RÓŻNORODNOŚĆ W FIRMACH DOBRE PRAKTYKI W MIEJSCU PRACY

Transkrypt

1 RÓŻNORODNOŚĆ W FIRMACH DOBRE PRAKTYKI W MIEJSCU PRACY Zatrudnienie i sprawy społeczne Podstawowe prawa i przeciwdziałanie dyskryminacji Komisja Europejska Dyrekcja Generalna ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Równości Szans Jednostka D.3 Opracowanie zakończone we wrześniu 2005 r.

2 Wyłączenie odpowiedzialności Niniejsza publikacja została zlecona przez Komisję Europejską w ramach Programu Przeciwdziałania Dyskryminacji realizowanego przez Wspólnotę Europejską ( ). Treść niniejszej publikacji niekoniecznie stanowi odzwierciedlenie opinii lub stanowiska Dyrekcji Generalnej Komisji Europejskiej ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Równości Szans. Poglądy wyrażone w tym dokumencie są opiniami wykonawcy, który opracował niniejsze sprawozdanie i niekoniecznie stanowią oficjalne poglądy Komisji, a zwłaszcza Dyrekcji Generalnej ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Równości Szans, która zleciła to zadanie. Opracowanie sprawozdania W skład konsorcjum, które opracowało niniejsze sprawozdanie, wchodzi Focus Consultancy Ltd oraz The Conference Board Europe. Focus Consultancy to czołowa, wieloetniczna i interdyscyplinarna firma konsultingowa w Europie, specjalizująca się w kwestiach związanych z równością, zarządzaniem różnorodnością oraz problematyką zmian organizacyjnych. Przeprowadzane przez nią ekspertyzy obejmują opracowywanie badań i strategii, ich realizację, rozwój zasobów ludzkich oraz ocenę. The Conference Board jest niezależnym międzynarodowym stowarzyszeniem firm, tworzącym dorobek naukowy i rozpowszechniającym wiedzę o najlepszych praktykach zarządzania oraz o rynku, wspomagając przedsiębiorstwa w osiąganiu coraz lepszych wyników, a tym samym służąc lokalnej społeczności. Projekt graficzny oraz drukowanie Szczegóły / wykonawcę poda KE Wspólnoty Europejskie, 2005 r. Przedruk możliwy pod warunkiem potwierdzenia źródła. Sprawozdanie końcowe Różnorodność w firmach 2

3 SPIS TREŚCI STRESZCZENIE 4 1. WSTĘP 8 2. METODOLOGIA I KRYTERIA WYBORU 9 3. TEMATYCZNA ANALIZA WNIOSKÓW Z KONSULTACJI I BADAŃ Bieżący stan wdrożenia polityki i praktyk w zakresie różnorodności Siła napędowa polityki różnorodności oraz stosowanych praktyk w tym zakresie Wdrożenie praktyk dotyczących równości i różnorodności Zauważane korzyści płynące z różnorodności Ocena wpływu podejścia na rzecz różnorodności Główne trudności pojawiające się na etapie realizacji WNIOSKI I PLANY NA PRZYSZŁOŚĆ PRZYKŁADY DOBRYCH PRAKTYK W MIEJSCU PRACY W ZAKRESIE RÓŻNORODNOŚCI 31 ZAŁĄCZNIKI Załącznik I: Konsultacje EBTP dotyczące różnorodności w miejscu pracy oraz przeciwdziałania dyskryminacji wyniki zbiorcze 51 Załącznik II: Podsumowanie wyników wstępnego kwestionariusza na temat Różnorodność w firmach dobre praktyki w miejscu pracy 57 Załącznik III: Wykaz uczestniczących firm 61 Sprawozdanie końcowe Różnorodność w firmach 3

4 STRESZCZENIE Coraz większa liczba firm europejskich wdraża strategie dotyczące różnorodności i równości, nie tylko z przyczyn etycznych i prawnych, ale także z powodu korzyści biznesowych, jakie można przez to uzyskać. Do najważniejszych korzyści należy udoskonalenie rekrutacji, dostęp do szerszego kręgu wysoko wykwalifikowanych pracowników, poprawa wizerunku firmy i jej reputacji, większa innowacyjność oraz lepsze możliwości sprzedaży. Są to niektóre kluczowe wnioski z niniejszego sprawozdania dotyczącego różnorodności w oparciu o odpowiedzi udzielone w dwóch ankietach (łącznie 919 odpowiedzi) przeprowadzonych w ciągu roku 2005 w firmach 25 Państw Członkowskich Unii Europejskiej. Pierwsze badanie polegało na wykorzystaniu kwestionariuszy oraz szczegółowych rozmów mających na celu zidentyfikowanie przykładów stosowania dobrych praktyk w miejscu pracy w zakresie różnorodności ze względu na rasę, pochodzenie etniczne, wiek, orientację seksualną, niepełnosprawność lub wyznanie. Drugie, badanie uzupełniające, bazowało na kwestionariuszu online, którego celem było sprawdzenie, jaki jest stan świadomości w zakresie różnorodności oraz jakie praktyki stosują firmy członkowskie Europejskiego Panelu Testów Biznesowych (EBTP) w ramach wszystkich aspektów różnorodności. Rozszerzanie inicjatyw w zakresie różnorodności Prawie połowa wszystkich firm, które wzięły udział w badaniu EBTP, jest aktywnie zaangażowana w promowanie różnorodności w miejscu pracy oraz przeciwdziałanie dyskryminacji. Wśród takich firm 42% prowadzi stosowną politykę w tym zakresie od ponad pięciu lat, 27% od nieco krótszego czasu, a reszta jest na etapie opracowywania i wdrażania polityki różnorodności. Podobny sposób realizacji inicjatyw cechuje wszystkie państwa i sektory gospodarki, mimo występowania różnic w liczbie odpowiedzi według krajów i sektorów. Z 798 odpowiedzi udzielonych w badaniu EBTP blisko połowa (49%) pochodziła z czterech państw (Niemiec, Holandii, Danii i Polski). Nowe Państwa Członkowskie stanowiły 23% odpowiedzi, a Europa Południowa była reprezentowana tylko w 7%. 121 wyników ankiety dotyczących stosowania dobrych praktyk pochodziło głównie ze starych Państw Członkowskich Europy Północnej. Dostęp do nowych zasobów siły roboczej kluczem do uzyskania największych korzyści dla biznesu Firmy wdrażają politykę w zakresie różnorodności z powodów etycznych, prawnych i ekonomicznych. Jednakże z badania stosowania dobrych praktyk wynika, że w firmach, gdzie główną przyczyną są przesłanki natury etycznej przedsiębiorstwa oczekują również materialnych korzyści dla swojego biznesu. Ponadto, podejmując takie inicjatywy, kierują się nie tylko chęcią działania zgodnie z prawem, lecz czasami dążą do dominacji w prowadzonej działalności biznesowej pod tym względem. Ze wszystkich korzyści biznesowych, oczekiwanych bądź rzeczywiście uzyskiwanych w wyniku prowadzenia polityki różnorodności, jedną z najważniejszych jest rozwiązywanie problemu niedoboru siły roboczej oraz zatrudnianie i zatrzymywanie wysoko wykwalifikowanych pracowników. Wśród respondentów badania EBTP była to najczęściej podawana odpowiedź, której udzieliło ponad 42% firm. Sprawozdanie końcowe Różnorodność w firmach 4

5 Wynik ten potwierdza, że demografia Europy się zmienia (niskie wskaźniki urodzeń, starzejąca się ludność i malejąca siła robocza), co w nadchodzących latach będzie wymagało od wielu firm posiadania bardziej różnorodnej siły roboczej pod względem kwalifikacji, aby można było sprostać potrzebom rekrutacyjnym, włączając w to zatrudnianie obcokrajowców. Zmiany demograficzne już działają jako katalizator przy opracowywaniu strategii w zakresie różnorodności związanych z zagadnieniem wieku w niektórych firmach. Drugą ważną korzyścią różnorodności, na którą wskazało 38% respondentów badania EBTP, jest możliwość polepszenia reputacji i wizerunku firmy oraz jej pozycji w lokalnych społecznościach. Aby to uzyskać, firmy stosujące dobre praktyki uczestniczą w wielu różnych działaniach zewnętrznych celem promowania swoich zasad i wartości. Obejmują one udział w badaniach i ćwiczeniach z zakresu przyrównywania do wzorca (benchmarking), akcjach dobroczynnych na rzecz przeciwdziałania marginalizacji społecznej, wspieranie dostępu do edukacji i szkoleń oraz obecność w obchodach świąt lokalnych lub ich sponsorowanie. Inną ważną korzyścią biznesową różnorodności w miejscu pracy jest możliwość podniesienia poziomu innowacyjności, co prowadzi do powstania nowych produktów i usług, i potencjalnych nowych rynków. Ponad 26% firm w ramach badania EBTP do korzyści zaliczyło innowacyjność i kreatywność. Przykłady dobrych praktyk wyraźnie pokazują, że wewnętrzna różnorodność prowadzi do rozwoju marketingu i produktów, zaspokajając potrzeby nowych segmentów rynkowych oraz grup tradycyjnie wykluczonych (takich jak osoby starsze, osoby o odmiennej orientacji seksualnej, mniejszości etniczne), jak również istniejących klientów. Firmy te dążą do zwiększania przychodów, zadowolenia klientów oraz polepszania swojego wizerunku. W niektórych przypadkach stosują one również nowe rozwiązania w odniesieniu do problemu marginalizacji społecznej oraz niekorzystnej pozycji, w jakiej znajdują się niektórzy członkowie społeczności. Zwalczanie dyskryminacji w miejscu pracy Aby strategie w zakresie różnorodności przyniosły pożądany efekt, muszą pokonać przeszkodę, która jest wspólna dla większości przedsiębiorstw sprzeciw w miejscu pracy. Wśród firm uczestniczących w badaniu EBTP (zarówno w przypadku prowadzących i nieprowadzących polityki różnorodności) 17% podkreśliło postawy i zachowania dyskryminacyjne jako swoją największą przeszkodę w promowaniu różnorodności. W celu rozwiązania tego problemu firmy stosujące dobre praktyki podchodzą do różnorodności jak do procesu zmiany kultury, wyciągając wnioski z tego, czego nauczyły się wcześniej na temat skutecznego zarządzania zmianami, włączając w to jasne określanie działań, motywowanie kierownictwa do zaangażowania, budowanie infrastruktury potrzebnej do realizacji projektów oraz przekazywanie zasad związanych z różnorodnością i przeciwdziałaniem izolacji personelowi i innym partnerom. W firmach tych różnorodność dotyczy całego biznesu, a nie jest pojedynczym zagadnieniem działu kadr. Odpowiedzialność za realizację celów oraz autorskie pomysły związane z różnorodnością opierają się na ramach strategicznych, które obejmują ustalanie celów, przyznanie funduszy i środków, pomiar wyników oraz ich ocenę. Za realizację tych celów odpowiedzialni są przede wszystkim kierownicy firm, których często nagradza się według osiąganego postępu. Firmy stosujące dobre praktyki wyrażają potrzebę przeprowadzenia złożonych programów celem podniesienia stopnia zrozumienia i świadomości problemu różnorodności, w tym Sprawozdanie końcowe Różnorodność w firmach 5

6 potrzebę zachowania zgodności z prawem, jak również implikacje wiążące się z procesem rekrutacji, awansowaniem i oceną. Wiele przedsiębiorstw zapewnia menedżerom różne ramy planowania wyników, listy kontrolne dotyczące różnorodności oraz narzędzia wspomagające realizację przyjętej polityki. Wsparcie udzielone przez związki, komisje pracownicze i inne grupy personelu lub sieci stanowi kolejny warunek skutecznej realizacji polityki różnorodności według wielu firm stosujących dobre praktyki. Włączanie przedstawicieli pracowników w planowanie, realizację i monitorowanie polityki jest sprawą zasadniczą, aby móc podkreślić zaangażowanie kierownictwa w kwestię różnorodności w dłuższej perspektywie, jak również cele związane z tym zagadnieniem oraz ich wpływ na pracowników i środowisko pracy. Pomiar wyników może być trudny Jednym z kluczowych wniosków niniejszego sprawozdania jest brak systematycznego monitorowania i oceny postępu oraz korzyści wynikających z różnorodności w firmach stosujących dobre praktyki oraz przedsiębiorstwach, które wzięły udział w ankiecie EBTP. Blisko 70% firm EBTP, które prowadziły bądź prowadzą politykę na rzecz różnorodności, nie udało się regularnie monitorować jej wpływu. Według 20% respondentów badania EBTP trudność pomiaru różnorodności stanowi główne wyzwanie przy zajmowaniu się kwestią różnorodności w miejscu pracy i przeciwdziałaniu dyskryminacji. W grupie firm stosujących dobre praktyki stwierdzono kilka przykładów złożonego monitorowania prowadzonych działań. Firmy te skłaniają się ku skupianiu uwagi na wewnętrzne i zewnętrzne przyrównywanie do wzorców oraz na znaczenie efektywnych systemów monitorowania w celu wzbogacenia swojej wiedzy demograficznej w zakresie rynków oraz lokalnych społeczności. Wiele innych firm stosujących dobre praktyki również podejmuje pewne działania związane z ustalaniem celów i monitoringiem, kładąc nacisk na ich znaczenie, gdyż dzięki nim można uzyskać ważne informacje na temat struktury siły roboczej oraz klientów. Działania te pokazują również zaangażowanie firm w skuteczną realizację polityki różnorodności. Ponieważ istnieje już szereg modeli i ram ustalania wskaźników i dokonywania pomiaru wyników inicjatyw w zakresie różnorodności, zadanie polega na promowaniu szerszego zastosowania takich narzędzi w firmach, które prowadzą politykę na rzecz różnorodności. Niektóre powszechne wskaźniki wyników obejmują: wzrost udziału kobiet, osób niepełnosprawnych, ludzi pochodzących z mniejszości etnicznych, zwłaszcza na stanowiskach kierowniczych, w kilku przypadkach w powiązaniu z konkretnymi celami dla każdego wskaźnika; wskaźnik zatrzymania wysoko wykwalifikowanych menedżerów w miejscu pracy, w szczególności kobiet i osób wywodzących się z mniejszości etnicznych; oraz polepszenie postrzegania przez pracowników zagadnień związanych z różnorodnością, mierzonego w odniesieniu do docelowego odsetka zadowolenia w ankietach badających opinie pracowników. Prezentacja kwestii różnorodności w firmach Główny wniosek niniejszego sprawozdania jest taki, że w przypadku firm, które prowadzą politykę promującą zróżnicowanie, inicjatywy w tym zakresie są już w trakcie realizacji. Przedsiębiorstwa uczestniczące w badaniu EBTP są przekonane o korzyściach płynących z różnorodności. Na pytanie, czy inicjatywy w zakresie różnorodności korzystnie wpływają na ich działalność biznesową, zdecydowana większość (83%) z 495 firm odpowiedziała twierdząco. Przedsiębiorstwa stosujące dobre praktyki mają podobne zdanie na temat rezultatów prowadzonej przez nie polityki różnorodności. Dla firm tych korzyści płynące z Sprawozdanie końcowe Różnorodność w firmach 6

7 różnorodności są oczywiste i chętnie opisują swoje zaangażowanie w kwestię różnorodności jako oznakę etycznego podejścia, postępowego światopoglądu lub dobrej praktyki zarządzania. Z uwagi jednak na to, że około połowa firm uczestniczących w badaniu EBTP deklaruje, że dopiero będzie rozwijać odpowiednią politykę i praktyki, omawiana kwestia różnorodności musi być bardziej rozpowszechniona. Największym problem związanym w promowaniem różnorodności w miejscu pracy i przeciwdziałaniem dyskryminacji jest brak informacji i świadomości w zakresie zagadnień i praktyk w zakresie różnorodności. Problem ten jako najważniejszą przeszkodę podało ponad 20% respondentów EBTP. Głównym źródłem informacji na temat różnorodności w miejscu pracy są według wszystkich uczestników badania EBTP organizacje i sieci pracodawców, na co wskazała blisko połowa wszystkich firm. W związku z tym będą one z pewnością również w przyszłości pełnić kluczową rolę w rozpowszechnianiu materiałów dotyczących dobrych praktyk oraz w stosowaniu na szerszą skalę polityki i praktyk dotyczących różnorodności i równości. Sprawozdanie końcowe Różnorodność w firmach 7

8 1. WSTĘP Niniejszy projekt i sprawozdanie na temat Różnorodność w firmach dobre praktyki w miejscu pracy zostało zlecone przez Dyrekcję Generalną Komisji Europejskiej ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Równości Szans w ramach Programu Działań Wspólnoty na rzecz zwalczania dyskryminacji ( ). Projekt stanowi część podejmowanych na bieżąco wysiłków Komisji, związanych z promowaniem różnorodności w miejscu pracy i przeciwdziałaniem dyskryminacji na terenie rozszerzonej Unii Europejskiej. Projekt miał na celu zbadanie i lepsze zrozumienie kwestii różnorodności, aby móc stwierdzić, jakie potrzebne są jeszcze polityki, działania i zalecenia na szczeblu unijnym, narodowym, lokalnym i biznesowym. W związku z tym celem projektu było zidentyfikowanie i przeanalizowanie wybranych przykładów innowacyjnych i skutecznych dobrych praktyk w zakresie zarządzania różnorodnością, stosowanych przez pracodawców i firmy na terenie Unii Europejskiej, które zostały przedstawione w niniejszym sprawozdaniu. Zgodnie z Planem Działań Wspólnoty na rzecz zwalczania dyskryminacji, wspierającym przyjęte w 2000 r. dyrektywy WE w sprawie przeciwdziałania dyskryminacji, zasady różnorodności i przeciwdziałania dyskryminacji w ramach niniejszego projektu koncentrowały się na aspektach pochodzenia etnicznego i rasowego, niepełnosprawności, wyznania, wieku i orientacji seksualnej. Projekt opiera się na wcześniejszych pracach podjętych przez Komisję, a przede wszystkim na badaniu KE na temat Metod i wskaźników pomiaru efektywności kosztów polityki różnorodności w przedsiębiorstwach (2003 r.), w rezultacie którego powstało wiele zaleceń odnoszących się do dalszego rozwoju przekonujących i wiarygodnych działań w zakresie różnorodności. Bazując na tym badaniu, jak również na innych uzupełniających inicjatywach prowadzonych na bieżąco, w tym paneuropejskich kampanii promujących różnorodność i przeciwdziałanie dyskryminacji w miejscu pracy, Komisja wspiera szereg dodatkowych działań, m.in.: Niniejsze sprawozdanie na temat różnorodności, które stanowi kompendium dobrych praktyk przy stosowaniu podejścia na rzecz różnorodności i przeciwdziałaniu dyskryminacji w miejscu pracy oraz sektorze biznesu. Badanie uzupełniające dotyczące istniejącego stanu świadomości w zakresie różnorodności i praktyk w firmach 25 Państw Członkowskich UE, podjęte latem 2005 r. przy współudziale Europejskiego Panelu Testów Biznesowych (EBTP) Komisji Konferencja europejska na temat różnorodności, która ma się odbyć pod koniec 2005 r., a jej celem będzie promowanie wniosków wyciągniętych z niniejszego sprawozdania, pobudzenie do dyskusji oraz wymiana praktyk i doświadczeń w zakresie różnorodności w miejscu pracy między pracodawcami, firmami i wspólnikami. Niniejsze Kompendium dobrych praktyk stosowanych w miejscu pracy składa się z następujących czterech głównych części: Ogólna charakterystyka stosowanego podejścia, metodologii i kryteriów wyboru (punkt 2) Tematyczna analiza wniosków z konsultacji EBTP i badania dobrych praktyk (punkt 3) Wnioski i plany na przyszłość (punkt 4) Prezentacja dobrych praktyk stosowanych w miejscu pracy w zakresie różnorodności i przeciwdziałania dyskryminacji (punkt 5) Sprawozdanie końcowe Różnorodność w firmach 8

9 2. METODOLOGIA I KRYTERIA WYBORU Przeprowadzone dla celów Kompendium badanie opierało się na dwóch ogólnych metodologiach ankietowych. Najpierw przeprowadzono badanie ankietowe z udziałem członków Europejskiego Panelu Testów Biznesowych (EBTP), panelu skupiającego około 3000 firm z 25 Państw Członkowskich UE, koordynowanego przez Komisję Europejską (DG Rynek Wewnętrzny). Konsultacje te pozwoliły członkom EBTP na wyrażenie swojej opinii na temat działań na rzecz różnorodności i przeciwdziałania dyskryminacji za pomocą kwestionariusza online. Kwestionariusz został zatem udostępniony około 3000 firmom członkom EBTP w całej rozszerzonej Unii Europejskiej, a w konsultacjach online można było uczestniczyć od połowy czerwca do połowy lipca 2005 r. Zebrano 798 odpowiedzi (26,6% ogółu). Kompletne wyniki statystyczne konsultacji EBTP znajdują się w załączniku I do niniejszego sprawozdania. Aby kwestionariusz nie był za długi, a jego wypełnienie w ramach konsultacji EBTP zbyt pracochłonne, nie poruszono wszystkich aspektów problemu i ograniczono się do kilku kluczowych obszarów badania, mających na celu: Ocenę poglądów i świadomości dotyczącej koncepcji różnorodności w miejscu pracy. Stwierdzenie stopnia powszechności polityki różnorodności oraz praktyk w całym sektorze biznesowym, jak również długości czasu ich stosowania. Poznanie poglądów firm na temat faktycznych i postrzeganych korzyści dla ich działalności, płynących z realizacji podejścia ukierunkowanego na różnorodność i przeciwdziałanie dyskryminacji. Rozpoznanie głównych przeszkód i barier, które uniemożliwiają firmom podejmowanie działań na rzecz równości. W związku z tym w ramach badania zapytano firmy o główne trudności, jakich doświadczają w tym zakresie oraz poproszono o zaproponowanie praktycznych sposobów pokonania tych problemów. Drugie i główne badanie ankietowe zostało przeprowadzone z udziałem firm różnej wielkości z różnych sektorów przemysłowych, działających na terenie rozszerzonej UE i miało na celu stwierdzić, skodyfikować i przeanalizować przykłady dobrych praktyk w zarządzaniu różnorodnością i przeciwdziałaniu dyskryminacji. Obydwa kwestionariusze oraz szczegółowe rozmowy zostały przeprowadzone celem zidentyfikowania przykładów dobrych praktyk w następujący sposób: Do około 3000 przedsiębiorstw w całej Europie rozesłany został wstępny kwestionariusz kwalifikujący, zapraszający firmy do uczestnictwa w badaniu i przedłożenia swoich inicjatyw w zakresie różnorodności. Otrzymano 121 propozycji firm. 58 firm stosujących obiecujące praktyki zostało zaproszonych do wypełnienia bardziej szczegółowego kwestionariusza i nakreślenia swoich inicjatyw w zakresie różnorodności, jakie proponują do włączenia do Kompendium. Odbyły się wizyty oraz przeprowadzono wywiady w 28 firmach, aby zgromadzić dodatkowe informacje na temat praktyk w zakresie różnorodności w celu uzupełnienia danych ze szczegółowych kwestionariuszy i określenia jakości i wpływu konkretnej inicjatywy różnorodności. W tym celu skonsultowano się zarówno z kierownictwem, jak i przedstawicielami pracowników w sprawie sposobu postrzegania, realizacji oraz wpływu inicjatyw w zakresie różnorodności w ich firmach. Do Kompendium zostały następnie wybrane takie przykłady dobrych praktyk, które stanowiły źródło cennych doświadczeń oraz analiz do podzielenia się z innymi firmami przy realizacji polityki różnorodności i prezentowaniu kwestii różnorodności. Stosowane kryteria wyboru zasadniczo dotyczyły inicjatyw w zakresie różnorodności firm pod względem ich: Kontekstu (siła napędowa, oryginalność/innowacyjność, wymierność i powtarzalność) Realizacji (zaangażowanie/kierowanie, strategia/plan działania, komunikacja, trwałość i dalsze działania, inwestycja w środki) Sprawozdanie końcowe Różnorodność w firmach 9

10 Wpływu (wyniki i korzyści, wpływ na działalność biznesową, środowisko pracy oraz społeczeństwo) Stosunku do przynajmniej jednej z pięciu podstaw dyskryminacji: rasa i etniczność, wiek, orientacja seksualna, niepełnosprawność, wyznanie. Ostatni punkt obejmuje aspekty różnorodności, którymi zajmują się dyrektywy UE w sprawie przeciwdziałania dyskryminacji (dyrektywa 2000/43/WE w sprawie równego traktowania bez względu na pochodzenie rasowe lub etniczne oraz dyrektywa 2000/78/WE w sprawie ustanowienia ogólnych ram równego traktowania przy zatrudnieniu i wykonywaniu zawodu). W związku z tym badanie i projekt nie koncentrują się na równości płci, gdyż problem ten był już objęty wcześniejszymi badaniami. W przypadku badania stosowania dobrych praktyk oznacza to, że firmy, które prowadzą tylko politykę równych szans ze względu na płeć zostały wykluczone. Ponadto w odniesieniu do firm podejmujących wielowymiarowe inicjatywy obejmujące kilka lub wszystkie aspekty różnorodności, przeanalizowano i zaprezentowano tylko takie polityki lub stosowane praktyki, które nie są związane z równością płci. Celem Kompendium jest rozpowszechnienie dobrych praktyk na terenie Państw Członkowskich UE, zapewniając pewien stopień równowagi ze względu na lokalizację, jak również ze względu na sektory oraz wielkość przedsiębiorstwa. Poziom odpowiedzi w badaniu zajmującym się dobrymi praktykami oraz dokonana później selekcja zapewnia taką równowagę. Jednak odsetek odpowiedzi oraz zgłoszeń na temat stosowanych dobrych praktyk przez firmy mające swoją siedzibę w nowych Państwach Członkowskich UE i Europie Południowej był stosunkowo niski (Tabela 1), a podejmowane inicjatywy w zakresie różnorodności skupiały się głównie na zagadnieniach równości szans dla kobiet i mężczyzn. Szczegółowe schematy uczestnictwa w badaniu pod względem lokalizacji geograficznej, jak również pełne wyniki wstępnego kwestionariusze znajdują się w załączniku II. Tabela 1: Badanie dobrych praktyk terytorialny zasięg respondentów / firmy według poszczególnych państw BELGIA BELGIUM DANIA DENMARK FRANCJA FRANCE NIEMCY GERMANY GRECJA GREECE WĘGRY HUNGARY IRLANDIA IRELAND WŁOCHY ITALY HOLANDIA NETHERLANDS SŁOWACJA SLOVAKIA HISZPANIA SPAIN SZWECJA SWEDEN ZJEDNOCZONE UNITED KRÓLESTWO KINGDOM RUMUNIA ROMANIA SZWAJCARIA SWITZERLAND STANY UNITED ZJEDNOCZONE STATES of AMERICA Sprawozdanie końcowe Różnorodność w firmach 10

11 3. TEMATYCZNA ANALIZA WNIOSKÓW Z KONSULTCJI I BADAŃ Analiza kwestii różnorodności oraz przykładów dobrych praktyk została przeprowadzona w ramach różnych badań oraz dotychczasowych sprawozdań na temat kosztów i korzyści różnorodności, m.in. badania Metod i wskaźników pomiaru efektywności kosztów różnorodności polityki przedsiębiorstw (2003 r.) oraz Konsultacji EBTP na temat różnorodności i przeciwdziałania dyskryminacji w miejscu pracy (2005 r.). Analiza porusza następujące kluczowe aspekty: Bieżący stan wdrożenia polityki i praktyk w zakresie różnorodności Siłę napędową polityki różnorodności oraz stosowanych praktyk w tym zakresie Wdrożenie praktyk dotyczących równości i różnorodności Zauważane korzyści płynące z różnorodności Ocenę wpływu podejścia na rzecz różnorodności Główne trudności pojawiające się na etapie realizacji 3.1 Bieżący stan wdrożenia polityki i praktyk w zakresie różnorodności W ramach badania EBTP poproszono firmy o wskazanie, czy i od jak dawna prowadzą politykę i stosują praktyki w zakresie różnorodności. Należało zaznaczyć, czy ich polityka jest już dobrze zakorzeniona, tj. funkcjonuje od ponad pięciu lat, czy też przyjęto ją niedawno (w ciągu ostatnich pięciu lat). W kwestionariuszu pytano również, czy firmy są w chwili obecnej w trakcie realizacji polityki różnorodności, ale z uwzględnieniem potrzeby podjęcia dalszych wysiłków dla rozwijania bardziej efektywnego podejścia do zagadnień równości i różnorodności. Tabela 2: Sytuacja w firmach związana z polityką praktykami w zakresie różnorodności 13% 8% Brak prowadzenia polityki 6% No policies Well Dobrze embedded zakorzeniona policies polityka and i practices praktyki Policies Polityka recently wdrażana implemented od niedawna 21% 52% Implementing Polityka w trakcie policies realizacji, but more ale należy needs to be zrobić donewięcej In Na the etapie process opracowywania of developing metod an equality/diversity związanych z równością approach /różnorodnością Wyniki wskazują, że 48% wszystkich firm w sektorze biznesowym w jakiś sposób angażuje się w promowanie różnorodności w miejscu pracy oraz przeciwdziałanie dyskryminacji (Tabela 2). Podczas gdy mniej niż ćwierć przedsiębiorstw posiada dobrze zakorzenioną politykę i procedury, o wiele więcej firm jest w trakcie procesu wdrażania polityki różnorodności w ramach swojej działalności. Jednakże przy 52% firm, które jeszcze nie zajęły się szerokim zakresem aspektów równości i przeciwdziałania dyskryminacji, objętych Sprawozdanie końcowe Różnorodność w firmach 11

