Pojęcia używane najczęściej w orzeczeniach i opiniach poradni psychologiczno pedagogicznej

Transkrypt

1 Adenoid trzeci migdałek. Adenoidectomia zabieg usunięcia trzeciego migdałka. Afonia brak lub niedostateczne powstawanie głosu. Afazja zaburzenie spowodowane organicznym uszkodzeniem mózgowych ośrodków mowy lub ich połączeń, częściowe lub całkowite zaburzenie mechanizmów programujących czynności mowy (nadawanie i odbiór) u człowieka, który uprzednio już opanował te czynności. Afazja rozwojowa zaburzenie obserwowane od początku rozwoju dziecka, dotyczy wszystkich aspektów rozwoju mowy i języka: fonologicznego (problemy z opanowaniem poprawnej artykulacji), leksykalnego (trudności z uczeniem się i rozumieniem słów), gramatycznego (trudności z wypowiadaniem się zdaniami) i komunikacyjnego. Zaburzenie rozwoju mowy i języka w postaci afazji rozwojowej diagnozuje się u dzieci, u których wykluczono upośledzenie umysłowe, całościowe zaburzenia rozwoju (np. autyzm) i uszkodzenia słuchu. Agramatyzm niezdolność tworzenia poprawnych form gramatycznych; błędne budowanie zdań. Analiza głoskowa umiejętność rozkładania słów na poszczególne elementy głoski. Analiza i synteza czynność polegająca na wyodrębnianiu elementów z całości i złożeniu wybranych elementów w całość; czynności te dotyczą procesów poznawczych, doznań zmysłowych: wzrokowych, słuchowych, czucia, dotyku i ruchu. Analiza i synteza słuchowa wyrazu umiejętność rozkładania słowa na sylaby i głoski 1 / 22

2 (analiza sylabowa i głoskowa) oraz scalania sylab i głosek w słowa (synteza sylabowa i głoskowa), jest umiejętnością niezbędną w procesie uczenia się czytania i pisania. Analiza i synteza słuchowa jest jednym z przejawów przetwarzania fonologicznego. Analiza i synteza wzrokowa umiejętność rozkładania na części i scalania materiału wzrokowego (obrazki, wyrazy) w celu budowania całości obrazu. Analiza sylabowa umiejętność rozkładania słów na sylaby. Analizator wyodrębniony anatomicznie układ funkcjonalny, który pobudzony przez bodźce dostarcza człowiekowi doznań zmysłowych określonego rodzaju. Ze względu na rodzaj zmysłu można wymienić analizator wzrokowy, słuchowy, dotykowy, kinestetyczno rucho wy, węchowy. Integracja pracy analizatorów (wrażeń i spostrzeżeń) umożliwia percepcję otaczającej nas rzeczywistości. Prawidłowe funkcjonowanie analizatorów: wzrokowego, słuchowego i kinestetyczno ruchowego jest ważnym czynnikiem warunkującym powodzenie w nauce czytania i pisania. Ankyloglosja skrócone wędzidełko języka. Artykulacja określone zjawiska fonetyczne, dzięki którym wymawiane dźwięki stają się głoskami; o ostatecznym kształcie i jakości głosek decyduje układ narządów mowy względem siebie. Audiogenny odnoszący się do słuchu. Błędy specyficzne błędy popełniane podczas pisania, typowe dla występowania dysleksji rozwojowej; mogą być charakterystyczne dla zaburzeń funkcji wzrokowych, bądź funkcji słuchowo językowych. 2 / 22

3 Bradylalia zbyt wolne tempo mówienia. CAPD (centralne zaburzenia przetwarzania słuchowego) specyficzne zaburzenie procesu słyszenia, zdecydowanie odmienne od niedosłuchu, mające źródło w centralnym systemie nerwowym, tj. w szlaku słuchowym i korze słuchowej, których zadaniem jest przetworzenie informacji odbieranej przez ucho; wyniki audiogramu są prawidłowe. Ćwiczenia słuchowe ćwiczenia usprawniające działanie analizatora słuchowego. Ćwiczenia wzrokowe ćwiczenia usprawniające działanie analizatora wzrokowego; są często połączone z usprawnianiem motoryki rąk oraz współdziałaniem ręki i oka, czyli koordynacji wzrokowo ruchowej. Dentalizacja dodatkowa artykulacja w postaci zbliżenia siekaczy dolnych do górnych, charakteryzująca spółgłoski szczelinowe przedniojęzykowozębowe (s, z, c, przedniojęzykowodziąsłowe ( sz, ż, cz, dż ), środkowojęzykowe (ś, ź, ć, dź ). dz), Deficyty rozwojowe przejawy zaburzeń rozwoju, opóźnienie lub zwolnienie tempa rozwoju określonych funkcji. Mogą mieć różny zakres: deficyty parcjalne obejmują większy obszar czynności (np. zaburzenia rozwoju funkcji motorycznych, mowy), zaburzenia fragmentaryczne dotyczą mniejszego zakresu (np. zaburzenia małej motoryki, zaburzenia artykulacji). Dostosowanie wymagań edukacyjnych zastosowanie takich kryteriów egzekwowania wiedzy i umiejętności, które uwzględniają możliwości i ograniczenia, a więc mocne strony i dysfunkcje rozwoju i funkcjonowania dziecka. Dostosowanie wymagań może być zastosowane ze względu na niższe niż przeciętne możliwości intelektualne ( zaburzenia i odchylenia rozwojowe) lub 3 / 22

