze sklepu. W pierwszym dniu zastępstwa Tomasz odkrywa nowy folder reklamowy sklepu z elektroniką należącego do Bronisława. W przeszłości Tomasz dokonał w imieniu Adama kilku drobnych zamówień (papieru biurowego, baterii) w sklepie Bronisława, których wartość nie przekraczała 500 zł. Aktualny folder firmy Bronisława obejmuje promocyjną ofertę wielofunkcyjnej kopiarki w cenie zł. Tomasz, który od dłuższego czasu bezskutecznie próbował przekonać Adama do nabycia sprzętu porównywalnej klasy do użytku w sklepie, uznaje, że należy wykorzystać nieobecność Adama i wreszcie wyposażyć sklep w nowoczesną kopiarkę. Po rozmowie z Bronisławem, który przybywszy do sklepu Adama szczegółowo poinformował Tomasza o zaletach kopiarki, Tomasz zamawia u Bronisława kopiarkę, używając stempla firmowego sklepu i podpisując, jak w wypadku poprzednich zamówień, własnym nazwiskiem w imieniu Adama. W dniu 10 lutego 2015 r. Bronisław dostarcza kopiarkę zgodnie z zamówieniem dokonanym przez Tomasza, pozostawiając mu rachunek z 7-dniowym terminem płatności. Zobaczywszy rachunek za kopiarkę po powrocie z urlopu w dniu 18 lutego 2015 r., zdenerwowany Adam informuje Bronisława, że Tomasz nie był upoważniony przez Adama do zamówienia kopiarki, w związku z czym Bronisław powinien ją sobie zabrać z powrotem. Bronisław odmawia, domagając się od Adama zapłaty kwoty zł listem poleconym. Adam nie płaci, zaś kopiarkę 21 lutego 2015 r. zabiera ze sobą Tomasz, który po kłótni z ojcem otwiera samodzielny punkt usług ksero. Używając w swej działalności kopiarki dostarczonej przez Bronisława, Tomasz oszczędzał co miesiąc wydatku w wysokości 100 zł, która to kwota odpowiadała rynkowej cenie czynszu najmu kopiarki tego samego typu. Dnia 20 stycznia 2018 r. idąc ulicą Bronisław zobaczył Tomasza w witrynie punktu ksero. Zdenerwowany wszedł do środka i mocno uderzył pięścią w witrynę punktu ksero, powodując uszkodzenie. Rachunek za koszty naprawy, które wyniosły zł, został doręczony przez Tomasza na znany mu adres sklepu Bronisława w dniu 21 stycznia 2018 r. Bronisław oświadczył wtedy Tomaszowi, że nie zamierza zapłacić mu ani grosza, a ponadto żąda jeszcze zapłaty kwoty zł z odsetkami jako nadwyżki tego, co Tomasz jest mu dłużny za używanie kopiarki przez 15 miesięcy. To samo oświadczenie w formie pisemnej Bronisław doręczył jeszcze raz Tomaszowi 30 stycznia 2018 r. Proszę ocenić roszczenia powstałe w stosunku między Bronisławem a Adamem i Tomaszem. Rozwiązanie: 1. Roszczenie Bronisława w stosunku do Adama Bronisław mógłby mieć w stosunku do Adama roszczenie z tytułu umowy sprzedaży kopiarki Zagadnieniem wymagającym rozstrzygnięcia jest to, czy Adam jest stroną umowy z Bronisławem. W tym celu należy ocenić, czy Tomasz działał jako pełnomocnik Adama. a) złożenie oświadczenia woli w imieniu reprezentowanego (jawność pełnomocnictwa): 1

2 Tomasz złożył oświadczenie woli adresowane do Bronisława w imieniu Adama jako mocodawcy, na rzecz którego działał. Z perspektywy odbiorcy oświadczenia woli Tomasza nie ulega wątpliwości, że Tomasz występował nie w swoim własnym imieniu, lecz w imieniu Adama (jako właściciela sklepu). b) istnienie podstawy umocowania do działania w imieniu mocodawcy i na jego rzecz: Przed wyjazdem na urlop Adam zezwolił Tomaszowi na zastępowanie go we wszelkich sprawach związanych z prowadzeniem sklepu, oddając mu m.in. pieczątkę firmową. Zatrudnienie (nawet czasowe) na stanowisku, z którym wiążę się wystawiane faktur zawierających wezwanie ich płatników (klientów sklepu Adama) do zapłaty, należy uznać za równoznaczne z udzieleniem przez Adama pełnomocnictwa do zawierania umów związanych z prowadzaniem sklepu. Oświadczenie Adama o umocowaniu Tomasza do występowania w jego imieniu w ramach prowadzenia sklepu zostało udzielone w formie pisemnej, co czyni zadość wymogowi art k.c. c) dokonana