ISSN 1426 3092. Nr 1 (50) marzec 2008 r. KWARTALNIK CENTRALNEJ STACJI RATOWNICTWA GÓRNICZEGO S.A.

ISSN 1426 3092 Nr 1 (50) marzec 2008 r. KWARTALNIK CENTRALNEJ STACJI RATOWNICTWA GÓRNICZEGO S.A.

Redaguje zespół: Andrzej Plata redaktor naczelny Jacek Dubiel sekretarz redakcji Marian Kolarczyk Barbara Kochan Katarzyna Myślińska SPIS TREŚCI: Krótko 1 Nie chcemy zarabiać na górnictwie... 3 Krzysztof Fabisiak Sprawozdanie z działalności CSRG w 2007 r. 5 Andrzej Plata Szkolenie w 2007 r. 10 Jerzy Krótki Nurkowie w akcji 12 Lech Wizner Zagrożenie tąpaniami 16 Adres redakcji: Centralna Stacja Ratownictwa Górniczego S.A. 41 902 Bytom ul. Chorzowska 25 tel. (0 32) 388 04 19 lub 388 04 53 fax. (0 32) 388 04 44 e mail: ap@csrg.bytom.pl Zygmunt Ożóg, Jan Mike Akcja ratownicza w ZG Piekary 18 Aleksander Szewczyk Akcja pożarowa w KWK Knurów 21 Katarzyna Cichy Mit milczącego bohatera 22 Kazimierz Lebecki, Piotr Rosmus Zagrożenie wybuchem w zakładach górniczych 24 Jan Syty, Wiesław Tomaszczak Obudowy przepustów 29 Stanisław Suchocki CUS CEN RAT 31 Redakcja nie odpowiada za treść reklam i zastrzega sobie prawo dokonywania skrótów tekstów oraz zamieszczania własnych tytułów i śródtytułów. Nie zamówionych materiałów nie zwracamy Historia górniczego munduru i poświęcenie figury św. Barbary III s. okładki Skład, opracowanie techniczne oraz druk: Drukarnia SKILL, Bytom. Zdjęcie na okładce: Sala Tradycji w OSRG Jaworzno, fot. M. Rybicki

ROK XIII RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50 NR 1/2008 Premier gościem Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego 3 grudnia ubr. w przeddzień święta górniczego Barbórki Prezes Rady Ministrów Donald Tusk złożył wizytę w Okręgowej Stacji Ratownictwa Górniczego w Bytomiu. Został powitany przez przedstawicieli Zarządu CSRG S.A. prezesa Stanisława Parola oraz wiceprezesów Jana Sytego oraz Mariana Sztukę, prezesa WUG Piotra Buchwalda oraz dyrektora OSRG Bytom, Adama Nowaka. Następnie przywitał się z dyżurującymi ratownikami zawodowego pogotowia górniczego oraz zastępami ratowniczymi z KWK Bobrek Centrum uczestniczącymi w ćwiczeniach ratowniczych w komorze ćwiczeń. Szef rządu zapoznał się z bazą ratowniczą, sztabem akcji oraz zobaczył poprzez luki w chodniku kontrolnym zadymione wyrobiska i ratowników odbywających praktyczne szkolenie z użyciem tlenowych aparatów regeneracyjnych. Duże wrażenie wywarło przejście zastępu ratowniczego w chodniku niskim, gdzie wysokość wyrobiska to tylko 80 cm. Z komory ćwiczeń udał się na plac, gdzie został mu zaprezentowany sprzęt, jakim dysponuje obecnie ratownictwo górnicze, tj.: przewoźny wyciąg ratowniczy wraz z klatką do ewakuacji ludzi, wóz bojowy zawodowych zastępów ratowniczych wraz z wyposażeniem służącym do akcji ratowniczych, samochód grupy poszukiwawczo ratowniczej umożliwiający przewóz ratowników i sprzętu do prac, gdzie wykorzystuje się m.in. techniki alpinistyczne, wóz pogotowia pomiarowego wyposażony w mikrochromatograf wraz z osprzętem służącym do szybkiej analizy gazów pożarowych. Spośród sprzętu jakim dysponuje Centralna Stacja Ratownictwa Górniczego S.A. w Bytomiu największe zainteresowanie gościa wzbudziło wyposażenie grupy poszukiwawczo ratowniczej oraz przewoźny wyciąg ratowniczy. Było to związane z jego zainteresowaniami alpinistycznymi jeszcze z czasów studenckich i pracy jaką wykonywał w młodości. Następnie premierowi zaprezentowano salę aparatową wyposażoną w najnowocześniejsze