4 specyficzne trudności w uczeniu się ( dysleksja rozwojowa). Dykcja wymowa, sposób wymawiania. Dysartria (dyzartria) zaburzenie mowy charakteryzujące się zaburzeniami artykulacji dźwięków na skutek uszkodzenia ośrodków i dróg unerwiających narządy mowy. Dysfazja częściowa utrata mowy, spowodowana uszkodzeniem struktur korowych odpowiedzialnych za czynności nadawczo odbiorcze. Dysfagia zaburzenia czynności połykania. Dysfonia wielopostaciowe zaburzenie głosu. Dysglosja zaburzenie artykulacji w następstwie uszkodzenia obwodowych narządów mowy, np. języka, warg, podniebienia miękkiego. Dysgrafia trudności w opanowaniu poprawnej formy graficznej pisma przejawiające się niedokładnością w odtwarzaniu liter, złymi proporcjami między literami, brakiem połączeń między nimi, nadmiernym zagęszczeniem itp. Trudności dysgraficzne mogą się zmniejszyć pod wpływem intensywnych ćwiczeń grafomotorycznych, bez ćwiczeń nasilają się wraz z wiekiem, aż do zupełnej nieczytelności pisma. Dysgramatyzm niezdolność przekazywania myśli w mowie i piśmie za pomocą wypowiedzi właściwie ukształtowanych gramatycznie i syntaktycznie. 4 / 22

5 Dyslalia zaburzenie mowy polegające na nieprawidłowej wymowie (artykulacji) jednej, kilku lub większości głosek. Wadliwa artykulacja polega na opuszczaniu głosek, zamienianiu na inne lub zniekształcaniu sposobu ich wypowiadania. Istnieją różne postacie dyslalii, najczęstsze to: seplenienie (trudności z wymową kilku lub wszystkich głosek dentalizowanych : ś ź ć dź s z c dz sz ż cz dż ) i reranie (nieprawidłowa wymowa głoski r ). O dyslalii można mówić wówczas, gdy problem dotyczy wyłącznie aspektu artykulacyjnego, pozostałe składowe mowy i języka (słownictwo, gramatyka, umiejętności komunikacyjne) rozwijają się prawidłowo. Trudności artykulacyjne występują, obok innych objawów, w różnych zaburzeniach rozwoju, np. w afazji rozwojowej, upośledzeniu umysłowym, u dzieci z wadami słuchu; nie diagnozuje się ich wtedy jako dyslalii. Dysleksja rozwojowa specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu. Syndrom zaburzeń uczenia się czytania (dysleksja) i opanowania poprawnej pisowni (dysortografia), którym często towarzyszy niski poziom graficzny pisma (dysgrafia). W dysleksji rozwojowej trudności w opanowaniu czytania i pisania występują od początku nauki szkolnej, nie wynikają z wad wzroku, słuchu ani zaniedbania środowiskowego czy dydaktycznego. Nie diagnozuje się dysleksji rozwojowej u dzieci o nieprawidłowym rozwoju intelektualnym, które także mają trudności z opanowaniem czytania i pisania. U podłoża specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu leżą m. in. zaburzenia uwagi, funkcji słuchowo językowych, percepcji i pamięci wzrokowej. Dysleksja rozwojowa głęboka poważne zaburzenia o specyficznym charakterze w uczeniu się czytania. Dziecko z głęboką dysleksją nie jest w stanie wyjść poza etap czytania elementarnego (zna litery, czyta wyrazy powoli je głoskując, nie potrafi przeczytać wyrazu 5 / 22

