BPS TOWARZYSTWO FUNDUSZY INWESTYCYJNYCH S.A. OPIS INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH ORAZ RYZYKA ZWIĄZANEGO Z INWESTOWANIEM W TE INSTRUMENTY

Transkrypt

1 OPIS INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH ORAZ RYZYKA ZWIĄZANEGO Z INWESTOWANIEM W TE INSTRUMENTY Wstęp BPS Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A. (dalej: Towarzystwo ) zwraca Państwa uwagę w szczególności na fakt, iż przy każdej inwestycji w instrumenty finansowe występuje ryzyko. Poziom tego ryzyka jest różny i zależy od rodzaju instrumentu finansowego, który jest przedmiotem inwestycji. W związku z powyższym każdorazowo przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnej należy rozważyć, jaki może być spodziewany przyszły dochód oraz jakie ryzyko się z nim wiąże. Charakterystyczne dla instrumentów finansowych jest to, że im wyższe wiąże się z danym instrumentem ryzyko, tym wyższa jest oczekiwana przez inwestorów stopa zwrotu. Jednak z wyższym poziomem ryzyka wiąże się oczywiście wyższa potencjalna strata. Uogólniając można stwierdzić, że najniższy poziom ryzyka wiąże się z inwestycją w instrumenty rynku pieniężnego. W następnej kolejności możemy wskazać obligacje. Najniższym ryzykiem charakteryzują się w tych dwóch grupach instrumenty posiadające gwarancję np. Skarbu Państwa, NBP, czy też innej rządowej lub międzynarodowej instytucji o wysokim ratingu kredytowym (wysoka wiarygodność kredytobiorcy; rating to ocena tej wiarygodności przyznawana przez agencje ratingowe). Wyższe ryzyko wiąże się z inwestycjami w instrumenty rynku pieniężnego oraz obligacje emitowane przez korporacje. Natomiast najwyższe ryzyko inwestycyjne wiąże się z inwestowaniem w akcje oraz instrumenty pochodne. Dlatego też inwestorzy oczekują tu zdecydowanie wyższych potencjalnych zysków niż na rynku pieniężnym czy obligacyjnym. Mając powyższe na uwadze, Towarzystwo informuje, że: 1) inwestowanie środków w instrumenty finansowe może wiązać się z ryzykiem utraty części lub całości zainwestowanych środków, a nawet koniecznością poniesienia dodatkowych kosztów; 2) informacje o wysokiej stopie zwrotu z danego instrumentu lub usługi uzyskane w przeszłości nie stanowią gwarancji jej osiągnięcia tak obecnie, jak i w przyszłości, dlatego też nie powinny być one traktowane, jako zapowiedź osiągnięcia takich wyników; 3) przed podjęciem decyzji inwestycyjnej, powinni Państwo dokładnie zapoznać się z informacjami na temat poszczególnych instrumentów finansowych oraz ryzyk z nimi związanymi; 3) przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych powinni Państwo mieć świadomość, iż na cenę danego instrumentu finansowego mogą mieć wpływ czynniki niezależne od emitentów i wyników ich działalności, np.: zmieniające się warunki ekonomiczne, prawne, polityczne i podatkowe.

2 Niniejszy dokument zawiera ogólne informacje na temat poszczególnych rodzajów instrumentów finansowych oraz związanych z nimi ryzyk. Towarzystwo dokonało podziału instrumentów ze względu na ich konstrukcję i poziom ryzyk z nimi związanych. Szczegółowe informacje na temat opisanych poniżej instrumentów finansowych i związanych z nimi ryzyk znajdują się w prospektach emisyjnych, memorandach informacyjnych oraz warunkach obrotu i emisji udostępnianych przez emitentów. W/w informacje znajdują się również na stronach internetowych Komisji Nadzoru Finansowego i Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie S.A. Informacje zamieszczone w niniejszym dokumencie nie zawierają opisu wszystkich ryzyk, jakie mogą mieć wpływ na wartość inwestycji.

3 Definicje 1. - krótka charakterystyka danego instrumentu uwzględniająca cechy wyróżniające go wśród innych instrumentów finansowych; 2. - wielkość wyrażona stosunkiem rzeczywistej wartości instrumentu finansowego do ceny, którą płaci klient tzn.: im większa jest dźwignia finansowa, tym większe ryzyko inwestycyjne; 3. Gwarancja dla instrumentu finansowego - wskazanie czy instrument może być gwarantowany przez podmioty trzecie (inne niż jego emitent lub wystawca); 4. Ryzyko rynkowe - jest to ryzyko związane z możliwością spadku wartości lokat w wyniku niekorzystnego kształtowania się kursów rynkowych instrumentów finansowych. Na ogólne ryzyko rynkowe instrumentu finansowego wpływa ryzyko systematyczne oraz ryzyko specyficzne. Ryzyko systematyczne instrumentu finansowego zależy od zachowania rynku, w kolei ryzyko specyficzne jest związane z emitentem bądź wystawcą instrumentu finansowego. Tylko ryzyko specyficzne zostać wyeliminowane przez dywersyfikację instrumentów w portfelu. 5. Ryzyko kredytowe - obejmuje ryzyko niewypłacalności emitentów oraz ryzyko kontrahenta. Ryzyko niewypłacalności emitentów, charakterystyczne dla instrumentów dłużnych, związane jest z sytuacją finansową emitenta mogącą mieć negatywny wpływ na cenę wyemitowanych instrumentów finansowych. Wiąże się również z trwałą lub czasową niezdolnością emitenta do obsługi zadłużenia, w tym do zapłaty odsetek lub wykupu wyemitowanych dłużnych papierów wartościowych. Ryzyko kontrahenta związane jest z możliwością nie wywiązania się drugiej strony zawartej przez inwestora transakcji ze zobowiązań wynikających z zawartych umów. Ryzyko to występuje głównie w transakcjach terminowych (instrumenty pochodne), w których termin realizacji następuje po dacie dokonania transakcji. 6. Ryzyko płynności - związane z niemożnością realizacji transakcji na rynku przy obowiązujących poziomach cen. Ryzyko to występuje najczęściej w sytuacji niskich obrotów na giełdzie lub rynku międzybankowym uniemożliwiających kupno lub sprzedaż w krótkim czasie dużego pakietu papierów wartościowych bez istotnych zmian cen. 7. Ryzyko walutowe - źródłem powyższego ryzyka są inwestycje w aktywa denominowane w walucie obcej. Istotny wpływ na wartość rynkową takich aktywów będzie miał wyrażony w walucie polskiej poziom kursów poszczególnych walut obcych. Fluktuacje kursów walutowych mogą przyczynić się do wzmocnienia lub osłabienia zyskowności zagranicznych inwestycji. Wysoka zmienność kursów walut obcych może powodować zwiększoną zmienność wartości inwestycji. 8. Ryzyko inflacji - realna stopa zwrotu z inwestycji zależy od wysokości stopy inflacji, która pomniejsza nominalną stopę zwrotu z zainwestowanego kapitału. Wzrost inflacji może więc spowodować spadek realnej stopy zwrotu z inwestycji. Może się również bezpośrednio przyczynić do spadku wartości instrumentów dłużnych.

