Które dyscypliny nauki polskiej reprezentują najwyższy poziom?

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Które dyscypliny nauki polskiej reprezentują najwyższy poziom?"

Sabina Kasprzak
8 lat temu
Przeglądów:

1 prof. Grzegorz Racki Które dyscypliny nauki polskiej reprezentują najwyższy poziom? Odpowiedź na tak postawione zagadnienie jest z pewnością niełatwa i różna u przedstawicieli poszczególnych działów nauki polskiej. Ale takie pytanie zapewne niestosowne dla wielu uczonych narzuca projekt ustawy o Narodowym Centrum Nauki, nowym organie rządowym, którego zadaniem ma być finansowanie badań podstawowych. Z pierwszej wersji projektu wynikało jednoznacznie, iż do podstawowych zadań Rady NCN, obok wyznaczania kierunków badań priorytetowych zgodnych ze strategią rozwoju kraju, należeć będzie ustalanie wysokości strumieni finansowych przeznaczonych na poszczególne dyscypliny lub grupy dyscyplin, odpowiednio do poziomu reprezentowanego przez daną dyscyplinę lub grupy dyscyplin według ogólnie przyjętych w świecie mierników oceny badań. Znamienne, że w ostatecznym projekcie, przyjętym przez rząd 2 grudnia 2008 roku kwestia owych kryteriów różnicujących wysokość finansowania jest już pominięta (patrz art. 18), a jedynie w uzasadnieniu na str. 23 wspomina się enigmatycznie o kierunkach rozwoju nauki (ale gdzie w Polsce czy na świecie?). A przecież jest to zupełnie kluczowa sprawa dla przyszłości nauki w Polsce. Nic dziwnego, iż w dyskusji nad reformą nauki pojawiły się głosy (np. Edwina Bendyka w Polityce z 23 kwietnia 2008), iż diagnoza stanu nauki polskiej pozostaje bliżej nieznana samym reformatorom, gdyż brak jest odpowiednich baz danych i opracowań projekty tego typu nie mogły doczekać się do tej pory finansowania. Jest to tylko częściowo prawda, gdyż w istocie Ministerstwo Nauki i Szkolnictwo Wyższego posiada syntetyczny bank danych renomowanego filadelfijskiego Instytutu Informacji Naukowej koncernu Thomson Reuters, National Science Indicators (NSI; przedstawiający statystyczną rzeczywistość polskiej nauki na rok Natomiast rzeczywiście zdumiewać może brak jakichkolwiek upublicznionych informacji na ten temat. Ogólnikowe dane można znaleźć w rządowych diagnozach stanu nauki polskiej jako całości (por. Strategia rozwoju nauki w Polsce do 2015 roku). Dobrze znana jest np. ranga naszej efektywności publikowania w uznanych czasopismach z tzw. listy filadelfijskiej:

Ale takie pytanie zapewne niestosowne dla wielu uczonych narzuca projekt ustawy o Narodowym Centrum Nauki, nowym organie rządowym, którego zadaniem ma być finansowanie badań podstawowych.