tlenowe aparaty regeneracyjne typu BG 4 oraz aparaty powietrzne typu APS, w które są wyposażone górnicze i specjalistyczne zawodowe zastępy ratownicze oraz podręczny sprzęt kontrolno pomiarowy służący do pomiarów fizyko chemicznych powietrza atmosferycznego, niezbędny przy prowadzeniu różnorodnych akcji ratowniczych. Po wizycie w Okręgowej Stacji Ratownictwa Górniczego w Bytomiu Donald Tusk udał się pod tablicę znajdującą się przed budynkiem Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego S.A. w Bytomiu, upamiętniającą ratowników, którzy zginęli podczas akcji. Oprac. Zygmunt Ożóg KRÓTKO Pa m i ę ć o r a t o w n i k a c h 107 nazwisk Nazwiska stu siedmiu ratowników poległych pod ziemią znalazły się na pamiątkowej tablicy odsłoniętej przed budynkiem Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego. Tablica upamiętnia ratowników, którzy zginęli podczas akcji prowadzonych w ostatnich 62 latach w kilkudziesięciu kopalniach. Wymieniono nie tylko nazwiska, ale także dokładną datę i miejsce śmierci. Na ufundowanej przez Centralną Stację Ratownictwa Górniczego tablicy widnieje napis: Cześć ich pamięci. Ceremonię odsłonięcia tablicy zorganizowano 29 listopada 2007 r. Poprzedziła ją msza odprawiona w kościele Świętej Anny przy ulicy Chorzowskiej. Po nabożeństwie ratownicy, poczty sztandarowe, orkiestra górnicza, członkowie śląskiego chóru Polonia Harmonia oraz zaproszeni goście przeszli pod Zmarł Profesor Politechniki Śląskiej dr hab. inż. Marian Kolarczyk W dniu 7 stycznia 2008 roku zmarł nagle Marian Kolarczyk profesor nadzwyczajny Politechniki Śląskiej, członek kolegium redakcyjnego kwartalnika Ratownictwo Górnicze. Był znanym w środowisku górniczym specjalistą z dziedziny aerologii górniczej, pożarów podziemnych, ratownictwa górniczego i uczestnikiem wielu przeciwpożarowych akcji ratowniczych w zakładach górniczych. Autor licznych artykułów zamieszczanych m.in. na łamach naszego kwartalnika, które poruszały zagadnienia będące w sferze Jego zainteresowań i bardzo istotnych dla bezpieczeństwa prowadzenia ruchu zakładów górniczych. Był również wykładowcą na kursach i seminariach z dziedziny pożarów i ratownictwa górniczego organizowanych przez Centralną Stację Ratownictwa Górniczego. Był wrażliwym człowiekiem i przyjacielem pracowników Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego. Żegnamy Go z olbrzymim smutkiem i żalem. 1 Redakcja kwartalnika Ratownictwo Górnicze

NR 1/2008 RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50 ROK XIII siedzibę Stacji. Przemawiający w trakcie uroczystości prezes Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego, Stanisław Parol przypomniał o obchodzonym w 2007 roku jubileuszu stulecia ratownictwa górniczego. Podkreślał wysoki poziom wyszkolenia i doświadczenia polskich ratowników, sprawdzony podczas akcji ratowniczych prowadzonych zarówno w Polsce jak i w wielu krajach kilku kontynentów. Przy tak rozległych działaniach nie obyło się bez strat mówił prezes Parol. Ratowano ludzi, ale niestety niejednokrotnie ratujący musieli poddać się siłom, jakim nie byli w stanie sprostać. W gronie ofiar znaleźli się także ci, którzy zbyt wierzyli swoim umiejętnościom i górniczemu szczęściu, które sprzyjało im przez lata, ale zawiodło w tej jednej chwili. Owych stu siedmiu upamiętnionych ratowników to ofiary powojenne, gdyż wcześniej nie rejestrowano tego typu wypadków pod ziemią. Po przemówieniach poświęcono tablicę, a