RECENZJA rozprawy doktorskiej mgr inż. arch. Katarzyny Kubsik. pod tytułem

Transkrypt

1 Prof. dr hab. inż. arch. Maria J.Żychowska Politechnika Krakowska, Wydział Architektury, A-7, ul.podchorążych 1, Kraków, Kraków, 10 sierpnia 2017 roku RECENZJA rozprawy doktorskiej mgr inż. arch. Katarzyny Kubsik pod tytułem Architektura o zmiennej geometrii wobec zmian cywilizcyjnych i technologicznych przełomu XX I XXI wieku opracowanej na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej pod opieką promotorską dr hab. inż. arch. Krystyny Kirchke, prof. PWr. I. Podstawy opracowania: 1. Zlecenie Pani Dziekan Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej prof. dr hab. inż. arch. Elżbiety Trockiej-Leszczyńskiej na opracowanie recenzji pracy doktorskiej z dnia 17 lipca 2017 roku; 2. Dokumentacja pracy doktorskiej. 3. Ustawa o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki z dnia 14 marca 2003 (Dz.U. nr 65, poz. 595 ze zm. Dz. U. z 2005 r. nr 164, poz.1365) wraz z późniejszymi zmianami z dn r. II. Recenzja. II.1. Ogólna charakterystyka pracy Przedstawiona do recenzji praca doktorska mgr inż. arch. Katarzyny Kubsik jest opracowaniem jednotomowym podzielonym na osiem rozdziałów i 3 aneksy. Liczy 249 stron wraz z 196 ilustracjami umieszczonymi w tekście i w aneksach, przypisami o łącznej liczbie 129, streszczeniem w języku polskim i angielskim, bibliografią, spisem i źródłami ilustracji oraz z trzema aneksami. 1

2 II.2. Temat, cel, przedmiot rozprawy W przedmiotowej pracy Doktorantka podjęła temat zjawiska architektury kinetycznej, która w połączeniu z projektowaniem parametrycznym i możliwościami technik komputerowych, tworzy nowe kierunki kształtowania przestrzeni. Ten dynamicznie rozwijający się nurt współczesnej myśli architektonicznej jest niezwykle ciekawy, fascynujący swym rozmachem i dynamiką. Podjęty w dysertacji motyw ruchu w architekturze opisywany i analizowany został na przykładach obiektów architektonicznych o zmiennej geometrii przynależnych do takich współczesnych zjawisk, jak architektura mobilna, kinetyczna czy responsywna. Autorka postawiła sobie za cel zebranie i usystematyzowanie rozproszonej i niekompletnej wiedzy oraz próby stworzenia syntezy architektury kinetycznej na przestrzeni ostatnich 80 lat na całym świecie. Z całą pewnością jest to zadanie bardzo ambitne, ale równocześnie trudne. II.3. Metoda badań Metodologia rozprawy jest czytelna a dobrane metody i techniki odpowiadają zamierzeniu badawczemu. Doktorantka określiła cel, temat, przedmiot i zakres badań a także sformułowała trzy tezy pracy. W ramach badań stanowiących podstawę opracowania Pani mgr inż. arch. Katarzyna Kubsik włączyła wywiady z sześcioma pracowniami architektonicznymi spośród dwudziestu dwóch wytypowanych. Zaproponowana metodologia jest poprawna chociaż niejasne jest miejsce przedstawienia autorskiej typologii - zamiast po przeprowadzeniu wywodu - pojawia się w rozdziale III. II.4. Struktura Zgodnie ze spisem treści całość dysertacji zawiera się w ośmiu rozdziałach oraz trzech aneksach. Autorka przedstawiła układ rozprawy w punkcie (s.18-21) objaśniając treść poszczególnych rozdziałów. Kolejność i treść poszczególnych części nie do końca jest zgodna z logiką wywodu, który powinien najpierw być w całości przedstawiony, podsumowany i zakończony autorskimi wnioskami - o czym poniżej. W rozdziale I Wprowadzeniu zawarty został: wstęp, opis przedmiotu, celu i zakresu pracy, uzasadnienie podjęcia tematu, określenie celu i tezy pracy, metod