czynność prawna pozostaje w granicach umocowania: Konieczne jest ustalenie, czy zakup kopiarki mieścił się w zakresie umocowania Tomasza do działania w imieniu Adama. Oświadczenie woli mocodawcy o udzieleniu pełnomocnictwa we wszelkich sprawach związanych z prowadzeniem sklepu, a także fakt występowania Tomasza wobec publiczności w roli prowadzącego sklep (jako pozajęzykowe zachowanie znaczące ) podlegają interpretacji z pozycji osób trzecich. Z tej perspektywy zasadne wydaje się twierdzenie, że Adam udzielił Tomaszowi pełnomocnictwa ogólnego w rozumieniu art. 98 zd. 1 k.c. Brak jest natomiast podstaw do twierdzenia, że Tomaszowi udzielono pełnomocnictwa szczególnego (do zakupu kopiarki) lub rodzajowego, ponieważ stan faktyczny nie daje podstaw do określenia rodzaju tych czynności. Konieczna jest zatem ocena, czy dokonanie zakupu kopiarki za cenę zł mieści się w ramach zwykłego zarządu. W doktrynie uważa się, że pełnomocnictwo ogólne obejmuje czynności instrumentalnie potrzebne do utrzymania majątku mocodawcy w stanie niepogorszonym. Uwzględniając rozmiar sklepu Adama i wysokość ceny kopiarki zamówionej przez Tomasza należy uznać, że zakup kopiarki w tej cenie niewątpliwie przekraczał zakres umocowania Tomasza. W konsekwencji należy, że zawierając umowę sprzedaży kopiarki z Bronisławem Tomasz przekroczył zakres umocowania do działania w imieniu Adama Ocena skutków umowy zawartej z przekroczeniem zakresu umocowania Ważność umowy zawartej przez Tomasza w imieniu Adama z Bronisławem zależy od potwierdzenia przez Adama. Umowa ta jest dotknięta sankcją bezskuteczności zawieszonej (negotium claudicans). Oświadczenie Adama wobec Bronisława, że Tomasz nie był umocowany do zawarcia umowy sprzedaży kopiarki, należy interpretować jako (wyraźną) odmowę potwierdzenia czynności dokonanej przez Tomasza (art k.c.). W konsekwencji Adam nie jest związany umową sprzedaży kopiarki z Bronisławem. Bronisławowi nie przysługuje zatem roszczenie w stosunku do Adama w związku z zawartą przez Tomasza umową sprzedaży kopiarki. 2

3 2. Roszczenia Bronisława w stosunku do Tomasza: Bronisław mógłby mieć roszczenie w związku z umową sprzedaży kopiarki zawartej z Tomaszem, który twierdził, że działał w imieniu Adama. Konieczne jest ustalenie, czy Tomasz jest stroną umowy z Bronisławem. W pkt. 1 wskazano, że Tomasz przekroczył zakres umocowania, zaś Adam nie potwierdził czynności. Na gruncie konstrukcji przyjętej w kodeksie cywilnym brak potwierdzenia czynności prawnej przez (rzekomo) reprezentowanego skutkuje nieważnością tej czynności prawnej, nie wiąże ona również rzekomego pełnomocnika, ponieważ zawarł ją w cudzym imieniu. 1. Bronisław mógłby mieć roszczenia wynikające z faktu występowania przez Tomasza jako falsus procurator, na podstawie art k.c. a. roszczenie o zwrot kopiarki i naprawienie szkody Bronisław mógłby żądać zwrotu kopiarki, którą Tomasz otrzymał od niego w wykonaniu umowy w dniu 20 lutego 2015 r., a także naprawienia szkody, którą poniósł przez to, że zawarł umowę nie wiedząc o braku umocowania lub o przekroczeniu jego zakresu. Przesłanki roszczeń Roszczenie o zwrot kopiarki oraz roszczenie o naprawienie szkody, o którym mowa w art k.c., powstały z chwilą odmowy potwierdzenia umowy sprzedaży kopiarki przez Adama. Treścią roszczenia o zwrot kopiarki jako tego, co Tomasz otrzymał od drugiej strony w wykonaniu umowy, jest wydanie Bronisławowi kopiarki. Wątpliwości wywoływać może natomiast treść roszczenia odszkodowawczego wynikającego z art k.c. W doktrynie twierdzi się, że przepis ten chroni tzw. negatywny interes umowny, w sposób szczególny regulując zakres odpowiedzialności rzekomego pełnomocnika. Falsus procurator zobowiązany jest do naprawienia szkody poniesionej przez drugą stronę przez samo zawarcie nieważnej umowy. Szkoda obejmuje więc przede wszystkim koszty poniesione przez nią w celu zawarcia umowy (np. koszty transportu urządzenia, czas utracony na zawarcie umowy itd.). Nie ulega wątpliwości, że roszczenie to jest uzasadnione w omawianym stanie faktycznym. Treść powyższego roszczenia nie jest jednak adekwatna wobec uszczerbku majątkowego, jaki poniósł Bronisław w omawianym stanie faktycznym. 