Efektywne podejście do wypełniania wymogów

Transkrypt

1 Efektywne podejście do wypełniania wymogów środowiskowych w procesach inwestycyjnych Tomasz Podgajniak Wiceprezes Zarządu Proeko CDM sp. z. o.o Warszawa 16 września 2008 r.

2 Wymogi UE Od 1 maja 2004 roku Polska zobowiązana jest do spełniania wymogów dyrektyw Unii Europejskiej, w tym między innymi: Dyrektywy Rady 85/337/EWG z dnia 27 czerwca 1985r. w sprawie oceny skutków niektórych publicznych i prywatnych przedsięwzięć dla środowiska, znowelizowana Dyrektywą Rady 97/11/WE z dnia 3 marca 1997r. Dyrektywy 2001/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 czerwca 2001r. w sprawie oceny oddziaływania pewnych planów i programów na środowisko, Dyrektywy 79/409/EWG o ochronie dziko Ŝyjących ptaków z dnia 2 kwietnia 1979 r. tzw. Dyrektywy Ptasiej Dyrektywy 92/43/EWG o ochronie naturalnych siedlisk oraz dziko Ŝyjącej fauny i flory z dn. 21 maja 1992 r. tzw. Dyrektywy Siedliskowej Spełnienie wymogów określonych w tych Dyrektywach jest jednym z warunków koniecznych korzystania z funduszy UE; Polskie wersje przepisów unijnych znaleźć moŝna m.in. na stronach:

3 Trochę filozofii W metodologii czterech kapitałów ocenia się skutki konkretnych projektów dla zmian w sferze: Kapitału gospodarczego; Kapitału ludzkiego; Kapitału społecznego; Kapitału naturalnego; W większości przypadków procesy rozwojowe w sferze kapitału gospodarczego nie pozostają bez wpływu na kapitał ludzki, społeczny, a zwłaszcza naturalny; Nie da się zrekompensować strat w jednym z kapitałów dzięki wzrostowi, któregokolwiek z nich; W koncepcji zrównowaŝonego rozwoju gra idzie o to, aby rozwój kapitału gospodarczego i ludzkiego nie odbywał się kosztem kapitału społecznego i naturalnego; Procedury ooś mogą w tym względzie stanowić bardzo przydatny instrument, minimalizujący środowiskowe, a takŝe i społeczne koszty procesów rozwojowych;

4 Rola ocen oddziaływania na środowisko w programowaniu Pole oddziaływania procedury ooś Model tradycyjny Model proekologiczny Wzrost kapitału gospodarczego Straty kapitału naturalnego

5 Oceny oddziaływania na środowisko o co chodzi? Oceny oddziaływania na środowisko (OOŚ) od ponad 30 lat towarzyszą procesom decyzyjnym na całym świecie w Polsce pierwsze oceny wykonywano juŝ na początku lat 90-tych; Nie istnieje jedynie słuszna definicja oceny oddziaływania na środowisko Obecnie większość ekspertów zgadza się jednak, Ŝe ocena jest przede wszystkim procedurą (procesem); Istotą oceny jest identyfikacja i hierarchizacja moŝliwie wszystkich kosztów i korzyści środowiskowych jakie mogą wystąpić w związku z planowanym przedsięwzięciem gospodarczym, w szczególności w wyniku realizacji konkretnej inwestycji w danym miejscu i w określonej skali; Procedura ooś powinna być źródłem obiektywnej informacja pomagającej podejmować racjonalne decyzje zapewniające ZAPOBIEGANIE i OGRANICZANIE negatywnych skutków ekologicznych w doktrynie prawnej ochrony środowiska Unii Europejskiej oceny oddziaływania na środowisko stanowią jedno z najwaŝniejszych narzędzi wdraŝania trwałego i zrównowaŝonego rozwoju

