MINISTERSTWO SKARBU PAŃSTWA RAPORT O PRZEKSZTAŁCENIACH WŁASNOŚCIOWYCH W 2005 ROKU

MINISTERSTWO SKARBU PAŃSTWA RAPORT O PRZEKSZTAŁCENIACH WŁASNOŚCIOWYCH W 2005 ROKU Warszawa 2006

S P I S T R E Ś C I WSTĘP...7 ROZDZIAŁ I Przekształcenia własnościowe przedsiębiorstw państwowych w latach 1990 2005...9 1.1. Przedsiębiorstwa państwowe w latach 1990-2005...9 1.2. Komercjalizacja...11 1.3. Prywatyzacja pośrednia...12 1.4. Prywatyzacja bezpośrednia...20 1.5. Likwidacja i upadłość przedsiębiorstw państwowych...28 1.6. Program Narodowych Funduszy Inwestycyjnych...31 ROZDZIAŁ II - Andrzej Gałązka Międzyregionalne zróżnicowania procesów przekształceń własnościowych...35 2.1. Wstęp...35 2.2. Przekształcenia własnościowe a zmiany w rozmieszczeniu przedsiębiorstw państwowych w latach 1990-2005...36 2.3. Przekształcenia własnościowe przedsiębiorstw państwowych w okresie 1990-2005 wg metod prywatyzacji specyfika regionalna...45 2.3.1. Międzyregionalne zróżnicowania struktury procesów prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych wg głównych metod przekształceń własnościowych...45 2.3.2 Komercjalizacja i prywatyzacja pośrednia...49 2.3.3. Prywatyzacja bezpośrednia...52 2.3.4. Likwidacja przedsiębiorstw państwowych z przyczyn ekonomicznych...56 2.4. Procesy przekształceń własnościowych przedsiębiorstw państwowych na tle ogólnych zmian strukturalnych grup podmiotów gospodarczych w Polsce w latach 1990-2005...61 2.5. Zakończenie...67 ROZDZIAŁ III Janusz Mierzwa Prywatyzacja w raportach NIK w latach 2000 2005...72 3.1. Wstęp...72 3.2. Analizy wyników kontroli Najwyższej Izby Kontroli...74 3.2.1. Sektor energetyczny...74 3.2.1.1. Prywatyzacja STOEN S.A....74 3.2.1.2. Procesy prywatyzacyjne w energetyce cieplnej...78 3.2.1.3. Przekształcenia własnościowe w sektorze elektroenergetycznym...80 3.2.1.4. Prywatyzacja Elektrowni im. Tadeusza Kościuszki S.A. w Połańcu...83 3.2.2. Prywatyzacja przedsiębiorstw sektora naftowego i chemicznego...87 3.2.2.1. Przemysł naftowy...87 3.2.2.2. Przekształcenia własnościowe sektora chemii ciężkiej...90 3.2.3. Prywatyzacja przemysłu spirytusowego...94 3.2.4. Przemysł cukrowniczy...98 3.2.5. Przemysł obronny...101 3.2.6. Zdrowie i turystyka...103 3.2.6.1. Prywatyzacja zakładów lecznictwa uzdrowiskowego...103 3.2.6.2. Prywatyzacja majątku byłego Funduszu Wczasów Pracowniczych...107 3.2.7. Prywatyzacja spółek Skarbu Państwa (małych i średnich przedsiębiorstw)...111 3.2.7.1. Prywatyzacja wybranych, doraźnie skontrolowanych spółek Skarbu Państwa i samorządu terytorialnego...111 3.2.7.2. Przekształcenia własnościowe małopolskich przedsiębiorstw państwowych...114 3.2.7.3. Prywatyzacja Metalexportu...116 3.2.8. Inne...118 3.2.8.1. Prywatyzacja Powszechnej Kasy Oszczędności Banku Polskiego S.A....118 3.3. Podsumowanie...120 3.4. Wykaz informacji pokontrolnych...122

4 ROZDZIAL IV Katarzyna Mikołajczyk Prywatyzacja a budżet państwa...124 4.1. Ekonomiczne a fiskalne cele prywatyzacji...124 4.1.1.Tryb prywatyzacji a efekt fiskalny...126 4.2.Budżet państwa w 2005 roku...132 4.3.Fiskalne aspekty prywatyzacji...140 4.3.1. Przychody z prywatyzacji przychody budżetowe...142 4.3.2. Dywidendy i wpłaty z zysku dochody budżetowe...150 4.3.3. Rozdysponowanie przychodów z prywatyzacji państwowe fundusze celowe...156 ROZDZIAŁ V Janusz Żarnowski, Joanna Wyrobek Prywatyzacja a rozwój rynku kapitałowego...160 5.1. Procesy prywatyzacyjne w Polsce w latach 1991-2005...160 5.2. Rozwój polskiego rynku kapitałowego w latach 1991-2005 w liczbach...163 5.3. Prywatyzacja a rozwój rynku kapitałowego...172 5.4. Nowe regulacje prawne na polskim rynku kapitałowym...190 5.5. Podsumowanie i wnioski...192 ROZDZIAŁ VI Krzysztof Pawlas Zarządzanie odpowiedzialnym biznesem w praktyce spółek Skarbu Państwa...195 6.1. Wstęp...195 6.2. Poziomy społecznej odpowiedzialności...196 6.3. Regulacje prawne odnoszące się do społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw...198 6.4. Określenie zasad społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw...201 6.5. Standardy społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw na wybranych przykładach...204 6.5.1. Programy etyczne dla pracowników...207 6.5.2. BOT S.A. Elektrownia Opole...210 6.5.3. PKE S.A. Elektrownia Łaziska...218 6.5.4. PKN Orlen S.A...219 6.5.5. PPUP Poczta Polska...221 6.5.6. Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych...222 6.6. Kierunki rozwoju idei społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw w Unii Europejskiej...225 6.6.1. Europejski sojusz na rzecz CSR...227 6.6.2. Kluczowe etapy wprowadzania koncepcji odpowiedzialnego biznesu w Unii Europejskiej.229 6.7. Podsumowanie...230

5 ROZDZIAŁ VII - Jerzy Wratny Prywatyzacja a zbiorowe stosunki pracy...234 7.1. Rola prawa pracy...234 7.2. Pojęcie zbiorowych stosunków pracy...235 7.3. Prywatyzacja a indywidualne stosunki pracy...236 7.4. Rola zbiorowego prawa pracy...237 7.5. Pracownicze podmioty zbiorowego prawa pracy...238 7.6. Nowe formy partycypacji jako przejaw kontynuacji...239 7.7. Szczególny charakter nowych form partycypacji...239 7.8. Przedstawiciele pracowników osobami zaufania załogi...240 7.9. Charakterystyka badań empirycznych...241 7.10. Związki zawodowe a wybory przedstawicieli do rad nadzorczych...243 7.11. Związki zawodowe a działalność przedstawicieli pracowników w radach nadzorczych...244 7.12. Cele i strategie działań przedstawicieli w radach nadzorczych...245 7.13. Funkcje przedstawicielstwa pracowniczego w świetle badań...245 7.14. Przedstawiciel pracowników w zarządzie...246 7.15. Akcjonariat pracowniczy w świetle przepisów...247 7.16. Akcjonariat pracowniczy w świetle badań...250 7.17. Spółki pracownicze w świetle przepisów...250 7.18. Spółki pracownicze w świetle badań...253 7.19. Związki zawodowe w procesie przekształceń własnościowych...255 7.20. Pakiety socjalne i układy zbiorowe pracy...256 7.21. Wspólnotowe struktury partycypacji...259 ROZDZIAŁ VIII Roman Śmietański Przekształcenia własnościowe a udział pracowników w zarządzaniu...260 8.1.Wstęp...260 8.2.Udział pracowników w zarządzaniu przedsiębiorstwem w świetle regulacji prawnych...261 8.2.1. Ustawy o przedsiębiorstwach państwowych i ustawy o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego...261 8.2.2. Udział pracowników w zarządzaniu w świetle ustaw prywatyzujących przedsiębiorstwa państwowe...263 8.2.3. Udział pracowników w zarządzaniu a ustawy o związkach zawodowych...270 8.2.4. Europejska Karta Społeczna i dialog społeczny...274 8.2.5. Układy zbiorowe pracy...275 8.2.6. Europejskie Rady Zakładowe...278 8.2.7. Prawo do informowania i przeprowadzania konsultacji z pracownikami...281 8.2.8. Spółka Europejska (SE)...283 8.3.Udział pracowników w zarządzaniu prywatyzowanymi przedsiębiorstwami w świetle badań empirycznych (na przykładzie województwa opolskiego)...286 8.4.Podsumowanie...301 ZAKOŃCZENIE...305 ANEKS STATYSTYCZNY...313