4 9. Zmienność cen - jest to statystyczna miara ryzyka instrumentu finansowego obliczana jako wielkość wahań cen od wartości średniej w danym przedziale czasu. Zmienność cen pokazuje jak duże są zmiany wartości instrumentu finansowego w wybranym okresie czasu.

5 Opis instrumentów finansowych INSTRUMENTY RYNKU PIENIĘŻNEGO Rynek pieniężny to najbardziej płynny rynek aktywów finansowych, dlatego jego uczestnicy, wykorzystując dostępne na nim instrumenty, mogą zarządzać swoją płynnością, czyli dostosowywać posiadany kapitał obrotowy do swoich potrzeb płatniczych. Przykładowo, jeśli instytucja dysponuje nadmiarem środków płatniczych, to może je ulokować na rynku pieniężnym (co przynosi dochód). Analogicznie, jeśli zaistnieje sytuacja chwilowego niedoboru takich środków, to miejscem, gdzie można je relatywnie tanio zdobyć, jest właśnie rynek pieniężny. Tanio, ponieważ charakteryzuje się on silną konkurencją, co z kolei warunkuje jego płynność, gdyż duża liczba uczestników implikuje niskie koszty i łatwość zawierania transakcji. Wyróżnia go także niskie ryzyko w związki z zawieranymi umowami. Instrumenty rynku pieniężnego emitowane są na okres nie przekraczający 1 roku (52 tygodnie). Do instrumentów rynku pieniężnego zalicza się: bankowe depozyty krótkoterminowe i odgrywające coraz większą rolę w zarządzaniu płynnością transakcje repo, a także bony skarbowe, bony pieniężne, bony komercyjne przedsiębiorstw i certyfikaty depozytowe. 1. DEPOZYTY KRÓTKOTERMINOWE Transakcja polegająca na ulokowaniu w banku określonej wielkości środków finansowych na okres do 1 roku, za co, po wycofaniu tych środków, depozytariusz (inwestor powierzający bankowi pieniądze) otrzymuje kwotę wkładu powiększoną o stopę jego oprocentowania (np. WIBID). Do najbardziej powszechnych depozytów należy zaliczyć: 1) overnight (O/N) rozpoczyna się w dniu zawarcia transakcji a zapada następnego dnia (dzień roboczy); 2) tomorrow next (T/N) rozpoczyna się w pierwszym dniu następującym po zawarciu transakcji a zapada w dniu kolejnym; 3) spot next (S/N) rozpoczyna się drugiego dnia po zawarciu transakcji a zapada w dniu kolejnym. Pozostałe depozyty krótkoterminowe rozpoczynają się jak S/N - trwają do 1 roku a oprocentowanie ich rośnie w miarę wydłużania się okresu zapadalności. Ryzyka związane z instrumentami 1. Ryzyko stopy procentowej podstawowa kategoria ryzyk w przypadku inwestycji w depozyty krótkoterminowe. W przypadku stałego oprocentowania depozytu niekorzystne z naszego punktu widzenia są wzrosty stóp procentowych, ponieważ powodują one spadek atrakcyjności naszej inwestycji w porównaniu z innymi