badawczych i układu pracy, zakresu terytorialnego i czasowego badań oraz omówienia dotychczasowego stanu badań i źródeł. We wstępie po raz pierwszy zaprezentowała przykłady architektury o zmiennej geometrii. Drugi rozdział (ss.30-42) dotyczy Idei architektury o zmiennej geometrii. W tym miejscu Doktoranta po raz drugi zaprezentowała przykłady architektury o zmiennej geometrii. W dalszej części znalazła się prezentacja sztuki i architektury z kręgu opisywanych zjawisk stylistycznych, zakończona podsumowaniem w formie prezentacji czterech autorskich propozycji systematyki: J.Wypycha, P.Eisenmana, M.Schumachera i P.Bucka. Trzeci rozdział (ss.44-53) zatytułowany Analiza obiektów w oparciu o autorską 2

3 klasyfikację jest trzecią prezentacją przedmiotowej architektury, tym razem w sześciu grupach - ze względu na rodzaj ruchu - własnego pomysłu na uporządkowanie obiektów o zmiennej bryle. Czwarty rozdział (ss.54-66) zatytułowany Wpływ technologii na rozwój form architektury o zmiennej geometrii na przełomie XX i XXI wieku przedstawia, jak się wydaje, przypadkowo dobrane wątki odnoszące się do zagadnień technologicznych. Umiejscowienie tego rozdziału w tym miejscu nie wydaje się właściwe. Najpierw powinna być przedstawiona kompleksowa charakterystyka rozważanej architektury i wszystkich jej aspektów. Rozdział piąty (ss.68-99) pod tytułem Architektura o zmiennej geometrii na przełomie XX i XXI wieku zaczyna się od czwartego już omówienia przykładów tej architektury w układzie chronologicznym. Rozdział szósty (ss ) stanowi Podsumowanie i wnioski. W tym rozdziale umieszczono streszczenia w języku polskim i angielskim, a powinny być poza nim, bo nie należą do podsumowana ani wniosków. Część oznaczona numerem siódmym (ss ) Bibliografia oraz część oznaczona numerem ósmym (ss ) Spis i źródła ilustracji, nie stanowią rozdziałów pracy i ich numeracja, taka sama jak w poprzedniej części, zaburza klarowność układu opracowania. Praca kończy się trzema aneksami. Pierwszy zawiera Katalog obiektów o zmiennej geometrii - czyli piątą prezentację. W drugim aneksie zamieszczono Treść oryginalnych wywiadów z projektantami i użytkownikami. Ostatni, trzeci, zawiera Kartę wywiadu. W podsumowaniu można uznać strukturę pracy za odpowiadającą zamierzeniu naukowemu, ale nie bez zastrzeżeń i uwag zgłoszonych powyżej. II.5. Ocena treści pracy Uwagi do rozdziału I: Doktorantka zastosowała oba określenia kierunek oraz nurt (s.16) w odniesieniu do architektury kinetycznej. Nie są to terminy jednoznaczne i wydaje się, że w odniesieniu do tej architektury termin kierunek nie jest zasadny. W podrozdziale Omówienia dotyczącego stanu badań i źródeł trzeba zauważyć, że w porównaniu z Bibliografią (112 pozycji, str. www. 22 pozycje) Doktorantka w niewielkim zakresie przedstawiła istniejącą literaturę. W tym podrozdziale Doktorantka zaznaczyła, że na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej podejmowane są podobne tematy. Pierwsza to dysertacja J.Wypycha pt. Architektura mobilna jako system znaków i symboli (1983 r.), druga to opracowanie P. Bucka, Pojęcie zmienności w architekturze, a ostatnio obroniony doktorat A.M. Berbesz pt. Motyw ruchu w architekturze. Struktury mobilne stacjonujące tymczasowo jako alternatywna próba kształtowania obiektów architektonicznych na podstawie wybranych przykładów z przełomu XX/XXI w. (promotor: dr hab. inż. arch. Barbara Gronostajska, prof. PWr.). Tej ostatniej pracy Doktorantka nie ujęła, zapewne z powodu obrony w marcu br. Odwoływanie się do prac naukowców renomowanych uniwersytetów i określanie ich jako najcenniejsze (s.15) jest stwierdzeniem ryzykownym i nieprawdziwym. Wśród wspomnianych uczelni są doskonałe, czasem dobre, a mobilność w architekturze w 3