6 Objaśnienia stosowanych skrótów: BAA - Business Analysts & Advisers Ltd. BMF - Business Managment & Finance S.A. DEC - Dyrekcja Eksploatacji Cystern Sp. z o.o. FWP - Fundusz Wczasów Pracowniczych jst - jednostka samorządu terytorialnego KERM - Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów LMSC - Lubelsko-Małopolska Spółka Cukrowa MF - Ministerstwo Finansów MG - Ministerstwo Gospodarki MKSC - Mazowiecko-Kujawska Spółka Cukrowa MON - Ministerstwo Obrony Narodowej MPiPS - Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej MPPiPS - Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej MPW - Ministerstwo Przekształceń Własnościowych MSP - Ministerstwo Skarbu Państwa NFI - Narodowy Fundusz Inwestycyjny NIK - Najwyższa Izba Kontroli NPSA - Nafta Polska Spółka Akcyjna. OPZZ - Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych PKN - Polski Koncern Naftowy PKO BP - Powszechna Kasa Oszczędności Bank Polski S.A. PPSC - Poznańsko-Pomorska Spółka Cukrowa RCSS - Rządowe Centrum Studiów Strategicznych RM - Rada Ministrów S.A. - spółka akcyjna SLSI - Saint Louise Sucre International SP - Skarb Państwa Sp. z o.o. - spółka z ograniczoną odpowiedzialnością ŚSC - Śląska Spółka Cukrowa TK - Trybunał Konstytucyjny UOKiK - Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów WSCh - Wielka Synteza Chemiczna z/s - z siedzibą ZLU - Zakłady Lecznictwa Uzdrowiskowego

WSTĘP Raport o przekształceniach własnościowych, jest formą realizacji zapisu art.2 pkt.1 ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 roku o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa (Dz.U. nr 106, poz. 493 z późn. zm.), nakładającej na Ministra Skarbu Państwa obowiązek corocznego przygotowywania i przedkładania Radzie Ministrów oraz z jej upoważnienia Sejmowi m.in. sprawozdania o ekonomicznych, finansowych i społecznych skutkach prywatyzacji. Raport ten - sporządzany corocznie w Ministerstwie Skarbu Państwa (wcześniej Ministerstwo Przekształceń Własnościowych) - dokumentuje przebieg i efekty prywatyzacji majątku państwowego, stwarzając szansę na wieloaspektową analizę porównawczą procesu stanowiącego istotę transformacji systemowej w Polsce. Niniejszy Raport 2006 jest czternastym z kolei opracowaniem podejmującym zadanie wszechstronnego opisu i analizy stanu zaawansowania, uwarunkowań oraz konsekwencji przekształceń własnościowych. Stanowi on próbę podsumowania prywatyzacji z perspektywy minionego szesnastolecia nie tylko w wymiarze statystycznym, ale znacznie szerzej w aspekcie strukturalnym i makroekonomicznym. Raport składa się tradycyjnie z trzech sekwencji tematycznych. Pierwszą, stanowią trzy rozdziały, kolejno: rozdział I (autorstwa pracowników Departamentu Analiz Strategicznych MSP) charakteryzujący przekształcenia własnościowe w latach 1990 2005 wg głównych ścieżek, procedur i programów prywatyzacyjnych, następnie rozdział II (napisany przez dr Andrzeja Gałązkę) poddający analizie międzyregionalne zróżnicowania procesów przekształceń własnościowych wg form organizacyjno-prawnych podmiotów i metod prywatyzacji oraz rozdział III (sporządzony przez dr Janusza Mierzwę) zawierający analizę porównawczą raportów NIK nt. prywatyzacji w latach 2000-2005. Materiał prezentowany w pierwszej sekwencji nie ogranicza się do statystycznego przedstawienia przebiegu procesów składających się na proces transformacji. Bilans dokonań prywatyzacyjnych ubiegłych lat, wg stosowanych metod i trybów prywatyzacji oraz w skali regionalnej, a także krytyczna ocena przeprowadzonych przekształceń stanową punkt wyjścia dla pokazania w dwóch następnych sekwencjach Raportu szerszych, społecznych, ekonomicznych i politycznych odniesień do przemian własnościowych, które dokonały się w analizowanym okresie.

8 Kolejna sekwencja Raportu, o charakterze ekonomicznym, zawiera w trzech rozdziałach kolejno: w rozdziale IV (autorstwa dr Katarzyny Mikołajczyk) refleksje nt. wzajemnych związków budżetu i prywatyzacji, ze szczególnym uwzględnieniem jej aspektów fiskalnych, w rozdziale V (napisanym wspólnie przez dr Janusza Żarnowskiego i dr Joannę Wyrobek) analizę wieloletniej współzależności procesu prywatyzacji z rozwojem polskiego rynku kapitałowego, a zwłaszcza rynku giełdowego, w rozdziale VI (autorstwa mgr Krzysztofa Pawlasa) znajdujemy prezentację, coraz silniej akcentowanej w teorii i praktyce funkcjonowania firm światowych, problematyki zarządzania odpowiedzialnym biznesem; co potencjalnie pozwala uzyskać wyższy poziom ładu korporacyjnego i przyczynia się do upowszechnienia dobrych praktyk na rynku. Trzecia sekwencja Raportu 2006 poświęcona została problematyce społecznych aspektów przekształceń własnościowych. W rozdziale VII prof. Jerzy Wratny przedstawił charakterystykę wpływu przekształceń własnościowych na kształtowanie się zbiorowych stosunków pracy w naszym kraju. Analiza prawna i socjologiczna tego zagadnienia pokazuje funkcjonowanie różnych form partycypacji pracowniczej w zarządzaniu zakładami w poszczególnych fazach przekształceń własnościowych i na różnych ścieżkach prywatyzacji. W rozdziale VIII (autorstwa dr Romana Śmietańskiego) znajdujemy kontynuację problematyki akcjonariatu pracowniczego, bazującą na rezultatach badań porównawczych udziału pracowników w zarządzaniu przedsiębiorstwem w warunkach przed i po transformacji systemowej, wzbogaconą o analizę opinii pracowników na temat roli związków zawodowych w procesie przekształceń własnościowych. Raport 2006 kończy podsumowanie, będące próbą rekapitulacji rozważań podejmowanych w kolejnych rozdziałach. Prezentowany Raport powstał w Departamencie Analiz Strategicznych Ministerstwa Skarbu Państwa jako dzieło, na które w większości składają się autorskie opracowania mające charakter ekspertyz przygotowanych przez szerokie grono przedstawicieli krajowego środowiska naukowo-badawczego. Wszystkim Autorom rozdziałów składamy tą drogą należne podziękowania a czytelników zachęcamy do zgłaszania ewentualnych uwag i opinii.

