Warmińska Ostoja Bocianów

Transkrypt

1 Warmińska Ostoja Bocianów Kilka słów o gatunku Bocian biały jest dużym, powszechnie znanym ptakiem. Jego ubarwienie jest jednolicie białe, tylko lotki są czarne. Dorosłe ptaki maja dziób i nogi czerwone, natomiast u ptaków młodych jeszcze przez pewien czas po opuszczeniu gniazda dziób jest czarny lub ciemnopopielaty, a nogi szare. U bocianów zaznacza się brak dymorfizmu płciowego, ale samce są nieco większe i cięższe od samic. Bocian biały zasiedla praktycznie całą Polskę z wyjątkiem pasm górskich i większych, zwartych kompleksów leśnych, jak Puszcze Notecka, Białowieska i Augustowska oraz Bory Tucholskie i Bory Dolnośląskie. Zdarza się jednak, że w obrębie tych dużych lasów zakłada gniazda nawet w pojedynczych gospodarstwach, jeżeli tylko w pobliżu są większe łąki. Bocian prowadzi dzienny tryb życia. Terytorializm ograniczony jest do gniazda, o które toczone bywają walki, kończące się niekiedy poranieniem, a nawet śmiercią ptaka. Co najmniej od XVI w. bocian w Polsce gnieździ się w obrębie lub sąsiedztwie osad ludzkich, do wyjątków należą gniazda położone z dala od ludzi. Gniazduje zwykle pojedynczo, chociaż w rejonach obfitujących w pokarm dochodzi do skupiskowego gniazdowania i tworzenia tzw. kolonii bocianich. Bocian biały gniazduje w obrębie zabudowań lub w ich sąsiedztwie, natomiast żerowiska stanowią tereny położone poza osadami ludzkimi. Żerowiska można podzielić na pięć podstawowych kategorii: łąki, pastwiska, wody płynące lub stojące oraz pola orne. Łąki i pastwiska są podstawowymi żerowiskami bociana od wczesnej wiosny, aż do odlotu. Zbiorniki wodne maja mniejsze znaczenie, a wody płynące są wykorzystywane zwłaszcza w rejonach wyżynnych. Pola, w czasie prac polowych, stanowią krótkotrwałe, atrakcyjne żerowiska. Podstawowym siedliskiem na zimowiskach są afrykańskie sawanny. Bociany najczęściej przystępują do lęgów po raz pierwszy w 4. lub 5. roku życia, chociaż znane są przypadki nawet dwuletnich ptaków, które przystępowały do lęgów. Gniazda dawniej budowane były zasadniczo na drzewach i budynkach, w ostatnich latach masowo budowane są na słupach linii energetycznych. W 1995 r. najliczniejsze były gniazda na

2 słupach 37%, na budynkach było ich 32%, a na drzewach tylko 26%. Gniazda są wykorzystywane przez wiele lat i każdego roku dobudowywane, a masa starych gniazd może przekraczać tonę. Znane są w Polsce gniazda o udokumentowanej ponad 100-letniej historii. Przylot na lęgowiska trwa od połowy marca do połowy maja, z tym że zdecydowana większość ptaków zajmuje gniazda przed 10 kwietnia. Data przylotu pary istotnie wpływa na wielkość lęgu i sukces lęgowy. Bociany kopulują tylko na gnieździe, co w przypadku innych gatunków ptaków jest raczej rzadkością. Wyprowadzany jest jeden lęg w sezonie. Pełne zniesienie zawiera najczęściej 3 4 jaja, a wyjątkowo nawet 6 jaj. Wysiadywanie trwa dni, a klucie się pierwszych młodych następuje w 2. połowie maja. Młode karmione są przez oboje rodziców i opuszczają gniazdo po dniach. Następuje to, w zależności od momentu przystąpienia do lęgu, od końca pierwszej dekady lipca, aż do połowy września. Po opuszczeniu gniazda młode przez krótki czas nocują na gnieździe i w tym okresie karmione są jeszcze przez rodziców. Bocian jest mało wyspecjalizowanym drapieżnikiem. Jego pokarm stanowią wyłącznie zwierzęta, należące do różnych grup systematycznych, od pijawek i dżdżownic po drobne ssaki. Wielkość ofiar jest różna, od 5-mm owadów, przez długie węże, aż do młodych szczurów czy kretów. Skład pokarmu bociana zmienia się w zależności od rejonu, pory i panujących warunków, w tym pogody. W okresie lęgowym podstawowe znaczenie maja bezkręgowce, drobne ssaki, płazy i niekiedy ryby, zaś zasadniczym pokarmem podczas zimowania była do niedawna szarańcza wędrowna, obecnie inne owady. Ptaki żerują najczęściej przeszukując teren, ale potrafią korzystać z łatwo dostępnego pokarmu podczas prac rolnych lub pożarów sawanny. Bociany podczas wędrówki stosują bierny lot, wykorzystują prądy wstępujące. Po zaniku korzystnych warunków do lotu ptaki lądują i niekiedy nocują w przypadkowych miejscach. Większość ptaków opuszcza tereny lęgowe w ostatniej dekadzie sierpnia, ale niektóre ptaki, nieobarczone już obowiązkami rodzicielskimi, odlatują przed 15 sierpnia. Ostatnie wędrujące grupy można obserwować jeszcze we wrześniu. Młode ptaki odlatują przed dorosłymi i znikają z lęgowisk stopniowo i bez gromadzenia się w większe grupy. Ptaki dorosłe przez pewien czas zbierają się na łąkach lub w dolinach rzek i przebywają wspólnie, żerując, odpoczywając i krążąc w powietrzu. Są to tzw. sejmiki bocianie, których szczególnie wiele obserwuje się w południowo-wschodniej części kraju. Ptaki z Polski lecą do Afryki wzdłuż łuku Karpat, przez cieśninę Bosfor, Turcję, Syrię, Izrael w dolinę Nilu i docierają do środkowej i południowej Afryki. Tak więc maksymalna długość trasy może przekroczyć km. Przelot przez Płw. Bałkański trwa od połowy sierpnia do końca pierwszej dekady września, a na zimowiska afrykańskie ptaki docierają już pod koniec września. Wędrówkę powrotną bociany rozpoczynają w ostatnich dniach lutego. Przelot nad pustynnymi obszarami Bliskiego Wschodu jest wyczerpujący i każdego roku ginie tam