6 (wzrasta koszt alternatywny kapitału). Z kolei w przypadku depozytów o zmiennym oprocentowaniu niekorzystny jest spadek stóp procentowych wywołujący spadek odsetek, które otrzymujemy. Jednak w przypadku depozytów krótkoterminowych (szczególnie O/N czy T/N) ryzyko to jest bardzo ograniczone. 2. Ryzyko kredytowe istnieje ryzyko niedotrzymania warunków umowy (tzn. bank nie będzie nam płacił odsetek), które wynika ze złej sytuacji finansowej tego podmiotu, a co za tym idzie jego niewielkiej wiarygodności. Taki rodzaj ryzyka również ogranicza krótkoterminowy charakter transakcji depozytowych na rynku pieniężnym. 3. Ryzyko płynności chociaż depozyty jednodniowe są najbardziej płynnym aktywem zaraz po pieniądzu gotówkowym, należy wspomnieć, że w przypadku niskich obrotów na rynku międzybankowym nie będzie możliwości dokonywania dużych transakcji. 4. Ryzyko walutowe istnieje w przypadku depozytów denominowanych w walutach obcych. Dokładny opis tego rodzaju ryzyka znajduje się w Definicjach. Możliwość zaciągnięcia zobowiązań finansowych pod zastaw instrumentu Dokument informacyjny miejsce umieszczenia dokumentu NIE Wewnętrzne regulacje banków dostępne na ich stronach internetowych (jednak zobowiązania banków w Polsce do określonej wysokości gwarantuje Bankowy Fundusz Gwarancyjny) 2. TRANSAKCJE REPO Transakcje REPO polegają na zaciąganiu krótkoterminowych pożyczek i dokonywaniu krótkoterminowych lokat (bardzo krótkie terminy zwykle od 1 do 7 dni) przy pomocy jednoczesnego zawierania dwóch przeciwstawnych transakcji sprzedaży i zakupu papierów wartościowych (często bonów skarbowych). Z perspektywy jednego podmiotu, pożyczką na rynku repo można nazwać sprzedaż instrumentów drugiemu podmiotowi z jednoczesnym zobowiązaniem ich odkupienia w określonym terminie po ustalonej cenie (na rynku terminowym). Z kolei, aby dokonać lokaty na rynku repo (takie transakcje określa się także jako reverse repo) należy kupić instrument w transakcji kasowej i równolegle sprzedać go w transakcji terminowej. Ryzyka związane z instrumentami Rodzaje ryzyka związanego z operacjami repo i reverse repo pokrywają się z ryzykami odnoszącymi się do depozytów krótkoterminowych. Należy zwrócić uwagę na ryzyko

7 stopy procentowej, gdyż zabezpieczeniem tego typu transakcji są zwykle papiery dłużne (bony skarbowe), jednak w przypadku transakcji krótkoterminowych (do 1 tygodnia) ryzyko to jest bardzo ograniczone. Dodatkowym rodzajem ryzyka jest jeszcze ryzyko kontrahenta, który może nie wywiązać się z warunków umowy, przykładowo pożyczkobiorca może nie odkupić bonów. Jednak ryzyko zaistnienia takiej sytuacji jest ograniczone. Możliwość zaciągnięcia zobowiązań finansowych pod zastaw instrumentu Dokument informacyjny miejsce umieszczenia dokumentu NIE Umowa 3. BONY SKARBOWE (BS) Bon skarbowy to instrument dłużny emitowany przez Skarb Państwa (SP) na okres 13, 26 lub 52 tygodni. Pośrednikiem emisji jest Ministerstwa Finansów (MF), a jednostką odpowiedzialną za organizację emisji i dokonywanie rozliczeń jest Narodowy Bank Polski (NBP). Bon skarbowy jest instrumentem zerokuponowym (sprzedawanym z dyskontem), co oznacza, że płatność równa wielkości nominalnej papieru następuje w dniu jego wykupu. Dyskontem jest właśnie różnica między wartością nominalną bonu a wartością, po której go nabyto (bieżąca cena rynkowa). Ryzyka związane z instrumentami Bony skarbowe cechują się relatywnie najniższym poziomem ryzyka, gdyż ich emitentem jest Skarb Państwa, a okres inwestycji jest krótki, przez co opisane przy obligacjach ryzyko stopy procentowej odgrywa tu małą rolę. Ryzyko stopy procentowej wiąże się z ryzykiem ceny, gdybyśmy chcieli sprzedać bon przed terminem wykupu, a w trakcie inwestycji zmieniła się rynkowa stopa procentowa wymagana przy tym instrumencie. Ryzyko to nie występuje, gdy bon jest trzymany do terminu wykupu (posiadacz otrzymuje znaną wartość nominalną). Możliwość zaciągnięcia zobowiązań finansowych pod zastaw instrumentu Dokument informacyjny miejsce umieszczenia dokumentu TAK (BS) Rozporządzenie Ministra Finansów, umieszczone na stronie internetowej MF

8 5&dzial=724&wysw=5&sub=sub3 4. KRÓTKOTERMINOWE CERTYFIKATY DEPOZYTOWE (CD) Papiery wartościowe o stałym oprocentowaniu, emitowane przez banki na okres od 1 miesiąca do 1 roku, które można określić jako depozyt podlegający obrotowi (papiery na okaziciela), ponieważ posiadacz certyfikatu nie musi go trzymać do terminu wykupu, ale może go sprzedać na rynku wtórnym. Ryzyka związane z instrumentami Ryzyko związane z inwestowaniem z krótkoterminowe certyfikaty depozytowe jest zbliżone do ryzyka związanego z zakładaniem depozytu. W przypadku krótkoterminowych certyfikatów depozytowych dodatkowa ma znaczenie ryzyko ceny (w przypadku gdybyśmy chcieli sprzedaż instrument na rynku wtórnym, przed terminem wykupu). Ryzyko ceny ze względu na krótki czas inwestycji jest jednak mocno ograniczone. Możliwość zaciągnięcia zobowiązań finansowych pod zastaw instrumentu Dokument informacyjny miejsce umieszczenia dokumentu TAK List emisyjny 5. BONY KOMERCYJNE(BK) Emitentem bonów komercyjnych są przedsiębiorstwa, które zdobywając krótkoterminowy kapitał chcą zwiększyć swoją płynność. Emitent zobowiązany jest do wykupu papieru według podanej w nim wartości nominalnej w określonym terminie. Ma on charakter pożyczki bez zabezpieczenia. Zazwyczaj bony komercyjne mają charakter zerokuponowy, ale zdarzają się też papiery o stałym oprocentowaniu. Przedsiębiorstwo zainteresowane emisją takich papierów jest zobowiązane do przedstawienia odpowiedniej informacji na temat swojej sytuacji finansowej, a wymaga się także by wartość nominalna emisji była ograniczona z góry pewnym limitem. Ryzyka związane z instrumentami Rodzaje ryzyka są identyczne jak przy bonach skarbowych. Przy czym wyższe jest tu ryzyko kredytowe, czyli ryzyko niewywiązania się emitenta z warunków.