4 żadnej z nich nie stanowi zdeklarowanego głównego kierunku badań. Fakt zatrudnienia w danej uczelni nie stanowi o dobrej jakości opracowania, czego dowodem jest Bibliografia przytoczona przez Doktorantkę. W odniesieniu do przyjętych tez, recenzent ma pewne wątpliwości. Pierwsza z nich (Teza nr 1) odnosi się do architektury i to jest słuszne. Natomiast budownictwo stanowi zupełnie inną dyscyplinę naukową i opracowanie w tym zakresie wymaga innej specjalności. W odniesieniu do ostatniej tezy (Teza nr 3) recenzent wyraża zastrzeżenie w stosunku do sformułowania, iż wskazana architektura może stać się w przyszłości jeszcze bardziej wyrazistym nurtem (s.17). Wydaje się, że już obecnie jest to zjawisko bardzo wyraziste i zajmuje właściwą pozycję w szerokim spectrum współczesnych tendencji stylistycznych. Uwagi do rozdziału II: W tym miejscu Doktoranta pojęła nieudaną próbę sformułowania definicji, poruszając się raczej w zakresie poszukiwania terminologii. Tu bardzo trafnie zauważyła, że do przedmiotowej architektury terminy są niejednoznaczne i opisują wiele różnorodnych zjawisk (s.30). Natomiast na stronie następnej (s.31) napisała, że w celu urozmaicenia formy językowej, dla budynków o zmiennej geometrii przyjęto określenia: architektura kinetyczna, architektura przekształcalna oraz architektura mobilna. Uwagi do rozdziału III: Trzecia autorska prezentacja w sześciu grupach wg własnego pomysłu na uporządkowanie obiektów o zmiennej bryle jest rozdziałem bardzo syntetycznym, pozbawionym jakiejkolwiek analizy czy autorskiej refleksji. W tej części brak jest podpisów pod ilustracjami, które w tym miejscu wydają się być koniecznymi. Ta część zakończona została tabelarycznym zestawieniem powiązań pomiędzy metodą transformacji, a celem jakiemu takie działanie służy (s.51). Występuje tu brak powiązania treści owej tabeli z poprzednią częścią rozdziału, a zwłaszcza z poszczególnymi obiektami ujętymi poprzedzającą systematyką. Bowiem nie wydaje się zasadnym automatyczne porządkowanie całej grupy budowli wybranym parametrom, jak na przykład Zapewnienie bezpieczeństwa, zwłaszcza przy braku wcześniej przeprowadzonej analizy. Dyskusyjne jest również pojawienie się aspektów Ochrony środowiska naturalnego w aspekcie pozyskiwania energii solarnej, pozyskiwania energii słonecznej, zmniejszenia strat energii, ograniczenia powierzchni zabudowy bez wcześniejszego podejmowania tego tematu w przedłożonym opracowaniu (pojawia się w rozdz.iv). Nasuwa się pytanie, dlaczego pojawia się 7 grupa Fasady multimedialne, która nie była ujęta we wcześniej zaproponowanej systematyce. W pierwszej grupie dotyczącej obrotu recenzent odczuwa brak takich klasycznych obiektów jak: Turning Torso S.Calatravy, Dancing House czy Gehry-Tower w Hanowerze F. Gehry. Pozostaje więc pytanie z jakiego powodu Doktorantka nie wzięła ich pod uwagę. Uwagi do rozdziału IV: Ta prezentacja wątków odnoszących się do zagadnień technologicznych wydaje się nie uporządkowana i nieusystematyzowana. Brak tu właściwego, naukowego rozwinięcia tematu zilustrowanego przykładami i popartego właściwymi odniesieniami do literatury. 4

