PRACE ORYGINALNE. Emilia Marcinkowska 1, A D, Marian Grzymisławski 1, F,, Agnieszka Dobrowolska-Zachwieja

Transkrypt

1 PRACE ORYGINALNE Piel. Zdr. Publ. 2013, 3, 3, ISSN Copyright by Wroclaw Medical University Emilia Marcinkowska 1, A D, Marian Grzymisławski 1, F, Ewelina Swora-Cwynar 1, G 2, A, C, E, F, Agnieszka Dobrowolska-Zachwieja Wpływ stanu odżywienia pacjentów z nieswoistymi zapalnymi chorobami jelit na jakość ich życia Influence of the State of Feeding up at Patients with Non-specific Inflammatory Bowej Diseases on the Quality of Their Life 1 Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Metabolicznych i Dietetyki, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu 2 Katedra i Klinika Gastroenterologii, Żywienia Człowieka i Chorób Wewnętrznych, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu A koncepcja i projekt badania; B gromadzenie i/lub zestawianie danych; C analiza i interpretacja danych; D napisanie artykułu; E krytyczne zrecenzowanie artykułu; F zatwierdzenie ostatecznej wersji artykułu; G inne (analiza antyplagiatowa) Streszczenie Wprowadzenie. Ocena jakości życia chorych z rozpoznaniem wrzodziejącego zapalenia jelita grubego oraz choroby Leśniowskiego-Crohna ma duże znaczenie w optymalnej i zindywidualizowanej terapii przez ocenę korzyści osiąganych przez pacjentów. Stan emocjonalny osób ze schorzeniem o charakterze przewlekłym bywa często odzwierciedleniem stopnia zaawansowania choroby i radzenia sobie z jej objawami, ale jest także czynnikiem określającym rokowanie co do rozwoju i dalszego jego przebiegu. W celu uzyskania większej skuteczności w postępowaniu terapeutycznym wobec chorych cierpiących na nieswoiste choroby zapalne jelit wskazane byłoby propagowanie i wprowadzenie rutynowej oceny jakości życia przez lekarzy, pielęgniarki, dietetyków i psychologów z wykorzystaniem specjalistycznych walidowanych kwestionariuszy. U wszystkich badanych pacjentów stan odżywienia nie miał wpływu na jakość ich życia. Cel pracy. Ocena jakości życia pacjentów z nieswoistymi chorobami zapalnymi jelit w zależności od stanu odżywienia chorych. Materiał i metody. W badaniu uczestniczyli pacjenci z udokumentowanym rozpoznaniem choroby Leśniowskiego- -Crohna i wrzodziejącego zapalenia jelita grubego potwierdzonym w badaniu radiologicznym, endoskopowym i histopatologicznym 100 osób, które nie były dotychczas poddane zabiegom chirurgicznym z powodu nieswoistych chorób zapalnych jelit. Oceny stanu somatycznego dokonano na podstawie skal objawów kwestionariusza QLQC-30 oraz aktywności choroby z użyciem wskaźnika CDAI dla choroby Leśniowskiego-Crohna i wskaźnika Rachmilewitza CAI dla wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. Oceny stanu psychicznego określanego stopniem przystosowania do choroby i wpływu choroby na życie pacjentów dokonano z użyciem kwestionariusza QLQ-30 i skali HADS. Wyniki. Ciągłą remisję potwierdzono u 5 osób chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego oraz u 16, u których rozpoznano chorobę Leśniowskiego-Crohna. Aktywną postać choroby miało natomiast 41 pacjentów chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego oraz 39 na chorobę Leśniowskiego-Crohna. Wszyscy pacjenci, którzy byli w okresie remisji nie zgłaszali dolegliwości dyspeptycznych, biegunek ani innych objawów gastroenterologicznych. Obecność objawów pozajelitowych pod postacią bólów stawów stwierdzono u pacjentów chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego 73,91% (n = 34) oraz chorobę Leśniowskiego-Crohna 77,78% (n = 42), zapalenie tęczówki miało 18,52% (n = 10) osób z rozpoznaniem choroby Leśniowskiego-Crohna i 13,04% (n = 6) z rozpoznaniem wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, rumień guzowaty rozpoznano w przypadku choroby Leśniowskiego-Crohna u 6 chorych (11,11%), stłuszczenie wątroby w chorobie Leśniowskiego-Crohna u 24,07% chorych (n = 13) i 23,91% (n = 11) u pacjentów chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Wartość wskaźnika BMI w zakresie poniżej 18,5 kg/m 2 świadczącego o niedowadze obserwowano u 13% badanej populacji. Średni wynik ogólny dla grupy badanej wskazywał na niski poziom nasilenia objawów wszystkich trzech badanych emocji: depresji, lęku, agresji (skala HADS-M).

