Część VIII Repetytorium (z pytaniami problemowymi i testowymi)

Transkrypt

1 Część VIII Repetytorium (z pytaniami problemowymi i testowymi) I. Kierunek i rodzaj studiów : II rok II stopień Administracja niestacjonarne II. Nazwa przedmiotu : System ubezpieczeń społecznych w Polsce III. Forma zajęć dydaktycznych : wykład V. Imię i nazwisko prowadzącego : prof. nadzw. dr Andrzej Kisielewicz 1. Geneza i rys historyczny ubezpieczeń społecznych. Problem środków utrzymania na wypadek niemożności ich wypracowania we własnym zakresie, z powodu trwałej lub przejściowej utraty zdolności do zarobkowania, towarzyszył człowiekowi od zawsze. Najprostszym jego rozwiązaniem jest własna przezorność i zaradność. Od wieków jednak w życiu społecznym kierowano się ideą solidaryzmu grupowanego, czy samopomocy społecznej. Człowiek jako istota społeczna, żyjąca we wspólnocie mógł liczyć na pomoc tej wspólnoty. Podstawową i najbliższą tworzą członkowie rodziny. Toteż zwłaszcza wówczas, gdy w ramach rodziny prowadzono wspólną działalność gospodarczą pracowano na roli lub w warsztacie rzemieślniczym rodzina stanowiła naturalne oparcie dla tych jej członków, którzy utracili zdolność do pracy. Obowiązek niesienia pomocy ludziom żyjącym w niedostatku brały na siebie również wspólnoty sąsiedzkie, kościelne i gminne, gildie kupieckie i cechy rzemieślnicze. Z czasem, specjalnie w tym celu, zaczęto powoływać stowarzyszenia wzajemnej pomocy, tworzące fundusze ze składek członkowskich, z których udzielono świadczeń finansowych osobom niezdolnym do pracy z powodu choroby, inwalidztwa, podeszłego wieku. Początki zabezpieczenia społecznego w znaczeniu współczesnym należy łączyć z angażowaniem się państwa w rozwiązywanie tych problemów. W Anglii w 1601 r. wydano ustawę o ubogich. Społeczności lokalne (gminy) zostały nią zobowiązane do zapewnienia pracy osobom zdolnym do pracy oraz do udzielenia pomocy i opieki chorym, niedołężnym i starym. Jednakże instytucja ubezpieczeń społecznych pojawiła się w Europie dopiero po rewolucji przemysłowej. Oderwanie osób migrujących za pracą od ich najbliższego, tradycyjnego środowiska rodzinnego i społecznego i co za tym idzie zanik funkcji pomocowych tych środowisk oraz nadmierna eksploatacja siły roboczej, prowadząca do jej wyniszczenia zrodziła społeczny problem zapobiegania i usuwania skutków tych procesów.

2 Zadanie tego musiało się podjąć państwo, pod presją narastających ideologii i ruchów robotniczych. Pierwsze ubezpieczenia społeczne, jako instytucja prawna powstały w Niemczech Bismarcka i objęły pracowników najemnych. System ten tworzyły trzy ustawy: 1) z 1883 r. o ubezpieczeniu na wypadek choroby, 2) z 1884 r. o ubezpieczeniu od wypadków w zatrudnieniu i 3) z 1889 r. o ubezpieczeniu rentowym na starość i na wypadek inwalidztwa. Niemiecki model ubezpieczeń społecznych zakładał przymusowe uczestnictwo i finansowanie zarówno przez pracowników, jak i pracodawców. Na przełomie XIX i XX wieku rozwiązania niemieckie znalazły naśladownictwo w wielu krajach Europy. Jednocześnie rozwijał się system angielsko-skandynawski, wywodzący się z idei pomocy społecznej, której wyrazem była wspomniana angielska ustawa o ubogich z 1601 r. Opierał się na formule tzw. zaopatrzeniowej założeniu, że, źródłem świadczeń pomocy nie jest praca, lecz prawa obywatelskie. Pomoc jest więc finansowana ze środków publicznych (budżetu państwa lub gminy), a nie ze składek. Prawo do świadczeń ma jednak charakter roszczeniowy, może być zatem dochodzone na drodze sądowej. Myśl, że państwo powinno troszczyć się o zaspokojenie potrzeb wszystkich swych obywateli, którzy z powodów losowych nie są w stanie zapewnić sobie sami środków utrzymania, upowszechniła się po II wojnie światowej. Znalazła wyraz m.in. w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, (uchwalonej przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1948 r.), w art. 22 mówiącym, że każdy człowiek jako członek społeczeństwa ma prawo do zabezpieczenia społecznego. Powtórzono ją później w Międzynarodowym Pakcie Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych (1966 r.), postanawiając, że państwa strony tego aktu uznają prawo każdego do zabezpieczenia społecznego, włączając w to ubezpieczenie społeczne. O prawie do zabezpieczenia społecznego stanowi również Europejska Karta Społeczna akt Rady Europy sporządzony w Turynie 18 października 1961r. (Część I pkt 12 i art. 12). W Europie Zachodniej ten nurt rozwoju zabezpieczenia społecznego został wpisany w doktrynę państwa opiekuńczego (inne określenie: państwo dobrobytu ), która zakładała rozszerzenie obowiązków państwa w sferze socjalnej. Działalność socjalna państwa miała rekompensować pewnym grupom społecznym i jednostkom straty wynikające z gospodarki kapitalistycznej i podnosić je na wyższy poziom socjalny. Konstrukcja ubezpieczeniowej została oparta na następujących zasadach : przymusie uczestnictwa w ubezpieczeniach wszystkich członków wspólnoty ryzyka, jaką stanowili pracownicy najemni,

