DYNAMIKA SYSTEMÓW EKONOMICZNO- EKOLOGICZNYCH

Transkrypt

1 DYNAMIKA SYSTEMÓW EKONOMICZNO- EKOLOGICZNYCH dr inż. Mariusz Dacko Uniwersytet Rolniczy w Krakowie Wydział Rolniczo-Ekonomiczny Zakład Ekonomiki i Organizacji Rolnictwa

2 Idea rozwoju zrównoważonego w gospodarowaniu środowiskiem i jego zasobami W rozważaniach nad kształtowaniem relacji człowiekśrodowisko długo faworyzowano aspekty ekonomiczne Momentem zwrotnym było zaprezentowanie Klubowi Rzymskiemu raportu, w którym pokazano jak może potoczyć się funkcjonowanie gospodarki światowej coraz intensywniej konsumującej zasoby środowiska Zwrócono wówczas uwagę na całkiem realną groźbę globalnej katastrofy, której przyczyną może być: Wyczerpanie się surowców nieodnawialnych Zbyt duże zanieczyszczenie środowiska Kres możliwości dalszego zwiększania produkcji żywności

3

4 Idea rozwoju zrównoważonego w gospodarowaniu środowiskiem i jego zasobami Pesymistyczne wyniki modelu Meadowsa podpowiadały konieczność podjęcia radykalnych rozwiązań Raport Meadowsa zyskał silny oddźwięk międzynarodowy Tendencja w rozważaniach nad kształtowaniem relacji w złożonych systemach człowiek środowisko uległa odwróceniu Potencjał ekologiczny zaczęto postrzegać jako element najważniejszy Tak było do roku 1980, w którym wydano dokument Światowej Strategii Ochrony Przyrody Dokument ten zawierał pojęcie rozwoju zrównoważonego we współczesnym jego rozumieniu Zrezygnowano z wyolbrzymiania aspektów ekologicznych, położono zaś nacisk na trwały rozwój harmonizujący potrzeby człowieka i środowiska, którego człowiek jest integralną częścią

5 Rozwój zrównoważony - definicja rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań: politycznych gospodarczych i społecznych z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia jak i przyszłych pokoleń

6 Rozwój zrównoważony w ujęciu systemowym Rozwój zrównoważony obejmuje jednoczesne maksymalizowanie celów: systemów biologicznych systemów ekonomicznych systemów społecznych Prekursor polskiej cybernetyki Marian Mazur uważa, że istoty funkcjonowania systemów autonomicznych (np. gospodarstw domowych, przedsiębiorstw, samorządów, państw), nie stanowi samo istnienie równowagi funkcjonalnej, lecz dążenie do jej utrzymywania. To dzięki temu dążeniu utrzymuje się sprawność organów sterowniczych systemu. Optimum funkcjonowania występuje nie wtedy, kiedy wszystko jest bezpieczne, dobre i słuszne, lecz wtedy, gdy funkcjonowanie polega na nieustannym stwierdzaniu różnic między: bezpieczeństwem a niebezpieczeństwem słusznością a niesłusznością dobrem a złem Do tego zaś konieczna jest styczność systemu z tym, co niebezpieczne, niesłuszne i złe.

7 Rozwój zrównoważony w ujęciu systemowodynamicznym wg koncepcji Bajerowskiego Bajerowski przedstawia działanie układu dynamicznego składającego się ze zagregowanych wartości ekologicznych i ekonomicznych Ewolucja takiego układu przypomina znane z ekologii cykle rozwojowe Lotki- Volterry zaobserwowane w populacjach drapieżników i ich ofiar Model zależności występujących w ekosystemach, określający relacje w populacjach drapieżników (y) i ich ofiar (x) opisuje prosty układ równań: Zmiana populacji ofiar Zmiana populacji drapieżników dx/dt = (a-by)x dy/dt = (cx-d)y gdzie parametry równań (a, b, c, d > 0) można opisać następująco: a - współczynnik reprodukcji, zwiększania się populacji ofiar b - współczynnik określający jaka część spotkań D-O skończy się śmiercią ofiary c - współczynnik konwersji ofiar na liczbę potomków drapieżnika d - współczynnik określający wrażliwość drapieżników na wyczerpanie się pożywienia

8 Model rozwoju wartości ekologicznych i ekonomicznych x wartości ekologiczne Wekol (ofiara) y wartości ekonomiczne Wekon (drapieżca) Parametry: a zdolność środowiska do regeneracji ekosystemów i rozwoju b intensywność przetwarzania zasobów środowiska przez gospodarkę c efektywność gospodarki w przetwarzaniu zasobów środowiska d wrażliwość gospodarki na opór środowiska

9 Symulacja działania modelu Parametry: a = 0.04 b = c = 0.01 d = 0.2 INIT Wekol: 10 INFLOWS: przyrost Wekol = a*wekol OUTFLOWS: spadek Wekol = b*wekon*wekol INIT Wekon: 1 INFLOWS: przyrost Wekon = c*wekol*wekon OUTFLOWS: spadek Wekon = d*wekon

10 Wyniki modelu Years W ekol W ekon 0 10,0 1,0 4 11,4 0,7 8 13,2 0, ,2 0, ,7 0, ,5 0, ,8 0, ,6 0, ,8 0, ,3 1, ,3 2, ,8 5, ,9 12, ,3 20, ,3 20, ,2 14,8 64 8,2 9,5 68 7,5 5,8 72 7,6 3,6 76 8,2 2,2 80 9,1 1, ,3 0, ,8 0, ,6 0, ,7 0, ,2 0,3

11 Ekorozwój (rozumiany jako nie zmniejszanie wartości ekologicznych) Rozwój zrównoważony (wspólny wzrost obu wartości)

12 Obszary wzmożonej ochrony ekologicznej, ścisłe rezerwaty i parki narodowe wypełniają część cyklu między pkt. I i II

13 Tereny rekreacyjne, rolnictwo ekologiczne wypełniają część cyklu między pkt. II i III

14 Tereny komunikacyjne, przemysłowe, mieszkaniowe wypełniają część cyklu między pkt. III i IV

15 Hałdy i składowiska odpadów, wysypiska śmieci, obszary zdewastowane wypełniają część cyklu między pkt. IV i I

16 Wnioski W teorii jesteśmy w stanie jednoznacznie zdefiniować przestrzeń idealnego rozwoju zrównoważonego - stanowi ją ograniczony obszar wspólnego wzrostu obu wartości - ekologicznych i ekonomicznych Sposobem na osiągnięcie wyższych efektów ekonomicznych bez utraty możliwości osiągania rosnących efektów ekologicznych jest odpowiednia deformacja obrazu opisywanego cyklu: drapieżca (wartości ekonomiczne) - ofiara (wartości ekologiczne) Deformacja taka może być uznana za cel rozwoju zrównoważonego, dokonuje się ona m.in. poprzez: Zwiększanie wydajności środowiska i racjonalne wykorzystywanie jego zasobów (zwiększenie parametru a ) Coraz oszczędniejszą gospodarkę (zmniejszenie parametru b ) Wdrażanie innowacji poprawiających efektywność gospodarki i przyspieszających jej dematerializację (zwiększenie parametru c i zmniejszenie parametru d )

17 Podsumowanie Możliwe są scenariusze rozwoju, w których obserwowany będzie satysfakcjonujący wzrost wartości zarówno ekonomicznych jak i ekologicznych Trzeba jednak na nowo zwrócić uwagę na dorobek cybernetyki, teorii systemów, prakseologii oraz integrować wysiłki przedstawicieli wąskich dyscyplin szczegółowych