6 całościowo). Tak poważnym zaburzeniom w czytaniu towarzyszą bardzo duże trudności w pisaniu. Głęboka dysleksja rozwojowa jest zaburzeniem trwałym, w nieznacznym stopniu poddaje się korekcie, mimo systematycznej, długotrwałej terapii pedagogicznej. Dyskalkulia specyficzne zaburzenie uczenia się umiejętności arytmetycznych (podstawowych umiejętności liczenia: dodawania, odejmowania, mnożenia i dzielenia), które nie są spowodowane upośledzeniem umysłowym, zaniedbaniami środowiskowymi i dydaktycznymi. Dysortografia specyficzne trudności w opanowaniu poprawnej pisowni, przejawiające się uporczywym popełnianiem licznych błędów ortograficznych oraz tzw. błędów specyficznych, takich jak mylenie, przestawianie, opuszczanie liter oraz zniekształcanie ich graficznego wzoru. Echolalia niekontrolowane powtarzanie dźwięków, słów, zwrotów, bezpośrednio po ich usłyszeniu lub z odroczeniem. Embołofrazja zjawisko wstawiania do wypowiedzi pojedynczych wtrętów głosowych w postaci dodatkowych głosek, lub przedłużonych dźwięków, sylab i wyrazów, zwrotów, dźwięków nieartykułowanych w postaci postękiwań, dodatkowych fonacji szmerowych na początku wypowiedzi lub w miejscach połączeń jej członów. Emisja głosu (łac. emissio "wypuszczanie"), proces wydobywania głosu i wysyłania w przestrzeń. Epenteza wtrącenie głoski, sylaby lub grupy spółgłosek w wyraz, albo przypadkowe wtrącenie wyrazu w wypowiedź. Elizja dźwięk pusty zjawisko językowe polegające na braku realizacji jakiegoś fonemu w postaci osobnej głoski. 6 / 22

7 Fazja łac. phasia, zespół czynności neurofizjologicznych, odbywających się w ośrodkowym układzie nerwowym, odpowiedzialnych za mówienie i rozumienia. Fleksja odmiana wyrazów. Fluencja słowna płynność i szybkość przypominania sobie i wypowiadania lub pisania słów. Fonacja wydawanie głosu przez człowieka w następstwie drgań wiązadeł głosowych pod wpływem wydychanego powietrza. Fonem najmniejsza jednostka języka zdolna do różnicowania znaczenia, ale sama znaczenia pozbawiona; system fonologiczny języka polskiego tworzą podstawowe fonemy samogłoskowe i spółgłoskowe. Fonetyka dział językoznawstwa zajmujący się stroną fizjologiczną procesu mówienia i rozumienia, a więc ruchami narządów mowy, a także dźwiękami powstającymi w wyniku tych ruchów tj. głoskami. Fonologia dział językoznawstwa zajmujący się cechami dystynktywnymi głosek; ustala i bada cechy artykulacyjne istotne dla procesu mówienia. Frenotomia zabieg podcięcia wędzidełka języka. Funkcje motoryczne umiejętność przyjmowania i zmiany pozycji ciała, poruszania się w przestrzeni (motoryka duża) oraz sprawność ruchowa dotycząca zdolności chwytania i manipulowania przedmiotami (motoryka mała). Funkcje poznawcze (procesy poznawcze) wyższe procesy psychiczne, takie jak 7 / 22

8 spostrzeganie, pamięć, język, myślenie i rozwiązywanie problemów. Funkcje poznawcze zespół procesów, dzięki którym odbieramy informacje z otoczenia oraz stosunki między nimi ( odzwierciedlamy w naszej psychice to, co nas otacza) należą tu: uwaga, pamięć, wrażenia i spostrzeżenia wzrokowe, słuchowo językowe, dotykowe, kinestetyczne, orientacja w schemacie ciała i w kierunkach w przestrzeni. Funkcje słuchowo językowe odbiór, przetwarzanie i rozumienie wypowiedzi słownych. Gammacyzm nieprawidłowe realizowanie głoski g, zwykle zamieniana jest na d. Giełkot mowa bezładna, czyli mówienie "bez ładu i składu". Gnozja zdolność rozpoznawania odbieranych bodźców na podstawie ich analizy i syntezy. Glottodydaktyka metoda nauki czytania i pisania opracowana przez prof. B. Rocławskiego. Hipertonia wzmożone napięcie mięśniowe utrudniające prawidłowy przebieg ruchu. Hipotonia obniżone napięcie mięśniowe utrudniające prawidłowy przebieg ruchu. Holofrazy jednowyrazowe zdania nabierające znaczenia, dzięki łączeniu przez słuchacza słowa z kontekstem sytuacyjnym. Integracja sensoryczna, w popularnym skrócie określana jako SI, to proces odbierania 8 / 22