3 uczestnictwie w finansowaniu ubezpieczeń pracodawców, poprzez przyjęcie, że zatrudnianie pracowników stanowi także część ich ryzyka, co wzmacniało finansowo ubezpieczenia, ponieważ sami pracownicy nie byliby w stanie udźwignąć ciężaru ich finansowania, powierzeniu zarządzania ubezpieczeniami instytucji publicznej działającej pod nadzorem państwa. Ubezpieczenia społeczne nawiązywały do założeń i konstrukcji prawnych ubezpieczeń gospodarczych, zwłaszcza ubezpieczeń osobowych. Podobne dla obu typów ubezpieczeń są m.in. takie elementy konstrukcji jak: składka, fundusz ubezpieczeniowy, ryzyko ubezpieczeniowe, szkoda, świadczenie. Zasadnicza różnica między obu typami ubezpieczenia polega na tym, że ubezpieczenie społeczne ma, co do zasady, charakter społeczny i niekomercyjny. W związku z tym do cech współczesnych ubezpieczeń społecznych należałoby zaliczyć : 1) związek ubezpieczenia społecznego z pracą - pierwotnie ubezpieczenie społeczne było związane tylko z pracą najemną (pracowniczą) i traktowano je jako jeden z elementów statusu pracownika ; 2) przymusowy charakter ubezpieczenia, z czego wynika dla osoby podlegającej takiemu ubezpieczeniu obowiązek uczestniczenia w ubezpieczeniu. Na pracodawcy spoczywa ustawowy obowiązek zgłoszenia pracownika do ubezpieczenia, natomiast pracownik nie może z niego zrezygnować. Pochodną przymusu ubezpieczenia społecznego jest jego powszechność w grupie pracowników. W ten sposób ubezpieczenie nabrało charakteru społecznego, zaspokajało bowiem potrzeby nie tylko poszczególnych jednostek, ale całej społeczności pracowniczej, chroniąc interesy wszystkich jej członków, co podkreślało jego grupowy charakter ; 3) podział składki ubezpieczeniowej, który oznacza, że obowiązkiem opłacania składki są obciążeni pracownicy oraz w ramach solidarności pracodawcy. Rozkład ciężaru składki może być różny : ubezpieczenie chorobowe - 2/3 - pracownik, 1/3 - pracodawca, ubezpieczenie wypadkowe - całą składkę opłacał pracodawca, ubezpieczenie emerytalne - 1/2 - pracownik, 1/2 - pracodawca. Ponadto w finansowaniu ubezpieczeń społecznych w zasadzie uczestniczy państwo poprzez udzielanie ustawowo określonych dotacji i kredytów ; 4) solidaryzm ubezpieczonych - oznacza odstąpienie od stosowanej w ubezpieczeniach gospodarczych zasady proporcjonalności składki do rozmiarów indywidualnego ryzyka i

4 oparcie wymiaru składki pracowniczej o tzw. składkę przeciętną. Wymiar składki przeciętnej był określany w rachunku globalnym tak aby została zapewniona równowaga między wpłacanymi składkami a wypłacanymi świadczeniami. Oparcie finansowania ubezpieczenia na konstrukcji składki przeciętnej oznaczał w istocie rzeczy przesunięcie i ponoszenie większych obciążeń z tytułu składki przez osoby młodsze, a przez to mniej narażone na określone ryzyka (np. chorobę). W rozwiązaniu tym wyraża się idea solidarności ogółu pracowników objętych ubezpieczeniem, zakładająca, że wszyscy powinni w jednakowym stopniu przyczyniać się do tworzenia funduszu ubezpieczeniowego, choć ich wiek, stan zdrowia, czy stan rodzinny wskazują, że oni sami, lub ich rodziny dopiero w odległej perspektywie czasowej znajdą się w sytuacji, gdy będą musieli korzystać z tego funduszu ; 5) ustawowe gwarancje prawa do świadczeń ubezpieczeniowych, co oznacza że prawo określa rodzaje świadczeń z ubezpieczenia społecznego oraz warunki ich nabycia, podmioty uprawnione do tych świadczeń oraz nadaje tym uprawnieniom do tych świadczeń charakter roszczeniowy. Obok tradycyjnego systemu pomocy na wypadek wystąpienia zdarzeń losowych, powodujących utratę zdolności do zarobkowania, określanego jako ubezpieczenie społeczne, związane głównie z wykonywaniem zatrudnienia w ramach stosunku pracy należy zatem wyróżnić zabezpieczenie społeczne, stanowiące szerszą kategorię pojęciową, obejmujące poza ubezpieczeniem społecznym system świadczeń należnych z innych tytułów niż szeroko rozumiana praca zawodowa, finansowanych bezpośrednio przez państwo. W systemie ubezpieczenia społecznego źródłem świadczeń są przymusowe składki, opłacane co do zasady przez pracodawcę i pracownika, tworzące odrębny fundusz ubezpieczeniowy, natomiast w ramy zabezpieczenia społecznego mogą również wchodzić świadczenia finansowane ze środków publicznych. Omawiane urządzenia społeczne występują niekiedy pod nazwą zaopatrzenia społecznego. To określenie odnosi się do niektórych świadczeń mieszczących się w pojęciu zabezpieczenia społecznego, wypłacanych w razie niezdolności do pracy lub starości, finansowanych ze środków publicznych, przyznawanych według kryterium trudnych sytuacji życiowych lub zasług dla państwa (służby, bądź ofiary ). Świadczenia z zaopatrzenia społecznego przysługują więc najczęściej osobom o bardzo niskich dochodach (kryterium trudnych sytuacji życiowych), a także np. funkcjonariuszom państwowym (kryterium zasług): urzędnikom państwowym, żołnierzom zawodowym, policjantom i funkcjonariuszom innych służb tzw. mundurowych, sędziom, prokuratorom, a także kombatantom i inwalidom wojennym. W tym drugim przypadku charakteryzują się wyższym poziomem i są powiązane

5 z wysokością uposażenia pobieranego podczas służby. W Polsce ta druga forma zabezpieczenia społecznego ma charakter schyłkowy, z wyjątkiem sędziów i prokuratorów, którzy nie podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu i korzystają z prawa do uposażenia w ramach tzw. stanu spoczynku. Pytanie problemowe : Cechy klasycznego modelu ubezpieczeń społecznych Pytania testowe : 1. Ojczyzną ubezpieczeń społecznych jest : a) Francja b) USA c) Niemcy 2. Cechą charakterystyczną ubezpieczeń społecznych jest : a) przymus ubezpieczenia b) uznaniowy charakter przyznawanych świadczeń ubezpieczeniowych c) organizowanie ubezpieczeń przez związki zawodowe 2. Ogólna charakterystyka ubezpieczeń społecznych w Polsce W historii polskich ubezpieczeń społecznych trzeba wyróżnić okres międzywojenny i okres po drugiej wojnie światowej. Ubezpieczenia społeczne okresu międzywojennego odpowiadały klasycznemu modelowi ubezpieczeniowemu. Nie były więc finansowane przez państwo, lecz z autonomicznego funduszu ubezpieczeniowego, pochodzącego ze składek pracowników i pracodawców. Stąd też prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego było warunkowane opłacaniem składek, a wymiar świadczenia zależał od wysokości składki i czasokresu jej opłacania. Ubezpieczenia społeczne tamtego okresu były dość zróżnicowane i nie miały charakteru powszechnego. Uwaga ta dotyczy w szczególności ubezpieczenia emerytalnego. Do pracowników uprzywilejowanych pod tym względem należały pewne kategorie pracowników umysłowych, korzystających z modelu typu zaopatrzeniowego (ustawa z 11 grudnia 1923 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszów państwowych i zawodowych wojskowych).