2. Bronisław mógłby mieć roszczenie wynikające z korzystania przez Tomasza z kopiarki bez tytułu prawnego. Należy rozważyć zastosowanie przepisów o korzystaniu z rzeczy bez tytułu prawnego, w szczególności art. 225 w zw. z art k.c. Przesłanki: a) posiadanie samoistne Nie ulega wątpliwości, że Tomasz jest posiadaczem samoistnym ww. kopiarki zgodnie z art. 336 k.c., władając kopiarką jak właściciel począwszy od chwili kiedy zabrał ją ze sklepu Adama. b) dobra lub zła wiara posiadacza 3

4 Przepisy art. 224 i 225 k.c. uzależniają treść tzw. roszczeń uzupełniających od dobrej lub złej wiary posiadacza. Zgodnie z utrwalonym stanowiskiem doktryny i orzecznictwa posiadaczem w złej wierze jest ten, kto wie albo wiedzieć powinien na podstawie towarzyszących okoliczności, że nie przysługuje mu prawo własności. Uwzględniając okoliczności przedstawione w kazusie Tomasz jest niewątpliwie posiadaczem w złej wierze. c) obowiązki (odpowiedzialność) samodzielnego posiadacza względem właściciela Na gruncie przepisu art. 225 w zw. z art k.c. posiadacz w złej wierze: aa) obowiązany jest do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy. Podstawą ustalenia wynagrodzenia za korzystanie z kopiarki powinna być kwota, którą posiadacz musiałby zapłacić właścicielowi, gdyby jego posiadanie opierało się na prawie (w szczególności na umowie najmu kopiarki). Ustalając tę kwotę należy przyjąć średni czynsz najmu tego samego modelu kopiarki w tym samym mieście, czyli 100 zł, jak podano w treści kazusu. Na Tomaszu ciąży zatem obowiązek zapłaty na rzecz Bronisława wynagrodzenia w wysokości z 100 zł za każdy miesiąc korzystania z kopiarki, począwszy od 21 lutego 2015 r. do 21 stycznia 2018 r. (łącznie 35 miesięcy). bb) odpowiada za zużycie, pogorszenie lub utratę rzeczy. W kazusie brak jest wzmianki o pogorszeniu lub utracie kopiarki. Rozważyć należy to, czy Tomasz odpowiada za zużycie kopiarki w zakresie wykraczającym poza wynagrodzenie należne za korzystanie kopiarki (zob. pkt. a). W doktrynie wskazuje się, że wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy pokrywa normalne zużycie rzeczy będące następstwem prawidłowego jej używania, podobnie jak przy najmie (por. art. 675 k.c.). Odszkodowanie za zużycie czy pogorszenie rzeczy obejmuje tylko takie zużycie, które wykracza poza następstwa prawidłowego jej używania. Stan faktyczny nie daje jednak podstaw do twierdzenia o nietypowym zużyciu kopiarki. Należy zatem przyjąć, że odpowiedzialność Tomasza ograniczy się do zapłaty wynagrodzenia za korzystanie z kopiarki Bronisława (zob. pkt a). d) dochodzenie roszczenia z art. 224 i 225 k.c. a żądanie wydania rzeczy Zasadne jest pytanie, czy roszczeń z art. 224 i 225 k.c. można dochodzić bez żądania wydania rzeczy (roszczenia windykacyjnego z art k.c.). W stanie faktycznym brak jest informacji o tym, że Bronisław dochodzi wydania rzeczy przez Tomasza. W doktrynie wskazuje się, że ww. roszczenia uzupełniają roszczenie windykacyjne w tym znaczeniu, że istnienie roszczenia windykacyjnego jest warunkiem powstania roszczenia o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy. Jednocześnie należy wskazać, że związek roszczeń uzupełniających z art. 224 i 225 k.c. z powództwem windykacyjnym nie uniemożliwia właścicielowi ich dochodzenia niezależnie od powództwa windykacyjnego. Podkreśla się również, że roszczenia te (ściślej: wierzytelności) mogą być przeniesione na osobę trzecią. Na ww. pytanie o możliwość dochodzenia roszczenia o wynagrodzenia bez żądania wydania rzeczy należy udzielić odpowiedzi twierdzącej: Bronisław może dochodzić od Tomasza wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z kopiarki przez okres 35 miesięcy (łącznie zł). Alternatywne rozwiązanie może polegać na uznaniu art k.c. za podstawę roszczenia o wydanie kopiarki (w miejsce art k.c.). Konsekwencją tego stanowiska jest to, że 4