ROZDZIAŁ I PRZEKSZTAŁCENIA WŁASNOŚCIOWE PRZEDSIĘBIORSTW PAŃSTWOWYCH W LATACH 1990-2005 1.1. Przedsiębiorstwa państwowe w latach 1990-2005 W latach 2000-2005 odnotowano znaczny spadek liczby zarejestrowanych przedsiębiorstw państwowych. Za stan wyjściowy do analizy tego zjawiska przyjęto 8453 przedsiębiorstwa, które istniały w dniu 31 grudnia 1990 roku 1. Z tej liczby do końca 2005 roku procesami przekształceń własnościowych objęto 5715 (67,6%) przedsiębiorstw. W tym: 1578 skomercjalizowano, 2253 poddano prywatyzacji bezpośredniej, zaakceptowano 1884 wniosków o likwidację z przyczyn ekonomicznych, z czego zlikwidowano 1031 przedsiębiorstw, a w 676 ogłoszono upadłość. W rejestrze Gospodarki Narodowej (REGON) według stanu na koniec 2005 roku znajdowało się 1029 2 przedsiębiorstw sektora państwowego. Proces kształtowania się liczby przedsiębiorstw od grudnia 1990 roku do grudnia 2005 roku obrazuje poniższy wykres. Jak wynika z danych w nim zawartych, w analizowanym okresie liczba przedsiębiorstw państwowych znajdujących się w rejestrze systematycznie maleje. 1 Biuletyn statystyczny nr 11, GUS, Warszawa 1991 r., s. 57. 2 Biuletyn Statystyczny nr 12; GUS, Warszawa 2006 r., tab. 61.

10 Wykres nr 1 Liczba przedsiębiorstw państwowych w latach 1990-2005 9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 8453 8228 7242 5924 4955 4127 3665 3368 2906 2599 2268 2054 1951 1736 1306 1029 1990r. 1991r. 1992r. 1993r. 1994r. 1995r. 1996r. 1997r. 1998r. 1999r. 2000r. 2001r. 2002r. 2003r. 2004r. 2005r. Źródło: Dane GUS. Na systematyczną zmianę liczby przedsiębiorstw państwowych wpłynęła głównie realizacja ustaw dotyczących przekształceń własnościowych. W jej wyniku do dnia 31 grudnia 2005 roku wykreślono z rejestru 4766 przedsiębiorstwa państwowe, które zostały przekształcone w spółki prawa handlowego lub zlikwidowane w trybie rozporządzenia wszystkimi składnikami materialnymi i niematerialnymi przedsiębiorstwa poprzez sprzedaż przedsiębiorstwa, wniesienie przedsiębiorstwa do spółki lub oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania. W 33 % wydzielonych podmiotów, których byt był zagrożony ze względów ekonomicznych, zostało wszczęte postępowanie likwidacyjne w trybie przepisów art.19 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych. Tryb ten stosowano bardzo często w początkowej fazie prywatyzacji, bowiem istniało wiele przedsiębiorstw obciążonych nadmiernie środkami trwałymi nie przynoszącymi zysku. Wiele przedsiębiorstw rozpoczynało proces likwidacji, jednakże trudności w zbyciu majątku nieruchomego (przeważnie o nieuregulowanym stanie prawnym) prowadziły do wydłużania się procesów likwidacyjnych, które w rezultacie często kończyły się upadłością. Prywatyzacja jednak nie ogranicza się tylko do zmiany formy prawnej, statusu własnościowego przedsiębiorstw państwowych czy w konsekwencji do zmniejszenia ich liczby. Jest punktem wyjścia do rzeczywistych zmian ekonomicznych, których liczbowe efekty opisane zostaną w kolejnych punktach niniejszego rozdziału.

11 1.2. Komercjalizacja W latach 1990-2005 w jednoosobowe spółki Skarbu Państwa przekształcono 1561 przedsiębiorstw państwowych (tablica nr 1). Udział przedsiębiorstw skomercjalizowanych w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych objętych przekształceniami własnościowymi w 2005 roku wynosił 27,3%. W grupie tych podmiotów zdecydowaną większość stanowiły przedsiębiorstwa zajmujące się przetwórstwem przemysłowym 67,9%. W jednoosobowe spółki Skarbu Państwa przekształcane były przede wszystkim przedsiębiorstwa średnie i duże, zatrudniające powyżej 500 osób (1045 przedsiębiorstwa, 67,0%). Tablica nr 1 Jednoosobowe spółki Skarbu Państwa powstałe w latach 1990-2005 Lata Liczba jednoosobowych spółek Skarbu Państwa powstałych w danym roku Ogółem w % Dynamika (1991=100) Dynamika Rok porzedni=100 1991 260 17,1 100 1992 220 14,5 84,6 84,6 1993 47 3,1 18,1 21,4 1994 196 12,9 75,4 417,0 1995 235 15,4 90,3 119,9 1996 118 7,7 45,3 50,2 1997 178 11,7 68,5 150,8 1998 110 7,2 42,3 61,8 1999 90 5,9 34,6 81,8 2000 36 2,4 13,8 40,0 2001 9 0,6 3,5 25 2002 11 0,7 4,2 122,2 2003 12 0,8 4,6 109,1 2004 23 1,5 8,8 191,7 2005 16 1,0 6,1 69,6 Ogółem 1 561 100,0 - - Źródło: Dane MSP. Na koniec 2005 roku z ogólnej liczby 1561 skomercjalizowanych przedsiębiorstw państwowych prywatyzację pośrednią rozpoczęto w 358 spółkach, 512 spółek zostało wniesionych do programu Narodowych Funduszy Inwestycyjnych, a w 127 spółkach nastąpiła zamiana wierzytelności na akcje/udziały w ramach BPU. W pozostałych 564 jednoosobowych spółkach Skarbu Państwa nie rozpoczęto prywatyzacji.

12 Wykres nr 2 Jednoosobowe spółki Skarbu Państwa wg stanu na 31.12.2005 r. jssp p rywatyzowane pośrednio 22,9% BPU 8,1% jssp wniesione do NFI 32,8% pozostałe 36,2% Źródło: Dane MSP. Przekształcenia przedsiębiorstw państwowych w jednoosobowe spółki Skarbu Państwa objęły wszystkie województwa. Najwięcej spółek zarejestrowano w województwach: śląskim, dolnośląskim, mazowieckim i wielkopolskim, zaś najmniej w województwach: podlaskim, świętokrzyskim i lubuskim. Szczegółową charakterystykę stanu przekształceń własnościowych w przekroju terytorialnym zawarto w rozdziale II niniejszego Raportu. 1.3. Prywatyzacja pośrednia Do 31 grudnia 2005 roku prywatyzacją pośrednią objęto 358 jednoosobowych spółek Skarbu Państwa (Tablica nr 2). W 48 przypadkach udostępniono akcje w ofercie publicznej, w kolejnych 67 rozpoczęto zbywanie pierwszego pakietu akcji/udziałów w formie przetargu publicznego natomiast w 261 w trybie publicznego zaproszenia do rokowań. W 18 spółkach zawarto podwójne transakcje tj. zbycie akcji w ofercie publicznej oraz sprzedaż inwestorowi strategicznemu. W przypadku 328 spółek akcje/udziały nabyli inwestorzy strategiczni. W 113 z nich inwestorem strategicznym był kapitał zagraniczny, w 193 spółkach kapitał polski, natomiast w 22 spółkach kapitał mieszany, w tym w 17 spółkach zagraniczny z udziałem kapitału polskiego oraz w 5 spółkach kapitał mieszany zagraniczny.