6 Warto też wspomnieć o ustawie z 28 marca 1933 r. o ubezpieczeniu społecznym (tzw. scaleniowej), która w dużym stopniu ujednolicała dotychczasowe regulacje prawne w tym zakresie. Nie obejmowała jednak ubezpieczeń emerytalnych. Okres po drugiej wojnie światowej charakteryzuje się przechodzeniem do systemu zabezpieczeniowego. Zniesiono więc autonomiczne fundusze ubezpieczeniowe, włączając dochody i wydatki związane z finansowaniem takich świadczeń do budżetu państwa. Prawo do świadczeń uzależniono zaś głównie od pozostawania w stosunku pracy i wysokości wynagrodzenia za pracę. Zasady te, wprowadzone w 1950 r. utrwalał dekret z 25 czerwca 1954 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin. Przepis art. 1 ust. 2 tego dekretu stanowił, że powszechne zaopatrzenie emerytalne pracowników jest realizowane z funduszów państwowych, tworzonych ze składek opłacanych przez zakłady pracy, bez jakichkolwiek potrąceń z wynagrodzenia pracowników. Do idei odrębnego funduszu ubezpieczeniowego powrócono w 1968 r., w zakresie obejmującym ubezpieczenia emerytalno-rentowe. Ustawą z 23 stycznia 1968 r. o funduszu emerytalnym, towarzyszącą ustawie z tej samej daty o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin reaktywowano fundusz emerytalny, pochodzący ze składek pracodawcy i pracownika. Ustawą z 25 listopada 1986 r. o organizacji i funkcjonowaniu ubezpieczeń społecznych rozszerzono znacząco zakres świadczeń ubezpieczeniowych, finansowanych za pomocą odrębnego funduszu. Powstał bowiem Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, jako źródło świadczeń z ubezpieczenia na wypadek choroby i macierzyństwa, inwalidztwa oraz świadczeń z ubezpieczenia emerytalnego i rodzinnego. Zrezygnowano jednak ze składek pracowników. Składki na ubezpieczenia społeczne pracowników opłacały zakłady pracy z własnych środków, za okres ubezpieczenia każdego pracownika (art. 33 ust. 1 tej ustawy). Przepis art. 67 ust. 1 Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r. stanowi, że obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego. W Konstytucji posłużono się więc pojęciem (szerszym) zabezpieczenia społecznego, a nie ubezpieczenia społecznego, obejmując nim również pomoc dla osób pozostających bez pracy nie z własnej woli i nie mających innych środków utrzymania. Ochrona przed skutkami określonych w art. 67 ust. 1 Konstytucji ryzyk losowych (choroba, inwalidztwo, osiągnięcie wieku emerytalnego) jest jednak obecnie realizowana przede wszystkim metodą ubezpieczeniową. Z dniem 1 stycznia 1999 r. wprowadzono w Polsce pakiet ustaw, tworzących nowy system ubezpieczeń społecznych. Najistotniejsza z nich to ustawa z 13 października 1998 r. o

7 systemie ubezpieczeń społecznych. Ponadto są to trzy ustawy dotyczące poszczególnych rodzajów ubezpieczeń: 1) ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ustawa z 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych, 3) ustawa z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa i 4) ustawa z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Do tego pakietu należałoby również zaliczyć: 1) ustawę z 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, 2) ustawę z dnia 20 kwietnia 2004 r. o pracowniczych programach emerytalnych, a także 3) ustawę z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Trzeba podkreślić, że ubezpieczenia zdrowotne nie zostały przez ustawodawcę włączone do ogólnego systemu ubezpieczeń społecznych. Poza powszechnym systemem ubezpieczeń społecznych pozostają ubezpieczenia rolników indywidualnych. Rolnicy indywidualni korzystają ze świadczeń ubezpieczeniowych na podstawie ustawy z dnia 20 XII 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników. Pytanie problemowe : Drogi rozwoju polskiego systemu ubezpieczeń społecznych Pytania testowe : 1. W Polsce powszechne ubezpieczenie emerytalne wprowadzono ; a) w latach 30- tych XX w. b) w latach 50-tych XX w. c) w latach 70-tych XX w. 2. W Polsce poza powszechnym systemem ubezpieczenia społecznego pozostają : a) rolnicy indywidualni b) duchowni c) przedsiębiorcy 3. Rodzaje ubezpieczeń społecznych 1. System ubezpieczeń społecznych określony ustawą z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych ma szeroki zakres przedmiotowy i podmiotowy. Przepis art. 1 tej

8 ustawy stanowi, że ubezpieczenia społeczne obejmują: a) ubezpieczenia emerytalne, b) ubezpieczenia rentowe, c) ubezpieczenia chorobowe i d) ubezpieczenia wypadkowe. Ubezpieczenie emerytalno - rentowe stanowi niewątpliwie najistotniejszy element systemu ubezpieczeń społecznych obowiązującego w Polsce, ponieważ obejmuje niejako naturalne i przez to powszechne ryzyka związane z życiem człowieka - trwałej albo długotrwałej utraty zdolności do zarobkowania oraz ryzyko utraty żywiciela. Ubezpieczenie emerytalne oparto na trzech tzw. filarach i na podziale ubezpieczonych na trzy kategorie wiekowe: 1) urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r., 2) urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia 1969 r. i 3) i urodzonych po dniu 31 grudnia 1968 r. Pierwszy filar ubezpieczenia emerytalnego tworzy Fundusz Ubezpieczeń Społecznych. Ze świadczeń emerytalnych finansowanych z FUS korzystają wszystkie osoby ubezpieczone. Dla ubezpieczonych, urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r. jest to wyłączne źródło finansowania emerytury. Filar II to otwarte fundusze emerytalne. Do tego filaru mogą należeć ubezpieczeni, urodzeni po 31 grudnia 1948r. Przedmiotem działalności funduszu jest gromadzenie środków pieniężnych i ich lokowanie, z przeznaczeniem na wypłatę członkom funduszu emerytury po osiągnięciu przez nich wieku emerytalnego oraz emerytury częściowej, o których mowa w ustawie o emeryturach i rentach z FUS. Przynależność do otwartego funduszu emerytalnego dla ubezpieczonych, urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. jest dobrowolna (od 1 lutego 2014r.). Podstawą członkostwa w OFE jest umowa zawarta z funduszem. Otwarty fundusz nie może odmówić zawarcia umowy, jeżeli osoba występująca o przyjęcie do funduszu spełnia wymagania określone w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych. Można być członkiem tylko jednego otwartego funduszu. Osoba podejmująca po raz pierwszy pracę, z którą wiąże się obowiązek ubezpieczenia może w terminie 4 miesięcy od podjęcia pracy (powstania obowiązku ubezpieczenia) zawrzeć umowę z OFE. Jeżeli w tym terminie nie przystąpi do OFE, całość jej składek pozostaje w ZUS, co oznacza, że jest objęta ubezpieczeniem emerytalnym z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art. 39 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Począwszy od 2016r., co cztery lata, w okresie od 1 kwietnia do 31 lipca ubezpieczony członek OFE lub objęty jedynie ubezpieczeniem emerytalnym z FUS może złożyć do ZUS pisemne oświadczenie o przekazywaniu części jego składki na ubezpieczenie emerytalne do