uczestnicy ceremonii złożyli pod nią wiązanki kwiatów. Odbył się też apel poległych ratowników. AP Sz k o l e n i e b a r d z o p o t r z e b n e i p o ż y t e c z n e Lepiej kontrolować przyrządy pomiarowe Komisja powołana przez Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego do zbadania przyczyn i okoliczności zapalenia i wybuchu metanu oraz wypadku zbiorowego w dniu 21 listopada 2006 r. w KWK Halemba w Rudzie Śląskiej przedstawiła wnioski. W oparciu o nie Prezes Wyższego Urzędu Górniczego wystosował pismo do przedsiębiorców górniczych, w których wskazał m.in. na konieczność sprawowania nadzoru nad przyrządami służącymi do pomiarów parametrów fizyko chemicznych powietrza kopalnianego przez kopalniane stacje ratownictwa górniczego (KSRG). Wyższy Urząd Górniczy w lipcu 2007 r. opracował dwa dokumenty. Pierwszy dotyczył wytycznych związanych z budową stanowiska do kontroli przyrządów pomiarowych w KSRG, a drugi ramowej instrukcji kontroli przyrządów na stanowisku kontrolnym w KSRG. Centralna Stacja Ratownictwa Górniczego S.A. musiała wykonać działania dostosowujące do wymogów tych dokumentów, a mianowicie: przygotowywać mieszaniny gazowe dla kopalń w celu kalibrowania i sprawdzania przyrządów w KSRG, opracować tabele dopuszczalnych odchyleń wskazań sprawdzanych przyrządów w zależności od stosowanych wzorcowych mieszanin gazowych oraz przygotować program szkolenia i przeprowadzić je dla osób wykonujących kontrole w KSRG. Zorganizowano w drugim półroczu 2007 r. cykl szkoleń dotyczących kontroli przyrządów służących do pomiarów parametrów chemicznych powietrza kopalnianego. Odbyło się łącznie 16 kursów, gdzie przeszkolono 168 osób pracowników zakładów górniczych. Na zajęciach poruszano szereg ważnych zagadnień, a przede wszystkim dbano o to, aby rozwiać wątpliwości i odpowiedzieć na pytania uczestników tych szkoleń. Związane one były z zasadami dotyczącymi dokumentacji np. wzorami książek do odnotowywania przeprowadzonych kontroli, wymaganiami w zakresie gazowych materiałów odniesienia, czy np. powinny pochodzić z akredytowanych laboratoriów wzorcujących. Uczestników szkoleń interesowały także sprawy szczegółowe, jak np. wymagania, które muszą spełniać reduktory do podawania gazowego materiału odniesienia do kontrolowanego przyrządu pomiarowego. Pytano też o ilość niezbędnego sprzętu pomiarowego w KSRG. Większość czasu było wypełnione zajęciami praktycznymi, prowadzonymi przez doświadczonych pracowników specjalistycznego pogotowia pomiarowego, którzy przekazywali wiedzę i praktykę wypracowaną przez lata i prezentowali procedury obowiązujące w pogotowiu pomiarowym CSRG. Uczestnicy szkoleń uważają je za bardzo pożyteczne, bowiem uzupełniają i porządkują posiadaną wiedzę. Z uwagi na potrzeby przedsiębiorców górniczych szkolenie kontynuowane jest w bieżącym roku. Planuje się zorganizowanie jeszcze 9 kursów. Oprac. Zbigniew Jaskólski Lampa bezprzewodowa Ratownicy biorący udział w akcji ratowniczej w podziemnych zakładach górniczych w warunkach niezdatnych do oddychania posiadają oprócz aparatu oddechowego, sprzętu pomiarowego i innego niezbędnego sprzętu, lampę. Jest to lampa akumulatorowa przewodowa, gdzie przewód łączący głowicę z akumulatorem jest elementem niejednokrotnie przeszkadzającym w wykonywaniu określonych czynności. Firma KSE LIGHTS GmbH skonstruowała na potrzeby górnictwa lampę bezprzewodową nahełmną. Lampa ta, to głowica zawierająca litowy akumulator i diodę emitującą światło. Waży zaledwie 130 g, świeci minimum przez 14 godzin dając światło o maksymalnym natężeniu 1500 luxów. Lampa prezentowana na zdjęciach ma dopuszczenie do stosowania w kopalniach metanowych i w środowisku innych gazów wybuchowych np. wodoru. Więcej o lampach bezprzewodowych w następnym numerze kwartalnika. Oprac. Gerard Libera na podstawie informacji zawartej w katalogu wyrobów firmy KSE LIGHTS GmbH 2