9 Możliwość zaciągnięcia zobowiązań finansowych pod zastaw instrumentu Dokument informacyjny miejsce umieszczenia dokumentu TAK (BK) Strona internetowa biura maklerskiego, które jest organizatorem emisji (agentem) INSTRUMENTY DŁUŻNE 1. OBLIGACJE Obligacja to instrument finansowy o charakterze dłużnym (poświadczający wierzytelność), w którym jedna strona, zwana emitentem obligacji, stwierdza, że jest dłużnikiem drugiej strony, zwanej obligatariuszem (właściciel obligacji) i zobowiązuje się wobec niego do wykupu obligacji. Kapitałodawcą jest obligatariusz, czyli właściciel obligacji, a kapitałobiorcą jest emitent obligacji. Pożyczkę tą spłaca się, jako należność pieniężna w ściśle określonym czasie (terminie wykupu) wraz z odsetkami, których sposób naliczania jest określony w warunkach emisji obligacji. Wielkość tej pożyczki to wartość nominalna obligacji, a termin jego zwrotu przez emitenta to termin wykupu obligacji. Najważniejszymi cechami obligacji są: 1) termin wykupu - jest to termin, po upływie którego emitent zobowiązany jest dokonać wykupu, tzn. zwrócić zaciągnięty dług właścicielowi obligacji; 2) wartość (cena) nominalna - jest to wartość, od której nalicza się odsetki i którą emitent zwraca w dniu wykupu; 3) cena emisyjna - jest to cena, po której obligacja jest sprzedawana w momencie emisji pierwszemu właścicielowi; 4) oprocentowanie - określa wielkość odsetek od zaciągniętego zobowiązania wypłacanych obligatariuszowi; wyrażone jest w procentach wartości nominalnej (w skali roku); zwykle odsetki płacone są regularnie, np. co rok, co pół roku, co kwartał. Ze względu na oprocentowanie wyróżniamy obligacje: 1) stałym oprocentowaniu można dokładnie określić wszystkie płatności z tytułu posiadania instrumentu w momencie jego zakupu;

10 2) zmiennym oprocentowaniu (obligacje kuponowe) oprocentowanie zmienia się w kolejnych okresach odsetkowych i zależy od stopy referencyjnej, za którą przyjmuje się zwykle stopę kredytową na rynku międzybankowym (np. WIBOR) lub stopę rentowności bonów skarbowych; 3) obligacje indeksowane (w ramach obligacji o zmiennym oprocentowaniu) oprocentowanie za dany okres zależy od wartości określonego indeksu a zwykle jest nim stopa inflacji (obligacje indeksowane stopą inflacji) 4) obligacje zerokuponowe z tytułu ich posiadania nie są płacone odsetki; mają one charakter dyskontowy jej cena stanowi różnicę między wartością nominalną a premią terminową, wyrażającą koszt alternatywny kapitału, oraz premią z ryzyko. Obligacje mogą być sprzedawane zarówno na rynku pierwotnym, jak i wtórnym. Emitentem obligacji może być zarówno państwo reprezentowane przez Skarb Państwa, jak również inne instytucje, m.in. banki (listy zastawne), podmioty gospodarcze posiadające osobowość prawną (obligacje przedsiębiorstw), gminy i samorządy lokalne (obligacje komunalne). Ryzyka związane z instrumentem Możemy wyróżnić dwa podstawowe rodzaje ryzyka związanego z inwestycją w obligacje: ryzyko kredytowe i stopy procentowej. Nie są to oczywiście wszystkie ryzyka związane z tą inwestycją. 1. Ryzyko kredytowe jest to ryzyko niewypłacalności emitenta obligacji (default risk), kiedy dłużnik nie ma możliwości wywiązania się z przyjętych na siebie zobowiązań. Wielkość tego ryzyka zależy od wiarygodności emitenta najmniej ryzykowne są obligacje Skarbu Państwa (OSP), następnie obligacje komunalne (OK), długoterminowe certyfikaty depozytowe (DCD) a najbardziej obligacje przedsiębiorstw (OP). 2. Ryzyko stopy procentowej cena obligacji jest odwrotnie proporcjonalna do wymaganej stopy zwrotu, tzn. jeśli inwestorzy wymagają wyższej rentowności z danej inwestycji to automatycznie spada cena obligacji już wyetmitowanych. Zatem możemy tu mówić o ryzyku ceny, które występuje, jeśli chcemy sprzedać obligację przed terminem wykupu. Załóżmy, że inwestorzy wymagają obecnie przy nowej emisji obligacji 5-letnich o stałym dochodzie rentowności 6%. Jeśli znajdujące się już w obrocie obligacje były emitowane przy rentowności 5%, to wzrost stopy rynkowej do 6% powoduje spadek ceny tej obligacji. Powodów, dla których wymagana jest wyższa stopa zwrotu z obligacji jest bardzo wiele (wyższa inflacja bieżąca i oczekiwana, wzrost stopy referencyjnej NBP, wzrost awersji do ryzyka na świecie, czyli ryzyko rynkowe oraz inne). Odwrotna zależność też jest prawdziwa. Czyli jeśli obligacja była pierwotnie wyemitowana przy rentowności 7%, a teraz inwestorom dla takiej samej obligacji, ale nowej emisji wystarczy już stopa zwrotu w wysokości 6%, to cena będącej już w obrocie obligacji rośnie wraz ze spadkiem rynkowej stopy.. Podsumowując: w przypadku wzrostu stóp procentowych cena papierów dłużnych maleje, i odwrotnie. W przypadku bonów skarbowych i papierów wartościowych o zmiennym oprocentowaniu ryzyko to jest niskie. Im dłuższy