9 OFE lub zewidencjonowaniu części składki na subkoncie w ZUS. Oznacza to, że w tym okresie transferowym członek OFE może zmienić fundusz lub zrezygnować z członkostwa w OFE i przejść wyłącznie na ubezpieczenie w FUS. Natomiast ubezpieczony objęty do tej pory jedynie ubezpieczeniem w FUS, może przystąpić do wybranego przez siebie funduszu (art. 39 a ust. 1 ustawy o systemie). Członkostwo w OFE ustaje z dniem wykreślenia członka funduszu przez ZUS z Centralnego Rejestru Członków OFE w związku z przekazaniem całości środków zgromadzonych na rachunku członka OFE na fundusz emerytalny ZUS. Przynależność do II filaru emerytalnego powoduje, że część składki na ubezpieczenie emerytalne pochodząca ze składki ubezpieczonego (7,3% podstawy wymiaru składki) jest dzielona na dwie części: a) 2,92% podstawy wymiaru składki jest odprowadzana przez ZUS do wybranego przez ubezpieczonego otwartego funduszu emerytalnego, b) 4,38% podstawy wymiaru składki jest ewidencjonowana przez ZUS na subkoncie ubezpieczonego, o którym mowa w art. 40a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Dlatego też emerytura osób ubezpieczonych, należących do II filaru składa się z dwóch części pierwszej finansowanej z FUS i drugiej finansowanej z otwartego funduszu emerytalnego, w postaci emerytury kapitałowej okresowej lub dożywotniej (ustawa z 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych). Trzeci filar ubezpieczenia emerytalnego stanowią tzw. pracownicze programy emerytalne (zakładowe albo międzyzakładowe), tworzone przez pracodawców na podstawie ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o pracowniczych programach emerytalnych. Mogą być prowadzone w formie: 1) funduszu emerytalnego, 2) umowy o wnoszenie przez pracodawcę składek pracowników do funduszu inwestycyjnego, 3) umowy grupowego ubezpieczenia na życie pracowników z zakładem ubezpieczeń w formie grupowego ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (art. 6 ustawy). 2. Świadczenia pieniężne z tytułu ubezpieczenia chorobowego reguluje ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Ubezpieczenie chorobowe obejmuje ochronę przed ryzykiem niezdolności do wykonywania pracy z powodu choroby, oraz zapewnia rekompensatę utraconego wynagrodzenia wskutek innych przeszkód uniemożliwiających ubezpieczonemu wykonywanie pracy : np. urodzenia dziecka, konieczności sprawowania osobistej opieki nad małym albo innym członkiem rodziny czy czasowej zmniejszonej sprawności do pracy.

10 Do świadczeń przewidzianych omawianą ustawą należą: a) zasiłek chorobowy, b) świadczenie rehabilitacyjne, c) zasiłek wyrównawczy, d) zasiłek macierzyński, e) zasiłek opiekuńczy (art. 2 ustawy). Świadczenia przewidziane ubezpieczeniem chorobowym mają charakter okresowy i są określone, co do zasady, jako zasiłki. Podstawową przesłanką nabycia prawa do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego, jest, poza podleganiem temu ubezpieczeniu, zaistnienie określonej ustawą niemożności wykonywania pracy (niezdolności do pracy, konieczności sprawowania osobistej opieki nad małym dzieckiem), potwierdzonej stosownym zaświadczeniem lekarskim. Niekiedy prawo wymaga spełniania dodatkowym wymagań, np. okresu wyczekiwania (zasiłek chorobowy). 3. Ubezpieczenie wypadkowe chroni przed skutkami dwóch różnych ryzyk związanych z pracą: wypadku przy pracy i choroby zawodowej. Rodzaje świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, warunki nabywania prawa do świadczeń oraz zasady i tryb ich przyznawania i wypłaty reguluje ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. W tej ustawie określono pojęcie wypadku przy pracy. Ustawa wypadkowa wyróżnia trzy postacie wypadku przy pracy. Jeszcze innym zdarzeniem z kategorii wypadków związanych z wykonywaniem pracy jest wypadek w drodze do pracy lub z pracy. Regulacje prawne dotyczące tego rodzaju wypadku zawiera ustawa emerytalno-rentowa z 17 grudnia 1998 r. Definicję choroby zawodowej zawiera natomiast Kodeks pracy. Według art k.p. chorobą zawodową jest choroba objęta wykazem chorób zawodowych, ustalonym w trybie rozporządzenia Rady Ministrów, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy, zwanych narażeniem zawodowym. Pytanie problemowe : Zasady uczestnictwa ubezpieczonego w Otwartym Funduszu Emerytalnym Pytania testowe :

11 1. Ubezpieczenia społeczne to ubezpieczenia : a) z tytułu wypadku przy pracy i choroby zawodowej b) z tytułu utraty pracy c) z tytułu utraty (śmierci) osoby najbliższej 2. Członkostwo w OFE jest : a) obowiązkowe dla wszystkich ubezpieczonych b) dobrowolne c) to zależy od wieku ubezpieczonego 4. Finansowanie ubezpieczeń społecznych Świadczenia z ubezpieczeniowe są finansowane z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Nie jest to fundusz autonomiczny ( samorządny ). Został bowiem określony jako państwowy fundusz celowy, zasilany przede wszystkim ze składek ubezpieczonych i pracodawców, z innych wpłat, w tym z dotacji z budżetu państwa. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych podzielono na fundusze odpowiadające poszczególnym rodzajom ubezpieczeń: emerytalny, rentowy, chorobowy i wypadkowy, a ponadto na fundusze rezerwowe dla ubezpieczeń rentowego, chorobowego i wypadkowego. Dysponentem Funduszu Ubezpieczeń Społecznych jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych - państwowa jednostka organizacyjna, posiadająca odrębną osobowość prawną. Utworzono również Fundusz Rezerwy Demograficznej (FRD) jako fundusz rezerwowy dla funduszu emerytalnego. Jego celem jest zapewnienie długookresowej samowystarczalności funduszu emerytalnego. Fundusz został wyposażony w osobowość prawną, a jego organem zarządzającym i dysponentem środków jest ZUS. Środki gromadzone w tym funduszu mogą służyć tylko finansowaniu świadczeń emerytalnych w okresach przechodzenia na emeryturę pokoleń wyżu demograficznego. Założeniem było, że źródłem przychodów FRD powinna być przede wszystkim nadwyżka w funduszu emerytalnym, w okresach, gdy liczebne grupy wiekowe będą opłacały składki. Założenie to okazało się nietrafne. Podstawowym źródłem finansowania funduszu jest od 2009 r. 0,35% podstawy składki na ubezpieczenie emerytalne. Ponadto m.in. środki z prywatyzacji mienia Skarbu

