Jak bezpiecznie transportować ładunek, czyli dobór i eksploatacja zawiesi

Transkrypt

1 BEZPIECZEŃSTWO PRACA PROMOTOR 3/2014 ANDRZEJ KAMELA nadinspektor pracy Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach Jak bezpiecznie transportować ładunek, czyli dobór i eksploatacja zawiesi Prawidłowa eksploatacja zawiesi to podstawa bezpiecznego transportu ładunku. Świadectwo jakości powinno być dostarczone z każdym zawiesiem lub partią zawiesi i zawierać oświadczenie, że zawiesie jest zgodne z jedną z norm zharmonizowanych określających bezpieczeństwo użytkowania dla danego rodzaju zawiesia. Wpoprzednim artykule na temat zawiesi wskazałem, iż zawiesia jako osprzęt do podnoszenia podlegają zasadniczym wymaganiom i wprowadzone do obrotu zawiesia muszą być właściwie oznakowane. Rozporządzenie [1.1] podaje w sposób lakoniczny, że osprzęt do podnoszenia powinien zawierać inform acje dotyczące maksymalnego udźwigu oraz rodzaju materiału, w przypadku gdy informacja taka jest niezbędna do bezpiecznego użytkowania. Jeżeli tych informacji nie można umieścić na osprzęcie, powinny one zostać podane np. na tabliczce, przywieszce itp., jednak w sposób trwale przymocowany do osprzętu. I to, co jest najbardziej oczywiste: oznakowanie powinno być czytelne, a informacje na nim muszą być umieszczone w taki sposób, aby nie uległy zniszczeniu wskutek ścierania ani nie obniżyły wytrzymałości osprzętu do podnoszenia. Szczegółowy sposób oznakowania zawiesi i informacje, jakie musi to oznakowanie zawierać, zamieszczono w normach zharmonizowanych dla poszczególnych rodzajów zawiesi. Każda z tych norm powtarza podstawowe zasady oznakowania zawiesi, odnoszące się do ich czytelności, trwałości oraz w przypadku, gdy są one umieszczane na elementach zawiesi, o nieosłabianiu właściwości mechanicznych tych elementów. Norma odnosząca się do zawiesi linowych [3] wskazuje, iż oznakowanie winno zawierać: znak identyfikacyjny producenta zawiesia; numery i/lub litery identyfikujące zawiesie ze świadectwem jakości; dopuszczalne obciążenie robocze dla zawiesi jednocięgnowych oraz dopuszczalne obciążenie robocze dla zakresu od 0 do 45 i od 45 do 60 kątów pracy dla zawiesi wielocięgnowych; wszelkie prawne oznakowania, w tym dla krajów Unii Europejskiej oznakowanie CE. W świadectwie, o którym mowa powyżej, producent powinien podać przynajmniej następujące informacje: nazwę i adres producenta, lub jeżeli występuje, swojego przedstawiciela; numer normy europejskiej; tj. EN ; opis zawiesia zawierający wszystkie części składowe; DOR i odpowiednie kąty do pionu dla zawiesi wielocięgnowych; współczynnik próby statycznej zastosowany przy projektowaniu elementu (np. haka, ogniwa, szakli). Świadectwo jakości powinno być dostarczone z każdym zawiesiem lub partią zawiesi i zawierać oświadczenie, że zawiesie jest zgodne normą [3]. Zawiesia oznakowanie Zgodnie z normą [4] oznakowanie zawiesi łańcuchowych winno zawierać informacje: dopuszczalne obciążene robocze dla zawiesi jednocięgnowych oraz dopuszczalne obciążenie robocze dla zakresu od 0 do 45 kątów pracy dla zawiesi wielocięgnowych (dodatkowo można podać dopuszczalne obciążenie 15