2 według NSI w latach udział Polski w światowej puli ponad 3,7 mln takich publikacji wynosił 1,47 proc. (tak naprawdę około 1,1 proc., bo publikacje zespołowe zaliczane są w całości wszystkim krajom współautorskim). Dawało to 19 miejsce w rankingu światowym, między Tajwanem a Belgią. W sumie jest to jednak zaskakująco inna polityka informacyjna niż prowadzona przez Komitet Badań Naukowych w ubiegłym wieku... Uchylając rąbka tej niezrozumiałej tajemnicy państwowej, przedstawiam bez szerszego komentarza diagram pokazujący ranking 24 działów (dyscyplin) polskiej nauki. Jest to podział obszaru nauki nieporównywalny z przyjętymi u nas dziedzinami i dyscyplinami (przede wszystkim przez rozdrobnienie nauk biomedycznych), z pominięciem humanistyki jako nauki specyficznej kulturowo. Analiza statystyczno-porównawcza została przeprowadzona dzięki najbardziej miarodajnemu wskaźnikowi dla zbioru polskich publikacji zarejestrowanych w filadelfijskich indeksach cytowań w latach. Jest nim współczynnik względnego wpływu (Relative Impact, RI), czyli stosunek cytowań jednej publikacji danego kraju do przeciętnej cytowań ogółu publikacji na świecie. Oddaje on najpełniej istotę jakościową zbioru publikacji w kontekście udziału w międzynarodowym obiegu informacji naukowej, gdyż odzwierciedla pośrednio ocenę dokonaną przez światową społeczność naukową sukcesy w konkurowaniu o zauważanie przez innych uczonych ( competition for attention ). Spośród polskich dyscyplin naukowych pod względem wielkości produkcji naukowej (tzn. liczby publikacji), prym wiodą przedstawiciele nauk ścisłych: matematyki (12 miejsce w świecie), fizyki (13) i chemii (13). W dobie coraz większego zalewu informacją operatywność tego typu nie musi mieć bezpośredniego przełożenia na zwiększone oddziaływanie w postaci cytowań. Statystycznie przeciętna polska publikacja była cytowana 3,17 razy w pięciolatce, a ponieważ średnia w świecie osiągnęła w tym czasie wartość 4,67, to współczynnik względnego wpływu Polski wyniósł RI=0,68 (choć oscylował wokół poziomu 0,5 jeszcze w latach dziewięćdziesiątych). Daje to Polsce 33 pozycję wśród 49 państw o produkcji naukowej średnio powyżej arbitralnie przyjętego progu tysiąca prac rocznie, razem z Tajlandią i Słowenią. Przodują Szwajcaria (1,53), USA (1,43), Dania (1,41) i Holandia (1,4). Należy bowiem mocno podkreślić, iż w bezkrytycznym sklasyfikowaniu wszystkich 180 krajów prym wiodą... Bermudy (RI=2,59) łatwo osiągnąć takie imponujące wskaźniki statystyczne przy niewielkiej liczbie publikacji (110), a zwłaszcza tych zespołowych ze współautorami z potęg światowych. RI=1 oznacza średni poziom światowy. Jak pokazano w diagramie, w Polsce przekraczają go tylko dwie dyscypliny: kosmologia (1,15) i informatyka (1,11), a np. chemia

W sumie jest to jednak zaskakująco inna polityka informacyjna niż prowadzona przez Komitet Badań Naukowych w ubiegłym wieku.

3 jest dopiero w połowie stawki (0,65). Jeżeli jednak rozpatrzymy skumulowany przedział czasowy 26 lat (taki okres obejmuje baza NSI), wtedy zdecydowanie przodują matematycy (RI=0,82), którzy w ostatniej pięciolatce są dopiero na siódmej pozycji. Oddaje to relatywnie wolne tempo cytowań polskich publikacji w tej dyscyplinie, ale też i degradację w klasyfikacji krajów o sześć miejsc. Podobny regres wykazuje kilka innych działów, podczas gdy np. nasze publikacje z kręgu nauk prawnych są aż o 12 miejsc wyżej w rankingu światowym w porównaniu z kolejnością za lata Dwie trzecie średniej światowej osiąga 11 dyscyplin, od medycyny klinicznej i nauk technicznych po ekonomię i psychologię. Istotnie, analizując wskaźnik RI dla Polski w dłuższym przedziale czasowym należy podkreślić szybki jego wzrost w XXI wieku, szczególnie istotny dla niektórych działów nauk społecznych i medycyny. Jeszcze dokładniejsze dane diagnostyczne wynikają z czasochłonnego analizowania nauki w kategoriach 106 pól badawczych (subdyscyplin). Można w ten sposób wyodrębnić wiele progresywnych specjalności o ponadprzeciętnym wpływie na naukę światową. Trzy z nich plasują Polskę w pierwszej dziesiątce (patrz tabela): w medycynie ogólnej i internie jest to obecnie nawet druga pozycja, a ów statystyczny wyczyn (RI =4,71!) wynika z 4461 cytowań uzyskanych przez 116 polskich artykułów (zaledwie 0,19 proc. puli światowej). W tym kontekście sporą wartość mają też międzynarodowe sukcesy w transferze polskiej wiedzy z dziedziny zarządzania (0,38 proc. produkcji światowej), ale zdecydowanie wyżej trzeba oceniać parametry cytowań publikacji z metod instrumentalnych i miernictwa (Instrumentation/Measurement; 2 proc.). Rzecz jasna, zawsze stoją za tym konkretni badacze, ale obecnie ministerstwo w przeciwieństwie do KBN nie zakupuje bazy National Citation Report Poland (por. z wykazem polskich publikacji wraz z liczbą ich cytowań, co pozwałaby przedstawiać autorów naukowych szlagierów. Ten postęp nie zawsze musi się jednak łączyć z awansem w hierarchii światowej w poszczególnych dziedzinach i (sub)dyscyplinach. W zestawieniu za 26-lecie pozycja polskiej nauki jako całości była zresztą o trzy pozycje wyższa niż z lat po prostu często inni rozwijają się jeszcze dynamiczniej. Potwierdza się więc po raz kolejny hipoteza amerykańskiego paleontologa Leigh van Valena o uwarunkowaniach postępu ewolucyjnego, utrwalona w literaturze naukowej pod nazwą hipotezy Czerwonej Królowej ( trzeba biec tak szybko, jak się potrafi, żeby zostać w tym samym miejscu. Jeżeli chce się znaleźć w innym miejscu, trzeba biec co najmniej dwa razy szybciej! Alicja w Krainie Czarów w przekładzie Macieja Słomczyńskiego).

pozycji. Oddaje to relatywnie wolne tempo cytowań polskich publikacji w tej dyscyplinie, ale też i degradację w klasyfikacji krajów o sześć miejsc.