6 Oceny oddziaływania na środowisko o co chodzi? Celem postępowania ooś jest więc wspomaganie i optymalizacja procesu podejmowania decyzji poprzez zapewnienie uwzględnienia zagadnień ochrony środowiska przy analizie kosztów i korzyści związanych z realizacją danego przedsięwzięcia Postępowanie ma dostarczyć inwestorowi, władzom i opinii publicznej informacji umoŝliwiających co najmniej: Dobór lokalizacji w której łączne koszty środowiskowe będą najniŝsze; Poszukiwanie moŝliwości najbardziej korzystnych dla środowiska - wybór wariantu realizacyjnego, który w danej lokalizacji zapewni najniŝszy osiągalny poziom oddziaływań i uciąŝliwości przy pełnej realizacji celu funkcjonalnego; Określenie optymalnych metod ograniczania oddziaływań, których wystąpieniu nie moŝna zapobiec poprzez dobór odpowiedniej techniki Dostarczanie informacji na temat środowiska niezbędnych przy podejmowaniu decyzji/zgody na realizację przedsięwzięcia Informacje te powinny być skompletowane i poddane analizie na moŝliwie najwcześniejszym etapie programowania inwestycji, a najpóźniej PRZED udzieleniem faktycznej zgody na realizację danego przedsięwzięcia

7 Oceny oddziaływania na środowisko o co chodzi? Z formalno-prawnego punktu widzenia proces ooś musi spełniać pewne kryteria: Ukierunkowanie na rzetelne gromadzenie i analizowanie wszystkich wymaganych informacji; Zapewnienie pełnej identyfikacji istotnych potencjalnych oddziaływań na środowisko oraz ich kwantyfikacji (jeŝeli tylko jest to wykonalne przy zachowaniu naleŝytej staranności i zasad dobrych praktyk) Otwartość i przejrzystość z zagwarantowanym udziałem społeczeństwa; Realizacja w formie i czasie, które umoŝliwią uczestnikom procesu, w tym zwłaszcza organom upowaŝnionym do wyraŝania zgody i określania warunków realizacji inwestycji, podejmowanie decyzji uwzględniających obiektywne i zweryfikowane metodami naukowymi wnioski, zastrzeŝenia i zalecenia płynące z oceny; Zakres i metodyka oceny powinny być zawsze dobierane do charakteru ocenianego przedsięwzięcia lub zamierzenia

8 OOŚ jako procedura formalno-prawna Postępowanie w sprawie ooś instrument określony w przepisach prawa: Określone w prawie przedmiot i zawartość raportu w sprawie oceny oddziaływania na środowisko Zdefiniowane i zagwarantowane prawnie rola i zasady udziału społeczeństwa w postępowaniu ooś Ustalone zasady uzyskiwania niezbędnych opinii i uzgodnień Ustalone zasady uwzględniania zgłoszonych w procesie konsultacji uwag, wniosków i protestów; Postulat rozwaŝania racjonalnych alternatyw; Raport w sprawie oceny oddziaływania na środowisko: ma być analizowany przed wydaniem zgody na realizację przedsięwzięcia; ma dostarczyć niezbędne informacje organom wydającym decyzję; ma określać kryteria i warunki wyraŝenia zgody na realizacje przedsięwzięcia; Analiza po-realizacyjna (przydatna zwłaszcza dla inwestycji budzących szczególne kontrowersje): sprawdzenie zgodności przewidywań z rzeczywistością moŝliwość zdefiniowania i wdroŝenia dodatkowych działań łagodzących skutki środowiskowe

9 OOŚ jako dokument - Raport w sprawie OOŚ Procesu opracowania raportu NIE WOLNO mylić z procedurą oceny oddziaływania na środowisko Przygotowanie raportu jest istotnym elementem tej procedury, ale jej nie wypełnia, ani nie zastępuje Z formalnego punktu widzenia Raport OOŚ MUSI zawierać co najmniej następujące podstawowe informacje: Opis i charakterystyka planowanego przedsięwzięcia; Warianty rozpatrywane w procesie lokalizacji i projektowania przedsięwzięcia; MoŜliwe oddziaływania na środowisko (w pierwszym rzędzie na środowisko przyrodnicze, ale takŝe kulturowe i społeczne); Wskazanie metod zapobiegania występowaniu oddziaływań lub ich ograniczania; Uwarunkowania techniczne i przyrodnicze realizacji przedsięwzięcia; i MA BYĆ dokumentem wspomagającym przygotowywanie decyzji; W praktyce Raport powinien dokumentować przebieg całego procesu podejmowania decyzji z uwzględnieniem aspektów środowiskowych innymi słowy POWINIEN i MOśE stanowić dowód, Ŝe inwestor wszystkie istotne aspekty środowiskowe odpowiednio wcześnie zidentyfikował i uwzględnił opracowując ostateczną koncepcję przedsięwzięcia UWAGA! Redukowanie procesu oceny oddziaływania na środowisko do opracowania raportu jest najczęściej popełnianym przez inwestorów, często brzemiennym w skutki błędem