11 jest czas do wykupu instrumentów o stałym oprocentowaniu, tym to ryzyko jest większe. Ryzyko ceny nie występuje, jeśli przetrzymujemy obligację do terminu wykupu (otrzymujemy znaną wcześniej wartość nominalną). Ryzyko stopy procentowej jest duże dla obligacji zero kuponowych oraz stało kuponowych, z kolei dla papierów zmienno kuponowych jest niewielkie. 3. Ryzyko reinwestycji ryzyko polegające na tym, iż zakładana przez inwestora stopa zwrotu z papierów dłużnych nie zostanie zrealizowana za sprawą reinwestycji środków otrzymanych z wypłat kuponów w instrumenty o niższym oprocentowaniu. Obligacje odznaczają się ograniczoną zmiennością cen. Możliwość zaciągnięcia zobowiązań finansowych pod zastaw instrumentu Dokument informacyjny miejsce umieszczenia dokumentu TAK (OSP) strona internetowa MF 5&dzial=207&wysw=6&sub=sub3#n (OK) (OP) (DCD) list emisyjny udostępniany przez emitenta Wyżej wymienione rodzaje obligacji są do siebie podobne pod względem konstrukcji, a różnią się profilem emitenta. Poniżej prezentujemy jeszcze dwa instrumenty dłużne, które są nieco odmienne od powyższych obligacje zamienne i listy zastawne. 2. OBLIGACJE ZAMIENNE Papier dłużny emitowany przez przedsiębiorstwa o stałym lub zmiennym oprocentowaniu i określonym terminie wykupu, który po spełnieniu określonych warunków może zostać zamieniony na ustaloną liczbę akcji. Instrument ten ma charakter opcyjny, gdyż wzrost cen akcji emitenta może doprowadzić do wzrostu wartości obligacji ponad wartość zaciągniętego długu, natomiast granicę spadku ceny obligacji wyznacza poziom tego długu.

12 Ryzyka związane z instrumentem Ryzyka są tu takie same jak przy obligacjach. Dodatkowo dochodzi ryzyko związane z wbudowaną opcją kupna akcji emitenta (opis ryzyka związanego z opcją poniżej, przy omawianiu opcji). Jednak ryzyko opcji jest to ograniczone, gdyż granicę spadku ceny obligacji zmiennej wyznacza poziom tego długu. TAK średnia Jeśli zmienia się cena akcji emitenta, to cena obligacji zamiennej może rosnąć lub spadać bardziej niż cena zwykłej obligacji emitenta w podobnych warunkach rynkowych. Możliwość zaciągnięcia zobowiązań finansowych pod zastaw instrumentu Dokument informacyjny miejsce umieszczenia dokumentu TAK Memorandum Informacyjne udostępniane przez emitenta lub organizatora emisji. Mogą być gwarantowane, a szczegóły na ten temat powinny być zawarte w Memorandum Informacyjnym 3. LISTY ZASTAWNE Instrument dłużny rynku kapitałowego o stałym lub zmiennym oprocentowaniu i określonym terminie wykupu, emitowany przez banki hipoteczne a jego zabezpieczenie stanowią aktywa emitenta np. nieruchomości będące zabezpieczeniem udzielonych przez dany bank kredytów hipotecznych. Ryzyka związane z instrumentem Ryzyka są tu takie same jak przy obligacjach. Dodatkowo dochodzi ryzyko związane ze zmianą wartości zabezpieczenia instrumentu.

13 Możliwość zaciągnięcia zobowiązań finansowych pod zastaw instrumentu TAK Dokument informacyjny miejsce umieszczenia dokumentu List emisyjny udostępniany przez emitenta, jednak posiadacze listów zastawnych mają pierwszeństwo w zaspokajaniu swoich wierzytelności z określonych aktywów banku przed innymi jego wierzycielami, jeśli jest niewypłacalny INSTRUMENTY UDZIAŁOWE 1. AKCJE Akcje są udziałowym instrumentem finansowym odzwierciedlającym prawo do własności części majątku spółki. Emitentem akcji jest spółka akcyjna. Akcja, jako prawo udziałowe oznacza członkostwo w spółce akcyjnej, a jej właściciel staje się akcjonariuszem spółki. Z posiadaniem akcji związane są konkretne prawa i obowiązki akcjonariusza. Akcje mogą być imienne lub na okaziciela, zwykłe lub uprzywilejowane. Akcjonariusz posiada dwa rodzaje uprawnień: majątkowe i korporacyjne. Do uprawnień majątkowych można zaliczyć np.: prawo do dywidendy, prawo do odpowiedniej części majątku spółki w przypadku jej likwidacji. Uprawnieniami korporacyjnymi są m.in.: prawo do informacji o działalności spółki, prawo głosu, prawo do udziału w walnym zgromadzeniu spółki. Ryzyka związane z instrumentem Podstawowym ryzykiem związanym z posiadaniem akcji jest zmienność ich wyceny dokonywanej przez rynek. Przykładowo, gdy wyniki finansowe spółki są dobre, wówczas wraz ze wzrostem wartości spółki może rosnąć cena jej akcji. Jednak w sytuacji, gdy w spółce wystąpią trudności np. ze sprzedażą produktów czy usług, a co za tym idzie wystąpi spadek zysków lub pojawi się strata, akcje takiej spółki mogą tracić na wartości, czasem gwałtownie. Akcjonariusz powinien mieć świadomość, że z posiadaniem akcji może wiązać się zarówno szybki i duży zysk, jak i możliwość spadku ich wartości

