PODSTAWY I UZASADNIENIE MOŻLIWOŚCI WYKORZYSTANIA WODY Z UJĘCIA PIG/AGH-2 W UNIEJOWIE

Teresa Latour PODSTAWY I UZASADNIENIE MOŻLIWOŚCI WYKORZYSTANIA WODY Z UJĘCIA PIG/AGH-2 W UNIEJOWIE do celów leczniczych, profilaktycznych i rehabilitacji WYKORZYSTANIE WÓD TERMALNYCH DO CELÓW LECZNICZYCH. HISTORIA I WSPÓŁCZESNOŚĆ. Kąpiel w wodzie termalnej należy do najstarszych zabiegów leczniczych. Uważano ją słusznie za bardzo silny bodziec cieplny wywołujący wiele różnych i korzystnych dla zdrowia odczynów ustrojowych. Ciepłe kąpiele stosowano dla uspokojenia, zniesienia skurczów i bólu a także sprowadzenia snu lub dla upiększenia ciała. Działanie lecznicze tym kąpielom przypisywał już Hipokrates (460-379 p.n.chr) w swoich księgach O powietrzu, wodzie i okolicach. Ciepłe kąpiele stosowano początkowo nawet przez kilka godzin jednorazowo. Miało to zarówno pozytywne jak też niekiedy niepożądane skutki, co rozpoznano znacznie później na podstawie z prowadzonych badań i obserwacji klinicznych. Badaniem oddziaływania ciepłych kąpieli zajmował się także Wojciech Oczko- ojciec polskiej balneologii. W swej książce Cieplice, która ukazała się w 1578r w Krakowie podał szczegółowe przepisy dotyczące przygotowania kąpieli oraz wskazania i przeciwwskazania do ich stosowania. Bardzo wnikliwe podejście do oddziaływania kąpieli przedstawił w swych pracach dr Józef Struś z Poznania żyjący w XVI w., lekarz nadworny króla Zygmunta Augusta. Korzystne ale i zróżnicowane oddziaływanie na organizm ciepłej kąpieli w wodzie jest związane ze szczególnymi właściwościami wody o różnej temperaturze. Woda jako substancja ciekła wyróżnia się spośród innych cieczy 4 razy większą niż powietrze pojemnością cieplną i 25 razy większym od powietrza przewodnictwem cieplnym. Oznacza to, że pobiera ona szybko ciepło i szybko je oddaje, cz. ochładza się. Aby odczuć ciepło w kąpieli wodnej, temperatura wody powinna wynosić co najmniej 38 o C. Temperaturę w zakresie 34-36 C uważa się za obojętną, a 45-46 C jako maksymalną do kąpieli. Wg kryteriów geologicznych i balneologicznych, wodą termalną jest woda wykazująca na wypływie z ziemi temperaturę co najmniej 20 C. We współczesnym piśmiennictwie balneologicznym wody termalne klasyfikuje się z uwzględnieniem kryterium fizjologicznego tj. temperatury ciała człowieka jako : - hipotermalne < 37 C

2 - izotermalne o temperaturze 36-37 C - hipertermalne > 37 C Niekiedy również stosuje się kąpiele chłodne o temperaturze 25-30 C lub letnie o temperaturze 28-33 o C, zwłaszcza w połączeniu z innymi czynnikami, np. mechanicznymi (natrysk) lub ćwiczeniami fizycznymi (kinezyterapia). Kąpiel w wodzie o temperaturze niższej 34-37 C powoduje odprężenie. Przy wyższej temperaturze (38-39 C) uzyskuje się niżej opisane efekty przegrzania, wzmocnione oddziaływaniem chemicznofizycznym - w przypadku wód o wyższej zawartości rozpuszczonych składników mineralnych. Wody termalne zawierające powyżej 1000 mg /dm 3 rozpuszczonych składników mineralnych określane są w balneologii jako mineralne wody termalne. Jeśli zawartość rozpuszczonych składników jest równa lub wyższa niż 15 000 mg/dm 3 wodę określa się jako