10 Polskie ramy prawne Uwaga! Aktualne prawo polskie transponuje wymagania unijne w zakresie ocen oddziaływania na środowisko, ale istnieją liczne wątpliwości, zarówno co do poprawności tej transpozycji, jak i stosowanych praktyk! Rząd podjął próbę gruntownej nowelizacji przepisów prawa w tym zakresie w celu usunięcia sygnalizowanych przez KE niedociągnięć i rozbieŝności, a takŝe wzmocnienia instytucjonalnego systemu stosowna ustawa znajduje się na końcu ścieŝki legislacyjnej (5 września 2008 r Sejm przyjął projekt ustawy o udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko przy 7 głosach sprzeciwu)

11 Wzorcowy proces OOŚ Skuteczna i ograniczająca RYZYKO INWESTORA procedura ooś powinna być realizowana w następujących podstawowych fazach: Faza identyfikacji i wstępnej analizy ryzyka ocena moŝliwości wystąpienia znaczących skutków środowiskowych, klasyfikacja przedsięwzięcia, identyfikacja potencjalnych barier przyrodniczo-przestrzennych; Faza oceny strategicznej identyfikacja i analiza porównawcza wariantów realizacyjnych i lokalizacyjnych, wstępny wybór - przy udziale ekspertów - optymalnego rozwiązania (lub kilku optymalnych rozwiązań), opracowanie i analiza wstępnego raportu ooś; Faza zarządzania ryzykiem i konsultacji społecznych konsultacje załoŝeń przedsięwzięcia z zainteresowanymi społecznościami i instytucjami, zbieranie i analiza opinii, wniosków, postulatów i zastrzeŝeń, potwierdzenie na tej podstawie wyboru najkorzystniejszego wariantu realizacyjnego; Faza opracowania pełnego raportu ooś konsultant OOŚ i projektanci ściśle współpracują w zakresie identyfikacji i rozwiązywania problemów środowiskowych dla wybranego wariantu realizacyjnego, wyniki tych prac znajdują odzwierciedlenie w raporcie ooś; Faza formalna Wnioskodawca składa do właściwego organu wniosek o wydanie decyzji środowiskowej wraz z raportem przeprowadzane jest formalne postępowanie ooś zakończone wydaniem decyzji W tak zaprojektowanym procesie w pełni zgodnym z duchem i literą Dyrektywy OOŚ poprzez odpowiednio wczesną identyfikację problemów środowiskowych i ich moŝliwych rozwiązań, ogranicza się koszty i zapobiega opóźnieniom w realizacji zamierzania;

12 Wskazówki praktyczne Inicjowanie procesu: kwalifikacja do przeprowadzenia oceny (screening): czy dla danego przedsięwzięcia konieczne jest przeprowadzenie oceny (ze względów formalnych, ze względów bezpieczeństwa proceduralnego lub z uwagi na poszukiwane informacje): obowiązkowy raport (przedsięwzięcia wskazane w Aneksie I) fakultatywny raport (przedsięwzięcia wskazane w Aneksie II) NATURA 2000 (ocenie podlega kaŝde przedsięwzięcie mogące znacząco oddziaływać na funkcjonowanie lub spójność i trwałość obszarów o wysokich walorach przyrodniczych) Określanie zakresu oceny (scoping): jakie zagadnienia uznać naleŝy za reprezentatywne dla TEGO przedsięwzięcia w TEJ KONKRETNEJ lokalizacji? jakie alternatywne rozwiązania moŝna/naleŝy racjonalnie rozwaŝać? na jakich zagadnieniach (najbardziej istotnych) skupiać się będą rozwaŝania? jakie informacje będą przydatne przy podejmowaniu decyzji? czyjej opinii naleŝy /warto zasięgnąć? jaka jest specyfika wybranych inwestycji (np. przedsięwzięcia liniowe)? jaki jest zasięg i receptory moŝliwych oddziaływań (naraŝone populacje, wraŝliwe siedliska, moŝliwość oddziaływań transgranicznych)