13 Tablica nr 2 Prywatyzacja pośrednia wg PKD w latach 1990-2005 Liczba spółek, w których zbyto pierwszy Sekcje PKD pakiet akcji/udziałów w latach 1990-2005 w 2005 r. Górnictwo i kopalnictwo 15 0 Przetwórstwo przemysłowe 260 3 Zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę 18 1 Budownictwo 30 1 Handel hurtowy i detaliczny, naprawy pojazdów mechanicznych 12 0 Transport, gospodarka magazynowa i łączność 10 1 Pośrednictwo finansowe 6 0 Hotele i restauracje 3 0 Ochrona zdrowia i opieka społeczna 1 0 Obsługa nieruchomości, wynajem i działalność związana z 3 0 prowadzeniem interesów RAZEM: 358 6 Źródło: Dane MSP. Z danych zamieszczonych w Tablicy nr 2 wynika, że 72,6% prywatyzowanych spółek miało rodowód przemysłowy. Stanowi to potwierdzenie poszukiwania przez inwestorów przede wszystkim potencjału wytwórczego, a nie handlowego czy usługowego. Z kolei spośród różnych ofert przemysłowych największym zainteresowaniem cieszyły się: przemysł spożywczy, mineralny i maszynowy. Tablica nr 3 Lata Prywatyzacja pośrednia w latach 1990-2005 (wg stanu na koniec roku) Łączna ilość transakcji spółek w tym w ramach: Oferty publicznej Przetargu publicznego Zaproszenia do rokowań Inwestor strategiczny w tym: Krajowy Zagraniczny Ogółem 376/358* 48 67 261 328 193 113 22 1990 r. 7/6 5 0 2 2 1 0 1 1991 r. 23/22 6 0 17 17 9 8 0 1992 r. 23/22 1 0 22 22 7 13 2 1993 r. 48 3 0 45 45 17 25 3 1994 r. 40/36 8 0 32 32 18 10 4 1995 r. 30/26 5 0 25 25 13 9 3 1996 r. 24 1 3 20 23 16 6 1 1997 r. 46/44 9 22 15 37 25 9 3 1998 r. 16 5 7 4 11 7 3 1 1999 r. 19/18 0 11 8 19 16 1 2 2000 r. 24/21 1 8 15 23 12 10 1 2001 r. 32 0 11 21 32 24 7 1 2002 r. 21 0 4 17 21 15 6 0 2003 r. 6 0 0 6 6 3 3 0 2004 r. 10 2 1 7 8 5 3 0 2005 r. 7/6 2 0 5 5 5 0 0 * w 18 spółkach zawarto podwójne transakcje, tj. sprzedaż w ofercie publicznej oraz sprzedaż inwestorowi strategicznemu Źródło: Dane MSP. Mieszany

14 Wykres nr 3 Przebieg prywatyzacji pośredniej w latach 1990-2005 60 50 48 44 liczba spółek 40 30 20 10 6 22 22 36 26 24 16 18 21 32 21 6 10 6 0 1990r. 1991r. 1992r. 1993r. 1994r. 1995r. 1996r. 1997r. 1998r. 1999r. 2000r. 2001r. 2002r. 2003r. 2004r. 2005r. Źródło: Dane MSP. Spółki prywatyzowane metodą pośrednią rozmieszczone były w 16 województwach: najwięcej w województwach: mazowieckim - 51, śląskim 45, wielkopolskim - 35, z czego w województwie mazowieckim kapitał zagraniczny dominował w 17 spółkach, w wielkopolskim w 16-tu, w śląskim w 14-stu. Najmniej spółek sprywatyzowanych metodą pośrednią zlokalizowanych było w województwach: - warmińsko-mazurskim (2,3%), - podlaskim (2,5%), - lubuskim (2,8%), - lubelskim (3,1%), - zachodnio-pomorskim (3,4 %). Liczba spółek, w których nastąpił proces zbywania akcji w ofercie publicznej stanowi 13,4% wszystkich prywatyzowanych jssp, a 91,6% 3 to spółki, w których akcje/udziały zbywane były inwestorom strategicznym (krajowym i zagranicznym). 3 Dotyczy także spółek, w których zawarto podwójne transakcje (oferta publiczna oraz sprzedaż inwestorom strategicznym).

15 Wykres nr 4 Udział inwestorów zagranicznych w prywatyzacji pośredniej wg krajów w ujęciu ilościowym (stan na 31.12.2005 r.) Szwecja 6% Francja 13% W.Brytania 4% Szwajcaria 4% Finlandia 4% Holandia 10% pozostałe kraje 19% USA 16% Niemcy 24% Pozostałe kraje: Austria, Belgia, Chorwacja, Dania, Finlandia, Hiszpania, Hong-Kong, Irlandia, Japonia, Liechtenstein, Luxemburg, Malezja, Norwegia, Włochy, Indie Źródło: Dane MSP. Na liście inwestorów zagranicznych w spółkach prywatyzowanych pośrednio znalazło się 141 firm, przy czym największym inwestorem zewnętrznym były firmy z Niemiec (w 37 spółkach). Kolejne miejsca zajęły takie kraje jak: USA (w 22 spółkach), Francja (w 17 spółkach), Holandia (w 13 spółkach), Szwecja (w 9 spółkach), Wielka Brytania (w 6 spółkach), Szwajcaria (w 5 spółkach). LATA Wartość zobowiązań inwestycyjnych w latach 1991-2005 Wartość zobowiązań inwestorów strategicznych (w mln zł) Wynegocjowane ceny zbycia akcji/udziałów spółek (w mln zł) Wskaźnik ilości zł zobowiązań na 1 zł ceny zbycia akcji/udziałów Tablica nr 4 Liczba spółek, w których rozpoczął się proces zbywania akcji lub udziałów 1991 200 161 1,2 22 1992 534 296 1,8 22 1993 1 160 415 2,7 48 1994 631 358 1,7 36 1995 1 500 1 505 0,9 26 1996 1 600 1730 0,9 24 1997 2 000 1 828 1,1 44 1998 1 500 6 542 0,2 16 1999 7 911 12 950 0,6 18 2000 30 236 21 605 1,4 21 2001 5 009 2 454 2,04 32 2002 1 323 2 257 0,58 21 2003 572 536,5 1,06 6 2004 2 715,8 8 263,4 0,33 10 2005 384,5 2 463,4 0,16 6 Źródło: Dane MSP. Zobowiązania inwestycyjne, zawarte w kontraktach kupna/sprzedaży akcji/udziałów

16 spółek w latach 1991-2005, osiągnęły wartość ponad 60 mld zł, przy czym wartość zobowiązań inwestorów zagranicznych wyniosła 51,5 mld zł, natomiast inwestorów polskich 8,6 mld zł. Tablica nr 5 Zobowiązania inwestycyjne wg rodzaju inwestora Rodzaj inwestora Zobowiązania inwestycyjne w latach 1990-2005 (w mln zł) % udział liczby spółek do ogółu sprywatyzowanych pośrednio spółek Inwestor zagraniczny 47 800 31,6 Inwestor polski 8 564,5 53,9 Inwestor mieszany 3 711 6,14 Oferta publiczna - 13,4* * Suma %-go udziału spółek wynosi 105,0%, co wynika z faktu zawarcia podwójnych transakcji w 18 spółkach Źródło: Dane MSP. Inwestor polski w prywatyzacji pośredniej w latach 1990-2005 (wg stanu na koniec roku w mln zł) Tablica nr 6 Lata Wpływy z tytułu sprzedaży Zobowiązania Realizacja zobowiązań Liczba spółek inwestycyjne *) (nakłady inwestycyjne**) 1990 2,4 0 1 1991 22,1 6,25 9 1992 5,2 19,4 7 1993 95,4 326,6 17 1994 121,9 145,05 18 1995 341,6 354,23 2 955,2 13 1996 591,0 659,2 16 1997 305,5 287,1 25 1998 5 500,0 45,0 7 1999 3 500,0 4 460,0 16 2000 360,7 769,3 12 2001 299,4 704,9 749,4 24 2002 289,4 88,6 863,7 15 2003 122,9 152,8 1 107,1 3 2004 396,0 286,9 b.d. 5 2005 1 990,6 384,5 b.d. 5 RAZEM 13 944,1 8 619,8 5 675,4 193 Źródło: Dane MSP. *) wielkość zobowiązań dotyczy wszystkich spółek z inwestorem polskim **) na podstawie przeprowadzonego badania w 2004 r.. wg stanu na koniec 2003 roku dotyczy 55,5% badanych spółek Zobowiązania inwestycyjne rozłożone są zwykle na lata, a ich realizacja rozpoczyna