14 rynkowej, a także całkowitej utraty wartości akcji spółki (np. w przypadku upadłości spółki). 1. Ryzyko ceny Głównymi czynnikami ryzyka inwestycji w akcje są czynniki dotyczące kondycji finansowej spółek będących ich emitentami. Na ryzyko to mają wpływ następujące czynniki: 1) ryzyko specyficzne spółki związane jest z działalnością spółki, jej kondycją finansową, osiąganymi wynikami finansowymi. Wysokość i stabilność wyników finansowych spółki ma podstawowy wpływ na ryzyko inwestycyjne oraz na przyszłe stopy zwrotu z wybranych akcji. Im słabsze wyniki finansowe osiąga spółka, tym większe prawdopodobieństwo poniesienia przez akcjonariusza straty oraz większa zmienność notowań akcji. Z ryzykiem tym wiążą się też takie elementy jak np.: ocena pracy zarządu, zmiany strategii lub modelu biznesowego spółki, polityka w zakresie ładu korporacyjnego, polityka dywidendowa, konflikty w akcjonariacie i inne; 2) kapitalizacja spółki wartość giełdowa spółki równa iloczynowi aktualnego kursu akcji i liczby akcji spółki. Im mniejsza kapitalizacja spółki tym większe prawdopodobieństwo dużych zmian notowań i mniejsza płynność; 3) płynność spółki średnia wielkość obrotów spółki w wybranym okresie czasu, wpływa często na zmienność notowań. Im mniejsza wartość obrotów spółki tym z reguły większa zmienność notowań; 4) ryzyko branżowe związane jest z postrzeganiem przez inwestorów konkretnej branży, w której działa dana spółka. Największe ryzyko wiąże się z inwestycją w spółki działające w branży schyłkowej. Wówczas nawet przy dobrej kondycji finansowej samej spółki istnieje duże ryzyko spadku kursu jej akcji. W poszczególnych branżach można obserwować np.: wzrost konkurencji, spadek popytu na produkty, zmiany technologiczne itp. 5) ryzyko rynkowe ryzyko rynkowe wynika z natury samego rynku kapitałowego, który do wyceny aktywów oprócz czynnika racjonalnego używa także czynnika emocjonalnego, psychologicznego. Dodatkowo na ryzyko rynkowe ma wpływ globalne powiązania rynków, co może powodować, że spadki na ważnym światowym rynku kapitałowym rynku mogą mieć istotny wpływ na notowania rodzimych spółek, mimo ich dobrej kondycji finansowej. Wartość inwestycji zależy więc do pewnego stopnia od zachowania całego rynku. Nie można wyeliminować go poprzez dywersyfikację portfela papierów wartościowych. 6) ryzyko makroekonomiczne wynika z wrażliwości danego rynku kapitałowego na krajowe i światowe procesy makroekonomiczne, w szczególności takie, jak: tempo wzrostu gospodarczego, stopień nierównowagi makroekonomicznej (deficyty budżetowe, handlowe i

15 obrotów bieżących), wielkość popytu konsumpcyjnego, poziom inwestycji, wysokość stóp procentowych, wielkość i kształtowanie się poziomu inflacji, wielkość i kształtowanie się poziomu cen surowców, czy sytuacja geopolityczna. 2. Ryzyko płynności Ryzyko płynności polega na niemożliwości kupna lub sprzedaży instrumentu bez znaczącego wpływu na jego cenę. W przypadku ryzyka płynności należy pamiętać, że: 1) specyfika obrotu regulowanego sprawia, że zlecenia kupna lub sprzedaży instrumentów finansowych mogą zostać niezrealizowane lub zrealizowane w części; 2) może wystąpić ryzyko rozliczenia, czyli możliwości nieterminowego rozliczenia zawartej transakcji, ze względu na nie wywiązanie się kontrahenta z zobowiązania w określonym terminie. 3. Ryzyko zawieszenia bądź ryzyko wycofania z obrotu zorganizowanego Na zwiększenie ryzyka inwestycyjnego wpływa również możliwość zawieszenia notowań, wycofania lub wykluczenia instrumentów finansowych z obrotu na rynku regulowanym. Taka sytuacja w znaczący sposób może wpłynąć na rynkową wycenę instrumentów finansowych. Akcje odznaczają się znaczącą zmiennością cen, zwłaszcza w krótkim okresie czasu, co jest równoznaczne z wysokim ryzykiem inwestycyjnym. Pozostałe informacje Możliwość zaciągnięcia zobowiązań finansowych pod zastaw instrumentu Dokument informacyjny miejsce umieszczenia dokumentu TAK Prospekt emisyjny udostępniany przez oferującego lub emitenta. Dodatkowo emitenci akcji na rynku regulowanym mają obowiązek przekazywania określone przepisami prawa informacje bieżące i okresowe. W przypadku akcji notowanych na rynku zorganizowanym - nieregulowanym remitenci mogą mieć obowiązek udostępniania do publicznej wiadomości określonych przepisami obowiązującymi