3 znaczny odsetek ptaków, zwłaszcza młodych. Warunki wędrówki ulegają stałemu pogorszeniu. W związku z poszerzaniem się obszarów pustynnych zanika wiele tradycyjnych miejsc odpoczynku. Część ptaków zimuje w rejonie wielkich jezior afrykańskich, na południe od granicy Sahelu, w górnej części dorzecza Konga, a część kontynuuje wędrówkę na południe i dociera w dorzecza Zambezi i Limpopo, a nawet do Republiki Południowej Afryki. Ptaki młodociane pozostają w Afryce przez następny rok i na obszary lęgowisk przylatują ponownie w trzecim roku życia. Zimujące w Afryce bociany obserwowane są w bardzo różnych środowiskach, od bogatych wegetacyjnie rejonów południowej Afryki, aż po piaskowe wydmy w południowej części Sahary. Przeważająca część ptaków przebywa w bagiennych rejonach tropikalnej Afryki i na sawannach porosłych niską trawą. Zgrupowania ptaków tworzą się w zależności od obfitości zasobów pokarmowych. W niektórych rejonach obserwowano zgrupowania bocianów oceniane na ptaków/25 km2. Do najważniejszych zagrożeń gatunku w Polsce należą: kurczenie się areału żerowisk i spadek liczebności potencjalnych ofiar na skutek regulacji rzek, zagospodarowania dolin rzecznych innego niż w formie użytków zielonych, melioracji oraz intensyfikacji rolnictwa; kolizje z napowietrznymi liniami energetycznymi; dochodzi do nich najczęściej w sąsiedztwie gniazda lub w miejscach, gdzie ptaki odpoczywają na słupach lub na transformatorach; śmiertelność piskląt zaplatanych w przynoszone do gniazd sznurki z tworzywa sztucznego, używane w rolnictwie. Liczba takich przypadków stale wzrasta i dotyczy również innych gatunków ptaków; utrata miejsc gniazdowych w wyniku przebudowy dachów, likwidowania platform gniazdowych na słupach itp. Źródło: Bocian biały. Zbigniew Jakubiec W: Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 poradnik metodyczny. Ptaki. Gromadzki M. (red.). Ministerstwo Środowiska EN: The white stork is a large and well-known bird. Its plumage is a unified white with black flight feathers. Adult birds have red beaks and legs, while young birds that have just left their nests have dark grey or black beaks and grey legs. Both sexes are identical in appearance, but the

