RECENZJA ROZPRAWY DOKTORSKIEJ mgr inż. arch. Marcina Iwanka

Transkrypt

1 prof. dr hab. inż. arch. Krzysztof Gasidło Wydział Architektury Politechniki Śląskiej ul. Akademicka Gliwice RECENZJA ROZPRAWY DOKTORSKIEJ mgr inż. arch. Marcina Iwanka pt. Zabudowa dworcowa linii kolejowych Polski Południowo-wschodniej (Lubelszczyzny). wykonanej pod kierunkiem Prof. hab. inż. arch. Elżbiety Przesmyckiej Podstawa opracowania recenzji: - zlecenie Dziekan Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej z dnia otrzymane wraz z egzemplarzem rozprawy w dniu Ustawa stopniach i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki z dnia (z późn. zmianami). 1. Ogólna charakterystyka pracy Opiniowana rozprawa przedstawiona jest w jednym tomie na 267 stronach, z których 255 zajmuje tekst zasadniczy a na pozostałych zamieszczono streszczenia w języku polskim i angielskim oraz bibliografię. Zawiera ona spis 62 pozycji książkowych, 39 artykułów, wykaz 26 numerów czasopism (8 tytułów), z których zaczerpnięto informacje oraz 26 dokumentów archiwalnych. Tekst zilustrowany jest 179 ilustracjami w tym fotografiami, szkicami sytuacyjnymi, rysunkami technicznymi, reprodukcjami. Na stronach zamieszczono jedną tablicę. Temat, przedmiot, cel, rozprawy. W ciągu ponad stu pięćdziesięciu lat rozwoju transport drogami żelaznymi wytworzył złożony system techniczny, który wpłynął znacząco na gospodarkę i społeczeństwo. Jednym z elementów tego systemu są obiekty stacji i przystanków kolejowych służące obsłudze podróżnych, spedycji i transportowi towarów, zarządzaniu ruchem oraz utrzymaniu infrastruktury. Na przełomie XX i XXI wieków rola kolei żelaznych znacznie się zmniejszyła. Pojawiły się opuszczone torowiska, obiekty obsługi taboru, jak również przystanki i dworce 1

2 kolejowe. Jedne ulegają degradacji i powoli znikają z krajobrazu inne przekształcają się przejmując różne funkcje w miejsce utraconych zadań komunikacyjno-transportowych. Identyfikacja i opis tego zjawiska jest ważnym i aktualnym wyzwaniem dla badaczy historii kultury materialnej. Przedstawiona do recenzji rozprawa odnosi się właśnie do tej części infrastruktury kolejowej województwa lubelskiego, którą możemy kwalifikować jako obiekty architektury i mieści się w nurcie prac opisowych (historycznych) dyscypliny architektura i urbanistyka. Cele rozprawy przedstawione przez Autora są następujące: - zwrócenie uwagi na ich (dworców) walory estetyczno-kulturowe. - przedstawienie dworców w obecnym stanie i próba odtworzenia stanu pierwotnego. - usystematyzowanie, uprządkowanie i sklasyfikowanie zabudowy kolejowej - wskazanie przyczyn obecnego, niekorzystnego stanu wartości kulturowych, architektonicznych i techniczno-budowlanych i próba wskazania rozwiązania tej sytuacji (s ). Autor chce zatem zidentyfikować, opisać, sklasyfikować i zwaloryzować dworce kolejowe położone w województwie lubelskim. Tak przedstawiony temat, przedmiot i cele rozprawy pozwalają przypuszczać, że zamiarem Autora jest napisanie monografii dworców kolejowych Lubelszczyzny. 2.Metoda badań. Metodologia rozprawy przewidziana przez Doktoranta odpowiada w zasadzie zamierzeniu naukowemu. Monograficzny charakter rozprawy wymaga nakreślenia tła historycznego i merytorycznego, wyczerpującego opisania wszystkich (!) obiektów, zbudowania systemu kryteriów klasyfikacji (typologii) oraz systemu kryteriów oceny (waloryzacji) a następnie sklasyfikowanie obiektów i dokonanie oceny ich wartości. Autor zapowiada (s.13) przeprowadzenie studiów historycznych, wykonanie kwerendy archiwalnej, inwentaryzacji rysunkowej i fotograficznej, studiów porównawczych wg kryteriów estetycznych, funkcjonalnych i konstrukcyjnych. Zastosowanie tych wszystkich technik można dostrzec w pracy jednak żadna z nich nie jest stosowana konsekwentnie, wyniki cząstkowych badań nie są systematyzowane, w ich przedstawienie wkradł się chaos utrudniający zrozumienie i ocenę rezultatów badań. 3.Struktura 2