2 242 E. Marcinkowska et al. Wnioski. Mimo niezwykle istotnej roli leczenia żywieniowego u pacjentów z nieswoistymi chorobami zapalnymi jelit w przeprowadzonych badaniach nie obserwowano wpływu niedowagi lub nadwagi na jakość życia w tej grupie pacjentów (Piel. Zdr. Publ. 2013, 3, 3, ). Słowa kluczowe: nieswoiste choroby zapalne jelit, jakość życia, stan odżywienia. Abstract Background. The Qality of Life (QoL) estimation in patients with ulcerative colitis and Crohn s disease is an important factor for optimalization of therapy in every individual patient. The emotional status in patients suffering beucause of chronic disease reflects the ability of acceptation of the disease symptoms and influences an the prognosis and course of the disease.there is a neccesity of routinely entering colaboration of psychologist and dietetitian in the therapeutic team for patients with inflammatory bowel disease. Among all the analysed patients there was no influence of hiper or hipoalimentation on the QoL. Objectives. Estimation of quality of life patients with inflammatory bowel disease depending on nutrition status. Material and Methods. Participants of this study were hundred patients with Crohn s disease or ulcerative colitis confirmed by radiological, endoscopic and histopathological methods without previous surgical interventions. Estimation of somatic status was based on QLQC-30 questionnaire and CDAI (Crohn s Disease Activity Index) for Crohn s disease or CAI (Colitis Activity Index) for ulcerative colitis. QLQ-30 questionnaire and HADS scale was used to define psychological status of examined patients. Results. Constant remission was approved in 5 patients with UC and 16 patients with CD, active stadium was confirmed in 41 patients with CU and 39 patients with CD. All patients with constant remission had no dyspepsia, diarrhea nor other gastroenterological symptoms. Parenteral symptoms like rheumatological pain was reported by 73.91% of patients with UC (n = 34) and 77.78% of patients with CD (n = 42), iritis was diagnosed in 18.52% (n = 10) of patients with CD and 13.04% (n = 6) of patients with UC, erythema nodosum wad diagnosed in 6 patients (11.11%) patients with CD, steatohepatitis was diagnosed in 24.07% of patients with CD and 23.91% patients with UC. BMI below 18.5 kg/m 2 was estimated in 13% of study population. All patients in study had low level of depression, anxiety and aggression (HADS scale). Conclusions. In spite of essential role of nutritional therapy in inflammatory bowel disease patients there wasn t observed significant influence neither of underweight nor overweight on quality of life in study patients (Piel. Zdr. Publ. 2013, 3, 3, ). Key words: inflammatory bowel disease, quality of life, nutritional status. Współczesna medycyna ma za zadanie nie tylko przedłużać życie chorego, ale także poprawiać jakość jego życia. W swoich obszarach zainteresowań coraz częściej poszukuje się nowych metod oceny satysfakcji z życia i wpływu choroby na różne aspekty życia chorego oraz sposobów podnoszących tę jakość. Jest to kierowane w szczególności do pacjentów dotkniętych chorobami przewlekłymi. Analiza wielu badań wykazała, że stopień nasilenia choroby w ujęciu klinicznym nie zawsze przekłada się proporcjonalnie na jakość życia [1, 2]. W związku z tym oprócz oceny przedmiotowej pacjenta istotna jest także ocena wpływu choroby i sposobu leczenia na psychikę i funkcjonowanie