ROK XIII RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50 NR 1/2008 Nie chcemy zarabiać na górnictwie Rozmowa z byłym członkiem Zarządu, wiceprezesem d.s. ekonomiki i finansów Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego S.A. Marianem Sztuką, od niedawna wiceprezesem Katowickiego Holdingu Węglowego. Rozmowę przeprowadziliśmy przed zmianą stanowiska, a problemy pozostały takie same. Ratownictwo górnicze powszechnie kojarzy się z troską o bezpieczeństwo górników, poświęceniem w walce o ich życie, dramatycznymi nierzadko akcjami ratunkowymi w których niejednokrotnie ratownicy ratując innych, sami narażają się na wielkie niebezpieczeństwo. Ale przecież dobrze zorganizowane, nowoczesne ratownictwo górnicze, wyposażone w najnowsze urządzenia kosztuje i to nie mało. Z czego więc żyje Centralna Stacja Ratownictwa Górniczego w Bytomiu? Czerpiemy swoje przychody z usług ratownictwa górniczego i to jest naszym podstawowym źródłem utrzymania. Te usługi można podzielić na cztery grupy. Najważniejsza z nich związana jest z gotowością ratowniczą dla kopalń. Wykonujemy także usługi szkoleniowe w zakresie ratownictwa górniczego dla kopalń i przedsiębiorstw, które zajmują się podobnymi pracami. Trzecią grupę stanowi nasz udział w akcjach ratowniczych, zaś czwartą usługi w postaci specjalistycznych badań lekarskich dla ratowników górniczych. W sumie z tej podstawowej działalności uzyskujemy 60 proc. przychodów. Nie wystarcza to jednak na pokrycie wszystkich kosztów funkcjonowania naszej instytucji, dlatego też świadczymy usługi profilaktyczne dla kopalń, usługi laboratoryjne, bowiem posiadamy jedyne w Polsce akredytowane laboratorium górnicze, konstruujemy tamy przeciwwybuchowe, przeciwwybuchowe obudowy przepustów tamowych. Dzierżawimy również środki trwałe dla naszej spółki córki Cen Rat, która wykonuje specjalistyczne usługi dla kopalń poprzez podawanie azotu pozyskiwanego z powietrza atmosferycznego, bądź ciekłego azotu i dwutlenku węgla. Świadczymy także usługi przewoźnym wyciągiem ratowniczym dla kopalń. Czyli w praktyce płacą wam głównie kopalnie W usługach dotyczących ratownictwa górniczego naszym głównym beneficjentem są rzecz jasna kopalnie węgla. Świadczymy je dla wszystkich w Polsce, oprócz kopalń miedziowych, które posiadają swoją jednostkę ratowniczą, niemniej merytorycznie konsultujemy się wzajemnie. W sumie obsługujemy 35 kopalń górnictwa węglowego, które są zobowiązane do posiadania zabezpieczenia ratowniczego z mocy przepisów. Zawieramy umowy z poszczególnymi podmiotami gospodarczymi w górnictwie przeważnie na rok, ale także na dłuższe okresy. Staramy się, aby jakość naszych działań dla kopalń była zawsze jak najwyższa, jednocześnie niedroga. Z wyliczeń wynika, że w cenie jednej tony węgla, tylko 17 groszy stanowią koszty gotowości ratowniczej. Stawki opłat kształtujemy na poziomie naszych kosztów, które przecież zmieniają się pod wpływem inflacji. Rosną również pozostałe koszty, a szczególnie koszt amortyzacji w wyniku zakupów specjalistycznego