17 się na ogół w następnym roku po podpisaniu kontraktu. Z badań przeprowadzonych w Ministerstwie Skarbu Państwa w 2000 i w 2004 roku wynikało, że nakłady inwestycyjne poniesione przez inwestorów strategicznych w latach 1993-2003 przekraczały wielokrotnie zobowiązania inwestycyjne wynikające z umów kupna/sprzedaży. Analizując ostatnie cztery lata prywatyzacji, można dojść do wniosku, że zarówno zobowiązania inwestycyjne inwestorów polskich jak i wpływy z tytułu sprzedaży spółek systematycznie rosły. Tablica nr 7 Inwestor zagraniczny w prywatyzacji pośredniej w latach 1990-2005 (wg stanu na koniec roku w mln zł) Lata Wpływy z tytułu sprzedaży Zobowiązania inwestycyjne (w mln zł)*) Realizacja zobowiązań inwestycyjnych**) Liczba spółek z udziałem kapitału zagranicznego 1990 2,1 0 1 1991 134,6 193,8 8 1992 290,9 514,9 15 1993 319,4 894,9 28 1994 236,2 491,0 14 1995 1 163,1 1 240,9 37 549 12 1996 1 139,2 659,0 7 1997 1 522,1 1 715,6 12 1998 1 042,4 1 441,0 4 1999 9 450,0 3 550,0 3 2000 21 135,2 32 466,0 11 2001 2 154,9 4 304,4 7 678 8 2002 1 967,5 1 234,5 5 391 6 2003 413,4 420,0 4 376 3 2004 36,7 2 428,9 b.d. 3 2005 0,0 0,0 b.d. 0 RAZEM 41 007,7 51 554,9 54 994 135* * wliczono 22 spółki z inwestorem mieszanym **) na podstawie przeprowadzonego badania w 2004 r. wg stanu na koniec 2003 roku dotyczy 34,5% badanych spółek z inwestorem zagranicznym Źródło: Dane MSP. Spółki sprywatyzowane kapitałowo szybko adaptowały się do warunków gospodarki rynkowej. W większości tych podmiotów odnotowywano poprawę wyników ekonomicznofinansowych. W Tablicy nr 8 ujęto największe transakcje prywatyzacji kapitałowej do 31.12.2005 roku, zarówno ze względu na wpływy do budżetu państwa jak i zobowiązania inwestycyjne nabywców.

18 Tablica nr 8 Największe transakcje prywatyzacji kapitałowej wg stanu na 31.12.2005 r. Spółka Data sprzedaży Kraj inwestora Pakiet sprzedanych akcji/udziałów w % Cena (w mln zł) Telekomunikacja S.A. 02.12.1998 Oferta publiczna Francja 15 35 3 146,6 12.10.2000 18 620,0 PKO BP S.A. 09.11.2004 Oferta publiczna 37,7 7 600,8 PKO S.A. 20.06.1998 Oferta publiczna 52 4 240,0 23.06.1999 Włochy-Niemcy 15 916,1 Zobowiązania inwestycyjne (w mln zł) 27 000 2 000,0 PZU S.A. 05.11.1999 Holandia-Polska 30 3 018,0 600,0 Bank Zachodni S.A. 16.09.1999 Irlandia 80 2 200,0 850,0 STOEN S.A. 23.12.2002 Niemcy 85 1 500,0 422,0 Przedsiębiorstwo POLMOS 09.05.2005 Oferta publiczna 32,14 303,7 Białystok SA 12.10.2005 POLSKA 61 1 063,4 77,5 Bank Handlowy S.A. 23.06.1997 Oferta publiczna 19 1 309,7 Elektrociepłownie Warszawskie 27.01.2000 Szwecja 55 959,5 2 503 S.A. Zespół Elektrociepłowni w 11.08.2005 POLSKA 85 900,02 272,10 Łodzi SA Poznańskie Zakłady 28.01.1998 Wielka Brytania 80 770,3 560,0 Farmaceutyczne Polfa S.A. Górnośląski Zakład 06.02.2001 Szwecja 25 635,08 2 800,0 Elektroenergetyczny S.A. Elektrownia Połaniec S.A. 06.04.2000 Belgia 25 350,0 1 573.7 Źródło: Dane MSP. Spółki sprywatyzowane kapitałowo charakteryzują się w większości przypadków dużą sprawnością działania, dużą aktywnością inwestycyjną, innowacyjną i strategiczną. Należy więc docenić pozytywną rolę prywatyzacji pośredniej, szczególnie z udziałem kapitału zagranicznego, w kształtowaniu przekształceń gospodarczych w Polsce. Największa liczba spółek sprywatyzowanych pośrednio funkcjonuje w sferze przetwórstwa przemysłowego - 260, co stanowi 72,6%, w tym 56 spółek w sekcji produkcji artykułów spożywczych i napojów (21,5%) oraz 30 spółek w sekcji budownictwa ( 8,4 %). Oprócz wpływów do budżetu z tytułu zbycia pakietów akcji/udziałów jednoosobowych spółek Skarbu Państwa, ważnym elementem przy zawieraniu kontraktów z potencjalnymi nabywcami są ich zobowiązania inwestycyjne, których realizacja rozłożona jest zwykle na okres od 3 do 6 lat. Zobowiązania inwestycyjne mają postać bądź podwyższenia kapitału akcyjnego spółki, bądź przeznaczenia określonych kwot na inwestycje, dotyczące w szczególności modernizacji produkcji, parku maszynowego, ochrony środowiska naturalnego. Spośród sprzedanych spółek najwyższe zatrudnienie odnotowano w sekcji pośrednictwa finansowego, w dziale przemysłu artykułów spożywczych i napojów, w dziale

19 zaopatrywania w energię elektryczną, gaz i wodę oraz w budownictwie. Poziom zatrudnienia w poszczególnych sekcjach ilustrują dane w Tablicy nr 9. Stan zatrudnienia z reguły utrzymywany jest na poziomie wynikającym ze zobowiązań socjalnych inwestorów. Należy jednak odnotować, iż w wielu spółkach zmniejszył się, a w niektórych zwiększył się w stosunku do roku 2000. Tablica nr 9 Spółki sprywatyzowane pośrednio wg liczby zatrudnionych na dzień 31.12.2005 r. w układzie sekcji PKD Sekcja PKD Liczba zatrudnionych w branży do 1000 do 5000 Powyżej 5000 Zaopatrzenie w energię elektr. 12 6 0 Górnictwo i kopalnictwo 10 4 1 Przetwórstwo przemysłowe 174 70 16 Budownictwo 23 7 0 Transport i łączność 7 1 2 Handel 12 1 0 Obsługa nieruchomości 2 0 0 Turystyka 2 0 1 Pośrednictwo finansowe 0 4 2 Ochrona zdrowia 1 0 0 Źródło: Dane MSP. W wielu spółkach dobrze prosperujących, rozszerzających rynki zbytu, o dobrych wynikach finansowych i dużej dynamice inwestycyjnej odnotowuje się wzrost zatrudnienia. Istnieje uzasadnione przypuszczenia, że wzrost efektywności prywatyzowanych firm prowadzi do ich ekspansji kreującej nowe miejsca pracy. Tak więc prywatyzacja pośrednia uznana może być za czynnik hamujący wzrost bezrobocia. Należy dodać, że pracownicy zatrudnieni w spółkach z przewagą kapitału zagranicznego stanowili ponad 50% wszystkich zatrudnionych w spółkach sprywatyzowanych ścieżką kapitałową. W ramach prywatyzacji pośredniej następuje znaczne zainwestowanie w kapitał ludzki, dochodzi do zmiany struktur organizacyjnych i podwyższania kwalifikacji pracowników. W wielu spółkach pojawiły się nowe systemy motywacyjne powiązane z wynikami ekonomicznymi firmy, stwarzając tym samym możliwości znacznego wzrostu płac, jak też zwiększenia rozpiętości między najwyższą a najniższą płacą. Piętnastoletni okres prywatyzacji przyniósł zmiany własnościowe w gospodarce narodowej, szczególnie w przedsiębiorstwach zajmujących się przetwórstwem przemysłowym, energetyką, telekomunikacją i łącznością. Jednocześnie miało miejsce