2 PROMOTOR 3/2014 BEZPIECZEŃSTWO PRACA fot. A. Kamela Fot. 1. Przykładowa przywieszka zawiesia dwucięgnowego klasy 8, o numerze kodu 6 nominalna wielkość zawiesia: 6 mm, dopuszczalnym obciążeniu roboczym dla zakresu od 0 do 45 kątów pracy 1600 kg oraz dopuszczalnym obciążeniu roboczym dla zakresu od 45 do 60 kątów pracy 1120 kg Fot. 2. Przykładowa etykieta zawiesia pasowego pętlowego bezkońcowego wykonanego z poliestru o długości użytkowej 6 m i dopuszczalnym obciążeniu roboczym w układzie prostym 2 t Fot. 3. Składowanie wyrobów hutniczych z wykorzystaniem witek jako osprzętu do podnoszenia Fot. 4. Składowanie wyrobów hutniczych z wykorzystaniem transportu z użyciem trawersy z elektromagnesami. System składowania i transportu materiałów nie stwarza dodatkowych zagrożeń wypadkowych. Stosy na składowiskach pozwalają na dostęp do poszczególnych materiałów, ponadto przy transporcie ze strefy zagrożenia wyeliminowani zostali pracownicy tzw. hakowi robocze dla zakresu od 45 do 60 kątów pracy); indywidualny symbol identyfikacyjny zgodny ze świadectwem jakości; klasę zawiesia; nazwę lub znak wytwórcy; liczbę cięgien. W przypadku świadectwa jakości dla zawiesi łańcuchowych producent powinien podać przynajmniej następujące informacje: nazwę i adres producenta, lub, jeżeli występuje, swojego przedstawiciela; numer normy europejskiej, tj. EN 818 lub EN 818; numer lub symbol identyfikacyjny zawiesia; opis zawiesia zawierający wszystkie części składowe; wielkość nominalną łańcucha i jego klasę; nominalną długość; DOR i odpowiednie kąty do pionu dla zawiesi wielocięgnowych; siłę próbną lub siłę dopuszczalną; nazwisko osoby wykonującej badania siłą próbną oraz sprawdzenie końcowe. Przy przywieszkach dla zawiesi łańcuchowych przyjęto zasadę, aby liczba wypustów była zgodna z klasą zawiesia, a wymiar okręgu opisanego przez płytkę wynosił około 70 mm. Oznakowanie zawiesi pasowych (włókiennych) zgodnie z normą [5] powinno zawierać informacje: dotyczące dopuszczalnego obciążenia roboczego w układzie prostym; dotyczące materiału, z którego wykonany został pas; dotyczące klasy osprzętu; dotyczące nominalnej długości; dotyczące nazwy producenta, symbolu, znaku handlowego lub innego jednoznacznie identyfikującego producenta oraz, jeżeli występuje, swojego przedstawiciela; kod identyfikowalności; numer normy europejskiej, tj. EN Dodatkowym oznakowaniem identyfikującym materiał, z jakiego został wykonany pas, jest kolor samej etykiety, na której te informacje są naniesione. I tak, w zależności od materiału, należy stosować następujące kolory etykiet: pas poliamidowy etykieta zielona, pas poliestrowy etykieta niebieska, 16

3 pas polipropylenowy etykieta brązowa, pas kevlarowy etykieta czerwona. Natomiast kod identyfikowalności, który producent zamieszcza na etykiecie, musi pozwalać na odczytanie co najmniej następujących, podstawowych elementów procesu produkcyjnego: identyfikacji pasa; identyfikacji kontroli producenta; identyfikacji i klasy osprzętu. BEZPIECZEŃSTWO PRACA PROMOTOR 3/2014 Należy pamiętać, aby w środowisku kwaśnym stosować zawiesia klasy 4 Zawiesia charakterystyka Krótka charakterystyka cech zawiesi zamieszczona w niniejszym i poprzednim artykule ( Promotor BHP 11/13, s. 7), dotycząca sposobu ich znakowania, powinna ułatwić prawidłowy dobór zawiesia do warunków wykonywanych prac transportowych. Aby wybrać odpowiednie zawiesie, musimy znać przede wszystkim ciężar ładunków, jakie