sprzętu ratowniczego, którego w ostatnich trzech latach Stacja zakupiła za ponad 3 15 mln złotych zapewniając zorganizowanie służb ratowniczych na wysokim poziomie wyszkolenia i usprzętowienia. Jak na tym wychodzicie finansowo? Od września 2004 roku jesteśmy spółką prawa handlowego, która z natury rzeczy nie może przynosić straty. W sumie nasze łączne przychody sięgają rocznie sumy ponad 28 mln zł. Niewiele mniejsze są koszty, co w praktyce daje nam rocznie od 50 do 70 tys. zł zysku. Jest to stosunkowo mało, ale przecież celem naszej firmy w związku z charakterem jej działalności nie jest generowanie zysku i zarabianie na górnictwie. To są wszystkie źródła finansowego wspierania waszej działalności, czy też otrzymujecie jeszcze jakieś dotacje Podmiotowych dotacji nie otrzymujemy z budżetu państwa w ogóle. Natomiast od czterech lat, co roku otrzymujemy spore dotacje przedmiotowe w wysokości od 1,5 do 2,5 mln zł przeznaczone tylko i wyłącznie na sprzęt ratowniczy. Z jakich środków pokrywacie nowe inwestycje, czyli głównie zakupy nowoczesnego sprzętu ratowniczego, który w znacznym stopniu wpływa na jakość waszych usług. Wspomniane dotacje z budżetu przecież nie wystarczają Wieloletni program inwestowania w ratownictwo udało nam się już w zasadzie zrealizować. Wyposażaliśmy po kolei wszystkie specjalistyczne pogotowia ratownicze w nowoczesny sprzęt najwyższej klasy, służący zarówno do akcji ratowniczych, jak i do szkolenia. W dalszym cią-

NR 1/2008 gu chcemy tę bazę uzupełniać. Co roku inwestowaliśmy od 5 do 6 mln zł. Kwoty te pochodziły ze środków własnych (amortyzacja), niewielkiego naszego zysku, wspomnianej dotacji przedmiotowej z Ministerstwa Gospodarki oraz z subwencji z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. W ramach tych środków m. in. kupiliśmy dwa urządzenia do inertyzacji atmosfery kopalnianej azotem pozyskiwanym z powietrza atmosferycznego. Każde z nich kosztowało 2,5 mln zł. Stamtąd pozyskaliśmy również środki na przewoźny wyciąg ratowniczy. W tym roku również planujemy zakupy inwestycyjne z pomocą NFOŚ i GW związane ze sprzętem pomiarowym kupimy laboratoryjny chromatograf stacjonarny i dwa mikrochromatografy. Dzięki porozumieniu ministrów środowiska oraz spraw wewnętrznych i administracji jesteśmy także ujęci w jego programie dotowania. W ramach tego porozumienia mamy szansę na otrzymanie środków finansowych związanych ze zwalczaniem zagrożeń dla środowiska. I oczywiście chcemy z tego źródła skorzystać. Wszystkie te inwestycje służą poprawie jakości naszych usług dla ratowania życia i zdrowia ludzi. Zajmujecie się jak już Pan wspomniał także działalnością komercyjną w sferze, która nie dotyczy wprost obowiązku zapewnienia bezpieczeństwa górnikom, a uzyskane stamtąd środki przeznaczacie na realizowanie waszego głównego celu Taka działalność jest prowadzona w naszej spółce Cen Rat. Jak już wspominałem, świadczy ona usługi głównie związane z podawaniem gazów inertnych do atmosfery kopalnianej, a także z serwisem sprzętu ratowniczego, utylizacją itp. Dywidenda uzyskiwana co roku z tej RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50 działalności również przeznaczana jest na inwestycje sprzętowe. Jakby Pan określił obecną sytuację ekonomiczno finansową Centralnej Stacji? Jako firma prawa handlowego musimy dbać o to, żeby mieć dodatni wynik finansowy we wszystkich rodzajach naszej działalności: sprzedaży usług, finansowej i pozostałych. Jedynie