9 i porządkowania w mózgu wrażeń zmysłowych płynących z ciała i otoczenia w celu wykorzystania ich w codziennym życiu,w celowym działaniu. U większości dzieci rozwój integracji układów zmysłów następuje podczas zwykłych, codziennych działań wykonywanych przez dziecko. Jeżeli proces ten jest zaburzony, pojawia się wiele problemów w rozwoju psychoruchowym dziecka, uczeniu się i zachowaniu. Inteligencja ogólna, werbalna (słowna) i niewerbalna (bezsłowna) trzy obszary funkcjonowania intelektualnego, które możemy mierzyć za pomocą badania skalą inteligencji. Wyniki są sformułowane za pomocą ilorazów inteligencji, które możemy porównywać ze sobą i interpretować. Można ustalić, jaki jest poziom inteligencji badanej osoby, który rodzaj inteligencji (słownej czy praktycznej) jest jej mocniejszą stroną. Inteligencja ogólna jest to zdolność przystosowania się do okoliczności dzięki dostrzeganiu abstrakcyjnych relacji, korzystaniu z uprzednich doświadczeń i skutecznej kontroli nad własnymi procesami poznawczymi. W jej skład wchodzą: Inteligencja werbalna obejmuje funkcjonowanie słowno pojęciowe, bada procesy pamięci oraz umiejętność posługiwania się wiedzą nabytą w ciągu życia, Inteligencja niewerbalna obejmuje funkcjonowanie przestrzenno spostrze żeniowe, bada głównie zdolność myślenia logicznego, w oparciu o konkrety materiał spostrzegany wzrokowo. Inteligencję można mierzyć za pomocą Skali Inteligencji D. Wechslera. W wyniku badania otrzymuje się Iloraz Inteligencji danej osoby w skali słownej, skali bezsłownej oraz skali pełnej, dzięki czemu można ustalić, który rodzaj inteligencji jest mocną stroną ucznia, jakie uzdolnienia poznawcze najlepiej pomagają mu w jego funkcjonowaniu. Integracja percepcyjno motoryczna współdziałanie procesów poznawczych i czynności ruchowych, np. przy pisaniu ze słuchu uwaga, analiza i synteza wzrokowa i słuchowa oraz ruch ręki piszącej. Prawidłowy przebieg czynności czytania i pisania możliwy jest dzięki odpowiedniemu rozwojowi funkcji wzrokowych, słuchowo językowych i ruchowych oraz ich właściwemu współdziałaniu. Jąkanie zaburzenie płynności mowy spowodowane nieprawidłową pracą mięśni oddechowych, fonacyjnych (mięśni krtani) i artykulacyjnych (mięśni warg, języka i żuchwy). Rozróżnia się postać kloniczną (wielokrotne powtarzanie głosek, sylab i słów), toniczną (zacinanie się na głoskach) oraz mieszaną: toniczno kloniczną. W cięższych 9 / 22

10 postaciach jąkaniu towarzyszą współruchy, np. mruganie, grymasy twarzy, ruchy ramion oraz lęk przed mówieniem (logofobia). Jąkaniem nie jest tzw. rozwojowa niepłynność mowy, która może przejściowo pojawić się we wczesnym dzieciństwie. Klonus krótkie powtarzające się skurcze mięśni narządów mowy. Kappacyzm nieprawidłowe realizowanie głoski k, zwykle zamieniana jest na t. Kinestezja artykulacyjna czucie ułożenia narządów artykulacyjnych, czyli czucie napięcia mięśniowego tych narządów, właściwego artykulacjom poszczególnych głosek; jest to informacja z obwodu, czyli z mięśni narządów artykulacyjnych o ich aktualnej pozycji. Kompetencja językowa zdolność właściwa gatunkowi ludzkiemu do posługiwania się językiem; umożliwia rozumienie, jak i produkowanie ze skończonej dla danego języka liczby elementów językowych nieskończonej liczby zdań; opis kompetencji stanowi gramatyka języka. Kontaminacja skrzyżowanie dwóch tego samego rzędu jednostek językowych, w wyniku czego powstaje nowy element językowy. Koordynacja wzrokowo ruchowa zdolność zestrojenia ruchów ze spostrzeżeniami wzrokowymi, "współpraca oka i ręki", istotny aspekt rozwoju manipulacji przedmiotami. Prawidłowo rozwijająca się koordynacja wzrokowo ruch owa jest umiejętnością niezbędną w nauce rysowania i pisania. Korekcja w ujęciu logopedycznym to usuwanie niewłaściwych elementów językowych i wytwarzanie nowych poprawnych. 10 / 22