5 roszczenie Bronisława w stosunku do Tomasza o wynagrodzenie za korzystanie z kopiarki, można oprzeć się na przepisie art. 405 k.c. Konieczne jest zatem zbadanie, czy spełnione są przesłanki roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia: a) wzbogacenie Tomasza: Tomasz użytkował nieodpłatnie kopiarkę należącą do Bronisława, a zatem zaoszczędził wydatku na najem tej kopiarki. b) zubożenie Bronisława: Bronisław jest zubożony, ponieważ nie uzyskał należnego mu wynagrodzenia za korzystanie z kopiarki przez Tomasza. c) związek między wzbogaceniem Tomasza a zubożeniem Bronisława: Na gruncie stanu faktycznego związek między zubożeniem Bronisława a wzbogaceniem Tomasza jest niewątpliwy i bezpośredni. d) brak podstawy prawnej wzbogacenia jednej ze stron kosztem drugiej: W analizowanym stanie faktycznym, jak wskazano wyżej, nie ma podstawy prawnej uzasadniającej wzbogacenie Tomasza kosztem zubożenia Bronisława. e) nie zachodzi żadna z przesłanek wykluczających obowiązek zwrotu wzbogacenia określonych w art. 411 k.c.: Stan faktyczny nie daje podstaw do takiego twierdzenia. f) roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia nie wygasło na podstawie art. 409 k.c. Ze stanu faktycznego wynika, że nie doszło do wyzbycia się wzbogacenia przez Tomasza. Po dokonaniu analizy powyższych przesłanek należy uznać, że Bronisławowi przysługuje roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia o zwrot wartości zubożenia, a mianowicie o wynagrodzenie za korzystanie z kopiarki przez Tomasza w kwocie zł. W treści kazusu brak jest informacji o zdarzeniach mogących prowadzić do wygaśnięcia roszczenia Bronisława. Konieczna jest natomiast ocena skutku oświadczeń Bronisława w formie ustnej (21 stycznia 2018 r.) i w formie pisemnej (30 stycznia 2018 r.), że oczekuje od Tomasza zapłaty zł jako nadwyżki tego, co Tomasz jest mu dłużny za korzystanie z kopiarki przez wyżej wymieniony okres czasu. Należy uznać, że Bronisław zamierzał dokonać potrącenia przysługującej mu w stosunku do Tomasza wierzytelności o wynagrodzenie za korzystanie z kopiarki (w wysokości zł) z wierzytelnością przysługującą Tomaszowi względem niego samego (w wysokości zł). 5

6 Należy zatem przeanalizować, czy zostały spełnione przesłanki potrącenia w rozumieniu art k.c. i które z dwóch oświadczeń ma charakter oświadczenia o potrąceniu. a) wzajemność wierzytelności: Jak wykazano, Bronisław jest wierzycielem Tomasza (zob. wyżej co do możliwych podstaw roszczeń). Konieczne jest ustalenie, czy Tomasz jest wierzycielem Bronisława. W świetle kazusu roszczenie Tomasza w stosunku do Bronisława mogłoby wynikać z uszkodzenia witryny w punkcie ksero prowadzonym przez Tomasza. Podstawą takiego roszczenia mógłby być w szczególności art. 415 k.c. Zachowanie polegające na świadomym uszkodzeniu cudzej rzeczy mogłoby wypełnić przesłanki odpowiedzialności z art. 415 k.c. Zachowanie się Bronisława ma charakter bezprawny i zawiniony, a w kazusie brak jest informacji o występowaniu okoliczności wyłączających odpowiedzialność. Należy zatem uznać, że Tomasz jest wierzycielem Bronisława z tytułu czynu niedozwolonego na podstawie art. 415 k.c. Oznacza to, że przesłanka wzajemności wierzytelności i zobowiązań między Tomaszem a Bronisławem jest spełniona b) jednorodzajowość wierzytelności Przesłanka jednorodzajowości wierzytelności jest w omawianym stanie faktycznym spełniona. Roszczenie Bronisława w stosunku do Tomasza o wynagrodzenie za