firma rentowna, posiadająca stabilność finansową może być partnerem na rynku i w sposób jakościowo najlepszy realizować swoje powinności wynikające z zawartych umów i zapisów statutowych. My taką firmą jesteśmy, stąd możemy być gwarantem wysokiej jakości usług ratowniczych dla górnictwa. W przyszłości zapewne górnictwo węgla kamiennego w znacznej mierze zostanie sprywatyzowane. Jak wówczas wyglądałaby sytuacja ratownictwa górniczego? Prywatyzacja górnictwa jest konieczna. Dla górnictwa jest to w tej chwili najlepsza możliwość pozyskiwania środków finansowych z przeznaczeniem na inwestycje pozwalające odtworzyć i utrzymać zdolności produkcyjne. Prywatyzacja przez giełdę, z zachowaniem większościowego pakietu akcji przez Skarb Państwa, jest w tej chwili najlepszą, najtańszą i najprostszą metodą pozyskiwania kapitału z rynku. Sądzę, że Centralna Stacja powinna nadal w tej sytuacji zostać instytucją centralną. Utworzenie prywatnych jednostek ratowniczych przez sprywatyzowane podmioty górnicze nie spowoduje potanienia usług ze względu na mniejszy obszar ich działania, a nieuchronnie wytworzy tendencję ograniczania kosztów działalności, zaś w konsekwencji obniżenia jakości usług służących bezpieczeństwu pracy ludzi. Ostatnio minister skarbu stwierdził, 4 ROK XIII że 20 do 30 spółek nie zostanie w przyszłości sprywatyzowanych. Dotyczy to także Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego w Bytomiu. Uważam więc, że zachowamy swój dotychczasowy status, co będzie bardzo dobrym rozwiązaniem dla ratownictwa górniczego w Polsce. Górnictwo, podobnie jak i inne branże, od czasu do czasu jest polem bitwy o płace. Centralna Stacja nie jest chyba w tej dziedzinie wyjątkiem Panuje u nas taka sytuacja, jak we wszystkich innych firmach, które są firmami rynkowymi. Ludzie chcą i słusznie lepiej zarabiać. Średnie wynagrodzenie w Stacji jest zbliżone do średniego wynagrodzenia w kopalniach. Ponieważ jednak muszą u nas pracować najlepsi specjaliści z ratownictwa mamy trudności, aby ich pozyskiwać z kopalń. Jako spółka Skarbu Państwa jesteśmy zobowiązani do przestrzegania wskaźnika wzrostu wynagrodzeń ustalanego przez Radę Ministrów. Najlepsi fachowcy w kopalniach mają większe możliwości zarobku. Ponadto, aby ludziom dać więcej, musimy dostać pieniądze z kopalń. A podmioty górnicze również z nami negocjują bardzo twarde stawki, które nie pozwalają nam zwiększać wydatków w ramach funduszu płac. Dlatego też ze związkami zawodowymi próbujemy zawsze w sposób partnerski rozmawiać i wspólnie rozwiązywać problemy. Jak na razie ze skutkiem pozytywnym jak sądzę chociaż sytuacja jest skomplikowana. Staramy się jednak, aby było jak najlepiej. Dziękuję za rozmowę. Rozmawiał: JACEK DUBIEL

ROK XIII RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50 NR 1/2008 Sprawozdanie z działalności Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego S.A. w roku 2007 W ykonano wszystkie zada nia Struktura organizacyjna Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego S.A. W strukturze organizacyjnej Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego S.A., jako jednostki ratownictwa górniczego, funkcjonowało pięć Okręgowych Stacji Ratownictwa Górniczego w Bytomiu, Jaworznie, Tychach, Wodzisławiu i Zabrzu. W celu wykonywania zadań statutowych CSRG S.A. utrzymywała w okręgowych stacjach stałe, całodobowe dyżury zastępów ratowniczych w składzie: kierownik zastępów ratowniczych, 10 ratowników