3 Zgodnie ze spisem treści całość dysertacji zawiera się w 8 rozdziałach. Kolejność poszczególnych części jest zgodna z logiką wywodu ale ich treść nie w pełni odpowiada założonym celom pracy. 4.Ocena treści pracy W rozdziale 1. przedstawiono temat dysertacji, jej przedmiot i cele, omówiono zakres i metodykę pracy, oraz przedstawiono stan badań. Autor stwierdza, ze literatura przedmiotu jest bogata (s.12) i wymienia kilka opracowań monograficznych dotyczących przedmiotu badań (Lewandowski, Chwedyk, Taychert) stwierdzając jednocześnie, że istnieją luki w wiedzy dotyczące samych dworców kolejowych a także ich autorów. W omówieniu stanu badań przytacza także przykłady podobnych prac (w tym rozpraw doktorskich), których tematyka dotyczy architektury dworcowej wybranych kolei regionalnych (Rymar, Balasiński, Konopka, Balińscy). W rozdziale 2. przedstawiono tło historyczne rozwoju linii kolejowych Lubelszczyzny oraz sam rozwój tych linii. Opisano tu dokładniej tylko budowę Drogi Żelaznej Nadwiślańskiej oraz dróg żelaznych wąskotorowych. Nie opisano powstania innych dróg żelaznych nawet tak ważnej jak Warszawa Terespol, co należy uznać za uchybienie w pracy monograficznej dotyczącej całej Lubelszczyzny. Rozdział 3. to szkic rozwoju formy europejskiego dworca kolejowego. Jest on niezbędny w pracy ale zbyt obszerny (44 strony). Stanowi kompilację informacji zaczerpniętych ze znanych publikacji (np. przytacza się około 30 ilustracji z opracowania J.Wesołowskiego Od wozowni do katedry. Hala peronowa w architekturze dworców (2014). Cytując te ilustracje doktorant powinien odwołać się do ich oryginalnego źródła, bo przecież J.Wesołowski nie był ich autorem. Doktorant zamieszcza w tej części pracy informacje powszechnie znane np. opisy typów dworców, albo nieistotne dla treści dysertacji lub o charakterze poradnikowym np. dotyczące wymaganej szerokości schodów (s.102). W rozdziale 4. Zatytułowanym Układy przestrzenne stacji kolejowych Autor omawia położenie stacji względem obsługiwanej miejscowości oraz zróżnicowanie wielkości stacji kolejowych. Tytułowymi układami przestrzennym zajmuje się marginalnie. Znów, podobnie jak w rozdziale 3 przytacza tu wiele znanych i niewiele wnoszących do rozprawy informacji np. jak należy projektować rampy magazynów (s.99). Część z tych informacji jest nieaktualna gdyż oparta na nieobowiązujących już aktach prawnych (np. normatyw z 1967 roku, s.96). Rozdział 5. z kolei zawiera informacje o typach dworców kolejowych. Ten fragment pracy, chociaż podobnie jak dwa poprzednie jest niezbędny ale zbyt obszerny, stanowi kompilację informacji znanych z literatury. 3