5 Uwagi do rozdziału IV: Jest to czwarte omówienie przykładów tej architektury w układzie chronologicznym. W tym miejscu należy dodać, że w pierwszym aneksie zawarty jest Katalog obiektów o zmiennej geometrii, czyli piąte miejsce prezentacji, w zasadzie tej samej architektury i tych samych przykładów. Dlatego nasuwa się uwaga w odniesieniu do konstrukcji pracy, w której Autorka najpierw powinna przedstawić przedmiotową architekturę we wszystkich jej aspektach, w tym także technologicznym, a następnie dokonać analizy i dopiero na jej podstawie wysuwać wnioski i podsumowania. W środku rozdziału (ss.76-87) Doktorantka wspomniała wywiady z sześcioma wytypowanymi pracowniami architektonicznymi, które spełniały wymagania autorki (s.76), by na ich podstawie Autorka mogła dokonać analizy i weryfikacji tez pracy (s.76). Przykłady te dotyczyły obiektów z zastosowanym systemem obrotowym w celu obniżenia zużycia energetycznego oraz z ruchomymi systemami przekształcających się fasad. W dalszym ciągu, kontynuując wątek prezentacyjny, przytoczyła wybrane przykłady, wspominając że przebadanie kilku charakterystycznych realizacji pozwoliło na zrozumienie genezy powstania tego typu architektury (s.99). Przywołując przyjęte kryteria (s.18), a mianowicie realizację obiektów z ruchomymi elementami w celu ochrony środowiska, włączyła wywiady z sześcioma pracowniami architektonicznymi spośród dwudziestu dwóch wytypowanych. W związku z tym, że odpowiedziało niewiele więcej niż ¼ respondentów, w stosunku do przytoczonych przykładów mają raczej charakter marginalny i można mieć wątpliwości co do ich roli przy weryfikacji tez pracy. Uwagi do rozdziału VI: Przy określeniu celu pracy, Autorka zasugerowała podjęcie tematu dotyczącego formy architektury i wskazała, że przedmiotem badań są też zagadnienia oddziaływania architektury na środowisko życia człowieka. W dalszym ciągu opracowania zajęła się przede wszystkim geometrią budynków oraz efektami architektonicznymi i tylko w rozdziale IV pojawiły się wątki odnoszące się do zagadnień technologicznych. Wydaje się, że ta problematyka, istotna i potrzebna, nie została w wystarczającym zakresie opracowana. W odniesieniu do uzasadnienia Tezy 2 (s ), nasuwa się refleksja, że dowód na jej prawdziwość powinien bardziej wynikać z udowodnionych w pracy zamierzeń Autorki niż z potwierdzenia wynikającego z triady Witruwiusza. W podsumowaniu oceny treści pracy recenzent może stwierdzić, że zgromadzony materiał badawczy jest bogaty, ciekawy i stosowny do podjętego tematu. Oryginalna inicjatywa wykonania wywiadów, choć do końca nie przyniosła oczekiwanych rezultatów ze względu na małą ilość odpowiedzi, to jednak wniosła do przedmiotowej dysertacji element nowości oraz pokazała zaangażowanie Doktorantki w proces przygotowania doktoratu. Sposób jego opracowania wzbudził wątpliwości, jak zostało to powyżej wzmiankowane. II.6. Ocena warsztatu naukowego, języka i redakcji Doktorantka poprawnie stosuje różne techniki badawcze, jak zestawienia porządkujące lub porównawcze, schematy i modele graficzne. Sposób posługiwania się przypisami i 5

6 komentarzami generalnie jest poprawny, chociaż inne są opisy cytowanych publikacji niż w Bibliografii, s.32-przyp.32 oraz s.39 przyp.37 oraz s.103-przyp.128 s.113 poz.103 (dwa razy jest zaznaczone, że to praca doktorska, raz nie podano autora) dodatkowo brak oznaczania, że już wcześniej praca była przywoływana. Takie powtarzanie pełnych opisów bibliograficznych bez uwzględnienia terminów opus citatum, ibdem, passim: s.25 przyp.27 oraz s.40 przyp. 