20 zakończenie prywatyzacji spółek, których działalność obejmowała: produkcję artykułów spożywczych, chemię gospodarczą i kosmetyczną, handel oraz produkcję cementu. Prywatyzacja pośrednia, stanowiąca metodę prywatyzacji ściśle związaną z rynkiem kapitałowym jest zarazem przesłanką i warunkiem jego dalszego rozwoju. Znaczenie prywatyzacji pośredniej dla całokształtu przekształceń własnościowych jest większe niż wynikałoby to z liczby zakończonych za jej pomocą projektów prywatyzacyjnych. Ta ścieżka prywatyzacji wyzwala przedsiębiorczość zarządów i pracowników prywatyzowanych spółek zarówno w sferze poszukiwania nowych technologii jak i nowych rynków zbytu. 1.4. Prywatyzacja bezpośrednia Od początku realizacji procesów prywatyzacyjnych do dnia 31.12.2005 roku prywatyzacją bezpośrednią objęto 2253 przedsiębiorstwa państwowe, w tym: 551 poprzez sprzedaż, 247 poprzez wniesienie przedsiębiorstwa do spółki, 1388 w drodze oddania do odpłatnego korzystania. Wobec 67 przedsiębiorstw zastosowano mieszane formy prywatyzacji bezpośredniej. Spośród 2253 zaakceptowanych przez Ministra Skarbu Państwa wniosków o prywatyzację bezpośrednią z rejestru przedsiębiorców wykreślono 2157 przedsiębiorstw państwowych, co stanowi 95,7% liczby wydanych akceptacji. Do końca 2005 roku prywatyzacja bezpośrednia objęła głównie przedsiębiorstwa przetwórstwa przemysłowego (głównie produkujące żywność i maszyny) 36,8%, budowlane 22,4% i handlowe 17,5% głównie z województw: mazowieckiego, dolnośląskiego i śląskiego. Prywatyzacja bezpośrednia dotyczyła przede wszystkim (podobnie jak w latach ubiegłych) przedsiębiorstw o znaczeniu regionalnym lub lokalnym, zatrudniających najczęściej w przedziale od 50 do 249 pracowników. Na koniec 2005 roku w 249 przedsiębiorstwach państwowych rolę organu założycielskiego pełnili wojewodowie, a w przypadku 15 przedsiębiorstw i jednego banku państwowego Minister Skarbu Państwa. W roku 2005 MSP zaakceptowało 37 wniosków o prywatyzację bezpośrednią. Spośród nich do prywatyzacji bezpośredniej poprzez sprzedaż skierowano 23

21 przedsiębiorstwa, poprzez wniesienie do spółki 5 przedsiębiorstw, poprzez oddanie do odpłatnego korzystania - 9. W analizowanym roku dokonano sprzedaży 19 przedsiębiorstw, wniesiono do spółki 5 przedsiębiorstw i oddano do odpłatnego korzystania 7. Największą liczbą zaakceptowanych w 2005 roku wniosków o prywatyzację bezpośrednią charakteryzowały się województwa: mazowieckie, łódzkie i małopolskie, dominowały przedsiębiorstwa z branży transportu i budownictwa. Z rejestru przedsiębiorców wykreślono 38 przedsiębiorstw państwowych a przeprowadzenie ich procesu prywatyzacji - od akceptacji wniosku do wykreślenia z rejestru trwało prawie we wszystkich przypadkach (97,4%) mniej niż 8 miesięcy. Wartość funduszu założycielskiego każdego z 37 przedsiębiorstw, które uzyskały w 2005 roku akceptację MSP na prywatyzację bezpośrednią (według danych na koniec 2004 roku) mieściła się w granicach od 11,0 tys. zł do 9,1 mln zł. Ponad połowa przedsiębiorstw (62,2%) posiadała fundusz założycielski o wartości nie przekraczającej 1 mln zł. Spośród 37 przedsiębiorstw prywatyzowanych bezpośrednio w 2005 roku ponad połowa (52,8%) zakończyła rok 2004 stratą netto. Stan zobowiązań ogółem wszystkich przedsiębiorstw wyniósł na koniec 2004 roku około 157,7 mln zł. Natomiast suma należności ogółem osiągnęła kwotę około 85,6 mln zł. Wartość zobowiązań inwestycyjnych nabywców, które są jednym z ważnych elementów umowy prywatyzacyjnej, wahała się między 110 tys. a 31,9 mln zł. Przychody z tytułu prywatyzacji bezpośredniej wyniosły w 2005 roku około 277 mln zł co stanowi 7% ogólnej kwoty przychodów z prywatyzacji w analizowanym roku.

22 Sprzedaż przedsiębiorstwa Prywatyzacja bezpośrednia poprzez sprzedaż przedsiębiorstwa odbywa się w trybie przetargu publicznego lub rokowań podjętych na podstawie publicznego zaproszenia. Stosuje się ją wobec przedsiębiorstw słabych ekonomicznie, wymagających szybkiego dokapitalizowania i dostępu do nowych rynków. W związku z tym szczególnie istotne są zawarte w umowie sprzedaży zobowiązania kupującego w zakresie przyszłych inwestycji oraz ochrony środowiska i dóbr kultury, a także zobowiązania dotyczące ochrony miejsc pracy. Do 31 grudnia 2005 roku do sprzedaży przekazano łącznie 551 przedsiębiorstw, co stanowiło 24,4% ogólnej liczby przedsiębiorstw prywatyzowanych bezpośrednio. W roku 2005 do sprzedaży w tym trybie skierowano 23 przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwa państwowe prywatyzowane bezpośrednio w trybie sprzedaży wg sekcji PKD Tablica nr 10 Przedsiębiorstwa państwowe prywatyzowane poprzez sprzedaż przedsiębiorstwa SEKCJE PKD w latach 1990-2005 w tym w roku 2005 Liczba p.p. Struktura % Liczba p.p. Struktura % Górnictwo i kopalnictwo 5 0,9 0 0,0 Przetwórstwo przemysłowe 237 43,0 9 39,1 Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz 1 0,2 1 4,3 Budownictwo 91 16,5 5 21,8 Handel hurtowy i detaliczny 100 18,2 4 17,4 Transport, gospodarka magazynowa i łączność 49 8,9 0 0,0 Obsługa nieruchomości, wynajem, nauka i usługi... 58 10,5 4 17,4 Pozostałe sekcje 10 1,8 0 0,0 OGÓŁEM 551 100,0 23 100,0 Źródło: Dane Departamentu Analiz Strategicznych. Spośród wszystkich przedsiębiorstw prywatyzowanych tą metodą prawie połowę stanowiły przedsiębiorstwa przetwórstwa przemysłowego (43,0%), reprezentujące głównie przemysł spożywczy lub maszynowy. Spośród przedsiębiorstw prywatyzowanych w 2005 roku 39,1% stanowiły przedsiębiorstwa przemysłowe - produkujące wyroby z surowców niemetalicznych, artykuły metalowe lub maszyny: oraz budowlane 21,8%. Pod względem terytorialnym omawiane przedsiębiorstwa zlokalizowane były w województwach: mazowieckim (8 przedsiębiorstw), małopolskim (3), lubuskim, łódzkim i zachodniopomorskim (po 2) oraz kujawsko-pomorskim, lubelskim, opolskim, pomorskim, śląskim i wielkopolskim (po 1).

23 Tablica nr 11 Przedsiębiorstwa państwowe prywatyzowane bezpośrednio w trybie sprzedaży przedsiębiorstwa wg liczby zatrudnionych Przedsiębiorstwa prywatyzowane bezpośrednio Liczba zatrudnionych poprzez sprzedaż przedsiębiorstwa w latach 1990-2005 w tym w roku 2005 Liczba p.p. Struktura % Liczba p.p. Struktura % Do 49 225 40,8 8 34,8 50-249 251 45,6 12 52,2 250-499 44 8,0 1 4,3 500 lub więcej 31 5,6 2 8,7 RAZEM 551 100,0 23 100,0 Źródło: Dane MSP. Według stanu na koniec 2005 roku, w większości przedsiębiorstw prywatyzowanych bezpośrednio poprzez sprzedaż, zatrudnienie nie przekraczało 249 osób (łącznie 86,4%). Przedsiębiorstwa prywatyzowane tą metodą w 2005 roku należały także do kategorii firm małych i średnich zatrudniających mniej niż 250 pracowników. Wniesienie przedsiębiorstwa do spółki Prywatyzacja bezpośrednia poprzez wniesienie przedsiębiorstwa do spółki następuje w trybie rokowań podjętych na podstawie publicznego zaproszenia. Stosuje się je wobec przedsiębiorstw wymagających długookresowych działań restrukturyzacyjnych. Do nowopowstałej spółki udziałowcy inni niż Skarb Państwa powinni wnieść wkłady na pokrycie co najmniej 25% kapitału zakładowego. Jeśli udziałowcami spółki oprócz Skarbu Państwa są wyłącznie osoby będące w dniu wydania zarządzenia o prywatyzacji pracownikami przedsiębiorstwa, rolnicy lub rybacy, powinni oni wnieść łącznie wkłady na pokrycie co najmniej 10% kapitału zakładowego. Do 31 grudnia 2005 roku 247 przedsiębiorstw uzyskało akceptację na prywatyzację poprzez wniesienie do spółki, co stanowiło 11,0% ogólnej liczby przedsiębiorstw prywatyzowanych bezpośrednio. W roku 2005 zgodę na powyższą formę prywatyzacji uzyskało 5 przedsiębiorstw.