11 Lambdacyzm (łac. lambdacismus) nieprawidłowości w zakresie realizacji głoski [l]; rodzaje: p aralambdacyzm zamiana głoski [l] na [j] lub [ r ], mogilambdacyzm opuszczanie głoski [l], lambdacyzm właściwy deformacja głoski [l]. Lateralizacja zróżnicowanie funkcjonalne półkul mózgowych; preferencja używania jednej ze stron ciała (ręki, oka, nogi) do wykonywania czynności ruchowych. Lateralizacja jednorodna prawostronna (dominacja prawej ręki, nogi i prawego oka) występuje najczęściej. Osoby zlateralizowane lewostronnie lub z lateralizacją skrzyżowaną w różnych wariantach (np. dominacja prawej ręki i nogi oraz lewego oka) należą do mniejszości. Dominacja jednej strony ciała kształtuje się wraz z rozwojem ruchowym dziecka. W najwcześniejszych okresach (wiek niemowlęcy, poniemowlęcy i przedszkolny) nie jest ustalona (oburęczność). Ustalenie się dominacji oka i ręki powinno nastąpić w 6 7 roku życia. Leksem element leksykalny języka, potocznie zwany wyrazem. Logofobia lęk przed mówieniem. Logorytmika jedna z metod stosowanych w postępowaniu logopedycznym, oparta na rytmie muzycznym i tekstach słownych zestrajanych przez muzykę i łączonych z ruchami całego ciała; swoista forma połączenia rytmiki i terapii logopedycznej. Logotom wyraz nie mający znaczenia, sztucznie utworzony np. w celu utrwalenia ćwiczonej głoski w różnych pozycjach artykulacyjnych. Makroglosja zbyt duży, gruby język. 11 / 22

12 Mikroglosja zbyt mały język. Metateza inaczej przestawka, polega na przestawianiu głosek, sylab lub wyrazów w zdaniu. Mogilalia elizja, głoski są opuszczane, albo w ogóle nie realizowane. Motoryka duża sprawność ruchowa całego ciała, w tym np. zdolność utrzymywania równowagi ciała, koordynacja ruchów kończyn podczas chodzenia, biegania. Motoryka mała sprawność ruchowa rąk w zakresie szybkości ruchów, ich precyzji; czynności manualne niezbędne podczas samoobsługi, rysowania, pisania. Mowa bierna zasób słów, które dziecko rozumie ale nie używa (rozumienie mowy). Mowa czynna zasób słów, które dziecko rozumie i używa w swoich wypowiedziach (posługiwanie się mową). Mutyzm niemożność posługiwania się mową, przy zachowanym jej rozumieniu z przyczyn psychologicznych. Występuje u osób, które mówiły, mają sprawne narządy mowne i nieuszkodzone ośrodki mózgowe mowy; mutyzm selektywny to rodzaj mutyzmu pojawiający się tylko w pewnych sytuacjach lub w odniesieniu do pewnych osób. Myślenie proces poznawczy polegający na przetwarzaniu informacji zawartych w spostrzeżeniach, wyobrażeniach i pojęciach. Myślenie przez analogię formułowanie wniosków na temat danej sytuacji na podstawie innej, 12 / 22

13 podobnej, wyciąganie wniosków z podobieństw między przedmiotami, sytuacjami, zdarzeniami. Myślenie przyczynowo skutkowe wyszukiwanie przyczyn pewnych stanów rzeczy, sytuacji, wskazywanie następstw i porządkowanie (np. w układaniu historyjek obrazkowych). Myślenie przyczynowo skutkowe umiejętność określenia kolejności wydarzeń, porządkowania ich, ocenienia co jest skutkiem a co przyczyną. Nauczyciel terapeuta specjalista w prowadzeniu terapii pedagogicznej uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się. Obniżona sprawność manualna niska sprawność ruchowa rąk, dzieci o obniżonej sprawności manualnej mają trudności w pisaniu, posługiwaniu się nożyczkami, manipulowaniu drobnymi elementami np. przy zapinaniu guzików. Oligofazja zaburzenie mowy spowodowane niepełnosprawnością intelektualną. Opóźnienie rozwoju mowy kształtowanie się i rozwój mowy niezgodne z normami przewidzianymi dla danego wieku. Samoistne opóźnienie rozwoju mowy jest przejawem dysharmonii rozwojowych bez uchwytnej przyczyny, charakteryzuje się trudnościami w mówieniu bez zaburzeń rozumienia i wyrównuje się samo około 4 5 roku życia. Niesamoistne opóźnienie rozwoju mowy jest objawem szeroko rozumianych zaburzeń rozwoju, czasem o ustalonej przyczynie, występuje np. u dzieci z wadami słuchu, autyzmem, upośledzeniem umysłowym. Opóźniony rozwój mowy (mówienia i rozumienia bądź tylko mówienia lub rozumienia), proces kształtowania i rozwoju mowy w aspektach: fonetycznym, gramatycznym, leksykalnym, ekspresyjnym (we wszystkich bądź w niektórych) ulega opóźnieniu i przebiega niezgodnie z normą przewidzianą dla danej grupy wiekowej. 13 / 22