chorego. Rutynowa ocena jakości życia w czasie opieki medycznej poprawia relacje między pacjentem i lekarzem, wzmacnia skuteczność leczenia i zmniejsza częstość zaburzeń psychoemocjonalnych związanych z chorobą [3]. Takie holistyczne podejście pozwala na szybsze rozpoznanie i leczenie różnych objawów chorobowych oraz rozwiązanie problemów osobistych, rodzinnych i zawodowych wynikających z przebiegu klinicznego choroby [1]. Próby zdefiniowania pojęcia Quality of Life (QoL) napotykały na różne trudności, wszyscy badacze zgadzają się jednak, że ma ono charakter wielowymiarowy i jest pojęciem subiektywnym. Wśród tradycyjnych kryteriów oceny leczenia pacjentów cierpiących na nieswoiste choroby zapalne jelit (n.ch.z.j.), takich jak: okresy remisji, aktywność choroby, odpowiedź na wdrożone postępowanie terapeutyczne (w tym zalecenia dietetyczne), niepożądane objawy leczenia, dostrzega się także potrzebę jakości życia. Wnikliwej analizy oraz oceny prowadzonej terapii zwykle dokonuje lekarz, należy jednak mieć na uwadze, że pojęcie analizy jakości życia uwzględnia przede wszystkim punkt widzenia pacjenta, ponieważ Jakość życia jest zawsze wartością subiektywną i w dużym stopniu zależy od stanu psychicznego, cech osobowości i upodobań oraz systemu wartości danego człowieka. Nieswoiste choroby zapalne jelit to pojęcie ogólne określające grupę przewlekłych chorób zapalnych o nieznanej etiologii, zajmujących przewód pokarmowy, do których zalicza się: wrzodziejące zapalenie jelita grubego (w.z.j.g.), chorobę Leśniowskiego-Crohna (ch.lc) oraz nieokreślone zaplenia jelita [4]. Zarówno w.z.j.g., jak i ch.lc należą do schorzeń o nieznanych czynnikach etiologicznych, a głównąa rolę odgrywa połączenie czynników genetycznych, środowiskowych i immunologicznych. Zapadalność na w.z.j.g. jest mniej więcej stała i w Europie wynosi ok. 10 przypadków na

3 Wpływ stanu odżywienia pacjentów z nieswoistymi zapalnymi chorobami jelit na jakość ich życia 243 ludzi rocznie, a szacunkowa zachorowalność jest na poziomie na Występuje przede wszystkim w krajach wysoko uprzemysłowionych, a w Polsce nie ma dokładnych danych dotyczących epidemiologii tej choroby. Roczna zapadalność w Unii Europejskiej to 16 nowych przypadków na mieszkańców [5]. Choroba Leśniowskiego-Crohna występuje w wysokorozwiniętych krajach Europy Zachodniej i Ameryki Północnej. Obecnie zapadalność w krajach Unii Europejskiej to ok. 5 przypadków na ludzi rocznie [5, 6]. Choroba Leśniowskiego-Crohna oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego dotyczą w większości ludzi młodych, w drugiej i trzeciej dekadzie życia, mających dopiero wkroczyć w życie zawodowe lub będących w wieku produkcyjnym. Zwłaszcza tym pacjentom przewlekła choroba, uciążliwe leczenie i częsta hospitalizacja zakłócają aktywność zawodową i życiową oraz funkcjonowanie w społeczeństwie. Postępowanie terapeutyczne w n.ch.z.j. z uwagi na brak leczenia przyczynowego ma na celu ograniczenie i wyhamowanie reakcji zapalnych oraz zapobieganie niedożywieniu i wyniszczeniu, które wynika z jednej strony z hipoalimentacji, a z drugiej z katabolizmu towarzyszącego chorobie zapalnej. W związku z tym oprócz leczenia farmakologicznego, zaplanowane i prowadzone postępowanie dietetyczne ma niebagatelne znaczenie. W aktywnym procesie choroby pacjenci mają z reguły duże niedobory nie tylko masy ciała, ale także znaczące niedobory zarówno białkowe, wodno-elektrolitowe, witaminowe, jak i pierwiastków