będziemy za ich pomocą przenosić. Ciężar ładunku możemy znaleźć w dokumentacji konstrukcyjnej, dokumentach spedycyjnych lub obliczyć na podstawie jego wymiarów, wiedząc, z jakiego materiału jest wykonany. Niedopuszczalne jest podnoszenie ładunku bez znajomości jego ciężaru, przynajmniej przybliżonego. Liczbę, długość cięgien oraz ich zakończenia (rodzaj haka, ogniwo szakla, chwytak) dobieramy w zależności od możliwości punktów zaczepienia ładunku. W tym przypadku należy tak dobrać liczbę i długość cięgien, kierując się zapewnieniem jego stabilnego transportu, aby środek ciężkości znajdował się bezpośrednio pod hakiem dźwignicy. Rodzaj zawiesia będzie zależał przede wszystkim od środowiska pracy, w jakim wykonywane są prace transportowe, intensywności użytkowania i właściwości transportowanego ładunku. Pomijając własne przyzwyczajenia wynikające z wcześniejszych doświadczeń przy wyborze zawiesi, należałoby uwzględnić: intensywność wykorzystania, układ pracy, typ ładunku, jego punkty zaczepienia, ostre krawędzie, ograniczenia związane np. z wysokością hali, środowisko pracy: temperaturę, substancje chemiczne. Zawiesia linowe z lin stalowych charakteryzują się największą uniwersalnością, dużym zakresem dopuszczalnych obciążeń roboczych, przy zachowaniu odpowiedniej trwałości. Natomiast największą zaletą zawiesi łańcuchowych jest ich długa żywotność oraz odporność na ostre krawędzie. Ich budowa pozwala na regulowanie długości cięgien, dokonywanie napraw czy też wymianę osprzętu. Należy pamiętać, aby w środowisku kwaśnym stosować zawiesia klasy 4, nie powinno się używać w tych warunkach zawiesi klasy 8 lub 10, gdyż na skutek wnikania wodoru w struktury twardych stali stają się one kruche i mogą ulec nagłemu zerwaniu bez wcześniejszego wydłużenia. Ze względu na działanie kwasów osadzających się i uszkadzających szczeliny montażowe, zawiesia łańcuchowe nie mogą być zawiesiami składanymi mechanicznie, a wyłącznie zgrzewanymi. reklama 17

4 PROMOTOR 3/2014 BEZPIECZEŃSTWO PRACA Fot. 5. Można mieć wątpliwości, ale jest to zawiesie. Zadaniem nie do wykonania jest ustalenie liczby przerwanych włókien Zawiesia pasowe są lekkie, miękkie i elastyczne. Znajdują one zastosowanie wszędzie tam, gdzie ładunek podnoszony jest poprzez opasanie. Dotyczy to tych towarów, które mogą być wrażliwe na nacisk (a przez to na uszkodzenie), a zastosowanie pasów umożliwia rozłożenie ciężaru na większej powierzchni. Użytkownik musi być jednak świadomy istotnych ograniczeń w zastosowaniu zawiesi pasowych, przede wszystkim temperatury, w jakiej mogą one być używane, oraz dużej wrażliwości na uszkodzenia mechaniczne. Rozwiązaniem w tym, jak również w każdym przypadku, gdy zawiesie może powodować uszkodzenie ładunku i odwrotnie, kiedy samo może ulec uszkodzeniu, jest stosowanie ochron zabezpieczających. Mogą być to proste ochrony wykonane z klocka drewnianego lub też profesjonalne ochrony zabezpieczające. Składając zamówienie u producenta na dostarczenie zawiesia, należy podać następujące parametry charakteryzujące zawiesie: dopuszczalne obciążenie robocze DOR, a dla zawiesi wielocięgnowych zakres stosowanych kątów; numer normy europejskiej; typ zawiesia (np. zakończony pętlami), liczbę cięgien, osprzęt zakończeniowy; nominalną długość w metrach; dla zawiesi linowych: stan powierzchni drutów (ocynkowane lub bez powłoki), typ rdzenia liny; Fot. 6. Fragment zawiesia linowego, na którym można było znaleźć wszystkie rodzaje uszkodzeń lin. Nie przeszkadzało to jednak w dalszej eksploatacji zawiesia Fot. 7. Zawiesie łańcuchowe. Wydłużenia zawiesia (ponad dopuszczalne kryterium) powodujące tzw. stawanie łańcucha blokowanie się wzajemne ogniw. Na zdjęciu widoczne naprawy ogniw poprzez spawanie 18