14 Palatolalia zaburzenie artykulacji polegające na nieprawidłowej artykulacji głosek, której towarzyszy poszum nosowy. Pamięć zdolność zapamiętywania, przechowywania i odtwarzania informacji. Może być świeża, bezpośrednia wykorzystywana zaraz po ekspozycji bodźca lub odroczona po pewnym odstępie czasowym. Pamięć słuchowa zdolność do utrwalania i przypominania informacji dźwiękowej (zapamiętywania spostrzeżeń słuchowych werbalnych i niewerbalnych) i dzięki temu do przyswajania wiedzy. Pamięć słuchowa wyrazów zdolność zatrzymywania w pamięci ciągów wyrazów, cyfr, ich długości, kolejności, a także liczby głosek w wyrazie oraz zdolność zatrzymywania w pamięci ciągu wyrazów połączonych związkami logiczno gramatycznymi. Pamięć wzrokowa zdolność do utrwalania i przypominania informacji wizualnej (zapamiętywania spostrzeżeń wzrokowych) i dzięki temu przyswajania wiedzy, odpowiada za odpowiednie zapamiętywanie m.in. znaków graficznych i liter. Paronimy wyrazy wiążące się z innymi ze względu na podobieństwo brzmieniowe albo ze względu na wspólność rdzenia. Percepcja organizacja i interpretacja wrażeń zmysłowych w celu zrozumienia otoczenia; jest to świadoma reakcja narządu zmysłowego na różne bodźce zewnętrzne. Percepcja mowy odbiór oraz rozumienie mowy. Percepcja słuchowa jest to zdolność do odbioru dźwięków, ich rozpoznawania i różnicowania, a także interpretowania przez odniesienie do poprzednich doświadczeń (zdolność słuchowego 14 / 22

15 spostrzegania, różnicowania wyrazów, sylab, głosek). Percepcja wzrokowa jest to zdolność do postrzegania i różnicowania kształtów, obrazów, rejestrowania położenia przestrzennego elementów. Perseweracja zjawisko polegające na powtarzaniu w toku dalszej wypowiedzi użytego wcześniej słowa. Planowanie motoryczne/praksja zdolność do naśladowania i planowania nowej czynności oraz do wykonywania określonych ruchów według instrukcji słownej. Prognacja (przodozgryz) przodowanie żuchwy. Propriocepcja czucie głębokie. Protruzja wychylenie korony górnych zębów przednich na zewnątrz jamy ustnej. Prozodia akcent, intonacja, rytm mowy. Retruzja wychylenie górnych zębów przednich do wewnątrz jamy ustnej. Rotacyzm (reranie) nieprawidłowa realizacja głoski r. Rozwój psychoruchowy całość procesów psychicznych (intelektualnych, orientacyjno poznawczych oraz motorycznych) rozwijających się od urodzenia i przechodzących przez różne stadia. Najlepiej jest jeśli przebiega on harmonijnie. 15 / 22

16 Rozwój psychoruchowy nieharmonijny zakłócenia tempa rozwoju poszczególnych sfer, np. niektóre sfery rozwijają się w przeciętnym tempie, podczas gdy inne rozwijają się z opóźnieniem lub przyśpieszeniem. Rozwój psychoruchowy zaburzony zakłócenia rozwoju ze względu na tempo, rytm oraz dynamikę. Rynolalia głoski nosowe wymawiane są jak ustne lub ustne jak nosowe. Ryzyko dysleksji obecność symptomów dysharmonijnego rozwoju psychoruchowego dziecka (deficyt rozwoju funkcji uczestniczących w czynności czytania i pisania), które zapowiadają wystąpienie dysleksji. Semantyka dział językoznawstwa, którego przedmiotem jest analiza znaczeń wyrazów. Schemat ciała zdolność czucia ciała ruchów przez nie wykonywanych, przynależności wszystkich jego części do jednej całości, czucie przestrzeni jaką zajmuje. W prawidłowo ukształtowanym schemacie ciała w każdej chwili wiemy gdzie się znajdujemy, czujemy jak ułożone są nasze ręce i nogi, jakie wykonują ruchy. Na tej podstawie rozwija się zdolność planowania motorycznego. Składnia dział językoznawstwa zajmujący się budową grup wyrazów i zdań. SLI (specyficzne zaburzenia rozwoju językowego) zaburzenia mowy nie wywołane przyczynami anatomicznymi, medycznymi, bądź niepełnosprawnością intelektualną; są to trudności w używaniu języka wywołane pozamedycznymi, nierozpoznanymi przyczynami. Słuch fizjologiczny słuch fizyczny; zdolność odbioru, analizy i syntezy wszystkich zjawisk 16 / 22