24 Tablica nr 12 Przedsiębiorstwa państwowe prywatyzowane bezpośrednio poprzez wniesienie do spółki wg sekcji PKD Przedsiębiorstwa państwowe prywatyzowane poprzez wniesienie do spółki SEKCJE PKD w latach 1990-2005 w tym w roku 2005 Liczba p.p. Struktura % Liczba p.p. Struktura % Przetwórstwo przemysłowe 150 60,8 2 40,0 Zaopatrzenie w energię elektryczną, gaz i wodę 2 0,8 0 0 Budownictwo 28 11,3 0 0 Handel hurt. i detaliczny 22 8,9 0 0 Transport, gospodarka magazynowa i łączność 33 13,4 3 60,0 Obsługa nieruchomości, wynajem, nauka i usługi... 6 2,4 0 0,0 Pozostałe sekcje 6 2,4 0 0,0 OGÓŁEM 247 100,0 5 100,0 Źródło: Dane MSP. Większość przedsiębiorstw prywatyzowanych tą metodą (60,8%) stanowiły przedsiębiorstwa przetwórstwa przemysłowego w tym głównie produkujące artykuły spożywcze oraz maszyny i urządzenia, a także wyroby z pozostałych surowców mineralnych. W roku 2005 dominowały przedsiębiorstwa transportowe (60%) oraz zajmujące się produkcją wyrobów metalowych i maszyn (40,0). Tablica nr 13 Przedsiębiorstwa państwowe prywatyzowane bezpośrednio poprzez wniesienie do spółki wg liczby zatrudnionych Przedsiębiorstwa prywatyzowane bezpośrednio Liczba zatrudnionych poprzez wniesienie do spółki w latach 1990-2005 w tym w roku 2005 Liczba p.p. Struktura % Liczba p.p. Struktura % do 49 39 15,8 0 0,0 50-249 116 47,0 5 100,0 250-499 50 20,2 0 0,0 500 lub więcej 42 17,0 0 0,0 RAZEM 247 100,0 5 100,0 Źródło: Dane MSP. Najliczniejszą kategorię wśród prywatyzowanych bezpośrednio (według liczby zatrudnionych) stanowiły przedsiębiorstwa średniej wielkości, zatrudniające od 50 do 249 osób.

25 W 2005 roku zbyto pakiety akcji/udziałów należących do Skarbu Państwa w 15 spółkach powstałych w wyniku wniesienia do spółki. Łączna wartość transakcyjna sprzedanych w 2005 roku akcji/udziałów spółek do których zostało wniesione mienie przedsiębiorstw prywatyzowanych bezpośrednio, wyniosła ponad 58,2 mln zł. Oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania Zastosowanie metody prywatyzacji poprzez oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania dotyczy przedsiębiorstw spełniających łącznie dwie przesłanki dotyczące wartości sprzedaży towarów i usług oraz wysokości funduszy własnych (art. 39 ust. 2 ustawy o kip), przy czym Rada Ministrów może wyrazić zgodę na prywatyzację przedsiębiorstwa, które nie spełnia tych warunków. Oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego użytkowania jest metodą prywatyzacji skierowaną głównie do pracowników tego przedsiębiorstwa. Zgodnie z warunkami określonymi w art. 51 ust. 1 ustawy o kip, do spółki musi przystąpić odpowiednio ponad połowa ogólnej liczby pracowników przedsiębiorstwa państwowego albo pracowników i rolników lub rybaków. W celu zapewnienia dopływu kapitału przynajmniej 20% udziałów muszą objąć osoby niezatrudnione w prywatyzowanym przedsiębiorstwie państwowym. Do końca 2005 roku metodę oddania przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania zastosowano w stosunku do 1388 przedsiębiorstw tj. do 61,6% wszystkich przedsiębiorstw prywatyzowanych bezpośrednio. W roku 2005 zaakceptowano 9 wniosków o prywatyzację w tym trybie. Przedsiębiorstwa przetwórstwa przemysłowego (głównie z branży spożywczej i maszynowej) oraz przedsiębiorstwa budowlane stanowiły na koniec 2005 roku łącznie ponad połowę (57,3%) ogółu przedsiębiorstw prywatyzowanych tą metodą. W roku 2005 przedsiębiorstwa prywatyzowane przez oddanie do odpłatnego korzystania prowadziły różnorodną działalność m.in.: wydobywczą, produkcyjną, budowlaną, handlową, transportową oraz związaną z obsługą nieruchomości.

26 Tablica nr 14 Przedsiębiorstwa państwowe prywatyzowane bezpośrednio poprzez oddanie do odpłatnego korzystania wg sekcji PKD Przedsiębiorstwa państwowe prywatyzowane poprzez oddanie do SEKCJE PKD odpłatnego korzystania w latach 1990-2005 w tym w roku 2005 Liczba p.p. Struktura % Liczba p.p. Struktura % Górnictwo 21 1,5 1 11,1 Przetwórstwo przemysłowe 433 31,1 1 11,1 Budownictwo 363 26,2 2 22,2 Handel hurtowy i detaliczny 250 18,0 1 11,1 Transport, gospodarka magazynowa i łączność 94 6,8 3 33,4 Obsługa nieruchomości, wynajem nauka i usługi 191 13,8 1 11,1 Pozostałe sekcje 36 2,6 0 0,0 OGÓŁEM 1388 100,0 9 100,0 Źródło: Dane MSP. Tablica nr 15 Przedsiębiorstwa państwowe prywatyzowane bezpośrednio przez oddanie do odpłatnego korzystania wg liczby zatrudnionych Przedsiębiorstwa prywatyzowane bezpośrednio poprzez oddanie do odpłatnego Liczba zatrudnionych korzystania w latach 1990-2005 W tym w roku 2005 Liczba p.p. Struktura % Liczba p.p. Struktura % do 49 276 19,9 4 44,5 50-249 732 52,7 3 33,3 250-499 219 15,8 2 22,2 500 i więcej 161 11,6 0 0,0 RAZEM 1388 100,0 9 100,0 Źródło: Dane MSP. Według danych na koniec 2005 roku poziom zatrudnienia we wszystkich przedsiębiorstwach prywatyzowanych tą metodą był zróżnicowany, z przewagą przedsiębiorstw zatrudniających od 50 do 249 osób (52,7%). W roku 2005 prywatyzacją objęła głównie przedsiębiorstwa małe i średnie (77,8%) zatrudniające mniej niż 250 osób. W sytuacji zaprzestania spłaty rat leasingowych przez spółkę powstałą poprzez oddanie majątku do odpłatnego korzystania, głównie w związku z pogorszeniem się jej sytuacji płatniczej, umowa zawarta pomiędzy spółką a Skarbem Państwa może zostać rozwiązana. Do końca 2005 roku rozwiązano umowy w przypadku 81 spółek, w tym z 3 spółkami w roku 2005.