5 BEZPIECZEŃSTWO PRACA PROMOTOR 3/2014 jeśli jest wymagany wymiar nominalny zawiesia: np. średnicę liny; temperaturę pracy; specjalne zagrożenia, np. chemiczne, środowiskowe. Przy doborze zawiesi, korzystając z folderów reklamowych firm produkujących zawiesia, instrukcji użytkowania itp. dokumentów, należy pamiętać, że są one opracowane na podstawie norm zharmonizowanych, które nie zakładają szczególnie niebezpiecznych warunków pracy, np. transport płynnego metalu, materiałów silnie żrących, pracy w strefach zagrożonych wybuchem, prac na nadbrzeżu w kontakcie z wodą morską itp. W takich przypadkach dobór zawiesia powinien być konsultowany z kompetentną osobą, a dopuszczalne obciążenie robocze dostosowane odpowiednio do istniejących zagrożeń. reklama Zawiesia eksploatacja Na koniec parę słów i przykładów związanych z eksploatacją zawiesi. Doświadczenia z kontroli pracodawców pokazują, że pracodawcy nie do końca radzą sobie w sposób właściwy z gospodarką zawiesiami i to na każdym etapie eksploatacji zawiesi. Zdarzają się przypadki eksploatowania zawiesi bez jakiejkolwiek dokumentacji technicznej, wykonanych we własnym zakresie czy też tzw. witek, które są jedynie substytutem zawiesi. Mimo że pracodawcy dla witek opracowali instrukcje czynnościowe do ich splatania, które zawierały warunki techniczne wykonania, to jednak witki nie posiadały żadnych oznaczeń umożliwiających ich jednoznaczną identyfikację. Pracodawca, który w tym momencie stawał się producentem, nie posiadał dla nich żadnej dokumentacji, świadectwa jakości oraz deklaracji zgodności. Poza formalnym niespełnieniem przez witki wymagań oceny zgodności, ich stosowanie powoduje zagrożenie dla pracowników wykonujących prace transportowe. Z jednej strony, co jest oczywiste dla witek, dopuszczalne obciążenie robocze jest wartością iluzoryczną i nieznaną, z drugiej strony na wszystkich składach wyrobów hutniczych, gdzie stosowano witki, nie były spełnione wymagania BHP przy składowaniu i magazynowaniu. Na fot. 3 i 4 widoczny jest ten sam obszar składowania wyrobów hutniczych, przy czym na pierwszej z nich składowanie i transport z użyciem witek, a na drugim transport bez użycia witek i zawiesi. Można również spotkać jeszcze jeden typ samoróbek, wykonanych np. z lin stalowych. Liny zazwyczaj nie są zaplatane lub zaciskane, tylko łączone z użyciem zacisków kabłąkowych, co obecnie jest sprzeczne z normami zharmonizowanymi. Użytkujący takie zawiesia nie posiadali dokumentu wskazującego ustalony moment siły, z jakim mają być dokręcone śruby, pracownicy wyznaczeni do kontroli zawiesi nie byli wyposażeni w klucz dynamometryczny i nie mogli okresowo prowadzić kontroli momentu dokręcenia śruby. Pomimo iż znaczna część pracodawców posiadała zawiesia spełniające wymagania oceny zgodności, to i tak eksploatacja zawiesi pozostawiała wiele do życzenia. Nie wszyscy pracodawcy opracowywali instrukcje eksploatacji zawiesi, nie zapewnili dla nich udokumentowanych kontroli, co często prowadziło do nadmierngo ich użytkowania, aż do stanu, gdy już dawno utraciły swoje właściwości użytkowe. Takie postępowanie stwarzało potencjalne zagrożenie wypadkowe, czego przykładem mogą być wypadki opisane w poprzednich artykułach. Zawiesia, których używano, nie miały określonej 19