12 Państwa (40% przychodów ogólnej kwoty brutto pomniejszonej o odpisy na fundusz celowy uzyskanych w danym roku z prywatyzacji), przychody od środków lokowanych przez FRD, odsetki uzyskane z lokat na rachunkach prowadzonych przez ZUS, a nie stanowiących przychodów FUS i Zakładu. Środki FRD mogą być wykorzystane wyłącznie na cele określone przez ustawę, a więc na uzupełnienie wynikającego z przyczyn demograficznych niedoboru funduszu emerytalnego oraz udzielenie nieoprocentowaną pożyczkę uzupełniającą środki funduszu emerytalnego na bieżącą wypłatę świadczeń, zapewniającą płynność finansową FUS, zwrotną w terminie nie dłuższym niż 6 miesięcy od dnia otrzymania środków przez FUS. Istnieje ponadto Fundusz Emerytur Pomostowych (FEP) jako fundusz celowy, utworzony na podstawie ustawy z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych, w celu finansowania emerytur pomostowych. Fundusz nie posiada osobowości prawnej. Jego organem zarządzającym, dysponentem i gospodarzem jest ZUS. Przychody FEP pochodzą m.in.: ze składek na FEP; z dotacji budżetu państwa; z oprocentowania rachunków bankowych FEP; z odsetek od nieterminowo opłaconych składek na FEP; z dodatkowej opłaty, o której mowa w art. 40 ust. 2; ze zwrotu nienależnie pobranych świadczeń wraz z odsetkami; z lokat wolnych środków FEP; z wpłaty, o której mowa w art. 17 ust. 2; z innych tytułów. W granicach określonych w ustawie budżetowej FEP może otrzymywać z budżetu państwa dotacje. Dotacje te mogą być przeznaczone wyłącznie na finansowanie wydatków związanych z emeryturami pomostowymi. Do źródeł finansowania świadczeń ubezpieczeniowych należałoby zaliczyć także fundusze emerytalne, działające na podstawie ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych. Ustawa przewiduje tworzenie funduszy: otwartych, pracowniczych i dobrowolnych (art. 9 ust. 1). Fundusz ma osobowość prawną i jest prowadzony przez towarzystwo emerytalne. Do funduszu trafia część składki na ubezpieczenie emerytalne, pochodząca ze składki ubezpieczonego. Charakterystyczną cechą obecnego systemu ubezpieczeń społecznych jest wyraźny związek pomiędzy wysokością płaconych składek i wysokością świadczeń przysługujących w razie ziszczenia się jednego z ryzyk ubezpieczeniowych (np. osiągnięcia wieku emerytalnego, powstania niezdolności do pracy). Przejawem tego związku są indywidualne konta każdego ubezpieczonego, na których gromadzone są jego składki ubezpieczeniowe.

13 Składka na ubezpieczenie społeczne jest świadczeniem pieniężnym przymusowym, celowym, bezzwrotnym i odpłatnym. Ze względu na wspomniane wyodrębnienie czterech rodzajów ubezpieczeń społecznych mamy do czynienia z czterema składkami przeznaczonymi na te ubezpieczenia (emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe). Składki na ubezpieczenia emerytalne pracowników płacą w równych częściach pracodawca i pracownik, a na ubezpieczenia rentowe pracownik z własnych środków, w wysokości 1,5% podstawy wymiaru i pracodawca, w wysokości 6,5% podstawy wymiaru. Składkę na ubezpieczenie chorobowe płaci tylko pracownik, natomiast składkę na ubezpieczenie wypadkowe tylko pracodawca (art. 16 ust. 1 3 ustawy). Osoby prowadzące pozarolniczą działalność i osoby objęte dobrowolnym ubezpieczeniem emerytalno-rentowym finansują w całości, z własnych środków składki na swoje ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe. W ramach świadczeń opieki zdrowotnej ze środków publicznych (ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej ze środków publicznych) obowiązkową składkę opłaca, co do zasady, osoba podlegająca ubezpieczeniu zdrowotnemu (np. pracownik). Wyjątkowo, np. za rolników i ich domowników składkę opłaca Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. Pytanie problemowe : Finansowanie ubezpieczeń społecznych poprzez składkę ubezpieczeniową Pytania testowe : 1. W ramy Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wchodzi : a) Fundusz Emerytalny b) Fundusz Emerytur Pomostowych c) Fundusz Rezerwy Demograficznej 2. Składka na ubezpieczenie chorobowe jest finansowana przez : a) pracodawcę b) pracownika c) w częściach przez pracodawcę i pracownika

14 5. Emerytury Emerytura pracownicza nie jest świadczeniem jednolitym pod względem przesłanek uzyskania. O zróżnicowaniu prawa do emerytury decyduje przede wszystkim wiek ubezpieczonego. Pod tym względem ustawa wyróżnia emerytury dla grup wiekowych : 1) urodzonych po 31 grudnia 1948r. i 2) urodzonych przed 1 stycznia 1949r. W ramach tych grup wiekowych poza emeryturami, które można określić jako podstawowe, występują emerytury "wcześniejsze", przysługujące osobom, które nie osiągnęły wymaganego wieku emerytalnego, ale mają dłuższy niż zasadniczo wymagany okres składkowy i nieskładkowy albo zostały uznane za całkowicie niezdolne do pracy. Należy dodać, że ustawą z 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych, wprowadzono emerytury tzw. pomostowe dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948r., które wykonywały pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Przesłanki nabycia prawa do emerytury są zróżnicowane w zależności od kategorii wiekowej ubezpieczonego. Ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r. przysługuje emerytura, jeżeli spełnili łącznie następujące warunki: 1) osiągnęli wymagany wiek emerytalny, 2) mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn (art. 27 ustawy). Tzw. okresy składkowe zostały określone w art. 6 tej ustawy. Zaliczono do nich przede wszystkim okresy ubezpieczenia, okresy czynnej służby wojskowej w Wojsku Polskim, a także np. okresy służby zawodowej w jednostkach militarnych i paramilitarnych (m. in. w Policji, Straży Granicznej, Służbie Więziennej, Państwowej Straży Pożarnej). Okresy nieskładkowe, określone w art. 7 ustawy to m. in. okres nauki w szkole wyższej na jednym kierunku, pod warunkiem ukończenia tej nauki, w wymiarze określonym w programie studiów, okresy urlopu wychowawczego, urlopu bezpłatnego udzielonego na podstawie przepisów w sprawie bezpłatnych urlopów dla matek pracujących, opiekujących się małymi dziećmi oraz np. okresów niewykonywania pracy s powodu opieki nad dzieckiem.