solankę termalną. Przy stosowaniu zarówno mineralnych wód termalnych jak też solanek termalnych efekty fizjologiczne kąpieli jak też innych zabiegów z ich użyciem będą wynikiem synergistycznego oddziaływania wielu czynników, zależnie od składu chemicznego danej wody. Z tych względów każda woda wymaga indywidualnej oceny i wskazania celu jakiemu może ona służyć oraz określenia formy zabiegu. Poniżej przedstawiono ocenę wody z ujęcia w Uniejowie opartą na wynikach badań chemicznych i mikrobiologicznych oraz na danych z piśmiennictwa balneologicznego. OCENA WŁAŚCIWOŚCI FIZYCZNO-CHEMICZNYCH WODY Z ODWIERTU W UNIEJOWIE Odwiert PIG/AGH 2 w miejscowości Uniejów woj. łódzkie, wykonany do głębokości 2000,0 m, posiada wydajność eksploatacyjną zatwierdzoną w ilości Q= 68,0 m3/h. Temperatura wody zmierzona na wypływie wynosi 68 C. W latach 2000-2008 wykonano analizy fizykochemiczne i badania mikrobiologiczne tej wody w różnych Laboratoriach [Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie (2006r), Politechniki w Łodzi (2002r), Przedsiębiorstwa Geologicznego w W-wie (2000r), Narodowym Instytucie Zdrowia Publicznego PZH W-wa i P-ń (2008r)]. Wyniki tych badań umożliwiły określenie charakterystycznych właściwości wody wydobywanej z ujęcia w Uniejowie i potwierdziły stabilność jej składu mineralnego (w ramach naturalnych wahań uwarunkowanych czynnikami geologicznymi). Nie stwierdzono występowania w tej wodzie związków antropogenicznych i zanieczyszczeń mikrobiologicznych. Nie stwierdzono również składników naturalnego pochodzenia potencjalnie toksycznych, w stężeniach uznanych za szkodliwe dla zdrowia (metale ciężkie, pierwiastki promieniotwórcze).

3 Kontrolne badania zawartości podstawowych składników oraz związków organicznych nadających tej wodzie zapach naftowy wykonano w Lab. Zakładu Tworzyw Uzdrowiskowych NIZP-PZH w Poznaniu w 2010r (styczeń). CHARAKTERYSTYKA WŁAŚCIWOŚCI WODY Z UJĘCIA W UNIEJOWIE MAJĄCYCH ZNACZENIE FIZJOLOGICZNE. W 2009r wydane zostało przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego Państwowy Zakład Higieny świadectwo potwierdzające właściwości lecznicze wody z odwiertu PIG/AGH -2 w Uniejowie. W dokumencie tym, zgodnie z obowiązującymi przepisami (5,6 ) i klasyfikacją balneochemiczną zaliczono wodę z ujęcia PIG/AGH-2 w Uniejowie do grupy leczniczych wód 0,68% chlorkowosodowych, hipertermalnych. Wskazano także celowość wykorzystania tej wody głównie do kąpieli i inhalacji a także wspomagająco do kuracji pitnych. Ogólna zawartość rozpuszczonych składników mineralnych w wodzie z odwiertu w Uniejowie jest podobna do wody morskiej w Bałtyku. Dotyczy to zwłaszcza zawartości chlorku sodowego. Wyższa niż w wodzie morskiej jest w niej zawartość jonów fluorkowych (0,7 mg/dm 3 ) i jodkowych (0,42 mg/dm 3 ) a także kwasu meta krzemowego (36 mg/dm 3 ). Chociaż nie osiągane są limity tych pierwiastków określanych w balneologii jako swoiste lecznicze, (wymagane dla uznania tej wody za leczniczą wodę fluorkową lub jodkową lub krzemową), zarówno poziomy stężenia jodków jak też fluorków oznaczone w wodzie z Uniejowa ( przy jej stosowaniu per os) mają znaczenie profilaktyczne