12 przepisami prawa, istnieje pilna potrzeba, aby zainteresowani partnerzy zwiększyli swoje wysiłki w rozszerzaniu świadomości i ekspertyz w tym zakresie. Mimo różnej ilości odpowiedzi udzielanych przez poszczególne państwa i sektory, przestawiony poziom realizacji jest zasadniczo taki sam we wszystkich krajach i sektorach. Istnieją możliwe różnice w poziomie realizacji polityki różnorodności pomiędzy starymi a nowymi Państwami Członkowskimi, jednak wnioski z tego faktu należy wyciągać z ostrożnością. Analiza procentowa dziesięciu krajów, które udzieliły najwięcej odpowiedzi pokazuje, że sytuacja jest bardziej złożona (zob. załącznik I, w którym znajduje się pełniejsze sprawozdanie). Wynika z niej, że zasadniczo firmy z Europy Północnej i Zachodniej częściej prowadzą politykę na rzecz różnorodności i stosują praktyki w tym zakresie niż nowe Państwa Członkowskie Europy Wschodniej, ale istnieją wyjątki. Podobnie całkowity odsetek firm z dobrze zakorzenionymi praktykami jest wyższy w Niemczech, Holandii, UK i Norwegii, a niższy w nowych Państwach Członkowskich, takich jak Węgry czy Republika Czech. Jednak podczas gdy Polska i Węgry posiadają niski odsetek firm prowadzących politykę na rzecz różnorodności, występuje tam większy udział przedsiębiorstw będących w trakcie jej realizacji, a zatem znajdujących się w procesie redukowania tej różnicy między regionami. 3.2 Siła napędowa polityki różnorodności oraz stosowanych praktyk w tym zakresie Badanie dobrych praktyk wskazuje, że pracodawcy oraz firmy wdrażają politykę na rzecz różnorodności oraz stosują praktyki z nią związane głównie z przyczyn etycznych, prawnych i ekonomicznych lub z kilku tych powodów jednocześnie. Badanie EBTP potwierdza ten wniosek. Przyczyny etyczne promowania różnorodności Coraz więcej firm podkreśla, że politykę oraz praktyki związane z różnorodnością i równością stosują przede wszystkim ze względów etycznych. Krótko mówiąc, podejmują określone działania, gdyż uważają, że tak należy. Przedsiębiorstwa te są świadome zmian zachodzących w społeczeństwie oraz w zakresie wartości społecznych, jak i ich wpływu na działalność biznesową. Zdają sobie sprawę, że ludzie mają większe oczekiwania związane ze sposobem prowadzenia działalności przez firmy w odniesieniu do równości szans, sprawiedliwego handlu, etycznego inwestowania, wpływu na środowisko, wpływu na lokalne społeczności, indywidualnych praw człowieka oraz innych zagadnień związanych ze sprawiedliwością społeczną. W odpowiedzi na te zmiany wiele firm próbuje łączyć strategie związane z różnorodnością i z przeciwdziałaniem izolacji z jednej strony ze społeczną odpowiedzialnością firmy z drugiej. Natomiast kilka firm, jak np. British Telecom (BT), poszły o krok dalej, korzystając z zasad Konwencji Praw Człowieka NZ jako postawy sposobu prowadzenia działalności biznesowej wewnątrz przedsiębiorstwa oraz relacji z dostawcami, klientami, lokalnymi społecznościami i innymi partnerami. Również pracownicy mają zmieniające się i coraz większe oczekiwania etycznego zachowania w miejscu pracy, ceniąc takie środowisko pracy, które promuje przeciwdziałanie izolacji, okazywanie szacunku, otwartość, współpracę oraz sprawiedliwość. Firmy stosujące dobre praktyki dążą do osiągnięcia pozytywnego wizerunku pod względem równości, różnorodności oraz przeciwdziałania izolacji, i są świadome tego, że zaangażowanie w powyższe sprawy jest kwestią zasadniczą, jeśli firma ma być postrzegana jako nowoczesna, postępowa i dobrze zarządzana. Sprawozdanie końcowe Różnorodność w firmach 12