15 Ustawa dopuszcza dla osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. wyjątkowo emeryturę mimo posiadania krótszych o 5 lat okresów składkowych i nieskładkowych (art. 28). Przewidziano również prawo do wcześniejszej emerytury, tzn. przed osiągnięciem ustawowo określonego wieku emerytalnego (art. 29). Prawo do wcześniejszej emerytury zachowali ponadto ubezpieczeni, podlegający wcześniej odrębnym regulacjom emerytalnym (np. inwalidzi wojenni i wojskowi, kombatanci, pracownicy urzędów państwowych i pracownicy samorządowi). Emerytura ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. zależy w zasadzie wyłącznie od osiągnięcia wymaganego wieku emerytalnego (art. 24 ust. 1 ustawy). Wysokość emerytury zależy w tym przypadku od : 1) zgromadzonej na indywidualnym koncie ubezpieczonego kwoty składek odpowiednio zwaloryzowanej i zwaloryzowanego tzw. kapitału początkowego i od 2) wieku ubiegającego się o emeryturę. Emerytura ustalana według tego systemu będzie zatem tym wyższa, im później ubezpieczony wystąpi z wnioskiem o jej wypłatę. Wiek emerytalny od 1 października 2017r. w nosi 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Pytanie problemowe : Przesłanki nabycia prawa do emerytury Pytania testowe : 1. W ramach ubezpieczenia emerytalno rentowego finansowanego z FUS występują emerytury: a) pomostowa b) socjalna c) tzw. wcześniejsza 2. Do przesłanek nabycia prawa do emerytury zalicza się : a) osiągnięcie wieku emerytalnego b) rozwiązanie stosunku pracy wyłącznie na podstawie porozumienia stron c) posiadanie co najmniej wykształcenia podstawowego 6. Pozostałe świadczenia z ubezpieczenia emerytalno-rentowego

16 Świadczenia emerytalno - rentowe można podzielić na trzy kategorie : 1) długookresowe (np. emerytura, renta z tytułu niezdolności do pracy), 2) krótkookresowe (renta szkoleniowa) i 3) jednorazowe (zasiłek pogrzebowy). Poza emeryturą świadczenia określone w tej ustawie obejmują: - rentę z tytułu niezdolności do pracy, w tym rentę szkoleniową, - rentę rodzinną, - dodatek pielęgnacyjny, - dodatek do renty rodzinnej dla sieroty zupełnej, - zasiłek pogrzebowy. 1. Renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie następujące warunki: 1) jest niezdolny do pracy, 2) ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy, 3) niezdolności do pracy powstała w okresach ubezpieczenia lub innych okresach uznanych w ustawie za równorzędne okresom ubezpieczenia, albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów (art. 57 ustawy emerytalno-rentowej). Niezdolną do pracy w rozumieniu tej ustawy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Częściowo niezdolną do pracy jest natomiast osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji (art. 12 ustawy). Nie jest przeszkodą do orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy zachowanie zdolności do pracy w warunkach określonych w przepisach o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz o zatrudnieniu osób niepełnosprawnych. Ponadto w przypadku stwierdzenia naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych orzeka się niezdolność do samodzielnej egzystencji (art. 13 ust. 5 ustawy). W zależności od rokowań, co do odzyskania zdolności do pracy niezdolność do pracy orzeka się na okres nie dłuższy niż 5 lat lub na okres dłuższy niż 5 lat (art. 13 ust. 1 3).

17 Niezdolność do pracy orzeka się na okres dłuższy niż 5 lat, jeżeli według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu. Wymiar okresu składkowego i nieskładkowego jest zróżnicowany, w zależności od tego, w jakim wieku powstała niezdolność do pracy. Łączny okres składkowy i nieskładkowy musi wynosić co najmniej: 1) 1 rok jeżeli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat, 2) 2 lata jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 20 do 22 lat, 3) 3 lata jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 22 do 25 lat, 4) 4 lata jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 25 do 30 lat, 5) 5 lat jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat (art. 58 ust. 1 ustawy). Renta z tytułu niezdolności do pracy może być rentą stałą, bądź okresową, stosownie do orzeczonej niezdolności do pracy (art. 59 ustawy). 2. Renta rodzinna jest świadczeniem przysługującym w razie śmierci członka rodziny żywiciela uprawnionych, który w chwili śmierci miał ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy albo spełniał warunki do uzyskania jednego z tych świadczeń. Prawo do renty rodzinnej przysługuje również po osobie, która w chwili śmierci pobierała świadczenie przedemerytalne lub zasiłek przedemerytalny (art. 65 i 66 ustawy). Prawo do renty rodzinnej mają następujący członkowie rodziny zmarłego: 1) dzieci własne, dzieci współmałżonka i dzieci przysposobione do ukończenia 16 roku życia, a w razie pobierania nauki w szkole do ukończenia 25 lat życia. Dzieci całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji mają prawo do takiej renty, jeżeli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 16 lat, bądź 25 w razie pobierania nauki w szkole; 2) przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, w tym również w ramach rodziny zastępczej, które poza spełnieniem wyżej określonych wymagań co do wieku: a) zostały przyjęte na wychowanie lub utrzymanie co najmniej na rok przed śmiercią ubezpieczonego, chyba że śmierć ta jest następstwem wypadku oraz b) nie mają prawa do renty po zmarłych rodzicach, a gdy rodzice żyją, jeżeli nie mogą zapewnić im utrzymania albo ubezpieczony lub jego małżonek był ich opiekunem ustanowionym sąd art ustawy);