4 Rozdział 6. zawiera opisy 14 dworców kolejowych. Nie jest to kompletna lista. Zamieszczona w tym rozdziale Tablica 1. obejmuje dane 24 stacji kolejowych. Jednak na mapie zamieszczonej na stronie 18 wyszczególniono ponad 80 stacji i przystanków kolejowych na Lubelszczyźnie. Jest to merytoryczny rozdział o charakterze monograficznym i wydaje się, że powinny tu być opisane wszystkie dworce i przystanki. Brak przyjętego porządku opisów sprawia, że są one bardzo zróżnicowane pod względem struktury i treści. Trudno zatem je porównywać, dokonać syntezy, wskazywać na braki konieczne do uzupełnienia czy dalszych badań. Próbą takiego porządkowania jest tablica 1 (s ), która jednak ma charakter katalogowy a nie analityczny ponieważ ilość informacji o poszczególnych dworcach jest niewielka. Niemniej rozdział ten zawiera wartościowy materiał faktograficzny a także ilustracyjny, w znacznej części przygotowany przez autora (fotografie, rysunki). W rozdziale 7. opisane są obiekty kolejowe towarzyszące dworcom kolejowym, takie jak budynki mieszkalne, techniczne itd. Jest to bardzo ciekawy fragment rozprawy ponieważ dotyczy budynków i budowli, które rzadziej są przedmiotem zainteresowania może z wyjątkiem wież wodnych specjalistów i publiczności. Autor zamieszcza tu sporo nowych informacji oraz materiał ilustracyjny swojego autorstwa. Jednak i ta część pracy zawiera wiele niepotrzebnych informacji zapożyczonych z przepisów technicznych (np. na s. 227) oraz dotyczących obiektów nie położonych na terenie Lubelszczyzny (Nysa, Kędzierzyn-Koźle, Żywiec, s. 204, 206). Rozdział 8. zawiera ocenę stanu technicznego dworców kolejowych (Lubelszczyzny) a także podsumowanie całej dysertacji, streszczenia i bibliografię. Autor informuje o stanie technicznym wyrywkowo i tylko wybranych dworców. W rozdziale zamieszczone są także fotografie i rysunki nie odnoszące się do stanu technicznego dworców, które powinny się znaleźć w rozdziałach 6 lub 7 przy opisach poszczególnych obiektów. W podsumowaniu Doktorant przypomina najistotniejsze, jego zdaniem okoliczności i uwarunkowania powstania i rozwoju infrastruktury kolejowej na Lubelszczyźnie, omawia cechy stylowe obiektów kolejowych pochodzących z poszczególnych okresów, ocenia ich stan zachowania oraz sposób użytkowania. 5.Ocena warsztatu naukowego, języka i redakcji. Doktorant posługuje się przyjętymi w literaturze przedmiotu terminami, prowadzi wywód w logicznej kolejności, wnioskuje poprawnie. Stosuje różne techniki badawcze, jak studia historyczne na podstawie literatury, studia in situ, inwentaryzacja, kwerenda archiwalna itd. oraz syntezę ich wyników w postaci omówień, zestawień porządkujących, schematów. 4

5 Ilustracje w większości są czytelne i pozostają w odpowiedniej relacji do werbalnej treści pracy. Jednak jak wspomniano wyżej przedstawiony materiał jest niepełny, brakuje niezbędnego porządku i systematyczności w jego prezentacji. Tekst dysertacji, chociaż płynny i logiczny pełen jest niezręczności językowych, powtórzeń, nieistotnych szczegółów. Sposób posługiwania się cytatami, odwołaniami, omówieniami i komentarzami jest poprawny. Nie jest jasne dlaczego w bibliografii nie zamieszczono licznych pozycji, które omawiane, przywoływane lub cytowane są w tekście m.in. Brees, Chabat, Flattich, Meeks, Balasiński, Konopka, Jerczyński, Wątorek, Szajer, Lewandowski, Górak, Żywicki, Korzeniowski, Gąsiorowska-Grabowska, Łopuszyński, Landau, Tomaszewski, Wesołowski. 6.Ocena wyników Dysertacja doktorska mgr inż. arch. Marcina Iwanka dotyczy istotnej i aktualnej tematyki mieszczącej się w zakresie dyscypliny naukowej architektura i urbanistyka. Uzyskane wyniki stanowią oryginalny wkład do dyscypliny architektura i urbanistyka a spośród nich za istotne recenzent uważa: - informacje faktograficzne oraz ikonograficzne zebrane przez autora, - wskazanie istotnych zagadnień dotyczących zachowania obiektów kolejowych na Lubelszczyźnie, takich jak ich wartość kulturowa, stan techniczny, możliwości dalszego użytkowania bądź adaptacji na inne cele. Treść i struktura dysertacji, użyte do badań metody, osiągnięte wyniki wskazują, że Doktorant osiągnął zadowalający poziom wiedzy i warsztatu badawczego w zakresie architektury i urbanistyki. 7.Wniosek końcowy Po dokonaniu krytycznej oceny stwierdzam, że rozprawa doktorska mgr inż. arch. Marcina Iwanka pt. Zabudowa dworcowa linii kolejowych Polski Południowo-wschodniej (Lubelszczyzny) wykonana pod kierunkiem Prof. hab. inż. arch. Elżbiety Przesmyckiej odpowiada wymaganiom stawianym pracom doktorskim w myśl Ustawy o stopniach i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki z dnia (z późn. zmianami). Wnoszę więc do Rady Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej o przyjęcie pracy i dopuszczenie jej do publicznej obrony. prof. dr hab. inż. arch. Krzysztof Gasidło Gliwice,