6 PROMOTOR 3/2014 BEZPIECZEŃSTWO PRACA Fot. 8. Przykłady niewłaściwego składowania zawiesi, które może powodować ich uszkodzenie mechaniczne. Zawiesia pasowe wycofane z eksploatacji używane jako przekładki. Zawiesia te nie zostały pozbawione ich cech umożliwiających stosowanie jako zawiesi nośności, ponieważ włókna lub splot liny były uszkodzone albo zawiesia łańcuchowe były wydłużone. Mała świadomość zagrożeń powoduje wśród pracowników małą dbałość przy składowaniu zawiesi, powszechny jest widok zawiesi pozostawionych w miejscach, gdzie mogą być one uszkodzone w sposób mechaniczny. Różnie wygląda kontrola stanu technicznego zawiesi. Zdarzają się sytuacje, że kontrole są czystą fikcją, a najdobitniej o tym można się przekonać, sprawdzając stan techniczny zawiesi. Fotografie zawiesi zamieszczone w artykule nie pozostawiają żadnych wątpliwości, czy zawiesie w takim stanie technicznym może być dalej eksploatowane. Pracodawcy dla tych zawiesi niejednokrotnie przedstawiali karty kontroli, w których potwierdzano kontrolę i właściwy stan techniczny tych zawiesi. Przykładem niewłaściwego postępowania niechaj będzie sytuacja w jednym z zakładów, w którym pracodawca posiadał karty kontroli zawiesi z odnotowanymi kontrolami. Żadne z eksploatowanych zawiesi w tym zakładzie nie posiadało oznakowania umożliwiającego jednoznaczną identyfikację zawiesi, same zresztą karty też takich identyfikacji nie zawierały. Można z tego wysnuć tylko jeden wniosek, że kontrole były czystą fikcją, a karty prowadzono wyłącznie np. dla organów kontroli. Zastrzeżenia można również zgłaszać do kompetencji osób prowadzących kontrole zawiesi. Bo jak można wytłumaczyć dopuszczanie do eksploatacji zawiesi, które posiadają wady możliwe do stwierdzenia bez żadnych narzędzi pomiarowych czy też dodatkowych badań specjalistycznych. Mówię tu przede wszystkim o zawiesiach nieposiadających oznakowania umożliwiającego jego identyfikację, szczególnie dopuszczalnego obciążenia roboczego. Zmiany, których część można zaobserwować gołym okiem, a kwalifikują zawiesia do wycofania z eksploatacji, zostały podane w poprzedniej części artykułu. Przykładowo dla zawiesi łańcuchowych ogniwa łańcucha są wydłużone lub jeżeli brak jest swobodnego przegubu pomiędzy ogniwami lub występuje dostrzegalna różnica długości cięgien w wielocięgnowych zawiesiach łańcuchowych, to łańcuch został wydłużony. Zużycia ogniw w wyniku kontaktu z innymi przedmiotami występują zazwyczaj na zewnętrznym prostym odcinku ogniw, gdzie łatwo je zauważyć i zmierzyć. Również łatwe do zaobserwowania są wszelakiego rodzaju przecięcia, nacięcia, żłobki, pęknięcia, nadmierna korozja, cieplne odbarwienie, zgięcia itp. Część z tych zaobserwowanych wad można naprawić, jednak każda ingerencja musi być odnotowana w karcie kontroli zawiesia. Podstawową zasadą dla zawiesi łańcuchowych klasy 8 i 4, jeżeli którekolwiek ogniwo jednego z cięgien łańcuchowych wymaga wymiany, jest wymiana w tym cięgnie całego łańcucha. Drobne, nieznaczne uszkodzenia, takie jak nacięcia i żłobki, można usunąć, starannie je zeszlifowując lub spiłowując. Należy pamiętać, aby całkowite usunięcie usterki nie zmniejszało przekroju w tym miejscu, poniżej określonego przez wytwórcę minimalnego wy- 20