16 na tym rynku informacji i dokumentów informacyjnych. 2. PRAWA DO AKCJI (PDA) Prawo do akcji to prawo majątkowe przysługujące inwestorom giełdowym w odniesieniu do akcji danej spółki akcyjnej, którego wartość (cena) jest ściśle powiązana z wartością (ceną) akcji już objętych przez nich w ofercie publicznej tejże spółki, aczkolwiek niedopuszczonych jeszcze do obrotu giełdowego (np. z uwagi na jeszcze nieuprawomocnienie ewidencyjne nowych serii tychże akcji). PDA uprawniają inwestora do automatycznego otrzymania akcji nowej emisji spółki publicznej, we wskazanym wcześniej terminie. Prawa te powstają z chwilą dokonania przydziału tych akcji i wygasają z chwilą zarejestrowania akcji w depozycie papierów wartościowych albo z dniem uprawomocnienia się postanowienia sądu rejestrowego odmawiającego wpisu podwyższenia kapitału zakładowego do rejestru przedsiębiorców. PDA daje możliwość odsprzedaży akcji przed jej pierwszym notowaniem. W przypadku nabycia PDA inwestor jednak powinien się liczyć z ryzykiem nie dojścia do skutku emisji. W wypadku, gdy dana emisja nie dojdzie do skutku, tzn. nowe akcje nie zostaną dopuszczone do obrotu, emitent ma obowiązek odkupić PDA za cenę emisyjną danej akcji, niezależnie od ceny zapłaconej za samo PDA. Prawa wynikające z posiadanie PDA nie są równe prawom wynikającym z posiadania akcji. Ryzyka związane z instrumentem Ryzyka związane z inwestowaniem w PDA są tożsame z ryzykami związanymi z inwestowaniem w akcje, przy czym wyższe jest ryzyko płynności. Dodatkowo inwestor może ponieść ryzyko nie dojścia do skutku emisji (o którym mowa powyżej). PDA odznaczają się znaczącą zmiennością cen, często wyższą od akcji tej samej spółki. W przypadku zarejestrowania przez sąd nowej emisji akcji, wydłużenie horyzontu inwestycyjnego zrównuje poziom zmienności PDA do zmienności typowej dla akcji tej samej spółki. Możliwość zaciągnięcia zobowiązań finansowych pod zastaw instrumentu NIE Dokument informacyjny miejsce Taki sam jak dla akcji sprzedawanych

17 umieszczenia dokumentu w ofercie publicznej 3. PRAWA POBORU Prawo poboru jest odzwierciedleniem zasady umożliwiającej co najmniej zachowanie przez dotychczasowych akcjonariuszy proporcjonalnego udziału w kapitale akcyjnym spółki akcyjnej, która przeprowadza nową emisję akcji. Według tej reguły objęcie przez akcjonariuszy odpowiedniej ilości nowych akcji zależy ściśle od liczby już posiadanych akcji i odbywa się w terminie specjalnie wyznaczonym przez spółkę. Oznacza ono przywilej pierwszeństwa przy zakupie nowych akcji przez dotychczasowych akcjonariuszy. Korzystając z prawa poboru akcjonariusze mają możliwość zachowania dotychczasowego "stanu posiadania akcji" w spółce akcyjnej. Akcjonariusze niezainteresowani nowo emitowanymi akcjami tej spółki mogą za pośrednictwem giełdy zbywać swoje prawa poboru osobom trzecim, w przypadku dostępności akcji tej spółki w obrocie publicznym. Walne Zgromadzenie spółki podczas podejmowania uchwał w zakresie nowej emisji akcji może zadecydować o wyłączeniu prawa poboru dla dotychczasowych akcjonariuszy. Ryzyka związane z instrumentem Ryzyka związane z inwestowaniem w prawa poboru są tożsame z ryzykami związanymi z inwestowaniem w akcje. Dodatkowo prawa poboru cechują się wysoką dźwignią finansową. Wynika ona z faktu, iż cena rynkowa prawa poboru zależy od różnicy między bieżącym kursem akcji na giełdzie a ceną, po jakiej obejmowane będą akcje z nowej emisji. Działanie dźwigni finansowej jest szerzej opisane przy kontraktach terminowych. Dodatkowo inwestor powinien pamiętać, iż czas notowań praw poboru jest zazwyczaj bardzo krótki. Inwestor najpóźniej w ostatnim dniu notowań powinien rozważyć potrzebę zapisania się na akcje nowej emisji wykorzystując posiadane prawa. W przypadku nie dokonania zapisu w wyznaczonym terminie, prawa poboru wygasają. Jeśli inwestor nie złoży zapisu na akcje nowej emisji lub ich nie sprzeda w trakcie trwania obrotu na rynku zorganizowanym, nie otrzyma żadnej zapłaty w momencie ich wygaśnięcia. Prawa poboru odznaczają się bardzo znaczącą zmiennością cen, w większości przypadków wyższą od zmienności akcji tej samej spółki. WYSOKA Możliwość zaciągnięcia zobowiązań NIE finansowych pod zastaw instrumentu Dokument informacyjny miejsce Spółki notowane na rynku regulowanym obowiązane są