58; s.26-przyp.32 oraz s.39-przyp.57 oraz s.39-przyp.57; s.39-przyp.56 oraz s.42-przyp.60 oraz s.55-przyp.65; s.26-przyp.34 oraz s. 49-przyp.121, jest błędne. Posługiwanie się cytatami jest niechlujne: s.31 - cytat P.Schumachera za J.Cudzikiem, a w bibliografii w poz.91 oraz 94 są opracowania P.Schumachera (dlaczego ten cytat?); Doktorantka posługuje się przyjętymi w literaturze przedmiotu terminami i choć prowadzi wywód w kolejności dyskusyjnej dla recenzenta, wnioskuje poprawnie. Praca jest napisana dobrym, potoczystym językiem, ale wiele sformułowań jest pochopnych, lapsusów, po przeczytaniu których nie można zwątpić o wiedzy Doktorantki. Tak jest przykładowo - ze sformułowaniem architektura o zmiennej geometrii stanowi nurt znajdujący się w opozycji do odwiecznych kanonów architektury, której istotą zawsze była trwałość i niezmienność (s.100) oraz praca projektantów realizujących przekształcalne obiekty była utrudniona ze względu na ograniczony dostęp do nowoczesnych materiałów, a także na archaiczną automatykę (s.54), ważnym elementem postępu technologicznego był Internet (s.59). Taki sposób formułowania myśli i język nie odpowiada charakterowi pracy naukowej. W odniesieniu do redakcji pracy można mieć zastrzeżenia do braku uwagi przy ostatniej korekcie. Przykładowo pomylone są odniesienia (s.41) okrążanie nr 3 a nie drugi ; jest w rozdziale II a powinno być w rozdziale III (s.42); Reasumując redakcja pracy jest zasadniczo prawidłowa. Drobne błędy rzeczowe, językowe, logiczne, metodyczne nie wpływają na odbiór dzieła. Ilustracje są czytelne i pozostają w odpowiedniej relacji do treści pracy. II.7. Ocena wyników Dysertacja doktorska Pani mgr inż. arch. Katarzyny Kubsik dotyczy istotnej i aktualnej tematyki mieszczącej się w zakresie dyscypliny naukowej architektura i urbanistyka, a uzyskane wyniki stanowią oryginalny wkład do tej dyscypliny. Mimo zawartych w recenzji uwag, wydaje się, że Doktorantka posiada ogólną wiedzę związaną z historią architektury współczesnej. Podjęty przez Nią temat jest niezwykle ciekawy, wartościowy i wnoszący informacje do najnowszej architektury. Przedmiotowa praca jest próbą uporządkowania wiedzy o architekturze o zmiennej geometrii oraz zbudowania jej systematyki, a także rozpoznania możliwości przeciwdziałania w architekturze zagrożeniom wynikających ze zmian cywilizacyjnych i technologicznych przełomu XX I XXI wieku. W opracowaniu widoczne jest zaangażowanie Autorki w przygotowanie dysertacji i włożony wysiłek w zgromadzenie właściwych materiałów badawczych. I chociaż warsztatowo jest niedopracowane, to walory poznawcze są znaczne. W podsumowaniu można stwierdzić, że treść i struktura dysertacji, użyte do badań metody, osiągnięte wyniki wskazują, że Doktorantka osiągnęła odpowiedni poziom 6

7 wiedzy i warsztatu badawczego w zakresie architektury i urbanistyki. II.8. Wniosek końcowy Po dokonaniu krytycznej oceny stwierdzam, że rozprawa doktorska Pani mgr inż. arch. Katarzyny Kubsik pod tytułem Architektura o zmiennej geometrii wobec zmian cywilizacyjnych i technologicznych przełomu XX I XXI wieku opracowana na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej pod opieką promotorską Pani dr hab. inż. arch. Krystyny Kirchke, profesora Politechniki Wrocławskiej odpowiada wymaganiom stawianym pracom doktorskim w myśl Ustawy stopniach i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki z dnia (z późn. zmianami). Wnoszę więc do Rady Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej o przyjęcie pracy Pani mgr inż. arch. Katarzyny Kubsik i dopuszczenie jej do publicznej obrony. Kraków, 10 sierpnia 2017 roku 7