17 akustycznych; zaburzenie powoduje głuchotę. Słuch fonematyczny (fonologiczny) umiejętność odróżniania dźwięków mowy, na które składają się najmniejsze elementy języka głoski. Słuch fonemowy umiejętność odróżniania jednej głoski od drugiej w konkretnej wypowiedzi (np. kura kula, domek Tomek, kasza kasa), jest konieczna do prawidłowego rozpoznawania słów. Słuch fonetyczny zdolność odróżniania cech głosek, tj. spostrzegania różnic między głoskami należącymi do tej samej klasy, stanowiącymi ten sam fonem, np. odróżnianie r przedniojęzykowe i r języczkowe (uwularne); zdolność odróżniania zjawisk prozodycznych mowy (miejsca akcentu, intonacji zdaniowej, tempa mowy). Specyficzne trudności w uczeniu się trudności w uczeniu się odnoszące się do uczniów w normie intelektualnej, którzy mają problemy w przyswajaniu treści nauczania, wynikające ze specyfiki ich funkcjonowania percepcyjno motoryczn ego i poznawczego, nieuwarunkowane schorzeniami neurologicznymi, wadami rozwojowymi, błędami dydaktycznymi oraz zaniedbaniami środowiskowymi. Do specyficznych trudności w uczeniu się zalicza się: specyficzne zaburzenie czytania i specyficzne zaburzenie opanowania poprawnej pisowni (dysleksja, dysgrafia i dysortografia) oraz specyficzne zaburzenie umiejętności arytmetycznych (dyskalkulia). Zaburzenia te mogą występować łącznie. Substytucja paralalia; podstawianie, zastępowanie głoski inną czysto brzmiącą. Sygmatyzm (seplenienie) sygmatyzm; nieprawidłowa realizacja głosek dentalizowanych, jednego, dwóch lub wszystkich trzech szeregów tj. ś, ź, ć, dź ; s, z, c, dz ; 17 / 22

18 sz, ż, cz, dż. Syntaktyka dział gramatyki zajmujący się funkcją wyrazów w zdaniu oraz związkami i zależnościami między zdaniami; składnia. System proprioceptywny nazywany czuciem głębokim. Proprioceptory znajdują się w mięśniach, stawach, ścięgnach, oczach, uszach. Dostarczają informacji dla mózgu o tym, co robi człowiek (czy porusza się, czy stoi, gdzie znajduje się w przestrzeni). Wrażenia pochodzące z tego systemu są ważne m.in. w kształtowaniu schematu ciała, kontroli, płynności i planowaniu ruchu (m.in. umiejętność stosowania odpowiedniej siły do wykonania danego ruchu), utrzymywaniu stabilizacji posturalnej, właściwym napięciu mięśniowym, kształtowaniu poczucia bezpieczeństwa emocjonalnego. Stymulacja tego systemu może odbywać się w sposób bierny poprzez masaż dociskowy lub np. stosowanie kołder obciążeniowych. Gdy dziecko siłuje się, wspina, skacze, czołga się robi to w sposób czynny. Tachylalia bardzo szybkie tempo mówienia, powodujące opuszczanie albo powtarzanie sylab lub słów. Tempo uczenia się wzrokowo ruchowego szybkość uczenia się pisania symboli graficznych oparte na koordynacji oka i ręki, uzależnionego od prawidłowej sprawności ruchowej rąk i silnej lateralizacji. Terapia integracji sensorycznej ma postać ukierunkowanej zabawy ruchowej. Terapia SI nie jest uczeniem konkretnych umiejętności (np. jazda na rowerze, pisanie), ale usprawnianiem pracy procesów układu nerwowego, które są bazą do rozwoju tych umiejętności. Terapia odbywa się w sali wyposażonej w specjalistyczny sprzęt (podwieszane platformy, huśtawki, hamaki, deskorolki, trampoliny, tunele, piłki gimnastyczne, równoważnie) i inne pomoce do stymulacji wszystkich systemów zmysłowych. Terapia pedagogiczna specjalistyczne zajęcia korekcyjno kompensacyjne, prowadzone za pomocą różnorodnych metod i technik, mające na celu usprawnianie zaburzonych funkcji 18 / 22