18 umieszczenia dokumentu przekazywać stosowne informacje o warunkach przyznania praw poboru obecnym akcjonariuszom do publicznej wiadomości. 4. JEDNOSTKI UCZESTNICTWA Jednostka uczestnictwa w funduszu inwestycyjnym to prawny tytuł do udziału w aktywach funduszu inwestycyjnego otwartego lub specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego (jednostki uczestnictwa reprezentują jednakowe prawa majątkowe), który nie jest papierem wartościowym i nie może być zbywany na rzecz osób trzecich. Jednostki uczestnictwa podlegają dziedziczeniu, jak też mogą być przedmiotem zabezpieczenia zobowiązań. Jednostka uczestnictwa to wielkość umowna, część aktywów funduszu inwestycyjnego, którą można nabyć. Nabycie jednostki uczestnictwa jest jednoznaczne z inwestycją w fundusz inwestycyjny otwarty lub specjalistyczny funduszu inwestycyjny otwarty. Jednostki uczestnictwa są odkupywane na żądanie inwestora. W momencie realizacji (zakończenia) inwestycji, jednostki uczestnictwa w funduszu są umarzane. Jednostki uczestnictwa nie mogą być przedmiotem obrotu zorganizowanego. Ryzyka związane z instrumentem Stopień ryzyka przy inwestowaniu w jednostki uczestnictwa jest uzależniony od kategorii, do której dany fundusz należy tj. czy jest to fundusz rynku pieniężnego, obligacyjny, zrównoważony, czy akcyjny. Z reguły im większa część portfela może być inwestowana na rynku akcji tym ryzyko inwestycji jest większe. Zarządzający danym funduszem stara się, poprzez odpowiednią dywersyfikację i aktywne zarządzanie portfelem, dobierać optymalne instrumenty z punktu widzenia polityki inwestycyjnej funduszu oraz oczekiwań, co do przyszłych stóp zwrotu z różnych klas aktywów. Niemniej jednak należy być świadomym, że zarządzający funduszem może popełnić błędy, które mogą okazać się kosztowne dla inwestora. Ponadto nawet najlepiej zdywersyfikowany portfel nie uchroni przed ryzykiem rynkowym. Wartość lokat funduszu w bardzo dużym stopniu zależy od zachowania całego rynku czy to akcji, czy obligacji. Nie można tego ryzyka wyeliminować poprzez dywersyfikację portfela papierów wartościowych. Pozostałe ryzyka: 1) Ryzyko selekcji instrumentów finansowych zarządzający funduszem może podjąć błędne decyzje, co do selekcji papierów wartościowych do portfela inwestycyjnego funduszu. Ryzyko selekcji instrumentów finansowych ograniczane jest poprzez dywersyfikację portfela inwestycyjnego oraz wewnętrzne procedury towarzystwa funduszy inwestycyjnych.

19 2) Ryzyko nie osiągnięcia celu inwestycyjnego fundusz nie gwarantuje osiągnięcia celu inwestycyjnego, a indywidualna stopa zwrotu uzależniona jest od wartości jednostki uczestnictwa w momencie jej zbycia i odkupienia przez funduszu oraz od wysokości opłaty manipulacyjnej i podatku od dochodów kapitałowych. Zmienność wycen jednostek uczestnictwa jest zróżnicowana w zależności od typu funduszu. Możliwość zaciągnięcia zobowiązań finansowych pod zastaw instrumentu Dokument informacyjny miejsce umieszczenia dokumentu TAK Podstawowymi dokumentami informacyjnymi dla klientów są prospekty, statuty funduszy. Można je znaleźć na stronach internetowych Towarzystw Funduszy Inwestycyjnych.. Jednakże działalność funduszy inwestycyjnych w Polsce jest ściśle regulowana i kontrolowana poprzez odpowiednie organy państwowe (Komisja Nadzoru Finansowego). 5. CERTYFIKATY INWESTYCYJNE Certyfikaty inwestycyjne to papiery wartościowe emitowane przez fundusze inwestycyjne zamknięte. Są one niepodzielne i reprezentują równe prawa. Certyfikaty są papierami wartościowymi na okaziciela, dlatego też mogą być notowane na giełdzie. Wartość certyfikatów inwestycyjnych uzależniona jest od wartości portfela inwestycyjnego funduszu. Fundusz inwestycyjny zamknięty dokonuje wyceny aktywów funduszu nie rzadziej niż raz na trzy miesiące oraz na siedem dni przed rozpoczęciem zbywania certyfikatów kolejnej emisji. Z chwilą wykupienia certyfikatów przez fundusz są one umarzane z mocy prawa. Fundusze inwestycyjne zamknięte w porównaniu do funduszy otwartych posiadają znacznie szersze możliwości inwestycyjne, co daje szerszą elastyczność w selekcji strategii oraz inwestycji dla zarządzających. Ryzyka związane z instrumentem

20 Certyfikaty inwestycyjne charakteryzują się wszystkimi czynnikami ryzyka związanymi z jednostkami uczestnictwa. W związku z szerszymi możliwościami inwestycyjnymi fundusze inwestycyjne zamknięte i związane z nimi certyfikaty inwestycyjne mogą być bardziej ryzykowne w porównaniu do funduszy inwestycyjnych otwartych. Pozostałe ryzyka: 1) Ryzyko płynności z zasady płynność certyfikatów inwestycyjnych jest niska. 2) Ryzyko nie osiągnięcia celu inwestycyjnego. Zmienność cen certyfikatów inwestycyjnych jest zróżnicowana w zależności od typu funduszu. Możliwość zaciągnięcia zobowiązań finansowych pod zastaw instrumentu Dokument informacyjny miejsce umieszczenia dokumentu TAK Podstawowymi dokumentami informacyjnymi dla klientów są prospekty, statuty funduszy. Można je znaleźć na stronach internetowych Towarzystw Funduszy Inwestycyjnych.. Jednakże działalność funduszy inwestycyjnych w Polsce jest ściśle regulowana i kontrolowana poprzez odpowiednie organy państwowe (Komisja Nadzoru Finansowego). INSTRUMENTY POCHODNE 6. KONTRAKTY TERMINOWE Kontrakty terminowe to pochodne instrumenty finansowe, będące rodzajem umowy, zawartej pomiędzy dwiema stronami, z których jedna zobowiązuje się do kupna a druga do sprzedaży w określonym czasie i po ustalonej cenie, określonej ilości instrumentu bazowego lub dokonania równoważnego rozliczenia pieniężnego. Cena, o której jest mowa w umowie, jest określana już w momencie zawarcia umowy Przedmiotem obrotu w przypadku kontraktów terminowych nie są fizyczne przedmioty bądź papiery wartościowe, lecz umowy (kontrakty) na transakcje, które zostaną wykonane w przyszłości.