27 Należy podkreślić, że sprawność realizacji zmian własnościowych metodą prywatyzacji bezpośredniej mierzona liczbą zakończonych procesów prywatyzacyjnych do liczby wydanych akceptacji w całym okresie przekształceń własnościowych jest cały czas wysoka - na koniec 2005 roku wyniosła 95,7%. Tablica nr 16 Przedsiębiorstwa państwowe wykreślone z rejestru p.p. w wyniku prywatyzacji Lp. bezpośredniej w zestawieniu z liczbą zaakceptowanych wniosków Tryb prywatyzacji bezpośredniej stan na 31 grudnia 2005 roku Liczba akceptacji MPW/MSP Liczba p.p. wykreślonych z rejestru % realizacji 1. Sprzedaż przedsiębiorstwa 551 498 90,4 2. Wniesienie do spółki 247 230 93,1 3. Oddanie do odpłatnego korzystania 1388 1372 98,9 4. Rozwiązania mieszane 67 57 85,1 RAZEM 2253 2157 95,7 Źródło: Dane MSP. Z zestawienia danych liczbowych ilustrujących poszczególne metody prywatyzacji bezpośredniej wynika, że oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania jest wciąż najpopularniejszą i statystycznie najbardziej efektywną formą prywatyzacji. Od roku 2002 obserwuje się jednak spadek liczby przedsiębiorstw objętych prywatyzacją w tym trybie przy jednoczesnym wzroście liczby przedsiębiorstw, które uzyskały w tym samym roku zgodę na prywatyzację bezpośrednią poprzez sprzedaż. W 2005 roku przygotowano uruchomienie dwóch kolejnych edycji programu Wspomagania Inicjatyw Prywatyzacyjnych (WIP) dla 25 przedsiębiorstw państwowych. Ponadto Minister Skarbu Państwa kontynuował działania wspomagające wojewodów w poszukiwaniu inwestorów dla prywatyzowanych przedsiębiorstw państwowych poprzez zamieszczanie informacji o przedsiębiorstwach państwowych na stronach internetowych MSP i w ogłoszeniach prasowych.

28 1.5. Likwidacja i upadłość przedsiębiorstw państwowych Likwidacja na podstawie art. 19 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych z dnia 25 września 1981 roku (Dz.U.91.18.80 z późniejszymi zmianami) zwana również likwidacją z przyczyn ekonomicznych lub likwidacją upadłościową, przeprowadzana jest w przedsiębiorstwach wykazujących długotrwałą stratę i nie rokujących szans na poprawę wyniku finansowego. Decyzję o likwidacji podejmuje organ założycielski z własnej inicjatywy bądź na wniosek rady pracowniczej przedsiębiorstwa, o ile Minister Skarbu Państwa nie zgłosi sprzeciwu. Organ założycielski wyznacza również likwidatora przedsiębiorstwa. Likwidacja kończy się wykreśleniem przedsiębiorstwa z rejestru przedsiębiorców. Najbardziej efektywną i najczęściej stosowaną strategią likwidacji nierentownych przedsiębiorstw jest sprzedaż zorganizowanych części majątku inwestorom zewnętrznym. Strategia ta zbliżona do procedur prywatyzacji bezpośredniej prowadzi z reguły do skutecznej poprawy sytuacji sprzedanej części przedsiębiorstwa i utrzymania zatrudnienia. Niesprzedane mienie pozostaje po likwidacji własnością Skarbu Państwa. W pierwszym okresie transformacji własnościowej likwidacja z przyczyn ekonomicznych była najczęściej stosowaną formą przekształceń. W kolejnych latach liczba podejmowanych procesów likwidacyjnych systematycznie się zmniejszała. W latach 1990-91 rozpoczęto 535 likwidacji, natomiast w ciągu ostatnich siedmiu lat średnio 37 likwidacji rocznie. Do dnia 31 grudnia 2005 roku Minister Skarbu Państwa nie zgłosił sprzeciwu wobec 1884 wniosków o likwidację przedsiębiorstwa państwowego w trybie art. 19 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych, z tego w 130 przypadkach likwidacja dotyczyła przedsiębiorstw podległych organom administracji centralnej. W przypadku 1031 przedsiębiorstw państwowych likwidację zakończono i wykreślono z rejestru. Upadłość ogłoszono w 676 przedsiębiorstwach co stanowiło 35,9% wszystkich rozpoczętych procesów likwidacyjnych.

29 Tablica nr 17 Rozpoczęte i zakończone procesy likwidacji z art. 19 ust. o p.p. Rok Liczba procesów Liczba procesów Ogłoszone upadłości rozpoczętych zakończonych 1991 535 19 12 1992 318 86 88 1993 226 116 124 1994 160 112 123 1995 144 100 83 1996 97 132 62 1997 60 99 44 1998 44 70 24 1999 57 56 21 2000 57 46 22 2001 53 12 29 2002 44 37 25 2003 35 50 13 2004 23 55 3 2005 31 41 3 RAZEM 1884 1031 676 Źródło: Dane MSP. W 2005 roku proces likwidacyjny rozpoczęto w 31 przedsiębiorstwach, zakończono zaś wykreśleniem z rejestru w przypadku 41 przedsiębiorstw, a w 3 ogłoszono upadłość. W przedsiębiorstwach zlikwidowanych w 2005 roku czas trwania procesu likwidacji wynosił średnio około 4 lat i był bardzo zróżnicowany: najkrótszy proces likwidacji trwał 6 miesięcy, najdłuższy około 16 lat. Struktura branżowa przedsiębiorstw likwidowanych w trybie art. 19 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych była bardzo zróżnicowana. W większości dotyczyło to przedsiębiorstw zajmujących się przetwórstwem przemysłowym 33,9%, budowlanych 18,4%, oraz firm prowadzących usługi związane z obsługą nieruchomości i wynajmem 16,4%. Wśród przedsiębiorstw likwidowanych w 2005 roku najliczniejszą (48,4%) i większą niż w roku ubiegłym stanowiły przedsiębiorstwa przetwórstwa przemysłowego. W okresie od 1990 do dnia 31 grudnia 2005 roku likwidacją z art. 19 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych objęto przede wszystkim przedsiębiorstwa małe i średnie zatrudniające do 249 osób, stanowiły one 89,2 % ogółu likwidowanych przedsiębiorstw państwowych.

30 Tablica nr 18 SEKCJE PKD Przedsiębiorstwa państwowe poddane likwidacji z przyczyn ekonomicznych wg sekcji PKD Liczba procesów rozpocz. Przedsiębiorstwa likwidowane w trybie art. 19 ust. o pp w latach 1990-2005 w tym w 2005 r. Struktura (%) liczba procesów zakończ. % realizacji (4:2) Liczba procesów rozpocz. Struktura (%) 1 2 3 4 5 6 7 Rolnictwo, łowiectwo... 94 5,0 28 29,8 0 0,0 Górnictwo i kopalnictwo 32 1,7 17 53,1 0 0,0 Przetwórstwo przemysłowe 639 33,9 308 48,2 15 48,4 Zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę 3 0,2 2 66,7 0 0,0 Budownictwo 347 18,4 176 50,7 3 9,7 Handel hurtowy i detaliczny 258 13,7 168 65,1 4 12,9 Hotele i restauracje 6 0,3 5 83,3 0 0,0 Transport, gospodarka magazynowa i łączność 168 8,9 95 56,2 3 9,7 Obsługa nieruchomości, wynajem, nauka i usługi 309 16,4 212 68,4 6 19,3 Pozostałe 28 1,5 20 71,4 0 0,0 OGÓŁEM 1884 100,0 1031 54,7 31 100,0 Źródło: Dane MSP. Tablica nr 19 Stan zatrudnienia w przedsiębiorstwach likwidowanych w latach 1990-2005 Liczba zatrudnionych Przedsiębiorstwa likwidowane w latach 1990-2005 w tym w 2005 r. Liczba p.p. Struktura % Liczba p.p. Struktura % do 49 816 43,3 20 64,5 do 50-249 864 45,9 10 32,3 do 250-499 122 6,5 1 3,2 500 i więcej 82 4,3 0 0,0 RAZEM 1884 100,0 31 100,0 Źródło: Dane MSP. W 2005 roku likwidacja z przyczyn ekonomicznych prowadzona była głównie w przedsiębiorstwach małych i średnich zatrudniających odpowiednio 64,5% i. 32,3% osób. Przedsiębiorstwa poddane likwidacji w 2005 r. zlokalizowane były głównie w województwach: śląskim (9), mazowieckim (6), małopolskim (5), łódzkim (3).