górniczych i mechanik sprzętu ratowniczego. Zastępy te wyposażone w odpowiedni sprzęt i środki transportowe miały obowiązek natychmiastowego udania się do kopalni, w której zachodzi potrzeba podjęcia akcji ratowniczej. Zastępy ratownicze dyżurujące w OSRG w czasie akcji ratowniczej miały zapewnioną opiekę medyczną lekarzy medycznej służby ratownictwa górniczego. Ponadto do wykonywania prac ratowniczych wymagających zastosowania specjalnych technik ratowniczych utrzymywane były następujące specjalistyczne pogotowia ratownicze: pomiarowe, do wykonywania pomiarów stanu powietrza kopalnianego i gazów pożarowych podczas akcji ratowniczych, do inertyzacji powietrza kopalnianego, przeciwpożarowe, wykonujące prace ratownicze związane z bezpośrednim, aktywnym zwalczaniem pożarów podziemnych lub poprzez działania zmierzające do izolowania tych pożarów tamami o odpowiedniej konstrukcji lub powłokami osłonowymi wykonanymi mgr inż. Krzysztof Fabisiak CSRG S.A. w oparciu o środki chemiczne albo mineralne, górniczo techniczne, wykonujące specjalistyczne prace podczas akcji pożarowych oraz po zawałach i tąpnięciach, wodne do usuwania skutków wdarć wody do kopalń, w tym grupa ratowników górniczych nurków, przewoźnych wyciągów ratowniczych do prowadzenia prac awaryjnych w szybach kopalń. Podstawowa działalność Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego S.A. w 2007 r. prowadzona była w trzech kategoriach: działalność interwencyjna w zakresie ratowania życia i zdrowia górników i udzielania pomocy zakładom górniczym w razie zagrożenia bezpieczeństwa, powstałego wskutek zdarzeń związanych z pożarami podziemnymi, wybuchami gazów i pyłu węglowego, wyrzutami gazów i skał, zawałami skał i tąpaniami, gwałtownymi wdarciami wody do wyrobisk górniczych oraz usuwania skutków i przywracania bezpiecznych warunków pracy po zaistnieniu tych zdarzeń, działalność prewencyjna polegająca na prowadzeniu w kopalniach prac profilaktycznych oraz na promowaniu, propagowaniu i wprowadzaniu do zakładów górniczych nowatorskich technik i technologii zapobiegających powstawania niebezpiecznych zdarzeń w zakładach górniczych, a także nowego sprzętu do wykonywania prac profilaktycznych, działalność szkoleniowa dla: kadry kierowniczej kopalni, 5 dozoru ruchu górniczego, osób kierujących akcjami ratowniczymi, członków drużyn ratowniczych z zakresu: -- uzyskiwania kwalifikacji przewidzianych dla członków drużyn ratowniczych, -- zwalczania zagrożeń górniczych, -- prewencji pożarowej, -- prowadzenia i kierowania akcjami ratowniczymi, -- samoratowania załogi i wspomagania w ratowaniu środkami wentylacyjnymi, -- wykorzystania specjalistycznego sprzętu ratowniczego. pracowników zakładów górniczych i innych podmiotów gospodarczych. CSRG S.A. jest jednostką ratownictwa funkcjonującą także w ramach Krajowego Zintegrowanego Systemu Ratowniczo Gaśniczego i w związku z powyższym w jednostce utrzymywane są: grupa ratowniczo poszukiwawcza, przygotowana do ratowania ludzi z gruzów zawalonych budynków, oraz grupa ratownictwa wysokościowego, która jest przygotowana do wykonywania zadań w miejscach, gdzie zachodzi potrzeba stosowania technik alpinistycznych. W celu właściwego współdziałania w akcjach ratowniczych z jednostkami Państwowej Straży Pożarnej grupy te zostały wyposażone w odpowiedni sprzęt ratowniczy, a także brały udział w 2007 r. w specjalistycznych manewrach z podobnymi grupami funkcjonującymi w strukturach PSP.