i mogą uzupełniać niedobory jodu czy fluoru w organizmie człowieka. Przy stosowaniu wody do kąpieli znacząca zawartość związków krzemu w postaci kwasu metakrzemowego i koloidalnej krzemionki jest korzystna dla stanu uwodnienia skóry i jej elastyczności. Stężenie ogólne rozpuszczonych soli mineralnych - śr.6300 mg/dm 3 chociaż jest niższe niż wymagane dla uznania wody za solankę (co najmniej 15 000 mg/dm 3 ), umożliwia wykorzystanie wody z Uniejowa do kąpieli w szerszym zakresie niż solanki, tzn. również dla dzieci i osób o mniejszej wydolności fizycznej lub odporności psychicznej. Kąpiele solankowe ze względu na silne działanie bodźcowe mogą być stosowane tylko wg szczególnych zaleceń lekarskich, w ograniczonym czasie i mniejszej ilości zabiegów w ciągu tygodnia. Zabieg inhalacyjny z użyciem wody z Uniejowa (0,68%-owej) będzie mniej intensywny niż zalecane do tych celów wody 0,9-1,5% - owe, ale jego efektywność można zwiększyć stosując większą częstotliwość tych zabiegów lub zabiegi łączone z dodatkiem innych substancji, np. ekstraktów roślinnych o podobnym kierunku oddziaływania biochemicznego. Bardzo istotnym walorem wody z Uniejowa, zarówno ze względów terapeutycznych jak też ekonomicznych jest jej temperatura na wypływie 68 o C oraz duża wydajność eksploatacyjna 68m 3 /h. Pozwala to na stosowanie pełnej gamy zabiegów kąpielowych różnego typu, o zróżnicowanej

4 temperaturze (ciepłe, letnie, gorące) i różnej formie, tzn. (zbiorowe w basenach, indywidualne w wannach o różnym stopniu zanurzenia, częściowe (kończyn dolnych, górnych, nasiadówki). Woda ta nadaje się również do zabiegów kombinowanych (polewania, natryski, kąpiele wirowe), w których działanie ciepła może być wzmocnione czynnikiem mechanicznym, a także do płukania jam ciała, zwłaszcza w schorzeniach ginekologicznych. Woda słona, 63% zawierająca jodki w stężeniu 0,42 mg/dm 3 może być wykorzystana do kuracji pitnych (krenoterapii). Czynnikiem, który może korzystnie współdziałać z zabiegami z użyciem wody z Uniejowa jest lokalny klimat nizinny, umiarkowanie bodźcowy. Cechy tego klimatu są pożądane i korzystne dla osób ze wskazaniami do leczenia chorób reumatycznych oraz dróg oddechowych, których leczenie wskazane jest w Uniejowie przy użyciu słonej wody termalnej. Zabiegi z użyciem słonej termalnej wody z ujęcia w Uniejowie, stosowane w formie planowej, systematycznej kuracji w różnych formach zabiegu, przy współudziale umiarkowanego klimatu tej miejscowości, mogą być czynnikami mobilizującymi organizm i powodującymi uruchomienie w nim mechanizmów wyrównawczych, a tym samym uzyskanie homeostazy. MECHANIZMY ODDZIAŁYWANIA ZABIEGÓW Z UŻYCIEM SŁONEJ WODY TERMALNEJ W TYM RÓWNIEŻ WODY Z UJĘCIA W UNIEJOWIE Dane z piśmiennictwa balneologicznego (1,2,3,4) wskazują, że działanie lecznicze kąpieli w wodzie termalnej słonej lub solance jest wynikiem sumarycznego oddziaływania czynnika cieplnego, mechanicznego i chemicznego. Czynnik cieplny powoduje odczyn naczyniowy - (miejscowy lub ogólny) objawiający się rozszerzeniem naczyń krwionośnych i poprawą ukrwienia wielu narządów. Odczyn miejscowy pojawiający się w miejscu ogrzania