4 (liczba polskich publikacji ) Współczynnik względnego wpływu RI Uśredniona pozycja Polski w rankingu 49 państw General & Internal Medicine (116) 4, Instrumentation/Measurement (711) 1, Cardiovascular & Respiratory Systems (662) 1, Medical Research, General Topics (466) 1, ,5 Engineering Management/General (198) 1, ,5 Cardiovascular & Hematology Research (534) 1, ,5 Management (68) 1, Space Science (1173) 1, Computer Science & Engineering (424) 1, Engineering Mathematics (409) 1,

General Topics (466) 1,27 20 +9,5 Engineering Management/General (198) 1,19 11 +0,5 Cardiovascular & Hematology Research (534) 1,17 11

5 ANEKS Ze względu na bliską mi dziedzinę nauk o Ziemi, przedstawiam także, jako przykład odmiennych trendów rozwoju, pozycję dwóch polskich subdyscyplin tej dziedziny na tle nauki światowej i krajowej. Nauka światowa: Liczba polskich publikacji ( ) Uśredniona pozycja w rankingu światowym Earth Sciences 1058 (2538) 28-2 Geology/Petroleum/Mining Engineering 66 (297) 26,5-5 POLSKA (190683) 19-1 (liczba polskich publikacji ) Współczynnik względnego wpływu RI ( ) Uśredniona pozycja w rankingu 49 państw Earth Sciences (1058) 0,69 (0,44) 35,5 0 Geology/Petroleum/Mining Engineering (66) 0,85 (1,01) 36,5-12,5 POLSKA 0,68 (0,50) 33-3 Nauka krajowa: (liczba polskich publikacji ) Procentowy udział w światowej puli publikacji ( ) Uśredniona pozycja w rankingu 106 subdyscyplin Earth Sciences (1058) 0,93 (0,63) Geology/Petroleum/Mining Engineering (66) 0,71 (0,69) POLSKA (59882) 1,44 (1,14) 19-1 (liczba polskich publikacji ) Współczynnik względnego wpływu RI ( ) Uśredniona pozycja w rankingu 106 subdyscyplin do rankingu Earth Sciences (1058) 0,69 (0,44) 48,5 +19 Geology/Petroleum/Mining Engineering (66) 0,85 (1,01) 21,5-17,5 POLSKA 0,68 (0,50) 33-3 Prof. dr hab. GRZEGORZ RACKI jest dyrektorem Instytutu Paleobiologii im. Romana Kozłowskiego PAN w Warszawie, pracuje również w Katedrze Stratygrafii Ekosystemowej na Wydziale Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego. Ukończył Wydział Geologii Uniwersytetu Warszawskiego, doktorem został w Instytucie Paleozoologii PAN, a

(190683) 19-1 (liczba polskich publikacji ) Współczynnik względnego wpływu RI (1981 2006) Uśredniona pozycja w rankingu 49 państw Earth Sciences (1058) 0,69 (0,44) 35,5 0 Geology/Petroleum/Mining

6 habilitację uzyskał w Państwowym Instytucie Geologicznym. Należy do International Union of Geological Sciences, jest członkiem Komitetu Naukoznawstwa i Komitetu Nauk Geologicznych Polskiej Akademii Nauk. Zasiada w radach redakcyjnych Acta Palaeontologica Polonica i Przeglądu Geologicznego. Interesuje się paleozoologią, biostratygrafią i paleoekologią środkowego paleozoiku, stratygrafią zdarzeń w dewonie, a także bibliograficznymi bazami danych, bibliometrią i naukometrią.

Podobne dokumenty

DWUZNACZNY UROK LISTY CZASOPISM PUNKTOWANYCH

DWUZNACZNY UROK LISTY CZASOPISM PUNKTOWANYCH GRZEGORZ RACKI INSTYTUT PALEOBIOLOGII PAN KOMITET NAUKOZNASTWA PAN Bibliograficzne bazy danych : kierunki rowzoju i moŝliwości współpracy Bydgoszcz, 27-29 maja