18 3) współmałżonek (wdowa, wdowiec) ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli: a) w chwili śmierci współmałżonka osiągnął wiek 50 lat życia lub był niezdolny do pracy albo b) wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym, które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole 18 lat życia lub jeżeli sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej, c) osiągnął wiek 50 lat życia lub stał się niezdolny do pracy po śmierci współmałżonka, nie później jednak niż w ciągu 5 lat od jego śmierci lub od zaprzestania wychowywania osób wyżej wymienionych. Prawo do renty rodzinnej ma także współmałżonek (również rozwiedziony), który w chwili śmierci ubezpieczonego nie pozostawał z nim we wspólności małżeńskiej, jeżeli spełniał dodatkowy warunek miał w dniu śmierci współmałżonka prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem lub ugodą sądową. Wyłącznie wdowie przysługuje, pod pewnymi warunkami, prawo do renty rodzinnej okresowej, jeżeli nie spełnia wymagań do renty rodzinnej i nie ma niezbędnych źródeł utrzymania (art. 70 ust. 1 5 ustawy); 4) rodzice (także ojczym, macocha i osoby przysposabiające) mają prawo do renty rodzinnej, jeżeli: a) ubezpieczony bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania, b) spełniają odpowiednio warunki określone dla wdowy i wdowca (art. 71 ustawy). 3. Dodatki do emerytur i rent Ustawa emerytalno-rentowa przewiduje dwa rodzaje dodatków do emerytur i rent: 1) dodatek pielęgnacyjny i 2) dodatek dla sierot zupełnych. Dodatek pielęgnacyjny przysługuje osobie uprawnionej do emerytury lub renty, uznanej za całkowicie niezdolną do pracy oraz do samodzielnej egzystencji albo osobie, która ukończyła 75 lat życia. Dodatek pielęgnacyjny nie przysługuje jednak, jeżeli emeryt lub rencista przebywa w domu pomocy społecznej lub podobnej placówce opiekuńczej (art. 75 ust. 1-4). Od 1 marca 2008 r. dodatek pielęgnacyjny wynosi 163,15 zł. Dodatek dla sierot zupełnych przysługuje osobie uprawnionej do renty rodzinnej, będącej sierotą zupełną (art. 76 ustawy). 4. Zasiłek pogrzebowy

19 Zasiłek pogrzebowy, przewidziany ustawą emerytalno-rentową jest świadczeniem jednorazowym z tytułu śmierci: 1) ubezpieczonego, 2) osoby pobierającej emeryturę lub rentę, 3) osoby, która w dniu śmierci nie miała ustalonego prawa do emerytury lub renty, lecz spełniała warunki do jej uzyskania i pobierania, 4) członka rodziny ubezpieczonego lub osoby pobierającej emeryturę albo rentę (art. 77 ustawy). Prawo do zasiłku pogrzebowego przysługuje osobie, która pokryła koszty pogrzebu, w tym również np. pracodawcy, domowi pomocy społecznej, gminie itd. (art. 78 ustawy). Zasiłek pogrzebowy przysługuje w wysokości 200% przeciętnego wynagrodzenia obowiązującego w dniu śmierci osoby, której koszty pogrzebu zostały poniesione (art. 80 ust. 1). Zasiłek pogrzebowy wynosi zł. Pytanie problemowe : Niezdolność do pracy jako przesłanka nabycia prawa do renty z tytułu takiej niezdolności Pytania testowe : 1. Nabycie prawa do renty rodzinnej jest uzależnione od spełnienia warunków : a) wyłącznie po stronie osoby zmarłej b) wyłącznie po stronie uprawnionych członków rodziny zmarłego c) jednocześnie po stronie osoby zmarłej i po stronie uprawnionych członków rodziny 2. Prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy przysługuje jeżeli niezdolność : a) powstała w związku z pracą b) ma trwały charakter c) polega na utracie zdolności do wykonywania jakiejkolwiek pracy lub pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji 7. Rodzaje zasiłków z ubezpieczenia chorobowego. Świadczenia przewidziane w ramach ubezpieczenia chorobowego mają charakter krótkoterminowy (okresowy) i są określane, mianem zasiłków, z uwagi na specyfikę ryzyk ubezpieczenia chorobowego i macierzyńskiego, polegających na przejściowych przemijających przeszkodach w wykonywaniu pracy. Pod pojęciem zasiłków rozumie się w literaturze ubezpieczeń społecznych świadczenia pieniężne wypłacane przez stosunkowo krótki okres czasu lub jednorazowo. Ich celem jest

20 czasowa ochrona sytuacji socjalnej ubezpieczonego pozbawionego środków utrzymania wskutek niezdolności do pracy. Podstawową przesłanką nabycia prawa do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego, jest, poza podleganiem temu ubezpieczeniu, zaistnienie określonej ustawą niemożności wykonywania pracy (niezdolności do pracy, konieczności sprawowania osobistej opieki nad małym dzieckiem), potwierdzonej stosownym zaświadczeniem lekarskim. Niekiedy prawo wymaga spełniania dodatkowym wymagań, np. okresu wyczekiwania (zasiłek chorobowy). Do świadczeń przewidzianych omawianą ustawą należą: - zasiłek chorobowy, - świadczenie rehabilitacyjne, - zasiłek wyrównawczy, - zasiłek macierzyński, - zasiłek opiekuńczy (art. 2 ustawy). 1. Pracownik ma prawo do zasiłku chorobowego finansowanego ze środków Funduszu Ubezpieczeń Społecznych począwszy od 34 (15) dnia niezdolności do pracy w danym roku kalendarzowym. Według art k.p. pracownik zachowuje bowiem prawo do wynagrodzenia za pracę za okres pierwszych, trwających łącznie 33 dni w danym roku kalendarzowym, a w przypadku pracownika, który ukończył 50 lat życia za okres pierwszych, trwających łącznie 14 dni w danym roku kalendarzowym, niezdolności do pracy. Prawo do takiego wynagrodzenia nie przysługuje w przypadkach, w których pracownik nie ma prawa do zasiłku chorobowego. Okres 33 dni niezdolności do pracy, za który pracownikowi przysługuje prawo do wynagrodzenia, ustala się sumując poszczególne okresy niezdolności do pracy w roku kalendarzowym, nawet jeżeli między nimi następują przerwy i jeśli pracownik w danym roku kalendarzowym był zatrudniony u więcej niż jednego pracodawcy. Zasiłek chorobowy przysługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy z powodu choroby w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego albo nie może wykonywać pracy z innych przyczyn określonych w tej ustawie (np. z powodu przebywania w : stacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego w celu leczenia uzależnienia alkoholowego albo stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej w celu leczenia uzależnienia od środków odurzających lub substancji psychotropowych). Przesłanką uzyskania prawa do zasiłku chorobowego jest powstanie niezdolności do pracy (niemożności wykonywania pracy) w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego, wyjątkowo