4 males are slightly bigger and heavier than females. The white stork inhabits almost all of Poland, with the exception of mountain ranges and larger, closely-knit forests, such as the Notecka Wilderness, the Białowieska Forest, the Tucholy Forest and the Lower Silesian Wilderness. However, occasionally storks build nests within these areas as well, even if only a single farm is located in the region, as long as larger fields are in the vicinity. Storks are active during the day. They are not territorial and only fight to protect their nests; these displays of aggression, however, sometimes lead to serious wounds or even death. In Poland, the stork has been choosing nesting areas within or in the vicinity of human settlements at least since the 16th century; only seldom are nests located far from places where people dwell. Storks usually nest solitarily, although in regions with readily available food they nest in groups and have been known to create so-called stork colonies. The white stork nests within residential areas or just outside of them, while their feeding grounds are located outside of residential areas. Feeding grounds can be divided into five basic categories: fields, grazing areas, flowing waters or still waters as well as crop fields. Fields and grazing areas are the storks main feeding grounds from early spring until migration. Water reservoirs are less significant sources of food while flowing waters are used as feeding grounds mainly in highlands. Fields during crop season are especially attractive, though short-term, sources of food. During the winter storks migrate to African savannas. They reproduce for the first time at the age of 4 or 5, although even 2-year-old birds have been known to reproduce. Storks build nests mainly on trees or buildings, although in recent years they have begun massively building nests on top of power lines. In 1995 most nests were situated on poles (37%), while 32% were situated on buildings and only 26% on trees. Nests are used for several years and are expanded each year: old nests can weigh over 1 ton. There are records of nests in Poland that have been used for over 100 years. Storks arrive at their nesting areas from mid-march to mid-may, while most birds arrive at their nests before the 10th of April. The date of arrival significantly impacts clutch sizes and breeding success. Storks copulate only in their nests, which rarely occurs in the case of other birds. Storks have one clutch per season. There are usually 3-4 eggs per clutch, rarely up to 6. Incubation lasts days, and first storks are hatched in the second half of May. Young storks are fed by both parents and leave the nest after days. Most young leave their nests from the 10th of July to the first half of September. After leaving the nest young storks still spend the night in it for a short period, and during this period are still fed by their parents. The stork is a poorly-specialized predator. It feeds solely on faunae, but on various species from leeches and worms to small mammals. Size of prey varies from insects 5mm long to long snakes, young rats and moles. The stork s diet varies depending on region, time of year and conditions, including the weather. During mating season storks feed mostly on invertebrates, small mammals, amphibians and sometimes fish, while during the winter the main component of their diet was once migratory locusts, though currently they feed on other insects. When feeding the storks mainly fly over their territory searching for food, but are known to feed on readily available nourishment during crop collecting season or savanna fires. When traveling storks employ passive flight and utilize upwelling air currents. When favorable flight conditions are not present birds land and at times spend the night in accidental locations. Most birds leave nesting grounds in the final 10 days of August, but some birds with no young to mind to leave before the 15th of August. Migrating birds can be observed as late as September. Young birds migrate before adults and leave nesting grounds gradually, without forming larger groups. Adult birds accumulate in fields or the valleys of rivers and spend their time in groups, feeding, resting and making rounds in the air. These groups are called stork councils (sejmik bociani): many can be

5 observed in the south-east of Poland. The birds migrate from Poland to Africa over the Karpaty Mountains arch, the Bosphorus Strait, Turkey, Syria, Israel and the Nile Valley, after which they reach Central and Southern Africa. Their migration route can exceed km. The flight over the Balkan Peninsula takes place from mid-august to the 10th of September, and birds arrive at their winter nesting grounds in Africa towards the end of September. The storks begin leaving their winter homes in the final days of February. The flight over the deserts of the Near East is exhausting and a substantial percentage of the birds die in the region, especially the young ones. Migration conditions continually deteriorate. As the desert regions are expanding, many traditional resting areas are no longer available. Some birds spend the winter with the vicinity of large African lakes, south of the Sahel border, in the upper regions of the Congo drainage basin, while some continue their journey south and arrive at the drainage basins of the Zambrezi and Limpopo Rivers, or even the Republic of South Africa. Young birds remain in Africa for one more year and return to nesting areas when they are three years old. While spending the winter in Africa, the storks are observed in various environments, from the rich feeding grounds of South Africa to the sand dunes of the southern regions of the Sahara Desert. Most birds reside in the swamp regions of tropical Africa and on savannas with low grass. Birds form groups: their size depends on the abundance of nourishment. Groups of birds/25 km2 were observed in some regions. Among the largest threats to the species in Poland are: Diminishing feeding grounds and decreased abundance of potential prey due to river engineering, using river valleys for purposes other than green crops, land improvement and the intensification of agriculture; Collisions with above-ground power lines; this takes place mainly in the vicinity of nests or in areas where birds rest on poles or power transformers; Mortality of hatchlings, entangled in sting made of artificial fibers used in agriculture and taken to the nest. The number of incidents is continually increasing and pertains also to other bird species; Loss of nests due to roof reconstruction work or removal of nesting platforms from power line poles, etc.