korzystanie z kopiarki jest roszczeniem pieniężnym, niezależnie od przyjętej podstawy roszczenia. W odniesieniu do wzajemnego roszczenia Tomasza, na podstawie art k.c. Tomaszowi przysługuje prawo wyboru sposobu naprawienia szkody. Wezwanie Bronisława do zapłaty kosztów naprawy witryny należy zinterpretować jako dokonany przez Tomasza wybór sposobu naprawienia szkody poprzez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej. c) wymagalność wierzytelności Przesłanka wymagalności obydwu wierzytelności w omawianym stanie faktycznym podlega ocenie na gruncie art. 455 k.c. Bronisław wezwał Tomasza do zapłaty przysługującej mu nadwyżki w dniu 21 stycznia 2018 r. W tym samym dniu Tomasz wezwał Bronisława do zapłaty sumy należnej jako naprawienie szkody. Termin niezwłocznie w rozumieniu art. 455 k.c. oznacza, że dłużnik winien spełnić świadczenie - uwzględniając całokształt okoliczności rzutujących na wykonanie zobowiązania - bez nieuzasadnionej zwłoki. W omawianym stanie faktycznym można przyjąć, że świadczenia obu stron staną się wymagalne 7 dni po wezwaniu, tj. 28 stycznia 2018 r. Oznacza to, że nawet przy założeniu, że w dniu 21 stycznia 2018 r. ta przesłanka potrącenia nie była jeszcze spełniona - późniejsze oświadczenie Bronisława z dnia 30 stycznia zostało złożone w czasie kiedy obie wierzytelności były już wymagalne. d) zaskarżalność wierzytelności Wierzytelność Tomasza w stosunku do Bronisława na podstawie art. 415 k.c., z której Bronisław dokonuje potrącenia, podlega trzyletniemu terminowi przedawnienia określonemu w art k.c. Termin ten nie upłynął jeszcze, w związku z czym wierzytelność ta jest zaskarżalna. Należy przy tym zaznaczyć, że zgodnie z powszechnie przyjmowaną interpretacją art k.c. nawet upływ przedawnienia roszczenia z tej wierzytelności nie stanowiłby przeszkody dla potrącenia. Stanowiłoby to wyraz rezygnacji przez Bronisława z przysługującego mu zarzutu przedawnienia. Wierzytelność Bronisława w stosunku do Tomasza 6

7 podlega natomiast szczególnemu terminowi przedawnienia z art k.c., a termin ten na gruncie stanu faktycznego nie upłynął. Alternatywnie, jeżeli przyjąć, że roszczenie Bronisława wynika z bezpodstawnego wzbogacenia (art. 405 k.c.), należy ustalić jakiemu terminowi przedawnienia roszczenie to podlega. Na gruncie k.c. roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia podlegają ogólnym terminom przedawnienia z art. 118 k.c. Oznacza to, że roszczenie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia, z którym występuje przedsiębiorca, podlega trzyletniemu przedawnieniu przewidzianemu w art. 118 k.c., jeżeli pozostaje ono w związku z prowadzoną przez przedsiębiorcę działalnością gospodarczą. W omawianym kazusie roszczenie Bronisława o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia pozostaje w bezpośrednim związku z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą. Termin przedawnienia roszczenia Bronisława wynosi zatem 3 lata. Na gruncie stanu faktycznego roszczenie Bronisława nie uległo jeszcze przedawnieniu. e) wyłączenie możliwości potrącenia: Zgodnie z art. 505 pkt 3) k.c. wierzytelności wynikające z czynów niedozwolonych nie mogą być umorzone przez potrącenie. Przepis ten wyklucza dopuszczalność potrącenia dokonanego przez Bronisława, jeżeli przyjmiemy, że podstawą wzajemnego roszczenia Tomasza w stosunku do Bronisława jest czyn niedozwolony (art. 415 k.c.). Konkluzja: Bronisławowi nie przysługuje roszczenie względem Adama, przysługuje mu natomiast roszczenie o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z kopiarki w stosunku do Tomasza. Tomaszowi przysługuje natomiast roszczenie odszkodowawcze w stosunku do Bronisława. Oświadczenia Bronisława wobec Tomasza z dnia 21 stycznia i 30 stycznia 2018 r. należy ocenić jako potrącenie wierzytelności. Oświadczenia te są jednak bezskuteczne. 7