śladowych. Leczenie jest ukierunkowane na wyrównanie niedoborów wodno-elektrolitowych wdrożenie postępowania farmakologicznego indukującego remisje oraz odpowiednie postępowanie żywieniowe w celu wyrównania niedoborów i odbudowy organizmu. Materiał i metody W przedstawionej pracy wykorzystano następujące narzędzia pomiarowe: ocenę stanu somatycznego na podstawie skali objawów kwestionariusza QLQ C-30 (European Organization for Research and Ttreatment of Cancer Quality of Life Questionnaire Core 30) i aktywność choroby z użyciem wskaźnika CDAI (Crohn s Disease Activity Index) dla ch.lc i wskaźnika Rachmilewitza CAI (Colitis Activity Index) dla w.z.j.g. oraz ocenę stanu psychicznego określanego stopnia przystosowania do choroby i wpływu choroby na życie pacjentów przydatne narzędzie to kwestionariusz QLQ C-30 i skala HADS (Hospital Ankiety and Depression Scale Zigmonala i Snaitna). Badanie przeprowadzono w Klinice Gastroenterologii, Żywienia Człowieka i Chorób Wewnętrznych oraz w Klinice Chorób Wewnętrznych, Metabolicznych i Dietetyki Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu. Tabela 1. Skale funkcjonalne i skale objawów kwestionariusz QLQ-C30 Table 1. Functional scales and symptoms scale QLQ-C30 questionare Skale Skrót nazwy Numer pozycji Liczba pozycji Zakres punktów Skale funkcjonalne Funkcjonowanie fizyczne FF Funkcjonowanie w rolach FR 6, Funkcjonowanie poznawcze FP 20, Funkcjonowanie emocjonalne FE Funkcjonowanie społeczne FS 26, Skale objawów Zmęczenie Z 10, 12, Nudności/wymioty NW 14, Ból B 9, Duszność D Zaburzenia snu Z Brak łaknienia A Zaparcia zap Biegunka bieg Finanse F Ogólna jakość życia o.j.ż. 29,

4 244 E. Marcinkowska et al. KWESTIONARIUSZ QLQ C-30 Interesują nas niektóre sprawy dotyczące Pana i Pani zdrowia. Prosimy o odpowiedź na wszystkie pytania, zakreślając kółkiem cyfrę, która najbardziej do Pana(i) pasuje. Nie ma tu dobrych lub złych odpowiedzi. Udzielone przez Pana(nią) informacje pozostaną w ścisłej tajemnicy. Proszę zakreślić cyfrę kółkiem. 1. Czy odczuwasz trudności wykonując męczące czynności takie, jak dźwiganie ciężkiej siatki z zakupami czy walizki? NIE TAK Czy sprawia Ci trudność długi spacer? Czy sprawia Ci trudność krótki spacer wokół domu? Czy powinieneś pozostawać w łóżku lub fotelu przez większą część dnia? Czy potrzebujesz pomocy przy jedzeniu, ubieraniu się, myciu lub przy korzystaniu z toalety? Czy jesteś w jakiś sposób ograniczony podczas wykonywania swojej pracy zaodowej lub domowej? Czy jesteś całkowicie niezdolny do wykonywania pracy zawodowej lub zajęć domowych? 1 2 PODCZAS OSTATNIEGO TYGODNIA (zakreśl cyfrę kółkiem): Zupełnie nie Trochę Znacznie Bardzo 8. Czy brakowało Ci tchu? Czy coś Cię bolało? Czy potrzebowałeś odpoczynku? Czy miałeś kłopoty ze snem? Czy czułeś się słaby? Czy brakowało Ci apetytu? Czy odczuwałeś nudności? Czy wymiotowałeś? Czy miałeś zaparcie? Czy miałeś biegunkę? Czy byłeś zmęczony? Czy ból zakłócał Twoją codzienną aktywność? Czy miałeś trudności w koncentrowaniu się na takich sprawach jak czytanie gazet lub oglądanie telewizji? Czy czułeś się napięty? Czy byłeś zmartwiony? Czy czułeś się rozdrażniony? Czy czułeś się przygnębiony? Czy miałeś trudności w przypominaniu sobie czegoś? Czy Twój stan fizyczny albo leczenie zakłócało Twoje życie rodzinne? 27. Czy Twój stan fizyczny albo leczenie zakłócało Twoją aktywność społeczną? 28. Czy Twój stan fizyczny albo leczenie spowodowało kłopoty finansowe?

