Lekarski obowiązek niesienia pomocy a prawo pacjenta do samostanowienia

Transkrypt

1 Lekarski obowiązek niesienia pomocy a prawo pacjenta Voluntas aegroti suprema lex est (?) Opracowanie: Prof. nadzw. dr hab. Rafał Kubiak Zakład Nauki o Przestępstwie UŁ Zakład Prawa Medycznego UM w Łodzi

2 Uwagi wprowadzające

3 AGENDA WYSTĄPIENIA 1. Lekarski obowiązek niesienia pomocy 2. Prawo, podejmowania decyzji terapeutycznych 3. Stan wyższej konieczności jako okoliczność rozstrzygająca konflikt między obowiązkami niesienia pomocy i poszanowania autonomii pacjenta 4. Konstrukcja zgody domniemanej i przymus leczenia 5. Podjęcie leczenia a sprzeciw pacjenta: a) konstrukcja testamentu życia b) ratowanie samobójców c) sprzeciw wobec leczenia powodowany przekonaniami religijnymi (konfesyjnymi) np. sprzeciw Świadków Jehowy wobec podawania im krwi

4 Zakres lekarskiego obowiązku niesienia pomocy

5 Źródła obowiązku niesienia pomocy normy deontologiczne Przyjmując z szacunkiem i wdzięcznością dla moich Mistrzów nadany mi tytuł lekarza i w pełni świadomy związanych z nim obowiązków przyrzekam: [ ] - służyć życiu i zdrowiu ludzkiemu; - według najlepszej mej wiedzy przeciwdziałać cierpieniu i zapobiegać chorobom, a chorym nieść pomoc bez żadnych różnic takich jak: rasa, religia, narodowość, poglądy polityczne, stan majątkowy i inne, mając na celu wyłącznie ich dobro i okazując należny im szacunek; [ ] Przyrzeczenie lekarskie Powołaniem lekarza jest ochrona życia i zdrowia ludzkiego, zapobieganie chorobom, leczenie chorych oraz niesienie ulgi w cierpieniu [ ] Art. 2 ust. 1 Kodeksu Etyki Lekarskiej

6 Źródła obowiązku niesienia pomocy normy prawne Pacjent ma prawo do świadczeń zdrowotnych odpowiadających wymaganiom aktualnej wiedzy medycznej. Art. 6. ust. 1. ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta Pacjent ma prawo do natychmiastowego udzielenia świadczeń zdrowotnych ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia. Art. 7. ust. 1. ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta Podmiot leczniczy nie może odmówić udzielenia świadczenia zdrowotnego osobie, która potrzebuje natychmiastowego udzielenia takiego świadczenia ze względu na zagrożenie życia lub zdrowia. Art. 15 ustawy o działalności leczniczej

7 Lekarz ma obowiązek udzielać pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia, oraz w innych przypadkach niecierpiących zwłoki. Źródła obowiązku niesienia pomocy normy prawne Art. 30 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty Pielęgniarka i położna są obowiązane, zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami zawodowymi, do udzielenia pomocy w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować stan nagłego zagrożenia zdrowotnego. Art. 12 ust. 1 ustawy z dnia r. o zawodach pielęgniarki i położnej

8 Zakres odpowiedzialności karnej za nieudzielenie pomocy Jeśli lekarz jest gwarantem i nie udziela pomocy może ponieść odpowiedzialność za skutkowe przestępstwo przeciwko zdrowiu lub życiu popełnione przez zaniechanie. 1) Nieumyślne spowodowanie śmierci art. 155 K. k. (kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5); 2) Nieumyślne spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu art K. k. (kara pozbawienia wolności do lat 3); 3) Nieumyślne spowodowanie lekkiego lub średniego uszkodzenia ciała art K. k. (grzywna, kara ograniczenia wolności albo kara pozbawienia wolności do roku); 4) Nieumyślne narażenie na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu art K. k. (grzywna, kara ograniczenia wolności albo kara pozbawienia wolności do roku).