19 i wyrównywanie deficytów rozwoju. Ubezdźwięcznianie wymawianie głosek dźwięcznych bezdźwięcznie. Uczenie się proces prowadzący do zmian w zachowaniu się, zachodzący na podłożu indywidualnego doświadczenia; ważną cechą tego doświadczenia jest ćwiczenie. Układ przedsionkowo proprioceptywny umożliwia odbieranie doznań związanych z ruchem i zmianami w ruchu. Wpływa na utrzymanie równowagi, świadomość przestrzeni, własnego ciała, właściwe napięcie mięśniowe, koordynację i płynność ruchu. Upodobnienia zmiany postaci dźwiękowej głoski wynikające z sąsiedztwa fonetycznego uproszczenie grupy spółgłoskowej zanik jednej lub więcej spółgłosek w złożonej artykulacyjnie grupie spółgłoskowe. Uwaga proces ukierunkowania czynności poznawczych na otaczające człowieka rzeczy, procesy, zjawiska i wydarzenia, wewnętrzne funkcje jego organizmu czy stany psychiczne. Wędzidełko podjęzykowe włóknisty, miękki twór, pokryty błoną śluzową, który łączy dolną powierzchnię języka z dnem jamy ustnej. Zaburzenia SI/ zaburzenia przetwarzania sensorycznego to nieprawidłowości tego procesu. Najczęstszymi widocznymi objawami tych zaburzeń są m.in : - Słaba koncentracja uwagi. 19 / 22

20 - Słaba sprawność ruchowa/niezdarność unikanie gier, zabaw ruchowych, zręcznościowych. - Trudności z utrzymaniem równowagi. - Nadruchliwość. - Nadwrażliwość na dotyk, dźwięk, ruch, zapachy. - Zaburzenia mowy. - Problemy w kontaktach/zabawie z innymi dziećmi. - Trudności w uczeniu się. Zaburzenia rozwoju wszelkie niekorzystne odchylenia od normy rozwojowej. Mogą dotyczyć różnych obszarów (np. zaburzenia rozwoju sfery poznawczej, emocjonalnej, społecznej), różnić się zakresem (zaburzenia globalne, parcjalne i fragmentaryczne), stopniem nasilenia (lekkie, umiarkowane, znaczne), czasem trwania (epizodyczne, okresowe, trwałe), dynamiką i przyczynami (np. dziedziczne, wrodzone, uwarunkowane środowiskowo). Zaburzenia sensoryczne polegają na niedowrażliwości lub nadwrażliwości jakiegoś zmysłu. Zaburzenia orientacji przestrzennej przejawiają się brakiem orientacji w lewej i prawej stronie własnego ciała oraz w kierunkach przestrzeni: w lewo, w prawo, wyżej, niżej, w przód, w tył, nad, pod, itp. 20 / 22

21 Zaburzenia percepcji słuchowej słuchowe zaburzenia odbioru mowy, które nie są uwarunkowane niedosłuchem, lecz zaburzeniami analizy i syntezy dźwięków mowy, wynikającymi z nieprawidłowego funkcjonowania odpowiednich okolic mózgu, głównie w lewej półkuli, gdzie zlokalizowany jest ośrodek korowy słuchowy. Zaburzenia percepcji wzrokowej zaburzenia analizy i syntezy wzrokowej, zaburzenia postrzegania i różnicowania kształtów, rejestracji położenia przestrzennego elementów. Zaburzenia słuchu fonemowego trudności w spostrzeganiu dźwięków mowy, a więc w odróżnianiu głosek i różniących je cech dystynktywnych (np. z s różni tylko jedna cecha dystynktywna dźwięczność). Zaburzenia umiejętności fonologicznych trudności w operowaniu cząstkami mowy (sylabami, głoskami, cząstkami wyrazów). W ich wyniku pojawiają się takie charakterystyczne błędy jak: w pisaniu: przestawianie i opuszczanie liter, końcówek wyrazów, wolne tempo pisania, błędy w pisaniu ze słuchu; w czytaniu: długo utrzymujące się głoskowanie, wolne tempo, brak płynności, trudności z rozumieniem czytanych treści. Bibliografia: - Bogdanowicz M., Adryjanek A. (2004). Uczeń z dysleksją w szkole. Poradnik nie tylko dla polonistów. Gdynia: Wydawnictwo Pedagogiczne Operon. 21 / 22

22 - Bogdanowicz M. (1985). Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne. - Gałkowski T., Jastrzębowska G. (red.) (2016). Logopedia. Pytania i odpowiedzi. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego. - Gerrig R. J., Zimbardo P. G. (2009). Psychologia i życie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. - Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD 10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne. (2000). Kraków Warszawa: Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne " Vesalius". - Krasowicz Kupis G. (2009). Psychologia dysleksji. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. - Krasowicz Kupis G., Wiejak K.,"Skala inteligencji Wechslera dla dzieci (WISC R) w praktyce psychologicznej" Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Słownik psychologii. (red. Jerzy Siuta) (2006). Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa. - Vasta R., Haith M. M., Miller S. A. (2001). Psychologia dziecka. Warszawa: S. A. - Skorek E. M., Z logopedią na ty, Oficyna Wydawnicza Impuls, Tarkowski Z., Jąkanie wczesnodziecięce, Wyd. Szkolne i Peadgogiczne, Warszawa / 22