5 Wpływ stanu odżywienia pacjentów z nieswoistymi zapalnymi chorobami jelit na jakość ich życia 245 W NASTĘPNYCH PYTANIACH ZAZNACZ KÓŁKIEM CYFRĘ MIĘDZY 1 A 7, KTÓRA NAJLEPIEJ DO CIEBIE PASUJE. 29. Jak oceniłbyś swój ogólny stan fizyczny podczas ostatniego tygodnia? bardzo zły wyśmienity 30. Jak oceniłbyś ogólną jakość swojego życia podczas ostatniego tygodnia? bardzo zła doskonała PROSZĘ SPRAWDZIĆ CZY ODPOWIEDZIAŁEŚ NA WSZYSTKIE PYTANIA Poniższe wolne miejsce proszę wykorzystać na ewentualne komentarze lub dodatkowe uwagi. W projekcie uczestniczyli pacjenci z udokumentowanym rozpoznaniem ch.lc i w.z.j.g. potwierdzonym w badaniu radiologicznym, endoskopowym i histopatologicznym. W badaniu brało udział 100 osób, które nie były dotychczas poddane zabiegom chirurgicznym z powodu n.ch.z.j. Do badań zakwalifikowano 46 pacjentów chorych na w.z.j.g. oraz 54 z rozpoznaniem ch.lc. Badana populacja liczyła 49 kobiet i 51 mężczyzn. Wiek chorych mieścił się w przedziale lat. Czas trwania choroby od rozpoznania w.z.j.g. lub ch.lc obejmował okres od 6 miesięcy do 17 lat [11]. Wyniki W czasie hospitalizacji oceniano aktywność n.ch.z.j. za pomocą wskaźnika Rachmilewitza CAI dla w.z.j.g. oraz wskaźnika CDAI w przypadku ch.lc [5]. Ciągłą remisję potwierdzono u 5 osób chorych na w.z.j.g., a aktywną postać choroby miało 41 chorych. Wśród pacjentów z ch.lc 16 osób było w okresie remisji, a 39 chorych miało aktywną postać choroby. Objawy pozajelitowe, które często rozpoznaje się u pacjentów z potwierdzonym rozpoznaniem w.z.j.g. oraz ch.lc dodatkowo wpływają na stan kliniczny pacjenta. W przeprowadzonym badaniu analizowano takie choroby, jak: zapalenie tęczówki, rumień guzowaty, bóle stawów, stłuszczenie wątroby. Bóle stawów odczuwała znacząca większość pacjentów zarówno z rozpoznaniem w.z.j.g. 73,91% (n = 34), jak i ch.lc 77,78% (n = 42). Ogółem zapalenie tęczówki miało 18,52% (n = 10) osób z rozpoznaniem ch.lc i 13,04% (n = 6) z w.z.j.g. Rumień guzowaty wykryto w przypadku ch.lc u 6 chorych, co stanowi 11,11%. Klinicznie potwierdzono stłuszczenie wątroby w ch.lc u 24,07% chorych (n = 13) i 23,91% (n = 11) u pacjentów z w.z.j.g. Do oceny wpływu choroby na stan kliniczny pacjentów użyto wskaźnika masy ciała Queteleta BMI (Body Mass Index). Ocena BMI nie jest precyzyjną metodą, ale wskaźnik ten jest rekomendowany przez WHO. Na podstawie analizy według najczęściej przyjmowanych kryteriów wskaźniki BMI w zakresie 25 29,9 kg/m 2, które są miernikiem nadwagi, wyliczono dla 3 pacjentów 2 osób z w.z.j.g. oraz jednego chorego z ch.lc. Wszyscy pacjenci byli w okresie remisji i nie zgłaszali dolegliwości dyspeptycznych, biegunek ani innych objawów gastroenterologicznych. Wartość wskaźnika BMI poniżej 18,5 kg/m 2, świadczącego o niedowadze, zaobserwowano u 13 osób, co stanowi 13% badanej populacji, w tym 9 pacjentów z ch.lc oraz 4 z w.z.j.g. Podstawowe dane analizowanych osób przedstawiono w tabelach 2 i 3 w zależności od masy ciała. Wśród mechanizmów wpływających na niedożywienie pacjentów cierpiących na n.ch.z.j. wyróżnia się takie, które mają znaczący wpływ na stan kliniczny [9]:

6 246 E. Marcinkowska et al. Tabela 2. Choroba Leśniowskiego-Crohna niedowaga Table 2. Crohn s disease low body mass Ogółem (n) Płeć CDAI Powikłania pozajelitowe K M remisja aktywność średnia aktywność duża Nudności, wymioty Biegunki Brak łaknienia Ból Tabela 3. Wrzodziejące zapalenie jelita grubego niedowaga Table 3. Ulcerative colitis low body mass Ogółem (n) Płeć CAI Powikłania pozajelitowe Biegunki Brak łaknienia K M remisja postać aktywna Ból Ryc. 1. Wykres zależności depresji i aktywności choroby Fig. 1. Corelation beetween depresion and disease activity CDAI pacjenci ograniczają posiłki w związku z brakiem łaknienia, posiłki wywołują dolegliwości bólowe lub biegunki, w związku z czym chorzy unikają posiłków, utrata przez przewód pokarmowy białek, mikro- i makroelementów, interakcja leków ze składnikami spożywczymi np. Sulfasalazyna z witaminą B 12 i kwasem foliowym, aktywność choroby zwiększa zapotrzebowanie na energię przez nasilenie reakcji katabolicznych w organizmie. Choroby somatyczne, do których zalicza się n.ch.z.j. wywołują nie tylko zaburzenia w fizjologicznym funkcjonowaniu człowieka, ale wpływają także na jego stan psychiczny, zmuszając go do podejmowania działań zaradczych [10]. Oceny stanu emocjonalnego badanych osób dokonano za pomocą skali HADS-M. W przeprowadzonym badaniu średni wynik ogólny dla grupy wskazywał na niski poziom nasilenia objawów wszystkich 3 badanych emocji: depresji, lęku, agresji. Poziom agresji był najniższy, a wyższe, lecz umiarkowane nasilenie lęku lub depresji zaobserwowano w pojedynczych przypadkach. Na podstawie analizy wykresu rozrzutu zmiennych charakteryzujących stopień aktywności cho-

7 Wpływ stanu odżywienia pacjentów z nieswoistymi zapalnymi chorobami jelit na jakość ich życia 247 roby ocenianymi testami klinicznymi CDAI w przypadku ch.lc oraz CAI dla chorych na w.z.j.g. nie ujawniono istotnego powiązania z objawami depresji. Tabela 4. Analiza zależności między lękiem i depresją a skalami funkcjonalnymi i objawów Table 4. Corelation among fear, depresion and functional scale QLQ C-30 Skale Lęk Depresja FF 0,2932 0,3935* FR 0,1515 0,2843 FP 0,0237 0,2180 FE 0,0680 0,2405 FS 0,2021 0,3878* zmęcz. 0,0524 0,2950 N/W 0,1530 0,2278 B 0,3329* 0,3099* D 0,0010 0,3424* zab. snu 0,1591 0,3506* A 0,0363 0,1567 zap. 0,0338 0,0534 bieg. 0,2834 0,0025 F 0,2269 0,2024 o.g.j. 0,2335 0,2857 * poziom istotności p < 0,005. Analiza statystyczna ujawniła istotne zależności między wynikami skali jakości życia QLQC-30 a wynikami skali HADS-M. Objawy lęku były istotnie powiązane z nasileniem dolegliwości bólowych. Omówienie Z klinicznego punktu widzenia, w odniesieniu do pacjentów chorych na n.ch.z.j., bardzo istotne jest znalezienie wskaźników pozwalających korzystnie monitorować proces adaptacyjny do choroby. Należy sądzić, że mimo długiego okresu choroby, a może właściwie dlatego, objawy depresyjno-lękowe nie odgrywają aż tak ważnej roli w sytuacji pacjentów z n.ch.z.j. W licznych badaniach wykazano, że lęk pełni rolę motywacyjno-regulacyjną, a jego odczuwanie jest silną motywacją do działania zorientowanego na ograniczenie lęku