13 Wskazówki praktyczne Opracowanie raportu w sprawie oceny: zgodnego z zakresem określonym przez przepisy prawa i uwarunkowania lokalizacyjne obiektywnie prezentującego istotne informacje przydatne w podejmowaniu decyzji, zawierającego w szczególności informacje o: przeanalizowanych alternatywnych rozwiązaniach, które mogłyby być racjonalnie wymagane; rodzaju i skali zidentyfikowanych ewentualnie oddziaływań na obszary NATURA 2000; spełnianiu wymogów BAT, o ile przedsięwzięcie obejmuje instalacje podlegające wymogom IPPC; dokumentującego proces wyboru/rekomendacji wariantu realizacyjnego wraz z uzasadnieniem dla takiej decyzji uwzględniającej przesłanki przyrodnicze, społeczne, techniczne i ekonomiczne Kontrola jakości: zgodność z wymogami formalnymi weryfikacja zgodności z zakresem, poprawność merytoryczna sposób potraktowania opinii instytucji i społeczeństwa

14 Rekomendowany schemat postępowania Pierwotna koncepcja techniczno - przestrzenna Racjonalne rozwiązania alternatywne Dokumentacja ekonomiczno-techniczna (studium wykonalności, uzgodnienia, projekt budowlany) Analiza ryzyk i uwarunkowań przestrzenno-przyrodniczych: połoŝenie i status ochronny terenów przyrodniczo cennych, w tym obszarów sieci Natura 2000 postanowienia miejscowego planu zagospodarowania terenu lub decyzji o warunkach zabudowy Raport środowiskowy (w tym: oddziaływanie na sieć Natura 2000) Konsultacje społeczne Decyzja środowiskowa Pozwolenie na budowę

15 MoŜliwe problemy brak miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego; niekompletna prognoza ooś do mpzp; brak pełnej inwentaryzacji gatunkowej i delimitacji siedlisk na obszarach systemu Natura 2000, które mogą znaleźć się pod wpływem oddziaływania przedsięwzięcia; zbyt późne rozpoczęcie konsultacji (nie mylić z udostępnianiem informacji), stosowanie podejść reaktywnych zamiast aktywnych, brak formalnego obowiązku i podstaw prawnych do prowadzenia i finansowania przez inwestora konsultacji społecznych (w fazie gromadzenia informacji wstępnych przed przystąpieniem do opracowywania raportu), ukryte cele stron uczestniczących w konsultacjach, niewystarczające środki na finansowanie procesu konsultacji (fachowcy od komunikacji społecznej, niezaleŝni mediatorzy).

16 O czym warto pamiętać?! Ocena oddziaływania na środowisko: powinna być integralną częścią procesu podejmowania decyzji warto ją sukcesywnie przeprowadzać juŝ od momentu podjęcia pierwszych prac przygotowujących inwestycję; nie ma charakteru interwencyjnego, tylko prewencyjny powinna umoŝliwiać odpowiednio wczesne rozpoznanie problemów i ryzyk, wskazując efektywne sposoby ich unikania lub minimalizowania; jest jedynie narzędziem praktycznej realizacji zasady zrównowaŝonego i trwałego rozwoju jak kaŝde narzędzie moŝe być uŝyta skutecznie lub niewłaściwie; Procedura administracyjna ooś, to jedynie końcowy, formalny element kompleksowego procesu analizy skutków środowiskowych i metod ich ograniczania; Sprowadzenie oceny tylko do kwestii formalno-proceduralnych jest równowaŝne obserwacji tylko czubka góry lodowej WIESZCZY INWESTOROWI KATASTROFĘ!

17 Dziękuję za uwagę