9 Zakres odpowiedzialności karnej za nieudzielenie pomocy Art. 162 K.k. dotyczy lekarzy, którzy nie są gwarantami. Odpowiedzialność karną z art kk może ponieść lekarz jedynie wtedy, gdy nie ciąży na nim obowiązek troszczenia się o osobę zagrożoną. Jeżeli zaś lekarz w konkretnym przypadku był tzw. gwarantem bezpieczeństwa osoby zagrożonej na swym zdrowiu lub życiu, to odpowiedzialność karną należy rozważać na płaszczyźnie art kk lub art kk. Wyrok SN z dnia r., sygn. akt: V KKN 318/99, LEX nr 50985

10 Prawo autonomia pacjenta

11 Ewolucja unormowań dotyczących zgody pacjenta Lekarz z wszelką słusznością żądać może od chorych spełnienia wszystkiego, co dla zdrowia tych ostatnich, wedle jego przekonania jest pożyteczne art. 11 Zasad Obowiązków i Praw Lekarzy przyjętych przez Warszawskie Towarzystwo Lekarskie w 1884 r.

12 Poglądy na temat wykonania zabiegu bez zgody pacjenta Jak ma postąpić chirurg, jeżeli w toku operacji okaże się, że jedynie przetoczenie krwi może uratować życie choremu? [ ] Bez wahania wówczas przetoczyłbym krew choremu znajdującemu się w uśpieniu, mimo udzielenia mu obietnicy niedokonania tego, a personel uczestniczący w operacji zobowiązałbym kategorycznie do nieujawniania tego faktu. J. Bogusz, Zasady deontologiczne związane z postępami wiedzy lekarskiej [w:] T. Kielanowski (red.), Etyka i deontologia lekarska, Warszawa 1985, s Gdyby jednak chodziło o sytuację, w której zgodnie z naszym przekonaniem wobec nagłości i ciężkości stanu jedynie najszybsze przetopczenie mogłoby uratować dziecko [ ] a rodzice mimo wnikliwej perswazji zgody nie wyrażają, wówczas bez obecności i wiedzy rodziców należy krew przetoczyć mimo uprzedniej obietnicy, że się tego nie uczyni. Tamże, s. 99.

13 Poglądy na temat wykonania zabiegu bez zgody pacjenta Każdy, kto może być jeszcze użyteczny dla społeczeństwa, jest wobec niego zobowiązany zachować życie i utrzymać zdolność do służby. Odnosi się to zarówno do zobowiązanego do służby wojskowej, kobiety w wieku rodnym, rodziców jako żywicieli i wychowawców dzieci, jak i też do już starego działacza państwowego, uczonego, wynalazcy, który jest jeszcze zdolny i dlatego zobowiązany wnosić narodowi swój niezastąpiony wkład. Na tym polega idealny, ale też praktyczny obowiązek ogółu utrzymania życia i zdolności do pracy takich ludzi, nawet także przez przymusowe przełamanie ich sprzeciwiającej się woli. Cyt. za: A. Zoll, Odpowiedzialność karna lekarza za niepowodzenie w leczeniu, Warszawa 1988, s. 19.

14 Współczesne regulacje chroniące wolność człowieka Art Każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą. Pozbawienie lub ograniczenie wolności może nastąpić tylko na zasadach i w trybie określonych w ustawie. Art. 47. Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym. Konstytucja RP Kto pozbawia człowieka wolności, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Art Kodeksu karnego Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć [ ] pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. Art. 23 Kodeksu cywilnego

15 Współczesne regulacje dotyczące zgody pacjenta 1. art. 19 ustawy z dnia r. o zakładach opieki zdrowotnej (tekst jedn. Dz. U. z 2007 r., Nr 14, poz. 89, z późn. zm.); 2. art. 21 i nast. ustawy z dnia r. o ochronie zdrowia psychicznego (tekst jedn. Dz. U. z 2017 r. poz. 882, z późn. zm.); 3. art ustawy z dnia r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn. Dz. U. z 2018 poz. 617, z późn. zm.); 4. art i art ustawy z dnia r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (tekst jedn. Dz. U. z 2017 r. poz. 1318, z późn. zm.).

16 Normy etyczne i deontologiczne dotyczące zgody pacjenta Nie można przeprowadzać interwencji medycznej bez swobodnej i świadomej zgody osoby jej poddanej. art. 5 i nast. Konwencji o ochronie praw człowieka i godności istoty ludzkiej wobec zastosowań biologii i medycyny. Konwencja o prawach człowieka i biomedycynie Postępowanie diagnostyczne, lecznicze i zapobiegawcze wymaga zgody pacjenta. Jeżeli pacjent nie jest zdolny do świadomego wyrażenia zgody, powinien ją wyrazić przedstawiciel ustawowy lub osoba faktycznie opiekująca się pacjentem. art. 15 ust. 1 Kodeksu Etyki Lekarskiej

17 Przepisy karne chroniące autonomię pacjenta Art Kto dokonuje zabiegu leczniczego na innej osobie bez wymaganej na to jej zgody lub zgody innej osoby uprawnionej albo wbrew jej sprzeciwowi, podlega karze pozbawienia wolności do lat 2 lub grzywny. Projekt Kodeksu karnego z 1963 r., Komisja Kodyfikacyjna przy Ministrze Sprawiedliwości, Projekt Kodeksu Karnego, Warszawa 1963, s. 54. Art Kto wykonuje zabieg leczniczy bez zgody pacjenta, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat Ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego. Kodeks karny z 1997 r.

18 Statystyka Rok Liczba postępowań wszczętych Źródło:

19 Stan wyższej konieczności jako okoliczność rozstrzygająca konflikt między obowiązkami niesienia pomocy i poszanowania autonomii pacjenta

20 Przypadki wykonania zabiegu bez zgody pacjenta Możliwość powołania się na stan wyższej konieczności 1. Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego. 2. Nie popełnia przestępstwa także ten, kto, ratując dobro chronione prawem w warunkach określonych w 1, poświęca dobro, które nie przedstawia wartości oczywiście wyższej od dobra ratowanego. 3. W razie przekroczenia granic stanu wyższej konieczności, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia. 4. Przepisu 2 nie stosuje się, jeżeli sprawca poświęca dobro, które ma szczególny obowiązek chronić nawet z narażeniem się na niebezpieczeństwo osobiste. 5. Przepisy 1-3 stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy z ciążących na sprawcy obowiązków tylko jeden może być spełniony. Art. 26 Kodeksu karnego

21 Przypadki wykonania zabiegu bez zgody pacjenta Możliwość powołania się na stan wyższej konieczności 1. Powołanie się na stan wyższej konieczności jest nie do pogodzenia z zasadą poszanowania autonomii pacjenta i czyni ją iluzoryczną; 2. Może dojść do zjawiska tzw. równi pochyłej, polegającego na tym, że przymus leczenia stałby się regułą przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych; 3. Wykorzystanie konstrukcji stanu wyższej konieczności przerzucałoby całkowity ciężar odpowiedzialności za podjęte decyzje terapeutyczne na lekarzy; 4. Powstaje niebezpieczeństwo instrumentalnego traktowania życia i zdrowia, a lekarza jako obrońcy interesu społecznego, co może zaburzyć relacje między lekarzem a pacjentem; 5. Konstrukcja stanu wyższej konieczności pozwala na rozstrzygnięcie kolizji dóbr należących do dwóch podmiotów. W przypadku zaś zabiegów leczniczych, dobra te (zdrowie i wolność) należą do tej samej osoby. Prawo karne nie zna zaś instytucji uszczęśliwiania ludzi wbrew ich woli. Za: E. Zielińska, Odpowiedzialność zawodowa lekarza i jej stosunek do odpowiedzialności karnej, Warszawa 2001, s

22 Przypadki wykonania zabiegu bez zgody pacjenta Możliwość powołania się na stan wyższej konieczności - Kolizja obowiązków Przepisy 1-3 stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy z ciążących na sprawcy obowiązków tylko jeden może być spełniony. Art K. k. Możliwość powołania się na kolizję obowiązków wystąpi, gdy: 1. zagrożenie będzie dotyczyło dwóch lub więcej pacjentów; 2. konieczne będzie zastosowanie przymusu bezpośredniego w celu ochrony życia lub zdrowia pacjenta, a ten z powodu zaburzeń psychicznych spowodowanych czynnikami somatycznymi nie będzie w stanie wyrazić swej woli; 3. konieczne będzie przyjęcie do szpitala w warunkach punktu 2.

23 Zgoda domniemana i przymus leczenia

24 Przypadki wykonania zabiegu bez zgody pacjenta Wykonanie zabiegu bez zgody osoby uprawnionej zgoda domniemana Zgoda domniemana znajduje zastosowanie w sytuacji, gdy pacjent jest wyłącznie kompetentny do wyrażenia swego stanowiska, lecz nie może tego uczynić ze względu na stan, w jakim się znajduje (np. jest nieprzytomny) oraz, gdy prawo wymaga zgody zastępczej albo kumulatywnej, a brak jest podmiotu, który mógłby jej udzielić ewentualnie nie można się z nim porozumieć.

25 Przypadki wykonania zabiegu bez zgody pacjenta Wykonanie zabiegu bez zgody osoby uprawnionej zgoda domniemana Zabiegi proste (art. 33 UZL) 1. Pacjent wymaga niezwłocznej pomocy lekarskiej 2. Ze względu na swój stan nie może wyrazić zgody 3. Nie ma przedstawiciela ustawowego 4. Lekarz powinien skonsultować się z innym lekarzem (w miarę możliwości) 5. Lekarz dokonuje wpisu do dokumentacji medycznej

26 Przypadki wykonania zabiegu bez zgody pacjenta Wykonanie zabiegu bez zgody osoby uprawnionej zgoda domniemana Zabiegi operacyjne i o podwyższonym ryzyku dla pacjenta (art. 34 ust. 7 i 8 UZL) 1. Oczekiwanie na zgodę właściwego sądu opiekuńczego groziłaby pacjentowi niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia 2. Lekarz powinien, o ile jest to możliwe, zasięgnąć opinii drugiego lekarza, w miarę możliwości tej samej specjalności 3. Po wykonaniu zabiegu lekarz informuje pacjenta oraz jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego albo sąd opiekuńczy 4. Lekarz dokonuje odpowiedniej adnotacji wraz z uzasadnieniem w dokumentacji medycznej

27 Przypadki wykonania zabiegu bez zgody pacjenta Wykonanie zabiegu poza zakresem wyrażonej zgody (art. 35 UZL) 1. W trakcie wykonywania zabiegu operacyjnego albo stosowania metody leczniczej lub diagnostycznej wystąpią nowe okoliczności 2. nieuwzględnienie tych okoliczności groziłoby pacjentowi niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkim uszkodzeniem ciała lub ciężkim rozstrojem zdrowia 3. Brak możliwości niezwłocznie uzyskać zgody pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego 4. Dopuszczalna jest zmiana zakresu zabiegu bądź metody leczenia lub diagnostyki tylko w sposób umożliwiający uwzględnienie tych okoliczności 5. Po wykonaniu zabiegu lekarz dokonuje odpowiedniej adnotacji w dokumentacji medycznej 6. Lekarz informuje pacjenta, przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego albo sąd opiekuńczy

28 Przypadki przymusowego leczenia Art. 24 i nast. ustawy z dnia r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi leczenie osób uzależnionych od alkoholu Art. 30 ustawy z dnia r. o przeciwdziałaniu narkomanii leczenie osób uzależnionych od narkotyków Art. 21 i nast. ustawy z dnia r. o ochronie zdrowia psychicznego leczenie osób chorych psychicznie Art. 34 i nast. ustawy z dnia r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi leczenie chorób zakaźnych Rozdział X Kodeksu karnego stosowanie przymusowej terapii lub terapii uzależnień w ramach tzw. środków zabezpieczających, stosowanych wobec sprawców czynów zabronionych Art. 118 Kodeksu karnego wykonawczego przymusowe leczenie osób osadzonych

29 Podjęcie leczenia a sprzeciw pacjenta

30 Zgoda antycypacyjna Tzw. testament życia Ma charakter zgody warunkowej. Pacjent zostaje uprzedzony o ewentualnej konieczności wykonania danego zabiegu (np. poszerzenia pola operacyjnego) i akceptuje ją, jeśli spełnione zostaną przesłanki medyczne, których zajście powoduje niezbędność danej czynności. Oświadczenie pro futuro (na przyszłość) Polega na ujawnieniu swojej woli abstrakcyjnie, w oderwaniu od konkretnego przypadku, danego planowanego zabiegu. Zainteresowany przekazuje w nim swoją wolę na wypadek, gdyby zaistniała potrzeba wykonania czynności medycznej, a on nie byłby w stanie zająć wówczas stanowiska.

31 Tzw. testament życia Oświadczenie pacjenta wyrażone na wypadek utraty przytomności, określające wolę dotyczącą postępowania lekarza w stosunku do niego w sytuacjach leczniczych, które mogą zaistnieć, jest dla lekarza jeżeli zostało złożone w sposób wyraźny i jednoznaczny wiążące Postanowienie SN z 27 października 2005 r. Sygn. akt III CK 155/05, Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2006, Nr 7 8, poz Należy brać pod uwagę wcześniej wyrażone życzenia osoby zainteresowanej co do interwencji medycznej, jeżeli w chwili jej przeprowadzania nie jest ona w stanie wyrazić swojej woli. Art. 9 konwencji o ochronie praw człowieka i godności istoty ludzkiej wobec zastosowania biologii i medycyny.

32 Tzw. testament życia Należy brać pod uwagę wcześniej wyrażone życzenia pacjenta co do świadczenia zdrowotnego, jeżeli w chwili jego przeprowadzenia nie jest on w stanie wyrazić swojej woli Art. 5 ust. 3 projektu ustawy o podstawowych prawach i wolnościach człowieka w dziedzinie zastosowań biologii i medycyny oraz o utworzeniu Polskiej Rady Bioetycznej (projekt ten wpłynął do Sejmu r., druk sejmowy nr 3468) Projekt ustawy o ochronie genomu ludzkiego i embrionu ludzkiego oraz Polskiej Radzie Bioetycznej i zmianie innych ustaw wniesiony pod obrady Sejmu 25 sierpnia 2009 r., druk sejmowy nr Wprowadza ona do ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta nowe artykuły 16a i 16b, regulujące konstrukcję tzw. testamentu życia (Patiententestament, testament de vie, living will, advanced directives).

33 Konstrukcja ta oparta jest na następujących przesłankach: Zakres zastosowania tej konstrukcji był jednak ograniczony tylko do przypadków podtrzymywania życia, które zostało bezpośrednio zagrożone w wyniku ciężkiej choroby Tzw. testament życia nieuleczalnej. Zainteresowany może wyrazić sprzeciw w stosunku do udzielania świadczeń zdrowotnych w przyszłości. Sprzeciw musi zostać złożony dobrowolnie i świadomie. Wymagana jest forma pisemna. Podmiotem uprawnionym do jego wyrażenia będzie wyłącznie osoba pełnoletnia. Osoba wyrażająca sprzeciw powinna być uprzednio poinformowana o ciężkiej chorobie nieuleczalnej, na którą cierpi. Sprzeciw zostaje wpisany do Centralnego Rejestru Biomedycznego. O dokonaniu wpisu informowany będzie sam zainteresowany lub jego przedstawiciel ustawowy. Wpisane dane będą przechowywane w Rejestrze przez 5 lat od dnia śmierci osoby, której sprzeciw dotyczył. Pacjent byłby uprawniony do wycofania sprzeciwu w każdym czasie. Lekarz będzie uprawniony do wystąpienia do Rejestru o ustalenie, czy istnieje w nim wpis dotyczący sprzeciwu danego pacjenta. Informacja taka powinna być udostępniana niezwłocznie. Wyrażenie sprzeciwu ma być ponadto odnotowywane w dokumentacji medycznej pacjenta.

34 Ratowanie samobójców Targnięcie się na własne życie problem ratowania samobójców Samobójca nieprzytomny Samobójca przytomny Art. 34 ust. 3 UZL zezwolenie sądu opiekuńczego Art. 34 ust. 7 i 8 UZL wykonanie zabiegu bez zgody Przymus bezpośredni wobec osób z zaburzeniami psychicznymi, przy wykonywaniu czynności przewidzianych w niniejszej ustawie, można stosować tylko wtedy, gdy przepis niniejszej ustawy do tego upoważnia albo osoby te dopuszczają się zamachu przeciwko życiu lub zdrowiu własnemu lub innej osoby [ ] Art. 18 ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy o ochronie zdrowia psychicznego

35 Sprzeciw Świadków Jehowy wobec podawania krwi Jeżeli kto z domu Izraela albo spośród przybyszów, którzy osiedlili się między nami będzie spożywał jakąkolwiek krew, zwrócę oblicze moje przeciwko temu człowiekowi spożywającemu krew i wyłączę go spośród jego ludu. Bo życie całe jest we krwi, a Ja dopuściłem ją dla was [tylko] na ołtarzu, aby dokonywała przebłagania za wasze życie, ponieważ krew jest przebłaganiem za życie. Dlatego dałem nakaz Izraelitom: Nikt z was nie będzie spożywał krwi. Cyt. z Biblii Tysiąclecia. Księga Kapłańska (17, 10 12).

36 Sprzeciw Świadków Jehowy wobec podawania krwi 1. W przypadku pełnoletnich i kompetentnych do wyrażenia zgody pacjentów, lekarz powinien uszanować ich wolę i zaniechać podawania krwi. 2. Jeśli pacjent jest nieprzytomny możliwe jest podjęcie leczenia (w tym z użyciem podania krwi) w warunkach art. 33 lub art. 34 ust. 7 i 8 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty.

37 Sprzeciw Świadków Jehowy wobec podawania krwi małoletnim lub osobom ubezwłasnowolnionym Prawo do swobody praktyk religijnych nie zawiera w sobie wolności wystawiania dziecka na śmierć. Orzeczenie SN Massachusetts z 1944 r. Rodzice niechcący się poddać leczeniu mogą stać się męczennikami, lecz nie mają takiego prawa wobec dzieci. Orzeczenie Sądu federalnego w Illinois z 1980 r.

38 Sprzeciw Świadków Jehowy wobec podawania krwi małoletnim lub osobom ubezwłasnowolnionym Pozbawienie albo ograniczenie władzy rodzicielskiej Władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny. Art Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego Jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej. Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone także w stosunku do jednego z rodziców. Art Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego

39 Sprzeciw Świadków Jehowy wobec podawania krwi małoletnim lub osobom ubezwłasnowolnionym W przypadku, odmowy przez przedstawiciela ustawowego zgody na zabieg możliwe jest przełamanie jego sprzeciwu zgoda sądu opiekuńczego. Dotyczy to sytuacji, gdy: ma zostać przeprowadzony zabieg operacyjny lub o podwyższonym ryzyku dla pacjenta; zabieg jest niezbędny dla usunięcia niebezpieczeństwa utraty przez pacjenta życia lub ciężkiego uszkodzenia ciała bądź ciężkiego rozstroju zdrowia lekarz. Art. 34. ust. 6. ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty Sądem opiekuńczym właściwym miejscowo dla udzielania zgody na wykonywanie czynności medycznych jest sąd, w którego okręgu czynności te mają być wykonane. Art. 32. ust. 10. ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty

40 Sprzeciw Świadków Jehowy wobec podawania krwi małoletnim lub osobom ubezwłasnowolnionym Wypisanie, jeżeli przepisy odrębne nie stanowią inaczej, następuje: [ ] na żądanie pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego; Art. 29 ust. 1 pkt 2 ustawy o działalności leczniczej Jeżeli przedstawiciel ustawowy żąda pacjenta, którego stan zdrowia wymaga dalszego udzielania świadczeń zdrowotnych, można odmówić wypisania do czasu wydania w tej sprawie orzeczenia przez właściwy ze względu na miejsce udzielania świadczeń zdrowotnych sąd opiekuńczy [...] Sąd zawiadamia się niezwłocznie o: odmowie wypisania ze szpitala przyczynach odmowy. Art. 29 ust. 2 i 3 ustawy o działalności leczniczej

41 Podsumowanie

42 PODSUMOWANIE 1. Na lekarzu ciążą równolegle obowiązki udzielenia pomocy oraz poszanowania autonomii pacjenta. 2. Polskie prawo nie zawiera kompleksowej regulacji wskazującej na sposób postępowania lekarza, gdy wymagane jest wykonanie zabiegu ratującego życie lub zdrowie, a chory odmawia zgody na taką interwencję medyczną. 3. Dla rozstrzygnięcia konfliktu między obowiązkami niesienia pomocy i poszanowania autonomii pacjenta nie powinna być stosowana konstrukcja stan wyższej konieczności. 4. Niekiedy na podjęcie decyzji przez lekarza pozwala powołanie się na konstrukcję zgody domniemanej albo przepisy określające przesłanki przymusu leczenia. 5. Pożądane jest jednoznaczne uregulowanie zasad postępowania lekarza w przypadku konfliktu między obowiązkami niesienia pomocy i poszanowania autonomii pacjenta, które pozwoliłoby na szybkie podjęcie decyzji terapeutycznych w warunkach dynamiki i pilności zabiegu medycznego.

43 Nie wszystkie kwestie dadzą się rozstrzygnąć w prawie do końca. Pozostaje pewien luz pozostawiony sumieniu lekarza i jego decyzji. A. Zoll, Zaniechanie leczenia aspekty prawne, PiM, 2000, Nr 5, s. 36. Dziękuję za uwagę.