lub całkowitą jego eliminację [7, 8]. Pacjenci, którzy otwarcie i naturalnie stanęli przed faktem choroby wykazują większą skuteczność adaptacyjną we wszystkich sferach funkcjonowania człowieka. Dzięki znacznej mobilizacji i aktywnej postawie uruchamiają się przystosowawczo-efektywne mechanizmy w radzeniu sobie z przykrymi przeżyciami oraz objawami w postaci zaburzeń funkcji fizjologicznych chorych [11]. Na podstawie przeprowadzonych badań pacjentów cierpiących na n.ch.z.j. nie stwierdzono objawów depresyjno-lękowych w grupie pacjentów z niedowagą (13%) wywołaną procesem chorobowym. Analizując tę grupę pacjentów nie obserwowano zaburzeń w innych ocenianych sferach życia: zawodowej, rodzinnej, fizycznej, w poznawczej, emocjonalnej oraz społecznej. Istniejące odchylenia miały związek z aktywnością choroby, a nie z niedoborami żywieniowymi i dotyczyły: bólu, duszności, zaburzenia snu oraz relacji interpersonalnych. Rutynowa ocena jakości życia ma wpływ na wybór i skuteczność postępowania, co motywuje chorego do samokontroli i stosowania się do zaleceń oraz skraca czas potrzebny do poznania obaw i problemów pacjenta. Mimo niezwykle istotnej roli leczenia żywieniowego u chorych na n.ch.z.j. w przeprowadzonych badaniach nie obserwowano wpływu niedowagi lub nadwagi na jakość życia w tej grupie pacjentów. Piśmiennictwo [1] Guyatt G.H., Ferrans C.E., Halyard M.Y.: Jakość życia zależna od stanu zdrowia od badań klinicznych do praktyki lekarskiej. Med. Dypl. 2008, 4, [2] Wołowicka L.: Jakość życia w naukach medycznych. AM Poznań, Poznań [3] Fallowfield L.J., Hall A., Maguire G.P.: Psychological outcomes of different treatment policies in women with early breast cancer outside a clinical trial. Br. Med. J. 1990, 301, [4] Konturek S.J.: Gastroenterologia i hepatologia kliniczna. Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa [5] Bartnik W.: Wytyczne postępowania w nieswoistych chorobach zapalnych jelit. Przegl. Gastroenterol. 2007, 2(5), [6] Lotus E.V.: Clinical epidemiology of inflammatory bowel disease: Incidence, prevalence, and environmental influences. Gastroenterology 2004, 126, [7] Salmon P.: Psychologia w medycynie. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk [8] Miehsler W., Weichselberger M., Offerlbauer-Ernst A.: Which patients with IBD need psychological interventions? A controlled study. Inflamm. Bowel Dis. 2008, 14, [9] Mawdsley J.E., Rampton D.S.: Psychlogical stress in IBD: new insights into pathogenic and therapeutic implications. Gut 2005, 54,

8 248 E. Marcinkowska et al. [10] Jarosz M.: Praktyczny podręcznik dietetyki. Instytut Żywności i Żywienia 2010, 24. [11] Marcinkowska E.: Jakość życia pacjentów z nieswoistymi chorobami zapalnymi jelit w zależności od przebiegu, aktywności i sposobu leczenia. Praca doktorska Adres do korespondencji: Emilia Marcinkowska Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Metabolicznych i Dietetyki Szpital im. Heliodora Święcickiego ul. Przybyszewskiego Poznań Konflikt interesów: nie występuje Praca wpłynęła do Redakcji: r. Po recenzji: r. Zaakceptowano do druku: r. Received: Revised: Accepted: