Porozumienia zakazane ze względu na cel a porozumienia zakazane ze względu na skutek

Transkrypt

1 1(1) 2012 Porozumienia zakazane ze względu na cel a porozumienia zakazane ze względu na skutek Porozumienia zakazane ze względu na cel lub skutek w polskiej praktyce orzeczniczej Stosowanie zakazu porozumień ograniczających konkurencję zorientowane na ocenę skutków ekonomicznych Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów a prawo własności intelektualnej Ostatnie pięciolecie stosowania polskiego zakazu nadużywania pozycji dominującej Polityka kontroli koncentracji w Polsce Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów z perspektywy sprawiedliwości proceduralnej Naruszenie zbiorowych interesów konsumentów (decyzja zobowiązująca) ISSN

2 1(1) publikacja Programu Wydawniczego CARS; 2. publikacja Programu Wydawnictw Elektronicznych CARS Redaktor naczelny: Prof. UW dr hab. Tadeusz Skoczny Redaktor statystyczny: Prof. dr hab. Jerzy Wierzbiński Redaktor językowy: Elżbieta Michniewicz Projekt okładki: Darek Kondefer ISSN: Licencja: Creative Commons 3.0 Polska Redakcja: Centrum Studiów Antymonopolowych i Regulacyjnych (CARS); PL Warszawa, ul. Szturmowa 3; tel. (+48-22) ; ikar@wz.uw.edu.pl Wydawca: Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego; PL Warszawa, ul. Szturmowa 3; tel. (+48-22) ; jjagodzinski@mail.wz.uw.edu.pl Skład i łamanie: Zakład Graficzny Uniwersytetu Warszawskiego; PL Warszawa, ul. Krakowskie Przedmieście 26/28; tel.: (+48-22) ; faks (+48-22) ; zakład.graficzny@uw.edu.pl

3 Rada Naukowa Prof. dr hab. Andrzej Wróbel (kierownik Zakładu Prawa Europejskiego INP PAN; sędzia Trybunału Konstytucyjnego) przewodniczący. Prof. UW dr hab. Zbigniew Hockuba (Katedra Ekonomii Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego) wiceprzewodniczący. Prof. dr hab. Cezary Kosikowski (kierownik Katedry Prawa Gospodarczego Publicznego Wydziału Prawa Uniwersytetu w Białymstoku) wiceprzewodniczący. Doc. dr hab. Cezary Banasiński (Zakład Administracyjnego Prawa Gospodarczego i Bankowego Instytutu Nauk Prawno- Administracyjnych Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego) członek. Prof. dr hab. Jan Barcz (kierownik Katedry Prawa Międzynarodowego i Prawa Unii Europejskiego Akademii Leona Koźmińskiego w Warszawie) członek. Prof. dr hab. Sławomir Dudzik (Katedra Prawa Europejskiego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego) członek. Prof. dr hab. Marian Gorynia (Rektor Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu) członek. Prof. dr hab. Jan Grabowski (kierownik Katedry Publicznego Prawa Gospodarczego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach) członek. Prof. UW dr hab. Hanna Gronkiewicz-Waltz (kierownik Zakładu Administracyjnego Prawa Gospodarczego i Bankowego Instytutu Nauk Prawno-Administracyjnych Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego) członek. Prof. ALK dr hab. Waldemar Hoff (kierownik Katedry Prawa Administracyjnego i Prawa Administracyjnego Gospodarczego Akademii Leona Koźmińskiego w Warszawie) członek. Prof. dr hab. Marian Kępiński (kierownik Katedry Prawa Europejskiego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Adama Mickiewicza) członek. Prof. dr hab. Leon Kieres (kierownik Zakładu Prawa Administracyjnego Gospodarczego Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego) członek. Prof. dr hab. Bożena Klimczak (kierownik Katedry Mikroekonomii i Ekonomii Instytucjonalnej Instytutu Ekonomii Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu) członek. Prof. UW i INP PAN) dr hab. Małgorzata Król-Bogomilska (kierownik Zakładu Prawa Konkurencji INP PAN) członek. Prof. dr hab. Maria Królikowska-Olczak (Zakład Europejskiego Prawa Gospodarczego Wydziału Prawa i Administracji UŁ) członek. Prof. SGH dr hab. Anna Mokrysz-Olszyńska (kierownik Zakładu Prawa Ochrony Konkurencji i Konsumentów w Katedrze Prawa Międzynarodowego Kolegium Gospodarki Światowej SGH) członek. Prof. dr hab. Adam Noga (Katedra Analizy Rynków i Konkurencji w Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie Szkoły Głównej Handlowej) członek. Prof. UAM dr hab. Bożena Popowska (kierownik Zakładu Publicznego Prawa Gospodarczego WPiA UAM) - członek Prof. URz dr hab. Maciej Rogalski (Wyższa Szkoła Handlu i Prawa w Warszawie [Łazarski]; członek Zarządu T-Mobile) członek. Prof. UŁ dr hab. Kazimierz Strzyczkowski (kierownik Katedry Prawa Publicznego Gospodarczego Wydziału Prawa i Administracji UŁ) członek. Prof. PŁ dr hab. Andrzej T. Szablewski (kierownik Zakładu Ekonomii na Wydziale Organizacji i Zarządzania Politechniki Łódzkiej oraz docent w Instytucje Nauk Ekonomicznych PAN) członek. Prof. dr hab. Włodzimierz Szpringer (Katedra Prawa Administracyjnego i Finansowego Przedsiębiorstw w Szkole Głównej Handlowej oraz Zakład Publicznego Prawa Gospodarczego Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego) członek. Prof. dr hab. Jerzy Wilkin (kierownik Katedry Ekonomii Politycznej Wydziału Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego) członek. Prof. dr hab. Jerzy Żyżyński (kierownik Zakładu Gospodarki Publicznej w Katedrze Gospodarki Narodowej Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego) członek Kolegium Redakcyjne Prof. UW dr hab. Tadeusz Skoczny (kierownik CARS i Samodzielnego Zakładu Europejskiego Prawa Gospodarczego Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego) redaktor naczelny i nadzór na publikacjami z zakresu prawa ochrony konkurencji; adresy mailowe: tadeuszskoczny@gmail.com; tel. kom.: Prof. PŁ dr hab. Anna Fornalczyk (Katedra Integracji Europejskiej i Marketingu Międzynarodowego Wydziału Organizacji i Zarządzania Politechniki Łódzkiej) zastępca redaktora naczelnego i nadzór nad publikacjami z ekonomii konkurencji i regulacji; adres mailowy: afornalczyk@comper.com.pl; tel. kom.: Prof. UW dr hab. Stanisław Piątek (kierownik Katedry Prawnych Problemów Administracji i Zarządzania Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego zastępca redaktora naczelnego i nadzór na publikacjami z zakresu prawa i regulacji w sektorach infrastrukturalnych; adres mailowy: piatek@supermedia.pl; tel. kom Prof. UW dr hab. Jerzy Wierzbiński (Samodzielny Zakład Metod Matematycznych i Statystycznych Zarządzania Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego) redaktor statystyczny; adres mailowy: wierzbiński@mail.wz.uw.edu.pl; tel. kom Dr Maciej Bernatt (adiunkt w Samodzielnym Zakładzie Europejskiego Prawa Gospodarczego Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego) red. tematyczny ds. reguł wdrażania prawa ochrony konkurencji; adres mailowy: maciej.bernatt@gmail.com; tel. kom.: Dr Ewa Galewska (adiunkt w Centrum Badań Problemów Prawnych i Ekonomicznych Komunikacji Elektronicznej Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego) redaktor tematyczny ds. prawa i regulacji w telekomunikacji; adres mailowy: egalewska@prawo.uni.wroc.pl; tel. kom.: Dr Agata Jurkowska-Gomułka (adiunkt w Samodzielnym Zakładzie Europejskiego Prawa Gospodarczego Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego) redaktor tematyczny ds. porozumień ograniczających konkurencję; adres mailowy: agathajur@o2.pl; tel. Kom.: Dr Konrad Kohutek (adiunkt na Wydziale Prawa i Administracji Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego) redaktor tematyczny ds. nadużywania pozycji dominującej; adres mailowy: kohutek@gmx.net; tel. kom.: Dr Bartłomiej Nowak (adiunkt w Katedrze Prawa Międzynarodowego i Prawa UE Akademii Leona Koźmińskiego) redaktor tematyczny ds. prawa i regulacji w energetyce; adres mailowy: bnowak@kozminski. edu.pl; tel. kom.: Dr Magdalena Olender-Skorek (adiunkt w Katedrze Gospodarki Narodowej Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego) redaktor tematyczny ds. ekonomii konkurencji i regulacji; adresy mailowe: magdalenao@poczta.fm; tel. kom.: Dr Dawid Miąsik (adiunkt w Zakładzie Prawa Konkurencji INP PAN) redaktor tematyczny w zakresie relacji między prawem ochrony konkurencji a PWI; adres mailowy: astadm@sn.pl; tel. kom.: Prof. USz dr hab. Rajmund Molski (Katedra Prawa Gospodarczego Publicznego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego) redaktor tematyczny ds. prawa ochrony konkurencją zagranicą; adres mailowy: rmolski@mec.univ.szczecin. pl; tel. kom.:

4 3 Spis treści ikar założenia i zamiary (od redaktora naczelnego)... 5 Małgorzata Krasnodębska-Tomkiel, Czas na zmiany w polskim prawie antymonopolowym... 7 Artykuły Aleksander Stawicki, Porozumienia zakazane z uwagi na cel a porozumienia zakazane z uwagi na skutek: próba rozgraniczenia Antoni Bolecki, Porozumienia zakazane ze względu na cel lub skutek w aktualnej polskiej praktyce orzeczniczej Agata Jurkowska-Gomułka, Stosowanie zakazu porozumień ograniczających konkurencję zorientowane na ocenę skutków ekonomicznych? Uwagi na tle praktyki decyzyjnej Prezesa UOKiK w odniesieniu do ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów z 2007 r Dawid Miąsik, Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów a prawo własności intelektualnej czy art. 2 ustawy jest w ogóle potrzebny? Konrad Kohutek, Pięciolecie stosowania zakazu nadużywania pozycji dominującej w świetle uokik z 2007: kształtowanie się wykładni kluczowych pojęć Marcin Kolasiński, Polityka kontroli koncentracji w Polsce stan obecny i możliwe zmiany Maciej Bernatt, Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów potrzeba nowelizacji. Perspektywa sprawiedliwości proceduralnej Jarosław Sroczyński, Naruszenie zbiorowych interesów konsumentów: decyzja zobowiązująca (uwagi praktyczne oraz de lege ferenda) Przeglądy prawa i orzecznictwa Anna Piszcz, Zmiany w polskim prawie antymonopolowym w latach (cz. 1) Anna Piszcz, Przegląd polskiego orzecznictwa antymonopolowego za lata (cz. 1)..124 Glosy Czy wciąż potrzebne jest nam krajowe prawo konkurencji? Glosa do wyr. TSUE z r. w sprawie C-17/10 Toshiba v Úřad pro ochranu hospodářské soutěže (Katarzyna Bożekowska-Zawisza) Niech się stanie dywersyfikacja. Decyzja KE z r. o niewnoszeniu zastrzeżeń do projektu pomocy publicznej na budowę gazoportu w Świnoujściu (Kamil Ciupak) Recenzje Rec. książki M. Bernatta, Sprawiedliwość proceduralna w postępowaniu przed organem ochrony konkurencji prof. zw. dr hab. Janusz Borkowski...159

5 4 Spis treści Sprawozdania Wybrane zagadnienia kontroli koncentracji Konferencja Koła Naukowego Ochrony Konkurencji i Konsumentów WPiA UW (Warszawa, ) (Elżbieta Krajewska) Jak skutecznie chronić rynek czas na zmiany w prawie? Konferencja UOKiK i Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego (Wrocław, ) we Wrocławiu (Elżbieta Krajewska) Informacja o działalności SPK (A. Stefanowicz-Barańska, Magdalena Pawlak) Contents, Abstracts and Key words...175

6 <a href=" >Photographer who sells the most expensive picture</a> 5 ikar założenia i zamierzenia Od redaktora naczelnego Centrum Studiów Antymonopolowych i Regulacyjnych (CARS, WZ UW ma już w swojej ofercie publikacji periodycznych angielskojęzyczny rocznik (Yearbook of Antitrust and Regulatory Studies, YARS, Od 2008 r. polscy autorzy prezentują w nim czytelnikom zagranicznym standardy oraz dorobek naszego kraju w zakresie ekonomicznych i prawnych uwarunkowań ochrony konkurencji i regulacji sektorowych. Od numeru 2012 vol. 5(7) YARS staje się czasopismem w pełni międzynarodowym, otwierając się wszakże przede wszystkim na autorów i artykuły z państw Europy Środkowej i Wschodniej. Pomysł powołania do życia także polskojęzycznego periodyku naukowo-profesjonalnego poświęconego ekonomii i prawu ochrony konkurencji i regulacji sektorowych powstał w CARS już kilka lat temu. Dzisiaj przystępujemy do jego realizacji. Będzie to pierwsze w Polsce tego typu specjalistyczne czasopismo o wyraźnie zdefiniowanym profilu tematycznym oraz kręgu autorów i odbiorców (ekonomistów i prawników, teoretyków i praktyków). Jego atutem jest także unikalne połączenie aspektów ekonomicznych i prawnych, ułatwiające dotarcie do istoty analizowanych problemów. Gwarantuje to skład Rady Naukowej i Kolegium Redakcyjnego. Stały rozwój i rosnące znaczenie piśmiennictwa on-line skłoniły CARS do publikacji internetowego Kwartalnika Antymonopolowego i Regulacyjnego (ikar) wyłącznie w wersji elektronicznej, dostępnego ze specjalnej strony internetowej ( Czy ikar winien być traktowany tylko jako przypadkowy akronim. Niekoniecznie. Akceptujemy także jego skojarzenie z mitycznym Ikarem, symbolem odwiecznego marzenia człowieka, żeby wzlecieć ponad poziom, który wyznaczają prawa natury. Niech więc ikar będzie także wyzwaniem. Będziemy więc usilnie dążyć do tego, aby nasz ikar wzniósł się (docelowo) wysoko ale nie za wysoko. Mamy bowiem ambicję publikowania jak najwięcej artykułów na możliwie wysokim poziomie naukowym; realizacji tego założenia służy przyjęty model recenzowania double blind peer review. Chcemy jednak także być mocno użyteczni praktycznie. ikar jest bowiem zasadniczo otwarty na autorów i czytelników, którzy z uwarunkowaniami ekonomicznymi i prawnymi ochrony konkurencji i regulacji sektorowych mają do czynienia w praktyce legislacyjnej, decyzyjnej, orzeczniczej czy konsultacyjnej. Będziemy więc publikowali nie tylko artykuły, które wnoszą wkład w rozwój ekonomicznej teorii konkurencji czy nauki publicznego prawa gospodarczego, ale także artykuły i inne teksty (przeglądy, projekty, glosy, recenzje, zbiory, statystyki, tabele itp.), których wartość dodana wyraża się w umożliwieniu lub ułatwieniu wymiany poglądów, doświadczeń i informacji między uczestnikami środowisk profesjonalnych ochrony konkurencji i regulacji sektorowych (sędziami, urzędnikami, doradcami prawnymi oraz konsultantami i analitykami ekonomicznymi). Sprawi nam ogromną satysfakcję, jeżeli ikar stanie się platformą pożytecznej interakcji między wszystkimi zainteresowanymi tą problematyką.

7 6 ikar założenia i zamierzenia. Od redaktora naczelnego. Dzisiaj, dokładnie w 5. rocznicę wejścia w życie ustawy z r. o ochronie konkurencji i konsumentów, prezentujemy Czytelnikom inauguracyjny numert ikar. I od razu tym numerem staramy się wpisać w rozpoczętą niedawno dyskusję środowiskową wokół potrzeby i zamiarów nowelizacji tej ustawy. Zeszyt otwiera Prezes UOKiK, dr Małgorzata Krasnodębska-Tomkiel, przedstawiając zmiany, jakie zamierza zaproponować Urząd przede wszystkim w celu podwyższenia skuteczności ochrony konkurencji. Autorzy artykułów, w oparciu o naukową analizę dorobku wybranych obszarów ochrony konkurencji i konsumentów lub własne doświadczenia praktyczne, wskazują na zmiany pożądane z innych powodów, np. dla podwyższenia poziomu pewności prawnej lub realizacji podstawowych wymogów sprawiedliwości proceduralnej. To jednak dopiero początek. Z całą pewnością przynajmniej w dwóch następnych zeszytach ikar pojawią się artykuły i inne teksty związane z dorobkiem i pożądanymi zmianami uokik z 2007 r., których autorzy będą zarówno odnosić się do zmian proponowanych wstępnie przez UOKiK, jak też wskazywać i uzasadniać inne pożądane zmiany ustawy tak w sferze norm materialnoprawnych, jak i reguł ich stosowania. Prezentowany numer zawiera również inne teksty niezwiązane bezpośrednio z planowaną nowelizacją uokik z 2007 r. Dotyczą one różnych kwestii i mają różny charakter. Także w przyszłości będziemy m.in. publikowali opracowania powstałe we współpracy z sądami i władzami administracyjnymi polskimi i unijnymi. Poświęcimy wiele miejsca doświadczeniom innych krajów. Jesteśmy otwarci na inne propozycje tak autorów, jak i Czytelników. Zachęcamy do współpracy. Prof. UW dr hab. Tadeusz Skoczny Warszawa, r.

8 7 Dr Małgorzata Krasnodębska-Tomkiel Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów Czas na zmiany w polskim prawie antymonopolowym Historia polskiego ustawodawstwa antymonopolowego Nowoczesne ustawodawstwo antymonopolowe w Polsce związane jest z przemianami politycznymi i gospodarczymi, zapoczątkowanymi w 1989 roku. Kamieniem węgielnym w tym procesie było uchwalenie ustawy z 1990 roku o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym oraz utworzenie Urzędu Antymonopolowego, któremu powierzono kompetencje egzekwowania przepisów ustawy. W 1996 roku rozszerzono zakres kompetencji Urzędu o ochronę interesów konsumentów. Wówczas przyjął on także swoją obecną nazwę. 1 maja 2004 roku stanowił przełom w kształtowaniu kompetencji Prezesa UOKiK. Akcesja do Unii Europejskiej oznaczała przyjęcie wielu uprawnień i obowiązków. Polska ustawa antymonopolowa w zakresie ochrony konkurencji z 2000 roku została znowelizowana przez Sejm i dostosowana do prawa unijnego z odpowiednim wyprzedzeniem. Jednolity standard miał ułatwiać prowadzenie działalności gospodarczej polskim przedsiębiorcom po przystąpieniu do UE. Obecnie obowiązująca ustawa z 16 lutego 2007 roku o ochronie konkurencji i konsumentów jest kompleksową regulacją polskiego prawa antymonopolowego. Na jej gruncie postępowania w sprawach praktyk ograniczających konkurencję wszczynane są wyłącznie z urzędu. Zniesiono możliwość składania sformalizowanych wniosków o podjęcie interwencji. Tym samym zmienił się charakter prowadzonych postępowań. Obecnie wszelkie napływające do UOKiK informacje czy zawiadomienia o podejrzeniu naruszeń prawa antymonopolowego nie skutkują automatycznie podjęciem dochodzenia przez Urząd. Traktowane są one raczej jako sygnały wymagające analizy zarówno pod kątem możliwości rozwiązania zgłaszanych problemów przy wykorzystaniu instrumentów, którymi dysponuje organ antymonopolowy, jak i priorytetów orzeczniczych. 23 kwietnia br. minie 5 lat obowiązywania obecnej ustawy. To długi okres, biorąc pod uwagę zmiany zachodzące w gospodarce. Naszym zdaniem, w ślad za nimi powinny iść adekwatne modyfikacje prawa. Przepisy, które wyznaczają granice swobody działalności gospodarczej, muszą bowiem umożliwiać przedsiębiorcom rozwój w oparciu o określone w nich kryteria. Konkurencyjna struktura rynku daje podstawy do wcielenia w życie tych postulatów. Wsłuchując się w głos przedsiębiorców, a także czerpiąc inspirację z doświadczeń europejskich i światowych organów ochrony konkurencji, UOKiK rozpoczął w ubiegłym roku prace koncepcyjne nad zmianami w polskim prawie antymonopolowym. Za kilka tygodni planujemy przedstawić opinii publicznej projekt założeń. Liczę na to, że zostaną one pozytywnie przyjęte przez uczestników rynku. O naszych wstępnych propozycjach rozmawialiśmy już z przedsiębiorcami podczas konferencji zorganizowanej przez UOKiK w marcu br. na Uniwersytecie Wrocławskim. Zaprezentowaliśmy postulaty zmian i skonfrontowaliśmy je z opinią publiczną. Jestem bardzo zadowolona z rozpoczętego dialogu, który choć mniej formalny niż konsultacje społeczne, pozwolił nam doprecyzować założenia planowanych modyfi kacji.

9 8 Dr Małgorzata Krasnodębska-Tomkiel Czas na zmiany w polskim prawie antymonopolowym Jakie zmiany proponujemy? Najistotniejsze zmiany przepisów mają na celu zwiększenie efektywności zwalczania porozumień ograniczających konkurencję oraz usprawnienie procedury koncentracyjnej. Planujemy wprowadzenie m.in. dwuetapowego postępowania dotyczącego kontroli fuzji i przejęć. Rozwiązanie to ma przyczynić się do przyspieszenia procedowania Urzędu i zwiększenia przewidywalności działań organu wśród przedsiębiorców zainteresowanych fuzjami i przejęciami. Od kilku lat, czyli od kiedy napływa do UOKiK coraz więcej spraw wymagających dogłębnej analizy ekonomicznej, zaczęły pojawiać się postulaty skrócenia czasu potrzebnego na wydanie decyzji. I choć w rzeczywistości nigdy nie przekroczyliśmy ustawowego terminu na rozpatrzenie zgłoszenia, zgadzam się, że niektóre sprawy mogłyby trwać krócej. Aby zmienić tę sytuację zdecydowaliśmy się wprowadzić dwufazową procedurę kontroli koncentracji. Zakładamy, że na pierwszym etapie będzie finalizowana większość transakcji, które nie będą wymagały dogłębnej analizy rynków i budziły wątpliwości Urzędu, odnośnie do ich wpływu na konkurencję. Prezes Urzędu miałby 30 dni na zakończenie takich spraw. Natomiast bardziej skomplikowane przypadki, wymagające badań czy budzące wątpliwości interpretacyjne, przechodziłyby do drugiej fazy. O tym fakcie Urząd informowałby strony postępowania. Przedsiębiorcy mieliby wówczas pełną świadomość tego, że ich sprawa nie zakończy się szybko i wymaga dalszego procedowania. Jednocześnie proponujemy wprowadzenie tzw. competition concern, czyli procedury informowania przedsiębiorcy o zastrzeżeniach dotyczących transakcji. Miałaby ona zastosowanie do przypadków, w których istnieje uzasadnione prawdopodobieństwo, że na skutek koncentracji konkurencja na rynku zostanie istotnie ograniczona. Wówczas przed wydaniem decyzji przekazywalibyśmy stronom postępowania zawiadomienie o naszych zastrzeżeniach, do których mogliby się odnieść, a dzięki temu mieliby pełną świadomość tego, że ich sprawa może spotkać się z zakazem lub wydaniem tzw. zgody warunkowej. Efektywniejsze eliminowanie niedozwolonych porozumień UOKiK proponuje zmiany w programie łagodzenia kar, tak aby czynić go bardziej atrakcyjnym dla przedsiębiorców. Miałoby temu służyć wprowadzenie tzw. leniency plus, którego różne formy funkcjonują już w kilku krajach Europy m.in. Portugalii, Szwajcarii i Wielkiej Brytanii, a także na świecie np. w Stanach Zjednoczonych. Jego zastosowanie umożliwia uzyskanie przez przedsiębiorców dodatkowego obniżenia kary, gdy z uwagi na kolejność zgłoszenia lub rolę w porozumieniu, nie mogą liczyć na całkowite zwolnienie z sankcji. Nie odbywa się to jednak bezwarunkowo. Przedsiębiorca jest zobowiązany dostarczyć organowi informacje o innej jeszcze nie wykrytej zmowie. Korzyści z takiej współpracy są zatem obopólne. My proponujemy, aby w zamian za dostarczenie dowodów o innym porozumieniu przedsiębiorca otrzymywał dodatkowe obniżenie kary o 30 proc. w badanej sprawie i status pierwszego wnioskodawcy leniency w drugiej, jeśli spełni wszystkie wymagane prawem warunki. Przyglądając się praktyce orzeczniczej organów w krajach, gdzie narzędzie to cieszy się ogromnym powodzeniem, wierzę, że mogłoby ono zwiększyć wykrywalność i efektywność zwalczania niedozwolonych porozumień na naszym rynku. I nie chodzi tu z pewnością o podnoszenie statystyk. UOKiK działa i podejmuje interwencje w interesie publicznym. Ponadto, proponujemy wprowadzenie instytucji dobrowolnego poddania się karze, tzw. settlements. Jest to instrument znany praktykom, którzy śledzą orzecznictwo innych krajowych organów

10 9 Dr Małgorzata Krasnodębska-Tomkiel Czas na zmiany w polskim prawie antymonopolowym antymonopolowych oraz Komisji Europejskiej. Przykładowo w Bundeskartellamt przez kilka ostatnich lat nie było sprawy, która zakończyłaby się bez zastosowania tego mechanizmu. W naszej propozycji dobrowolnie poddać się karze mógłby przedsiębiorca, wobec którego toczy się postępowanie antymonopolowe w sprawie porozumienia ograniczającego konkurencję. Inicjatywa leżałaby po stronie Urzędu, który występowałby z propozycją ugodowego zakończenia sprawy. Po wyrażeniu zgody na rozpoczęcie procedury, przedsiębiorcy byliby informowani o szczegółach rozstrzygnięcia i przewidywanej sankcji. W momencie akceptacji warunków decyzji przedsiębiorcy przyznawaliby się do zarzutów, w skutek czego zyskiwaliby obniżenie pierwotnej kary o 10 proc. Jednak w przypadku wniesienia odwołania do sądu traciliby tę redukcję. Planujemy również wprowadzić katalog tzw. środków zaradczych, służących szybkiemu i skutecznemu przywróceniu konkurencji na rynku. Ich zastosowanie polegałoby na wskazaniu w decyzji stwierdzającej praktykę konkretnych działań, do których wykonania przedsiębiorca byłby zobligowany. Przykładem takiego rozwiązania może być udzielenie licencji praw wyłącznych konkurentom albo zmiana lub usunięcie określonych warunków z kontraktów. Jest to kolejny krok w stronę zwiększenia przejrzystości przepisów antymonopolowych. Do tej pory bowiem decyzja nakazująca zaniechanie praktyki nie wskazywała przedsiębiorcom, na czym miałoby polegać zaprzestanie jej stosowania. Dlatego liczę na to, że nasza propozycja zostanie pozytywnie oceniona i znajdzie odzwierciedlenie w znowelizowanej ustawie. Podsumowanie Wymieniłam najważniejsze, choć nie wszystkie zmiany w przepisach antymonopolowych, które planujemy wprowadzić. Na tym etapie są to propozycje, a przed nami długa ścieżka legislacyjna. Trudno zatem powiedzieć jaki kształt ostatecznie przyjmie znowelizowana ustawa. Liczę jednak, że proponowane zmiany utrzymają się, dzięki czemu przedsiębiorcy będą mogli funkcjonować w oparciu o przepisy, których kształt odzwierciedla ich postulaty, a także pozwala na zwiększenie skuteczności i przewidywalności działań organu antymonopolowego.

11 10 A R T Y K U Ł Y Aleksander Stawicki* Porozumienia zakazane z uwagi na cel a porozumienia zakazane z uwagi na skutek Spis treści: I. Wprowadzenie II. Cel porozumienia III. Skutek porozumienia IV. Między celem a skutkiem porozumienia V. Praktyczne konsekwencje proponowanego podziału VI. Porozumienia zakazane per se próba określenia katalogu Streszczenie: Artykuł omawia znaczenie pojęć cel oraz skutek porozumienia ograniczającego konkurencję. Jest także próbą odpowiedzi na pytanie, czy w każdym wypadku dla stwierdzenia bezprawności porozumienia wystarczające jest wykazanie, że miało ono antykonkurencyjny cel lub skutek (alternatywa łączna), czy też bardziej zasadny jest pogląd (bliski autorowi), zgodnie z którym tylko w części wypadków najcięższych naruszeń prawa konkurencji możliwe jest odwołanie się do celu porozumienia. We wszystkich pozostałych wypadkach na organie ochrony konkurencji spoczywa obowiązek wykazania, że skutkiem porozumienia było lub mogło być ograniczenie konkurencji. Słowa kluczowe: porozumienie; cel porozumienia; skutek porozumienia. I. Wprowadzenie Przepis art. 6 uokik z 2007 r. 1 stanowi, że zakazane są porozumienia, które mają antykonkurencyjny cel lub skutek. Taka redakcja tego przepisu zdaje się sugerować (z uwagi na użycie alternatywy łącznej ( lub ), że w przypadku każdego porozumienia wystarczające jest stwierdzenie albo jego anty konkurencyjnego celu albo jego antykonkurencyjnego skutku. W takim kierunku zdaje się również zmierzać orzecznictwo zarówno Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK), jak i sądów powszechnych 2. Głosy takie pojawiają się także w doktrynie 3. * Radca prawny; partner w WKB Wierciński, Kwieciński, Baehr Sp. K. 1 Ustawa z r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr, 50, poz. 50 ze zm.). 2 Przykładowo, w wyroku z r., Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (SOKIK) stwierdził, iż: Stosownie do treści [art. 5] ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, zakazane jest samo porozumienie, którego celem lub skutkiem jest wyeliminowanie, ograniczenie lub naruszenie w inny sposób konkurencji na rynku właściwym. Nie jest więc koniecznym, aby wystąpił zamierzony skutek w całości lub w części (XVII Ama 40/02, Dz.Urz.UOKiK z 2004 r. Nr 3, poz. 310). Z kolei w wyroku z r. wskazano, że: Przepis ten nie wymaga zatem wystąpienia skutku, gdyż zakazane jest działanie w celu ograniczenia lub naruszenia konkurencji. Nie ma więc znaczenia, czy strony przystąpiły do wykonywania tego porozumienia lub jego egzekwowania (XVII Ama 136/02, Wokanda z 2004 r. Nr 7-8, poz. 95). 3 Taką tezę wprost formułują autorzy komentarza pod redakcją C. Banasińskiego oraz E. Piontka (Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, Warszawa 2009) pisząc: Cel lub skutek wskazane są jako przesłanki alternatywne. Oznacza to, że dla podjęcia przez organ antymonopolowy decyzji stwierdzającej praktykę ograniczającą konkurencję w postaci porozumienia między przedsiębiorcami wystarczy udowodnić jedną z nich. Analogicznie A. Jurkowska [w:] T. Skoczny, A. Jurkowska, D. Miąsik, (red.), Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, Warszawa 2009, s. 378.

12 11 Aleksander Stawicki Porozumienia zakazane z uwagi na cel lub skutek Tendencja taka może budzić pewne zaniepokojenie. Niewątpliwie bowiem znacznie łatwiej jest stwierdzić, że porozumienie miało sprzeczny z prawem cel, niż wykazywać, że rzeczywiście wywołało ono negatywne skutki na rynku (albo że przynajmniej miało ono potencjał do wywołania takich skutków). Rodzi to pokusę uczynienia z celu porozumienia (wywodzonego zazwyczaj z analizy jego postanowień lub z zakładanych intencji stron) dość wygodnego wytrycha, pozwalającego bez większych trudności stwierdzić naruszenie przepisów uokik z 2007 r. Tymczasem niezależnie od sposobu zredagowania przepisu art. 6 uokik, tylko w przypadku części porozumień tych które zaliczyć można do najcięższych naruszeń konkurencji (tzw. hard-core restrictions) możliwe jest stwierdzenie, że mają one antykonkurencyjny cel. We wszystkich pozostałych przypadkach ocena porozumienia przez pryzmat jego domniemanego celu nie jest ani zasadna, ani co jest ważniejsze możliwa. Nie można bowiem, bez pogłębionych analiz, przyjąć przykładowo, że porozumienie standaryzacyjne 4 ma antykonkurecyjny cel i z tego tylko względu jest ono zakazane. W takich wypadkach dopiero analiza skutków porozumienia (w zależności od stanu faktycznego skutków rzeczywistych lub skutków potencjalnych) pozwala przesądzić, czy jest ono zgodne z przepisami uokik. Nie ma zatem obiektywnej możliwości pójścia na skróty i poczynienia takich ustaleń poprzez odwołanie się wyłącznie do celu działania stron. Zadaniem niniejszego artykułu jest uzasadnienie tak postawionej tezy. W konsekwencji w niniejszym tekście po pierwsze podjęta zostaje próba przybliżenia pojęć cel i skutek porozumienia, w dalszej zaś kolejności przeprowadzone zostanie rozgraniczenie pomiędzy tymi przypadkami, w których odwołanie się do celu porozumienia jest uzasadnione (i wystarczające) dla stwierdzenia jego bezprawności, a tymi przypadkami, w których konkluzja taka może zostać osiągnięta wyłącznie po zbadaniu skutków porozumienia. II. Cel porozumienia Użycie przez ustawodawcę niezbyt fortunnego terminu cel zdaje się sugerować, że przedmiotem oceny winien być subiektywnie pojmowany zamiar stron porozumienia. Zgodnie bowiem ze słownikową defi nicją tego pojęcia cel, to coś, do czego się dąży, do czego się zmierza. Przyjęcie, że przedmiotem oceny miałby być tak rozumiany subiektywny cel stron porozumienia nie byłoby jednak zasadne z co najmniej kilku powodów. Po pierwsze, ustalenie (wykazanie) jaki był subiektywny cel działania stron mogłoby okazać się dla organu ochrony konkurencji niezwykle trudne, jeżeli nie niemożliwe. Co więcej, w części wypadków zapewne okazałoby się, że wyobrażenia stron porozumienia o subiektywnie pojmowanym celu działania znacząco odbiegają od siebie, a w konsekwencji, że nie można określić jednolitego celu tych działań. Wreszcie może być tak, że subiektywny, wyobrażony cel działania stron porozumienia nie jest sprzeczny z prawem (albo przynajmniej nie daje się tak jednoznacznie ocenić), ale w rzeczywistości zawarte porozumienie zmierza do ograniczenia konkurencji. Przykładowo, producent towaru może zawierać porozumienie ze swoimi dystrybutorami wprowadzające ustalenia dotyczące cen odsprzedaży produktów nie tyle w celu ograniczenia konkurencji cenowej i ustalenia ceny z określonym, bezpiecznym i zyskownym poziomie, co raczej w celu zapobieżenia w jego wyobrażeniu niepożądanym i nieuczciwym praktykom poszczególnych dystrybutorów ( wojna cenowa prowadząca do sprzedaży produktów poniżej kosztów, a w konsekwencji do 4 Zakładamy oczywiście, że porozumieniu nie towarzyszą np. wymiana poufnych informacji czy ustalenia co do poziomu cen, podziałów rynków itp. innymi słowy mamy do czynienia z czystą standaryzacją.

13 12 Aleksander Stawicki Porozumienia zakazane z uwagi na cel lub skutek eliminacji części dystrybutorów z rynku, z negatywnym skutkiem dla budowanej od lat sieci sprzedaży produktu). Nie zmienia to jednak oceny samego porozumienia, które pozostaje sprzeczne z prawem. Nawet bowiem jeżeli strony porozumienia nie mają świadomości bezprawności swoich działań czy wręcz działają w dobrej wierze, ale analiza treści porozumienia pozwala na przyjęcie, iż celem jego zawarcia było naruszenie konkurencji, porozumienie takie kwalifikowane być musi jako sprzeczne z prawem 5. Ze względów wskazanych powyżej cel porozumienia należy odnosić nie tyle do subiektywnej motywacji stron porozumienia (celu podjętych przez nie działań), ale do zamiaru osiągnięcia przez nie określonych skutków mających antykonkurencyjny wymiar. Tym samym organ antymonopolowy musi ustalić w toku postępowania nie tyle jaka była subiektywna motywacja stron, co raczej jakie skutki miało owo porozumienie obiektywnie wywołać na rynku. Innymi słowy cel porozumienia należy odnosić raczej do jego przedmiotu (tego, co jest obiektywnym przedmiotem ustaleń między stronami) 6. Tak rozumiany p r z e d m i o t porozumienia powinien przy tym zostać ustalony w sposób nie budzący wątpliwości, w szczególności nie może być on dorozumiany. Oczywiście w części wypadków może on zostać odczytany wprost z treści porozumienia (np. kiedy strony ustalają w umowie dystrybucyjnej ceny odsprzedaży produktów). W pozostałych sytuacjach można odwołać się przykładowo do okoliczności towarzyszących zawarciu porozumienia czy też do sposobu jego realizacji 7. Warto przy tym zauważyć, że dla bezprawności zawartego porozumienia wystarczające jest, by choćby jeden z celów jego zawarcia (pojmowanych w sposób wskazany powyżej) był sprzeczny z przepisami uokik z 2007 r. 8. Legalność pozostałych celów działania stron nie zmienia ostatecznej negatywnej oceny całego porozumienia, choć oczywiście pozostałe cele porozumienia mogą zostać uwzględnione na etapie oceny, czy może ono zostać wyłączone spod zakazu w oparciu o przepis art. 8 uokik z 2007 r. III. Skutek porozumienia Wykazanie, że porozumienie może negatywnie oddziaływać na konkurencję na rynku (tj. prowadzić do antykonkurencyjnych skutków) wymaga przeprowadzania analiz opartych o kryteria obiektywne (najczęściej ekonomiczne) 9. Nie jest przy tym istotne, czy skutek ten już wystąpił na rynku (a więc ma on charakter aktualny) czy też dopiero może wystąpić (skutek potencjalny) Por. M. Bychowska, Zakaz praktyk ograniczających konkurencję. Kompetencje Prezesa Urzę du Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz Komisji Europejskiej od 1 maja 2004 r., Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Warszawa 2004, s. 9. Analogiczne podejście prezentuje polski organ antymonopolowy por. przykładowo decyzja nr RKT-107/2008 z r, w której wprost stwierdza się, że dla określenia celu porozumienia podstawowe znaczenie ma obiektywny cel umowy, a nie subiektywne wyobrażenia jej stron o celach czy motywach działania oraz decyzja Nr RWR 42/2008 z r., w której stwierdzono, iż dla określenia celu porozumienia podstawowe znaczenie ma obiektywny cel, a nie subiektywne wyobrażenia jego stron o zamiarach czy motywach działania. Cel porozumienia wynika zatem wprost z całokształtu albo przynajmniej z części postanowień umowy, przy czym dla jego oceny należy także uwzględnić okoliczności jego realizacji. 6 Por. przykładowo C. Banasiński, E. Piontek (red.), Ustawa, s. 188, gdzie wskazuje się, że oceniając cel porozumienia, należy to czynić obiektywnie, w kontekście warunków konkurencji na danym rynku, a nie biorąc pod uwagę subiektywne wyobrażenia stron porozumienia co do jego celu. Analogiczny pogląd prezentuje A. Jurkowska [w:] T. Skoczny, A. Jurkowska, D. Miąsik (red.), Ustawa, s Takie rozumienie polskich przepisów niewątpliwie zbliżałoby je do analogicznych rozwiązań funkcjonujących w prawie UE, tj. do art. 101 TFUE. Przepisy Traktatu posługują się bowiem w tym zakresie angielskim terminem object, któremu bliższy znaczeniowo zdaje się być termin przedmiot porozumienia. Termin ten nie ma subiektywnego zabarwienia. Przedmiot porozumienia odrywa się bowiem całkowicie od subiektywnych zamiarów stron, od celu ich działania. Kluczowe znaczenie ma treść porozumienia, to co wynika z jego postanowień. 7 Tak również A. Jurkowska [w:] T. Skoczny, A. Jurkowska, D. Miąsik, (red.), Ustawa, s Odmiennie C. Banasiński, E. Piontek (red.), Ustawa, s Rozumowanie takie przyjęte jest w prawie UE. Por. sprawa 26/75 General Motors przeciwko Komisji (Zb. Orz. 1975, s. 1367). 9 Brak wystąpienia antykonkurencyjnych skutków porozumienia był podstawą do niestwierdzenia naruszenia przepisów uokik z 2007 r. w decyzji Prezesa Urzędu Nr DOK 163/ Por. decyzja Prezesa Urzędu Nr RWA 19/2004.

14 13 Aleksander Stawicki Porozumienia zakazane z uwagi na cel lub skutek Różny będzie jednak w tych dwóch wypadkach charakter prowadzonej analizy. W pierwszym wypadku konieczne jest zbadanie sytuacji, jaka istniała na rynku przed zawarciem porozumienia oraz jej porównanie z tym, co wydarzyło się po jego zawarciu i wdrożeniu w życie. W drugim wypadku niezbędne staje się przeprowadzenie analizy potencjalnych, przewidywanych zachowań przedsiębiorców na rynku po zawarciu porozumienia. Analiza ta musi obejmować zarówno strony porozumienia, jak też przedsiębiorców niebiorących w nim udziału. Zabieg taki musi zmierzać do ustalenia, czy może ono realnie oddziaływać na konkurencję w negatywny sposób 11. Niezależnie od zakresu prowadzonej analizy, istotne jest uchwycenie naturalnych i realistycznych skutków zawarcia porozumienia 12. Nie muszą to być skutki, które ujawnią się niezwłocznie po zawarciu porozumienia. Ich wystąpienie może być odsunięte w czasie 13. Negatywne skutki porozumienia mogą ujawniać się zarówno przy tym zarówno w relacji między jego stronami (ang. restriction of inter-party competition), jak i pomiędzy stronami i osobami trzecimi (ang. restriction of third-party competition). Pierwsza sytuacja dotyczy przede wszystkim porozumień o charakterze horyzontalnym, kiedy to strony porozumienia w sposób w pełni świadomy zastępują konkurencję między sobą koordynacją swoich działań 14. Druga z sytuacji właściwa jest dla porozumień wertykalnych. Porozumienia te nie prowadzą bowiem do ograniczenia konkurencji między stronami, mogą one natomiast prowadzić do negatywnych skutków w zakresie konkurencji ze strony osób trzecich (np. porozumienia o wyłącznej dystrybucji, jeżeli angażują większość dystrybutorów obecnych na danym rynku mogą poważnie utrudnić wejście na ten rynek nowym producentom) 15. Należy także pamiętać, że porozumienie może wywierać negatywny wpływ nie tylko na konkurencję rzeczywistą (ang. actual competition), ale także na konkurencję potencjalną (ang. potential competition). Konkurencja potencjalna podlega ochronie, bowiem możliwość wejścia na rynek nowych graczy wywiera istotny wpływ na zachowania podmiotów funkcjonujących już na tym rynku. Jeżeli zatem nastąpi ograniczenie potencjalnej konkurencji, to ucierpi także na tym konkurencja rzeczywista w tym sensie, że firmy już istniejące na rynku działać będą pod mniejszą presją 16. Należy wreszcie podkreślić, że nie jest dopuszczalne przyjęcie domniemania antykonkurencyjnego skutku porozumienia 17. Porozumienie musi oddziaływać na aktualną lub potencjalną konkurencję w takim stopniu, że prawdopodobny jest jego negatywny wpływ na takie zjawiska jak poziom cen, wielkość produkcji czy poziom innowacyjności na danym rynku właściwym. Co więcej, ów negatywny wpływ musi być odczuwalny (nie może być bagatelny). Wystąpienie negatywnego wpływu na konkurencję jest prawdopodobne, jeżeli strony porozumienia dysponują pewną siłą rynkową (lub też porozumienie stwarza im możliwość uzyskania takiej siły względnie jej wykorzystania w większym zakresie bez jego zawarcia). Siła rynkowa daje bowiem możliwość utrzymywania cen 11 Ibidem. Por. także M. Bychowska, Zakaz praktyk, s Pogląd taki prezentuje SN w orzeczeniu z r., I CKN 496/01. Tak również A. Jurkowska [w:] T. Skoczny, A. Jurkowska, D. Miąsik, (red.), Ustawa, s Na gruncie przepisów prawa UE por. decyzja w sprawie IFTRA Aluminium, 1975 OJ L 228/3, s Połączone sprawy 142 i 156/84 British American Tobacco Company Limited oraz R.J. Reynolds Industries Inc. przeciwko Komisji (Zb. Orz. 1987, s. 4487), pkt Tak również T. Skoczny, W. Szpringer [w:] T. Skoczny, W. Springer, Zakaz porozumień ograniczających konkurencję (Wprowadzenie), Warszawa 1995 s Sprawy połączone 40-48/73 Suiker Unie UA przeciwko Komisji (Zb. Orz. 1975, s. 1663), pkt Sprawa T-9/93 Scholler Lebensmittel GmbH & Co. przeciwko Komisji (Zb. Orz. 1995, s. II-1611), pkt Połączone sprawy T-374/94, T-375/94, T-384/94, T-388/94 European Night Services (ENS), Eurostar (UK) Ltd., Union internationale des chemins de fer (UIC), NV Nederlandse Spoorwegen (NS) oraz Societe nationale des chemins de fer francais (SNCF) przeciwko Komisji (Zb. Orz. 1998, s. II-3141). 17 Por. Por. Obwieszczenie Komisji dot. wytycznych stosowania art. 81 ust. 3 TWE (Dz.Urz. UE 2004 C 101/97), s. 21.

15 14 Aleksander Stawicki Porozumienia zakazane z uwagi na cel lub skutek na zawyżonym poziomie przed dłuższy okres czasu, umożliwia także kontrolę podaży, ograniczanie innowacyjności czy wzrostu jakości produktów i usług. IV. Między celem a skutkiem porozumienia Zdefiniowanie pojęć skutek oraz cel porozumienia pozwala przejść do kolejnego etapu analizy, to jest do rozważań na temat relacji tych dwóch terminów. Jak już wspomniano, użycie przez ustawodawcę alternatywy rozłącznej ( lub ) zdaje się sugerować, że mogą one występować zamiennie, tzn. że w każdym wypadku wystarczające jest stwierdzenie albo, że porozumienie ma antykonkurencyjny cel, albo, że ma ono antykonkurencyjny skutek (względnie, że zarówno cel, jak i skutek porozumienia są sprzeczne z prawem). Rozumowanie takie nie jest jednak właściwe. Jak już wspomniano, jedynie w części przypadków najcięższych naruszeń prawa konkurencji (takich jak np. ustalanie przez konkurentów cen produktów) możliwe jest stwierdzenie, że sam cel (przedmiot) porozumienia jest sprzeczny z prawem, a tym samym, że porozumienie to narusza przepisy uokik z 2007 r. W pozostałych przypadkach przyjęcie takiej konkluzji nie jest możliwe nie tyle z prawnego punktu widzenia ile z obiektywnych względów praktycznych zdecydowana większość porozumień nie poddaje się prostej i jednoznacznej kwalifikacji przez cel. Dotyczyć to może przykładowo porozumień specjalizacyjnych, porozumień standaryzacyjnych czy porozumień o transferze technologii, nie zawierających klauzul o jednoznacznie antykonkurencyjnym wymiarze. We wszystkich tych wypadkach dopiero ustalenie skutków porozumienia (rzeczywistych lub potencjalnych) pozwala na określenie, czy jest ono sprzeczne z prawem. V. Praktyczne konsekwencje proponowanego podziału Prezentowane do tej pory rozważania pozwalają wyróżnić kategorię porozumień zakazanych ze względu na cel ich zawarcia (a ściślej rzecz biorąc z uwagi na ich przedmiot) 18 oraz kategorię porozumień zakazanych z uwagi na ich rynkowe skutki (rzeczywiste lub potencjalne) 19. Podział ten ma z kolei istotny wpływ na zakres postępowania dowodowego, jakie musi przeprowadzić organ antymonopolowy, by wykazać naruszenie przepisów uokik z 2007 r. Porozumienia zakazane z uwagi na swój cel (przedmiot) to jest porozumienia zawierające hard core restrictions są zakazane w każdych okolicznościach, Innymi słowy, porozumienia te są w tak jaskrawy sposób sprzeczne z celami polityki konkurencji i mają tak istotny (choćby potencjalny tylko) negatywny wpływ na konkurencję, że nie jest w ich przypadku konieczne badanie, czy rzeczywiście prowadzą lub mogłyby prowadzić do jej naruszenia wywołując jakiekolwiek negatywne skutki na rynku 20. W pewnym sensie to doświadczenie życiowe pozwala przyjąć, że takie negatywne skutki albo już wystąpiły albo wystąpią. W konsekwencji analiza przeprowadzona przez organ antymonopolowy może być znacząco uproszczona zasadniczo Prezes UOKiK musi jedynie dowieść, że przedmiot porozumienia pozwala zakwalifi kować je do kategorii najcięższych naruszeń prawa konkurencji. 18 Porozumienia takie określane są także mianem porozumień zakazanych per se bądź porozumień zawierających tzw. hard core restrictions. 19 Odmiennie problem ten postrzegany jest w komentarzu pod red. C. Banasińskiego i E. Piontka (Ustawa, s. 187 i nast.); tezy tam zawarte zdają się zmierzać w kierunku uznania, że skutek porozumienia winien być badany tylko wtedy, gdy cel porozumienia nie jest wystarczająco jasny. Teza ta oparta jest jednak na znacznym uproszczeniu i w związku z tym nie można jej podzielić. 20 Por. Obwieszczenie Komisji, s. 22.

16 15 Aleksander Stawicki Porozumienia zakazane z uwagi na cel lub skutek W pozostałych przypadkach, kiedy cel (przedmiot) porozumienia nie daje się zakwalifi kować jako jednoznacznie antykonkurencyjny, dopiero zbadanie wpływu porozumienia na rynek (rzeczywistych lub potencjalnych skutków zawarcia porozumienia) pozwala przesądzić, czy porozumienie jest sprzeczne z prawem 21. VI. Porozumienia zakazane per se próba określenia katalogu Analiza przepisów uokik z 2007 r. pozwala wreszcie również na podjęcie próby skonstruowania katalogu porozumień zakazanych z uwagi na cel. Kluczowe znaczenie ma w tym zakresie przepis art. 7 ust. 2 tego aktu prawnego. Wynika z niego, że do pewnych rodzajów porozumień (wskazanych w art. 6 ust. 1 pkt. 1-3 oraz 7) nie stosuje się tzw. wyłączenia de minimis. Oznacza to, że porozumienia te są sprzeczne z uokik z 2007 r. nawet wtedy, gdy udziały rynkowe ich stron kształtują się na bardzo niskim poziomie (niższym niż 5% w przypadku porozumień horyzontalnych oraz 10% w pozostałych przypadkach). Takie stanowisko ustawodawcy, szczególnie piętnujące pewne rodzaje porozumień z uwagi na jak należy przyjąć ich szczególną szkodliwość dla konkurencji, pozwala założyć, że w ten właśnie sposób ustawodawca zdefiniował katalog najcięższych naruszeń uokik. Tym samym to właśnie porozumienia wskazane w art. 6 ust. 1 pkt. 1-3 oraz 7 zaliczyć należy do hard-core restrictions (innymi słowy stanowią one polski object box ). Do tak skonstruowanego katalogu zaliczyć należy w pierwszej kolejności porozumienia poziome (między konkurentami), których przedmiotem jest ustalanie cen i innych warunków sprzedaży towarów i usług. Podobnie kwalifikować należy porozumienia między konkurentami, których celem jest podział rynków bądź klientów albo ograniczenie produkcji. Wreszcie, przepisy uokik z 2007 r. pozwalają przyjąć, iż w warunkach polskich zawsze zakazane są również wszelkiego rodzaju zmowy przetargowe. W przypadku porozumień pionowych, do najcięższych naruszeń prawa konkurencji należy zaliczyć narzucanie sztywnych lub minimalnych cen odsprzedaży oraz postanowienia przewidujące absolutną ochronę terytorialną, w tym zakaz aktywnej sprzedaży. W pozostałych przypadkach porozumienie kwalifikować się będzie raczej do kategorii porozumień zakazanych z uwagi na skutek, tym samym dopiero zbadanie jego wpływu na konkurencję pozwala rozstrzygnąć, czy jest ono sprzeczne z uokik Rozróżnienie takie wypracowane zostało w prawie wspólnotowym w orzeczeniu w sprawie Societe Technique Miniere. W orzeczeniu tym ETS wskazał, iż rozważając, czy celem określonego porozumienia jest zniekształcenie konkurencji w ramach Wspólnego Rynku, należy najpierw zastanowić się nad dokładnym celem porozumienia w kontekście ekonomicznym, w którym ma być ono wykonywane. Zniekształcenie konkurencji musi wynikać ze wszystkich bądź niektórych klauzul samego porozumienia. Jeżeli analiza wspomnianych klauzul nie wykaże, że zakłócenie konkurencji jest wystarczające szkodliwe, należy następnie rozważyć skutki porozumienia. 22 Odmiennie kwestię tę postrzega K. Kohutek, który pisze: Wspomniany cel zasadniczo przypisywać należy porozumieniom zawierającym postanowienia wymienione w art. 6 ust. 1 u.o.k.k. czy też porozumieniem skonstruowanym na podobieństwo tychże postanowień (K. Kohutek, [w:], K. Kohutek, M. Sieradzka, Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, Warszawa 2008, s. 253). Analogiczna teza prezentowana jest również w: C. Banasiński, E. Piontek (red.), Ustawa, s Jest to jednak rozumienie zbyt szerokie. Część z porozumień wskazanych w art. 6 ust. 1 uokik nie jest zaliczana do hard core restrictions ani w prawie amerykańskim ani w prawie unijnym, brak jest także podstaw do takiej ich kwalifikacji na gruncie przepisów prawa polskiego. Ciekawą koncepcję prezentuje w tym zakresie D. Miąsk, który zalicza do tej kategorii wszelkie porozumienia sprzeczne z celami uokik (D. Miąsik, Reguła rozsądku w prawie antymonopolowym, Kraków 2004, s. 216). Także i to rozumienie wydaje się być zbyt szerokie. Należy bowiem uznać, że każde porozumienie antykonkurencyjne jest w jakimś stopniu sprzeczne z celami uokik z 2007 r.

17 16 Antoni Bolecki* Porozumienia zakazane ze względu na cel lub skutek w aktualnej polskiej praktyce orzeczniczej Spis treści: I. Wstęp II. Ramy prawne prawo unijne a prawo polskie III. Antykonkurencyjny skutek porozumień w praktyce orzeczniczej Prezesa UOKiK 1. Tendencja UOKiK do dowodzenia istnienia antykonkurencyjnego skutku porozumień 2. Istnienie antykonkurencyjnego skutku jako dowód istnienia praktyki zakazanej co do celu IV. Kontekst ekonomiczny porozumień zakazanych co do celu oraz ich racjonalizacja w praktyce orzeczniczej Prezesa UOKiK 1. Uwzględnianie kontekstu ekonomicznego na etapie badania porozumień zakazanych co do celu 2. Koncepcja obiektywnego uzasadnienia ograniczeń konkurencji w praktyce orzeczniczej Prezesa UOKiK V. Wnioski końcowe Streszczenie: Przedmiotem artykułu jest zbadanie aktualnej praktyki orzeczniczej Prezesa UOKiK dotyczącej porozumień zakazanych ze względu na cel lub skutek. W artykule wyszczególniono trzy obszary badawcze: a) dotyczący sposobu pojmowania i wykorzystywania przez Prezesa UOKiK instytucji antykonkurencyjnego skutku porozumienia; b) dotyczący zakresu uwzględniania przez Prezesa UOKiK szeroko pojętego otoczenia gospodarczego, w którym funkcjonuje kwestionowane przez niego porozumienie; c) dotyczący stosowania przez Prezesa UOKiK metod mających na celu racjonalizację zakazu zawierania porozumień ograniczających konkurencję (ancillary restraints; obiektywne uzasadnienie dla ograniczeń konkurencji). Przeprowadzona analiza orzecznictwa doprowadziła do następujących wniosków: a) organ antymonopolowy wykazuje tendencję do dowodzenia zaistnienia antykonkurencyjnych skutków, mimo że z uwagi na dostateczne wykazanie antykonkurencyjnego celu nie jest to formalnie wymagane. Antykonkurencyjny skutek postrzegany jest przez Prezesa UOKiK często w sposób uproszczony; bardziej zbliżony do punktowego zdeformowania wąskiego wycinka działalności gospodarczej, niż do realnego ograniczenia mechanizmów konkurencji; b) szeroko pojęte otoczenie gospodarcze, w którym funkcjonują badane przez Prezesa UOKiK porozumienia, jest uwzględniane tylko w części spraw, dominuje raczej podejście formalistyczne; c) nie widać prób poszukiwania nowych sposobów racjonalizacji oceny porozumień na wzór ancillary restraints, czy obiektywnego uzasadnienia dla ograniczeń konkurencji. * Autor jest radcą prawnym w kancelarii Wardyński i Wspólnicy.