7 BEZPIECZEŃSTWO PRACA PROMOTOR 3/2014 miaru lub nie więcej niż 10% nominalnej grubości tego przekroju. Natomiast w przypadku naprawy zawiesi łańcuchowych, która wymagała spawania, należy naprawione zawiesie łańcuchowe, po obróbce cieplnej, poddać próbie obciążenia siłą dwukrotnie większą niż dopuszczalne obciążenie robocze, a przed ponownym oddaniem do użytku szczegółowo przebadać. Próba obciążeniowa nie jest wymagana przy wstawianiu mechanicznym łączonego elementu, ponieważ taki element jest zawsze badany przez jego wytwórcę. W celu zawiesi linowych najbardziej dostrzegalnymi uszkodzeniami są przede wszystkim pęknięte druty, które mogą powodować utratę wytrzymałości liny, ale również możliwość skaleczenia rąk użytkownika. W celu usunięcia zagrożenia skaleczenia rąk pracownika wystające pęknięte druty mogą zostać wyłamane w zagłębieniach pomiędzy splotami, poprzez rewersyjne przeginanie drutu za pomocą kleszczy, aż do wystąpienia pęknięcia drutu. Następne uszkodzenia to odkształcenia liny (takie jak: zapętlenia, zgniecenia, koszyki lub wypchnięcia rdzenia oraz inne uszkodzenia zniekształcające strukturę liny), korozja czy uszkodzenia cieplne. Zasada podstawowa w użytkowaniu zawiesi brzmi: zawiesia oraz ich elementy wycofane z użycia po poprzednim zniszczeniu należy przechowywać w miejscu wykluczającym ich ponowne użycie. Jednak główną zasadą, jaką należy się kierować przy eksploatacji zawiesi, jest bezpieczeństwo pracy, gdyż upadek ładunku spowodowany awarią osprzętu do podnoszenia lub jego niewłaściwym użyciem stwarza bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia osób przebywających w strefie pracy. Należy pamiętać, że wielu producentów zawiesi zastrzega sobie wyłączność na dokonywanie napraw zawiesi, poza drobnymi naprawami, które powyżej przytoczyłem. reklama Piśmiennictwo 1. Dyrektywa maszynowa 2006/42/WE (Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej nr L 157/24 z dnia 9 czerwca 2006 r.) 1.1. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 października 2008 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn (Dz.U. nr 199, poz. 1228), wprowadzające do prawa krajowego przepisy dyrektywy maszynowej 2006/42/WE. 2. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (Dz. U. nr 191, poz. 1596, ze zmianami z 2003 r. nr 178, poz. 1745). 3. PN-EN A1:2008 Zakończenia lin stalowych Bezpieczeństwo. Część PN-EN A1:2008 Łańcuch o ogniwach krótkich do podnoszenia ładunków Bezpieczeństwo. Część PN-EN : 2004 (EN :2004/AC:2006) Zawiesia włókienne Bezpieczeństwo. Część1-4. WAŻNE Szczegółowy sposób oznakowania zawiesi i informacje, jakie musi to oznakowanie zawierać, zamieszczono w normach zharmonizowanych dla poszczególnych rodzajów zawiesi. Każda z tych norm powtarza podstawowe zasady oznakowania zawiesi, odnoszące się do ich czytelności, trwałości oraz w przypadku, gdy są one umieszczane na elementach zawiesi, o nieosłabianiu właściwości mechanicznych tych elementów. 21