Brakteaty. Marek Folwarniak. Bolesława. Krzywoustego. w polskich zbiorach. Fot. Daniel Pach. 30 Inne Oblicza Historii

Transkrypt

1 N U M I Z M A T Y K A Brakteaty Bolesława Marek Folwarniak Krzywoustego w polskich zbiorach Fot. Daniel Pach 30 Inne Oblicza Historii

2 rakteaty 1 Bolesława Krzywoustego z postacią św. Wojciecha należą do najciekawszych numizmatów polskich okresu średniowiecza. Są to pierwsze polskie brakteaty 2, a jednocześnie jedne z najstarszych w Europie. Ich emisja przypada na czasy, gdy w Polsce bite były wyłącznie denary. Brakteaty Bolesława Krzywoustego są największymi polskimi monetami tego typu. Następne brakteaty w Polsce pojawiły się dopiero za czasów Mieszka III, jako znacznie mniejsze, bite masowo monety. Na brakteatach Bolesława Krzywoustego centralne miejsce zajmuje postać św. Wojciecha. Odwołanie się do patronatu świętych nie ograniczało się tylko do aspektu religijnego. W tamtych czasach podkreślenie chrześcijańskich korzeni służyło uzasadnieniu istnienia własnych instytucji kościelnych i państwowych. Opis monet Oba omawiane brakteaty są cienkimi, bitymi jednostronnie monetami (stronę główną stanowi obraz wypukły). Na potrzeby niniejszego artykułu dla rozróżnienia opisywanych monet przyjąłem oznaczenia zaproponowane przez R. Kiersnowskiego 3. Typ I oznacza zatem brakteaty ze stojącą postacią św. Wojciecha, typ II zaś odnosi się do monet z postacią św. Wojciecha i klęczącą postacią Bolesława. Ikonografia obu monet jest oczywiście typowa dla obszaru dominacji łacińskich wpływów kulturowych. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że oba typy opisywanych tu brakteatów mają wiele cech wspólnych. Są oczywiście bite tą samą metodą, postacią centralną jest św. Wojciech, monety mają podobne wagi i średnice. Rozkład otoków i liternictwo analogiczne. Cechy te potwierdzają raczej założenie, że powstały w podobnym okresie i zostały wykonane w tym samym miejscu. Brakteat typu I (Kopicki: brakteat św. Wojciech, poz. 46, znanych egzemplarzy 6, stopień rzadkości R7 4 ) Brakteat Bolesława Krzywoustego odwrotna strona monety (fotografia wykonana przez a artykułu) Przedstawia on stojącą postać św. Wojciecha w stroju pontyfikalnym z pastorałem w prawej ręce i z księgą ewangelii w lewej. Rysunek postaci cechuje szczegółowość i zachowanie proporcji. Średnica 26 mm, waga 0,56 g. W otoku widnieje napis: + SCS ADELBIRIAS EPS GNVH lub CNVH (Sanctus Adalbertus Episcopus Gneznensis) 5. SCS jest skrótem wyrazu sanctus, litery S są odwrócone, litera A w następnym wyrazie umieszczona jest odwrotnie. Litery L, B i R również są odwrócone względem napisu SCS. Wyraz ADELBIRIAS jest zniekształconą formą imienia ADALBERTVS. EPS jest skrótem wyrazu episcopus. Legendę rozmieszczono w miarę regularnie, zaczynając na prawo od krzyżyka, i napisano ją w większości kapitałą romańską 6. Inskrypcja na monecie jest najbardziej rozbudowaną inskrypcją monetarną, jaka dotychczas występowała w polskich monetach tego okresu. Brakteaty typu I, choć znane są w niewielkiej liczbie egzemplarzy, różnią się między sobą. Porównanie egzemplarzy z muzeów w Warszawie, Krakowie, Głogowie i Łodzi daje podstawy do wyróżnienia przynajmniej trzech stempli. Odmiany te mają zróżnicowane zniekształcenia liter, niektóre z liter są lustrzanym odbiciem lub zostały odwrócone. Jak zauważył S. Suchodolski 7, jeden błąd literowy powtarza się na wszystkich znanych egzemplarzach. Trzecia spodziewana litera A została zastąpiona literą E. Ponieważ trudno założyć wielokrotną pomyłkę przy kopiowaniu, należy przypuszczać, że taki musiał być wzór wyrazu, tj. ADELBERTUS. Ponieważ taka forma występowała współcześnie na monetach niemieckich, stąd założenie, że wzorów dostarczyć mógł duchowny niemiecki. Zróżnicowane są również formy nazwy Gniezno 8 na omawianych egzemplarzach, ale i tu niektóre z nich znajdują swój odpowiednik w dokumentach sporządzonych przez niemieckich mnichów 9. Pewną odmienność wykazują także rysunki postaci świętego. Szczególnie rysunek z MAiE w Łodzi odbiega od wzorów z MNW i MNK. Inny jest tu kształt pastorału, inne ułożenie księgi ewangelii i układ szat. Brakteat typu II (Kopicki: brakteat św. Wojciech i książę, poz. 47, znanych egzemplarzy 274, stopień rzadkości R4) Przedstawia postać klęczącego księcia i stojącego nad nim św. Wojciecha z ręką wyciągniętą nad głową Bolesława w geście opieki. Rysunek nie jest już tak szczegółowy jak w typie I, a proporcje postaci nieco zachwiane, ale daje się dostrzec wiele cech wspólnych z typem I. W podobnym otoku jak w typie I widnieje napis: + SLVLEBA- IDI IBEZLAV (w wersji najbardziej poprawnej: S DALBERIVS BOLEZLAV) jest to zniekształcona legenda: +S. ADAL- BERTVS BOLESLAV. Litery B, E, L są odwrócone. Choć w katalogu Kopickiego mamy przedstawiony jeden wzór brakteata, to pragnę zauważyć, że w przypadku tej monety mamy do czynienia z dwoma odmianami. Oprócz opisanej odmiany z głową św. Wojciecha skierowaną w stronę Bolesława mamy również egzemplarze typu II z głową św. Wojciecha skierowaną na wprost. Jest to odmiana występująca znacznie rzadziej, lecz wyraźnie udokumentowana. Pomijam różnice monet typu II, wynikające z użycia różnych stempli, wówczas bowiem liczba odmian byłaby znacznie większa. Początkowo brakteaty z postacią klęczącą przed biskupem łączono z pokutą Krzywoustego za zabójstwo brata Zbigniewa, dlatego nazwano je brakteatami pokutniczymi i pod tą nazwą funkcjonowały wiele lat, datowano je więc w okolicach roku Po latach zweryfikowano ten pogląd. Obecnie przyjmuje się, że inspiracją ich powstania była wizyta Krzywoustego u biskupa Konrada w Magdeburgu. Prawdopodobnie wtedy Krzywousty otrzymał od 31

3 niego w darze duże brakteaty z wizerunkiem biskupa, klęczącego u stóp patrona swej diecezji. W nawiązaniu do tego wzoru Krzywousty polecił wybicie własnych monet. Nazwano je protekcyjnymi i do dziś pod taką nazwą występują w literaturze. Sporną kwestią jest lokalizacja mennicy. Pierwotnie monety te przypisywano mennicy gnieźnieńskiej, lecz obecnie przeważa pogląd, że powstały w mennicy krakowskiej 10. Znaleziska Początkowo brakteaty Bolesława Krzywoustego z postacią św. Wojciecha znane były tylko w pojedynczych egzemplarzach. Zanim znaleziony był w Dobiesławicach, już był znany numizmatykom ze zbioru Walońskiego, Rastawieckiego, Reichla i z czterech egzemplarzy w zbiorach hr. Krasińskich 11. Jednymi z pierwszych dokładniej opisanych znalezisk były odkrycia dobiesławickie Właściwie sędziszowskie (bo we wsi tego ostatniego nazwiska, a tylko w majątku dobiesławickim 12 (powiat pińczowski) w 1836 r. i w Woli Skromowskiej w 1844 r. Znalezisko w Sędziszowie trafiło do rąk właścicielki gruntów Anny z Zamoyskich Aleksandrowej Sapieżyny. Następnie w drodze spadku przypadło wnukowi księżnej, ks. Władysławowi Czartoryskiemu, by na koniec trafić do Muzeum Czartoryskich w Krakowie. O ile w skarbie dobiesławickim odkryto kilka brakteatów Krzywoustego, to w Woli Skromowskiej monety te stanowiły znaczną część skarbu. Brakteat z Dobiesławic (K. Stronczyński, Dawne monety Polski dynastyi Piastów i Jagiellonów. Część I, Piotrków 1883, tablica III) Dotychczasowe znaleziska nie były jednak dużymi liczebnie zbiorami, dlatego odkrycie skarbu w Karczmiskach (pow. puławski) jesienią 1932 r. wywołało nie lada sensację. Odkrycia tego dokonała pewna kobieta podczas prac polowych. Monety znajdowały się w dużym, niewypalanym, glinianym garnku, a łączna waga całego znaleziska wynosiła 3,06 kg. Skarb trafił na posterunek policji, następnie do starostwa w Puławach, później do urzędu konserwatorskiego w Lublinie, aż w końcu został zakupiony przez Dyrekcję Państwowych Zbiorów Sztuki na Zamku w Warszawie. W skład skarbu wchodziły denary krzyżowe, denary Bolesława Śmiałego, denary Władysława Hermana oraz oczywiście denary i brakteaty Bolesława Krzywoustego. Wszystkich monet srebrnych naliczono 4504, choć w tym 742 sztuki uszkodzone. Najciekawszy jest jednak fakt, że w skład tego skarbu wchodziło 215 sztuk brakteatów Bolesława Krzywoustego typu II oraz 1 sztuka typu I 13. I właśnie ten wyjątkowy egzemplarz typu I nie trafił dalej z całością skarbu, lecz pozostał w rękach miejscowego nauczyciela. Następnie trafił do Gabinetu Numizmatycznego Mennicy Państwowej, aż w końcu znalazł się w Muzeum Narodowym w Warszawie 14. Barbara Piwocka 15 opublikowała szczegółowy spis tego znaleziska. Podała również, że pierwsza wzmianka o znalezisku w Karczmiskach ukazała się w Dodatku literacko-naukowym Ilustrowanego Kuriera Codziennego z 7 maja 1933 r. W zamieszczonym wykazie ka artykułu pod poz wymieniła 215 sztuk brakteatów typu II (w tym 2 egzemplarze rzadszej odmiany z głową biskupa zwróconą na wprost). Wśród współczesnych znalezisk nie można pominąć oczywiście skarbu z Głogowa. Odkrycia dokonali 23 października 1987 r. dwaj działkowicze podczas prac melioracyjnych na terenie ogródków działkowych przy Osiedlu Piastów Śląskich. Skarb, znajdujący się obecnie w Muzeum Archeologiczno-Historycznym w Głogowie, zawiera monet całych i fragmentów, 7 srebrnych sztabek i jedną grudkę srebra. Wśród monet rozróżniono 31 typów, w większości polskich denarów pochodzących ze Śląska z XII i pocz. XIII w. Zachowana część skarbu równa się wartości ok. 34 grzywien wagowych. Pod względem liczby monet należy do największych z tego okresu nie tylko w Polsce, ale i w Europie. Wśród monet skarbu głogowskiego znalazły się 53 sztuki monet typu II w 27 zwitkach i tylko jedna typu I. Typ I (MG/N/1038), fot. Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Głogowie MG/N/709, fot. Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Głogowie MG/N/710 odwrotna strona brakteata, fot. Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Głogowie 32 Inne Oblicza Historii

4 Zbiory Największe zbiory brakteatów Bolesława Krzywoustego znajdują się oczywiście w muzeach. Oto efekt ustaleń, jakie udało mi się poczynić we współpracy z wybranymi placówkami muzealnymi, tj. Muzeum Archeologiczno-Historycznym w Głogowie, Muzeum Narodowym w Warszawie, Muzeum Archeologiczno-Etnograficznym w Łodzi, Muzeum Narodowym w Krakowie, Muzeum Okręgowym w Koninie i Muzeum Zamojskim w Zamościu. Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Głogowie 16 Muzeum to swoje zbiory brakteatów Krzywoustego zawdzięcza odkryciu skarbu w Głogowie w roku Zbiory muzeum zawierają jeden egzemplarz typu I 17, 11 egzemplarzy typu II 18 oraz zwitki monet 19 (zawsze brakteat protekcyjny na wierzchu) monety są pozawijane od jednej do sześciu sztuk razem. Muzeum Narodowe w Warszawie 20 W zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie znajduje się jeden brakteat Bolesława Krzywoustego typu I św. Wojciech z pastorałem i 13 egz. typu II 21. Moneta typu I pochodzi ze skarbu z Karczmisk. Pochodzenie pozostałych numizmatów nie jest już tak pewne, ale należy założyć, że część z nich lub wszystkie również pochodzą ze wspomnianego znaleziska. Brakteat typu I został dokładnie opisany w artykułach zamieszczonych w Wiadomościach Numizmatycznych w 1959 r. Egzemplarze typu II są na ogół dobrze zachowane. Bite są różnymi stemplami i różnią się patyną. Wszystkie monety typu II znajdujące się w MN w Warszawie są odmianą z głową św. Wojciecha skierowaną w stronę Bolesława. Jeden z egzemplarzy ma wybitą Leliwę, pochodzi więc ze zbiorów Czapskich. Na innym egzemplarzu przed głową św. Wojciecha znajduje się pięć punktów (może znak menniczy). Muzeum Archeologiczno-Etnograficzne w Łodzi 24 W zbiorach Muzeum znajduje się jeden brakteat typu I 25 (z napisem w otoku + SCS [.] DAELBERIAS EPS GM) oraz 12 egzemplarzy typu II 26. Większość monet opisana jest jako pochodzące z Karczmisk. Brakteat typu II MAEŁ-N-A 11151, fot. Brakteat typu I (MAEŁ-N-A 8500) 27, fot. Brakteat typu II MAEŁ-N-A 10967, fot. Brakteat typ I (Z. Wdowiszewski, Jeszcze o skarbach z Dobiesławic Karczmisk. Nowy brakteat z czasów Krzywoustego, Wiadomości Numizmatyczne, z. 1 2, Warszawa 1959, s. 53) Brakteat typu II MAEŁ-N-A 10988, fot. Brakteat typu II MAEŁ-N-A 8665, fot. 33

5 Brakteat typu II MAEŁ-N-A 7280, Brakteat typu II MAEŁ-N-A 6904, Brakteat typu II MAEŁ-N-A 7279, Brakteat typu II MAEŁ-N-A 6905, Brakteat typu II MAEŁ-N-A 6902, Brakteat typu II MAEŁ-N-A 6623, Brakteat typu II MAEŁ-N-A 6903, Muzeum Narodowe w Krakowie 28 Spośród interesujących nas monet w zbiorach Muzeum Narodowego znajduje się je- den egzemplarz typu I 29 oraz trzy egzemplarze typu II 30. Również i tu monety typu II są odmianą z głową św. Wojciecha skierowaną w stronę Bolesława. Muzeum Okregowe, w Koninie 31 W zbiorach Gabinetu Numizmatycznego Muzeum Okręgowego w Koninie znajdują się dwa numizmaty typu II., Muzeum Zamojskie w Zamosciu 32 Wśród numizmatów tego Muzeum możemy oglądać jeden egzemplarz brakteata typu II 33. W karcie monety sporządzonej w 1967 roku zarejestrowano ją jako brakteat tzw. pokutniczy, a jako mennicę wskazano: Polska Mennica Gnieźnieńska. Co do kwalifikacji i określenia typu monety, to moneta ta odpowiada klasyfikacji zaproponowanej przez R. Kiersnowskiego, który prawdopodobnie oglądał zamojską monetę i dlatego, opisując brakteat, przyjęto jego opinię. Muzeum Numizmatyczne NBP W ramach wystawy zorganizowanej na terenie NBP można oglądać egzemplarz brakteata typu II w Muzeum Numizmatycznym NBP. Oczywiście część brakteatów Bolesława Krzywoustego stanowi również ozdobę kolekcji prywatnych. Dzięki uprzejmości kolekcjonerów przedstawiam kilka zdjęć egzemplarzy z prywatnych zbiorów. Są to brakteaty typu II. Ostatni z nich z głową św. Wojciecha zwróconą na wprost. 34 Inne Oblicza Historii

6 Brakteat typu II MOK/GN/ pochodzący ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Koninie Brakteat typu II MOK/GN/ pochodzący ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Koninie Brakteaty typu II ze zbiorów prywatnych (fotografie wykonane przez a artykułu) Aukcje Brakteat typu II (NBP) 36 pokazany w ramach wystawy w Muzeum Numizmatycznym NBP Brakteaty typu I są praktycznie nieosiągalne, natomiast brakteaty typu II występują relatywnie często (jak na tej klasy numizmaty). Poniżej przedstawiam przekrojowo wybrane egzemplarze brakteatów typu II, które pojawiły się na polskich aukcjach 37. Opisy przedstawionych monet pozostawiłem bez zmian. 35

7 Aukcja nr 7, 21 V 1994 r. poz. 7_0188 Bolesław III Krzywousty , brakteat pokutniczy, książę klęczący przed św. Wojciechem, w otoku napis BOLEZLAVS ADALBERTVS (wspak), Kop. II -rr-, Str. tabl. XIII, rys. e, Gum.81, 0,7 g, największy i najładniejszy brakteat polski upamiętniający przyjęcie rozgrzeszenia księcia przy grobie św. Wojciecha, bardzo rzadko spotykany w prywatnych kolekcjach, stan: III Aukcja nr 11, 18 V 1996 r. poz. 11_0032 Bolesław Krzywousty , brakteat protekcyjny; św. Wojciech błogosławi klęczącego księcia; w otoku napis: BOLEZLAV+ D.ALERTVS, w polu krzyżyk z pięciu kulek, Str. tabl. XIII, WNA 1933 str. 60 nr 146 (wykopalisko z Karczmisk), Gum.81, największy i najładniejszy brakteat polski bardzo rzadko spotykany w prywatnych kolekcjach, stan: III Aukcja nr 16, 21 XI 1998 r. poz. 16_0121 Bolesław III Krzywousty , brakteat protekcyjny bity w latach ; książę klęczący przed św. Wojciechem i napis wokół: S ALEBRT..ZLAV Gum.81, S. Suchodolski, Jeszcze o brakteatach Bolesława Krzywoustego, WN R. XX, 1976, s ; R. Kiersnowski, O brakteatach z czasów Bolesława Krzywoustego i roli kultu świętego Wojciecha w Polsce, WN R. III, s , 1959 r., 0,475 g, jest to późniejsza odmiana typu z głową świętego zwróconą do księcia, bardzo efektowny brakteat polski należący do najstarszej europejskiej emisji, stan: IIhttp:// Aukcja nr 31, 04 XII 2004 r. poz. 31_0204 Bolesław Krzywousty , brakteat protekcyjny: stojący św. Wojciech trzyma rękę nad klęczącym księciem, napis w otoku, 27 mm, 0,69 g, największy i najładniejszy brakteat polski, bardzo rzadko spotykany w prywatnych kolekcjach, patrz Suchodolski WN XX (1976), stan: III+ Gdański Gabinet Numizmatyczny: Aukcja nr 33, 23 IV 2005 poz. 011 Brakteat pokutniczy, św. Wojciech błogosławi klęczącego księcia, Kop. 47 R4, patyna, stan: III+ Aukcja nr 35, 13 V 2006 r. poz. 503 Brakteat pokutniczy, św. Wojciech błogosławi klęczącego księcia, biskup zwrócony twarzą do księcia, Kop. 47 R4, stan: III Inne Oblicza Historii

8 Warszawski Dom Aukcyjny/Gdyński Dom Aukcyjny Aukcja nr 2, 20 X 2007 r. poz. 34 Brakteat pokutniczy..bolezlav.. św. Wojciech zwrócony w stronę klęczącego księcia. Mennica: Kraków. Literatura: Kopicki 47 R4 Delikatna patyna, trochę nierówne wybicie. Pierwszy polski brakteat stylistycznie nawiązujący do dużych brakteatów zachodnich. Jedna z najbardziej reprezentacyjnych polskich monet średniowiecznych. Tradycyjnie jest on nazywany brakteatem pokutniczym, choć właściwsza jest nazwa protekcyjny, stan: IIhttp://gda.ggn.pl/foto_makro_tym/1624.jpg Aukcja nr 2, 20 X 2007 r. poz. 35 Brakteat pokutniczy..lbertvs.. św. Wojciech zwrócony w stronę klęczącego księcia. Mennica: Kraków. Literatura: Kopicki 47 R4 odmiana. Dość równe wybicie, przy krawędzi trochę ciemnych nawarstwień. Rzadki wariant z twarzą świętego skierowaną na wprost, zamiast w stronę klęczącego księcia, stan: IIhttp://gda.ggn.pl/foto_makro_tym/1623.jpg Podsumowując występowanie omawianych brakteatów, pragnę zauważyć, że o ile brakteat typu I jest bezsprzecznie wyjątkowo rzadką monetą znajdowaną w pojedynczych egzemplarzach, to monety typu II, mimo opisywania ich wcześniej w literaturze jako bardzo rzadko występujących, są obecnie dość częste. Oczywiście określenie często występujące jest tu użyte w ujęciu relatywnym, ponieważ są to oczywiście rzadkie monety i zawsze stanowią bardzo cenny nabytek, niemniej stwierdzam, że w ostatnich latach daje się zauważyć wzrost ich liczby na aukcjach. Moim zdaniem spowodowane jest to faktem, iż monety te co prawda odkrywane są niezmiernie rzadko, ale w stosunkowo dużych (jak na ten typ numizmatów) ilościach. Możliwe, że pojawienie się ich na rynkach aukcyjnych spowodowane jest nowymi, nieopisanymi dotychczas znaleziskami. Na koniec chciałbym podziękować koledze Zbyszkowi Kiełbowi za pomoc w zgromadzeniu literatury oraz wcześniej wymienionym pracownikom placówek muzealnych za okazaną cierpliwość i pomoc w gromadzeniu informacji na temat przedmiotowych numizmatów. Literatura: M. Gumowski, Podręcznik numizmatyki polskiej, reprint wydania krakowskiego z 1914 r. T. Kałkowski, Tysiąc lat monety polskiej, Wydawnictwo Literackie, Kraków R. Kiersnowski, O brakteatach z czasów Bolesława Krzywoustego i roli kultu świętego Wojciecha w Polsce, Wiadomości Numizmatyczne, z. 3 4, Warszawa E. Kopicki, Ilustrowany skorowidz pieniędzy polskich i z Polską związanych, Polskie Towarzystwo Numizmatyczne, Warszawa J. Kurpiewski, Zarys historii pieniądza polskiego, PTN, Warszawa A. Mikołajczyk, Brakteat Bolesława Krzywoustego znaleziony w Brzegu, Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi, Prace i materiały. Seria numizmatyczna i konserwatorska, nr 3/1983, PWN, Warszawa Łódź A. Mikołajczyk, Leksykon numizmatyczny, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Łódź Muzeum Numizmatyczne NBP, Polskie monety kruszcowe od X wieku. Monety ze zbiorów Narodowego Banku Polskiego. Numizmatyczne skarby, Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi, Łódź B. Piwocka, Monety piastowskie wykopane w Karczmiskach, Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne, Tom XV, rocznik Z. Wdowiszewski, Jeszcze o skarbach z Dobiesławic Karczmisk. Nowy brakteat z czasów Krzywoustego, Wiadomości Numizmatyczne, z. 1 2, Warszawa K. Stronczyński, Dawne monety Polski dynastyi Piastów i Jagiellonów, Część I, Piotrków S. Suchodolski, Denar w kalecie, Ossolineum, Wrocław S. Suchodolski, Jeszcze o brakteatach Bolesława Krzywoustego, Wiadomości Numizmatyczne 1976, R. XX, z. 1. S. Suchodolski, Mennictwo polskie w XI i XII wieku, PAN, Wrocław Przypisy: 1 Brakteat (łac. bractea blaszka), srebrna moneta środkowoeuropejska, używana od XII do XVIII w., denar bity jednostronnie z bardzo cienkiej blaszki na miękkiej podkładce, skutkiem czego wyobrażenie jest widoczne po jednej stronie wypukło, po drugiej wklęsło, za: A. Mikołajczyk, Leksykon numizmatyczny, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Łódź 1994, s Z tą opinią polemizował Andrzej Mikołajczyk w artykule Brakteat Bolesława Krzywoustego znaleziony w Brzegu, Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi, Prace i materiały. Seria numizmatyczna i konserwatorska, nr 3/1983, PWN, Warszawa Łódź Jako alternatywę dla pierwszej polskiej monety tego typu przedstawił on brakteat znaleziony w Brzegu, gm. Pęczniew. Moneta ta, zachowana w 2/3 całości, przedstawia siedzącą na wprost postać władcy w koronie, z uniesionym mieczem w prawej ręce i lewą ręką uniesioną do góry. Mikołajczyk przypisywał brakteat Bolesławowi Krzywoustemu z uwagi na fakt, że moneta ta przedstawia rysunek identyczny z rysunkiem denara Krzywoustego. 3 R. Kiersnowski, O brakteatach z czasów Bolesława Krzywoustego i roli kultu świętego Wojciecha w Polsce, Wiadomości Numizmatyczne, z. 3 4, Warszawa

9 4 E. Kopicki, Ilustrowany skorowidz pieniędzy polskich i z Polską związanych, Teksty. Część I, Polskie Towarzystwo Numizmatyczne, Warszawa 1995, s Opis na podstawie egzemplarza znajdującego się w Muzeum Narodowym w Warszawie, pochodzącego ze skarbu z Karczmisk. 6 Z. Wdowiszewski, Jeszcze o skarbach z Dobiesławic Karczmisk. Nowy brakteat z czasów Krzywoustego, Wiadomości Numizmatyczne, z. 1 2, Warszawa 1959, s S. Suchodolski, Jeszcze o brakteatach Bolesława Krzywoustego, Wiadomości Numizmatyczne 1976, R. XX, z. 1, s Napis odczytywano jako: Cnuch, Cnih, Cnun, Cniz, Kniz. 9 S. Suchodolski, op. cit., s Jednym z argumentów tej teorii jest fakt lokalizacji większości znalezisk na obszarze Małopolski. 11 Ks. Ignacy Polkowski notka o skarbie dobiesławickim dołączona do rozprawy M. Sokołowskiego, Trzy zabytki dalekiego wschodu na naszych ziemiach, Kraków K. Stronczyński, Dawne monety Polski dynastyi Piastów i Jagiellonów. Część I, Piotrków 1883, s T. Kałkowski, Tysiąc lat monety polskiej, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1981, s Z. Wdowiszewski, op. cit., s B. Piwocka, Monety piastowskie wykopane w Karczmiskach, Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne Informacji udzieliła p. Marzena Grochowska-Jasnos. 17 MG/N/1038 waga 0,4305 g, średnica 26 mm. 18 MG/N/708 waga 0,542 g, średnica 25 mm; MG/N/709 waga 0,5765 g, średnica 25 mm; MG/N/710 waga 0,431 g, średnica 26 mm; MG/N/711 waga 0,5045 g, średnica 29 mm; MG/N/ /1565 waga 0,4520 g, średnica 24 mm; MG/N/1582 waga 0,510 g, średnica 25,5 mm; waga 0,8790 g, średnica 21 mm; MG/ /N/1040 waga 0,57 g, średnica 26 mm; MG/N/1039 waga 0,64 g, średnica 29 mm; sztuki: waga 0,40 i 0,42 g, średnica 5,5 i 24,5 mm. 19 MG/N/1589 waga 0,6560 g, średnica 23 mm; MG/N/1590 waga 1,2150 g, średnica 27 mm; MG/N/1591 waga 2,8435 g, średnica 32 mm; MG/N/1592 waga 2,2815 g, średnica 29 mm; MG/N/1593 waga 1,9112 g, średnica 30 mm; MG/N/1263 waga 0,3160 g, średnica 22 mm; MG/N/1266 waga 1,3690 g, średnica 27 mm; MG/N/1264 waga 1,3892 g, średnica 25 mm; MG/N/ /1267 waga 1,895 g, średnica 27 mm; MG/N/1268 waga 1,0780 g, średnica 29 mm; MG/N/1269 waga 1,7658 g, średnica 29 mm; MG/N/1262 waga 0,6134 g, średnica 27 mm; MG/N/1270 waga 2,6885 g, średnica 29 mm; MG/N/1271 waga 1,1905 g, średnica 27 mm; MG/N/1265 waga 0,7388 g, średnica 27 mm; waga 0,9220 g, średnica 25 mm; waga 1,5115 g, średnica 28 mm; waga 2,3643 g, średnica 29 mm; waga 0,4583 g, średnica 22 mm; waga 0,6165 g, średnica 25 mm; waga 0,2420 g, średnica 23 mm. 20 Informacji udzielił p. Andrzej Romanowski z Gabinetu Monet i Medali. 21 Wagi 0,25 0,67 g, średnice mm waga 0,59 g, średnica 27,6 mm gabinet_monet_i_medali/kolekcja_monet_polskich/ 24 Informacji udzielił p. Piotr Chabrzyk. 25 MAEŁ-N-A 8500 waga 0,63 g, średnica 27,4 mm. 26 MAEŁ-N-A waga 0,65 g, średnica 28,0 mm; MAEŁ- -N-A waga 0,48 g, średnica 27,5 mm; MAEŁ-N-A waga 0,60 g, średnica 27,8 mm; MAEŁ-N-A brak danych; MAEŁ-N-A 8665 waga 0,39 g, średnica 29,0 mm; MAEŁ-N-A 7280 waga 0,53 g, średnica 26,5 mm; MAEŁ-N-A 7279 waga 0,49 g, średnica 27,4 mm; MAEŁ-N-A 6905 waga 0,35 g, średnica 28,4 mm; MAEŁ-N-A 6904 waga 0,30 g, średnica 25,3 mm; MAEŁ-N-A 6903 waga 0,24 g, średnica 27,4 mm; MAEŁ-N-A 6902 waga 0,32 g, średnica 26,2 mm; MAEŁ-N-A 6623 waga 0,52 g, średnica 27,3 mm. 27 Numizmatyczne skarby, folder, Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi, Łódź 2001, s Informacji udzielił p. Mateusz Woźniak z Gabinetu Numizmatycznego. 29 MNK-VII-P-1503 waga 0,541 g, średnica 26,9 mm. 30 MNK-VII-P wagi: 0,413, 0,621, 0,682 g i odpowiednio średnice: 28,7, 28,2, 28,4 mm. 31 Informacji udzielił p. Andrzej Żaczek. 32 Informacji udzielił p. Jacek Feduszka. 33 MZ/1/MP waga 0,68 g, średnica 27,5 mm. 34 MOK/GN/4159 waga 0,62 g, średnica 29,6 mm. 35 MOK/GN/4693 waga 0,67 g, średnica 26,6 mm. 36 Fotografia pochodzi z folderu informacyjnego Muzeum Numizmatycznego NBP, Polskie monety kruszcowe od X wieku. Monety ze zbiorów Narodowego Banku Polskiego, Warszawa, s Dane umieszczone za zgodą i wiedzą prowadzących aukcje. Rewers bulli znalezionej w okolicach Sierpca w 2006 r. Fot. Daniel Pach 38 Inne Oblicza Historii