zmniejsza napięcie mięśni i i odczucie bólu. Odczyn ogólny to podwyższenie temperatury ciała, zwiększenie przemiany materii, częstotliwości skurczów serca, szybkości oddechów i napięcia mięśni a także obniżenie ciśnienia krwi. W czasie pełnej kąpieli w wannie, przy całkowitym zanurzeniu ciała istotna jest rola czynnika hydrostatycznego. Ciśnienie hydrostatyczne wody wpływając na układ żylny i naczynia krwionośne w jamie brzusznej i klatce piersiowej powoduje ich rozszerzenie a w konsekwencji obniżenie ciśnienia krwi. Jest to wynik pobudzenia nerwu błędnego a ściśle układu cholinergicznego. Zmiany występujące na tej drodze stwierdza się również w narządach odległych nie będących w bezpośrednim kontakcie z wodą leczniczą. Jednocześnie ciśnienie hydrostatyczne wpływa na zakończenia nerwów czuciowych i obniża odczucie bólu. W czasie kąpieli przy pełnym zanurzeniu, zgodnie z prawem Archimedesa następuje zmniejszenie ciężaru ciała i jego wypór ( działanie niosące) oraz zwiększenie ruchomości i siły mięśniowej. Tym samym zwiększa się zdolność ruchowa i zdolność do wykonywania ćwiczeń. Efektem ciepłej kąpieli w wodzie, zwłaszcza słonej jest również rozszerzenie naczyń krwionośnych skóry i tkanek przyległych a w następstwie przenikanie z kąpieli do organizmu składników mineralnych, np. jodu czyli wpływ czynnika chemicznego. Ciepła kąpiel mineralna powoduje także

5 wypłukiwanie ze skóry, a ściślej z warstwy rogowej naskórka, wydalanych tą drogą substancji wytworzonych przez gruczoły potowe. Równocześnie warstwa rogowa skóry nasyca się wodą i zawartymi w niej składnikami. Ostatecznymi efektami prawidłowo dobranej i odpowiednio wykonanej oraz stosowanej ciepłej kąpieli mineralnej są: - Zmniejszenie pobudliwości nerwów czuciowych i ruchowych - Poprawia nawilżenie skóry - Zwiększenie ukrwienia skóry - Normalizacja ciśnienia krwi - Poprawa sprawności serca i regulacja krążenia krwi - Wzrost przewietrzania płuc - Pobudzenie przemiany materii - Poprawa diurezy - Zwiększenie odporności organizmu PROPONOWANE ZABIEGI Z UŻYCIEM WODY TERMALNEJ SŁONEJ Z UNIEJOWA: Kąpiel: Wskazania do kąpieli w wodzie termalnej słonej o mineralizacji < 1,5% są podobne do ogólnych wskazań dla kąpieli solankowych. Zabiegi te zaleca się więc w: - chorobach reumatycznych i zwyrodnieniowych stawów - zaburzeniach wegetatywnych - przewlekłych chorobach dróg oddechowych i zatok - otyłości - nerwicach wegetatywnych - okresach rekonwalescencji i stanach po urazach i zabiegach chirurgicznych. Przeciwwskazania do ciepłych kąpieli, zwłaszcza solankowych (1,5 6%): - Niewydolność krążenia -Choroby naczyń wieńcowych z wysiłkową dusznicą bolesną -Stany po świeżym zawale serca