21 po ustaniu ubezpieczenia, jeżeli niezdolność do pracy trwała bez przerwy co najmniej 30 dni i powstała tuż po ustaniu ubezpieczenia, nie później niż w okresach przewidzianych w art. 7 pkt 1 i 2 ustawy. Nabycie prawa do zasiłku chorobowego jest warunkowane okresem wyczekiwania, wynoszącym 1) 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia dla osób, podlegających obowiązkowemu ubezpieczeniu chorobowemu i 2) 90 dni nieprzerwanego ubezpieczenia dla osób ubezpieczonych dobrowolnie. Do okresów tego ubezpieczenia wlicza się poprzednie okresy ubezpieczenia chorobowego, jeżeli przerwa między nimi nie przekroczyła 30 dni lub była spowodowana urlopem wychowawczym, urlopem bezpłatnym albo odbywaniem czynnej służby wojskowej przez żołnierza niezawodowego (art. 4 ust. 1 i 2 ustawy). W okresie wyczekiwania na nabycie prawa do zasiłku chorobowego pracownikowi nie przysługuje prawo do wynagrodzenia za pracę z tytułu niezdolności do pracy z powodu choroby, o którym mowa w art k.p. Zasiłek chorobowy przysługuje przez okres trwania niezdolności do pracy, bądź niemożności wykonywania pracy z przyczyn wcześniej określonych, nie dłużej jednak, niż 182 dni, a jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana gruźlicą lub występuje w trakcie ciąży nie dłużej niż przez 270 dni (art. 8 ustawy). Wysokość zasiłku chorobowego jest zróżnicowana. Co do zasady miesięczny zasiłek wynosi 80% podstawy wymiaru zasiłku (wynagrodzenia za pracę). Za czas pobytu ubezpieczonego w szpitalu zasiłek chorobowy wynosi 70% podstawy wymiaru. Miesięczny zasiłek chorobowy za okres pobytu w szpitalu od 15 do 33 dnia niezdolności do pracy w roku kalendarzowym w przypadku pracownika, który ukończył 50 rok życia, wynosi 80% podstawy wymiaru zasiłku. Miesięczny zasiłek chorobowy wynosi 100% podstawy wymiaru, jeżeli np. niezdolność do pracy: - przypada w okresie ciąży, - powstała wskutek wypadku w drodze do pracy i z pracy, 2. Świadczenie rehabilitacyjne to świadczenie chorobowe, będące przedłużeniem zasiłku chorobowego, przysługujące po wyczerpaniu okresu zasiłkowego. Świadczenie rehabilitacyjne przysługuje ubezpieczonemu, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy. Świadczenie rehabilitacyjne przysługuje przez okres

22 niezbędny do przywrócenia zdolności do pracy, nie dłużej jednak niż przez 12 miesięcy (art. 18 ust. 1 i 2 ustawy). O niezdolności do pracy oraz o rokowaniu co do odzyskania zdolności do pracy orzeka lekarz orzecznik ZUS. Od orzeczenia lekarza orzecznika ubezpieczonemu przysługuje sprzeciw do komisji lekarskiej ZUS. Orzeczenie lekarza orzecznika, od którego nie wniesiono sprzeciwu albo orzeczenie komisji lekarskiej ZUS stanowi podstawę do wydania przez ZUS decyzji w sprawie świadczenia rehabilitacyjnego (art. 18 ust. 3, 4 i 6). Świadczenie rehabilitacyjne jest niższe od zasiłku chorobowego. Podstawowa jego wysokość to 90% podstawy wymiaru zasiłku chorobowego (wynagrodzenia za pracę) za okres pierwszych trzech miesięcy i 75% podstawy za pozostały okres. Wyjątkowo świadczenie rehabilitacyjne przysługuje w wysokości 100% podstawy wymiaru zasiłku chorobowego, jeżeli niezdolność do pracy przypada w okresie ciąży (art. 19 ust. 1 ustawy). 3. Zasiłek wyrównawczy jest świadczeniem okresowym z tytułu ubezpieczenia chorobowego, przysługującym wyłącznie pracownikowi, z tytułu jego czasowej, zmniejszonej sprawności do pracy. Można uzyskać prawo do tego zasiłku, jeżeli pracownik ze zmniejszoną sprawnością do pracy: 1) poddał się rehabilitacji zawodowej lub innym zabiegom adaptacyjno-przyuczającym do określonej pracy, 2) jego miesięczne wynagrodzenie jest w tym czasie niższe od jego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia uzyskiwanego poprzednio (art. 23 ust. 1 ustawy). Zasiłek wyrównawczy przysługuje przez okres rehabilitacji zawodowej (adaptacji lub przyuczenia do określonej pracy). O potrzebie przeprowadzenia rehabilitacji zawodowej orzeka wojewódzki ośrodek medycyny pracy lub lekarz orzecznik ZUS. O zakończeniu rehabilitacji orzeka lekarz orzecznik ZUS. Od orzeczenia lekarza orzecznika ubezpieczonemu przysługuje sprzeciw do komisji lekarskiej ZUS (art. 23 ust. 2-5 ustawy). Zasiłek wyrównawczy stanowi różnicę między przeciętnym miesięcznym wynagrodzeniem pracownika sprzed zmniejszenia jego sprawności do pracy a miesięcznym wynagrodzeniem osiągniętym za pracę w warunkach rehabilitacji zawodowej. Prawo do zasiłku nie przysługuje pracownikowi uprawnionemu do emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy lub nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego (art. 24 i 25 ustawy). 4. Zasiłek macierzyński

23 Zasiłek macierzyński jest świadczeniem z tytułu urodzenia dziecka, a także wychowywania małego dziecka, w tym przyjęcia dziecka na wychowanie. Zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonej (pracownicy), która w okresie ubezpieczenia chorobowego albo w okresie urlopu wychowawczego: 1) urodziła dziecko; 2) przyjęła na wychowanie dziecko w wieku do 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego - do 10 roku życia, i wystąpiła do sądu opiekuńczego w sprawie jego przysposobienia; 3) przyjęła na wychowanie w ramach rodziny zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej, dziecko w wieku do 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego - do 10 roku życia (art. 29 ust. 1). Zasiłek macierzyński przysługuje przez okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego, okres urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, oraz okres urlopu rodzicielskiego. Z prawa do zasiłku macierzyńskiego korzysta jednakże również mężczyzna: 1) w razie przejęcia dziecka w wieku do siódmego roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, do dziesiątego roku życia, na wychowanie z zamiarem przysposobienia lub w ramach rodziny zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej niespokrewnionej z dzieckiem, 2) ojciec dziecka lub inny członek rodziny w razie śmierci ubezpieczonej (matki dziecka) w czasie urlopu macierzyńskiego lub porzucenia przez nią dziecka, jeżeli przerwał zatrudnienie lub inną działalność zarobkową w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, 3) ojciec dziecka w razie skrócenia wskutek rezygnacji przez matkę dziecka z pobierania zasiłku macierzyńskiego okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego przez matkę, po wykorzystaniu przez nią zasiłku za okres co najmniej 14 tygodni, jeżeli przerwał działalność zarobkową w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, 4) ojciec dziecka lub inny ubezpieczony członek rodziny po wykorzystaniu przez matkę dziecka zasiłku macierzyńskiego za okres co najmniej 8 tygodni po porodzie, za okres, którym matka dziecka przebywa w szpitalu lub innym zakładzie leczniczym ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej osobiste sprawowanie opieki nad dzieckiem, 5) ojciec dziecka w razie wykorzystywania urlopu ojcowskiego,