6 - Ciąża - Czynna gruźlica KĄPIELE POŁĄCZONE Z GIMNASTYKĄ W BASENIE NAPEŁNIONYM SŁONĄ WODĄ TERMALNĄ Stosowanie tych zabiegów zalecane jest w : - osłabieniu mięsni i zanikach mięśniowych, porażeniach i niedowładach - w zaburzeniach koordynacji nerwowo- mięśniowej - stanach po unieruchomieniu - w zmniejszonej kondycji fizycznej - w otyłości INNE ZALECANE ZABIEGI Z UŻYCIEM SŁONEJ WODY TERMALNEJ Z UNIEJOWA Kąpiele kończyn dolnych wirowe, masaż wirowy Natryski- pobudzające krążenie - działanie jak wyżej Kąpiele perełkowe wzbogacone pęcherzykami powietrza lub tlenu Kąpiele aromatyczne z dodatkami substancji roślinnych Polewania hartujące i wzmacniające odporność organizmu Efekty fizjologiczne tych zabiegów są wynikiem oddziaływania czynnika cieplnego, mechanicznego i chemicznego PŁUKANIA Czynnikami determinującymi przydatność wody z ujęcia w Uniejowie do płukania jamy ustnej jest zawartość chlorku sodowego oraz fluorków w stężeniu 0,7mg/dm 3.Czynniki te powodują działanie oczyszczające. Następuje pod ich wpływem zmniejszenie obrzęków dziąseł i usuwanie patologicznej wydzieliny z uchyłku dziąseł. Obecność fluoru w tej wodzie w stężeniu 0,7mg/dm 3 może działać profilaktycznie, zapobiegając próchnicy zębów. INHALACJE INDYWIDUALNE

7 Inhalacje indywidualne mogą być wykonywane z użyciem samej wody z Uniejowa lub z dodatkami (ekstrakty roślinne). Zabiegi inhalacyjne tego typu powodują działanie przeciwzapalne i oczyszczanie dróg oddechowych z ropnej wydzieliny.. Są one wskazane są w: - przewlekłych nieżytach nosa i gardła -przewlekłych nieżytach oskrzeli - wspomagająco w zapaleniu tchawicy i rozedmie płuc oraz pylicy płuc - w stanach po zabiegach chirurgicznych w obrębie dróg oddechowych KURACJE PITNE Woda słona 0,63% (hipoosmotyczna) z Uniejowa podawana do picia w formie kuracji ( tzn. systematycznie i w określonej ilości) może pobudzać czynność wydzielniczą żołądka i trzustki. Stwierdzono korzystne działanie tego typu wód w chorobach przemiany materii oraz cukrzycy i gośćcu. Ze względu na zawartość jodków w stężeniu 0,42mg/dm 3, picie tej wody w ilości 0,5dm 3 dziennie może uzupełniać niedobory tego pierwiastka w organizmie (dzienne zapotrzebowanie na jod osób dorosłych wynosi 0,2mg). Przeciwwskazaniem do systematycznego stosowania kuracji wodą słoną są ostre nieżyty żołądka (owrzodzenia) oraz nadciśnienie tętnicze. UWAGA KOŃCOWA: Woda o niższej mineralizacji ogólnej niż solanki w do takich należy oceniana woda z ujęcia w Uniejowie, odprowadzana po zabiegach do kanalizacji lub cieków powierzchniowych, stanowi znacznie mniejsze zagrożenie dla środowiska naturalnego a jej ewentualna demineralizacja będzie łatwiejsza i mniej kosztowna. PIŚMIENNICTWO: 1. Straburzyńska Lupa A., Straburzyński G.: Fizjoterapia z elementami klinicznymi, Wyd. PZWL, W-wa, 2008r 2. Ponikowska I., Walczak Sielicka J., Latour T. Łaukajtys T. : Medycyna uzdrowiskowa w zarysie Wyd. WATEXT, s W-wa 1995r 3. Ponikowska I., Ferson D. : Nowoczesna medycyna uzdrowiskowa,wyd.medi-press, W-wa 2008

8 4. Gutenbrunner Chr., Hildebrandt G.,: Handbuch der Heilwasser- Trinkkuren.Theorie u.praxias.sonntag Verlag.Stuttgart 1994 5. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 13 kwietnia 2006r w sprawie zakresu badań niezbędnych do ustalenia właściwości leczniczych naturalnych surowców leczniczych i właściwości klimatu, kryteriów ich oceny oraz wzoru świadectwa potwierdzającego te właściwości (Dz.Ustaw Nr80 poz.565) 6.Rozporzadzenie Rady Ministrów z dnia 14 lutego 2006 w sprawie złóż wód podziemnych zaliczonych do solanek, wód leczniczych i termalnych ( ) (Dz.Ustaw Nr 32 poz.220)