NR 1/2008 RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50 SCHEMAT ZABEZPIECZENIA KOPALŃ PRZEZ CSRG S.A. /stan na koniec roku 2007/ ROK XIII! " # $ %% & ' $ ( ' $ ( ) *+ ', (*-. % / 0 (*-. %% 1 (*-. %2 / 3 /%456(# 7 ( '-4.- 8. * $ / ( *+ / $ " & *+ 9 ) ' / ', ' 0. 9 1 : ; < ; : ; 3.; 7 8 ' 5 $ " ' ; & - / = ) >9-6?@ *, (*-. %% 9. 0 (*-. % A : ' / / " : & : ; < ; ; ) *, 0 1 / 3. B ' $ 7. <. C D ; = % %% " : & ( ; ) 9, 9 : 0 * C 1 ' 3 7. E ' " / F : / F : &. ) / ;, 0 # $ < % 1 ' 3 ' ;! ; 7 (*-. %% BG$ E 8.B. : &88 Ratownictwo górnicze w zakładach górniczych Stan liczbowy drużyn ratowniczych oraz kopalnianych stacji ratownictwa górniczego (KSRG) i kopalnianych punktów ratownictwa górniczego (KPRG) w zakładach górniczych zabezpieczanych przez CSRG S.A. przedstawiono na wykresach. Rys.2. Ilość kopalnianych stacji ratownictwa górniczego i kopalnianych punktów ratownictwa górniczego wg rejonu działania poszczególnych OSRG. Rys. 1. Stan liczbowy drużyn ratowniczych w zakładach górniczych wg rejonów działania poszczególnych OSRG. 6 Działalność interwencyjna Działalność interwencyjna służb ratownictwa górniczego CSRG S.A. w 2007 roku prowadzona była w zakładach górniczych w związku z: a/ pożarami podziemnymi w kopalniach, b/ tąpaniami i zawałami skał do wyrobisk, c/ innymi wydarzeniami (obsunięcie ziemi przy szybie wydechowym).

ROK XIII RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50 NR 1/2008 W 2007 r. pogotowia ratownicze CSRG S.A. brały udział w 10 akcjach ratowniczych. Poniżej przedstawiono zestawienie ilości i rodzaju akcji ratowniczych, w których brały udział służby ratownicze CSRG S.A. oraz ilość wyjazdów poszczególnych pogotowi ratowniczych OSRG do tych akcji. Rodzaj i ilość akcji ratowniczych KWK Staszic, ZGH Bolesław. Pogotowie przeciwpożarowe wyjeżdżało 97 razy do: KWK Budryk, KWK Halemba, KWK Knurów", ZG Piekary. Pogotowie do inertyzacji powietrza kopalnianego wyjeżdżało 0 razy. Akcje ratownicze prowadzone były w następujących zakładach górniczych: a) przeciwpożarowa KWK Halemba, -- KWK Budryk, -- KWK Knurów, -- ZG Piekary. b) zawałowa -- KWK Staszic", -- ZGH Bolesław. c) inne: -- obsunięcie ziemi przy szybie KWK Pniówek Ilość wyjazdów pogotowi OSRG do akcji. Pogotowie przewoźnych wyciągów ratowniczych wyjeżdżało 40 razy do: KWK Budryk, KWK Jas Mos, KWK Brzeszcze Silesia, KWK Pniówek, KWK Szczygłowice, KWK Zofiówka, KWK Marcel, KWK Rydułtowy Anna, KWK Sośnica Makoszowy, KWK Halemba, KWK Borynia, Kop. M 300, CZOK Ruch IV Katowice Kleofas, CZOK Ruch Dębieńsko. Ilościowy udział tych służb w akcjach ratowniczych przedstawia poniższy wykres. Ilość wyjazdów alarmowych pogotowi OSRG. Ilość wyjazdów pogotowi specjalistycznych do akcji ratowniczych. Udział pogotowi specjalistycznych CSRG S.A. w akcjach ratowniczych Zawodowe pogotowia specjalistyczne brały udział w akcjach ratowniczych, gdy zachodziła potrzeba stosowania specjalnych technik ratowniczych. W 2007 roku specjalistyczne zawodowe pogotowia ratownicze brały udział 657 razy w akcjach ratowniczych w zakładach górniczych. Pogotowie pomiarowe wyjeżdżało 500 razy do: KWK Halemba, KWK Wujek ruch Śląsk, KWK Knurów, KWK Budryk, ZG Piekary. Pogotowie górniczo techniczne wyjeżdżało 2 razy do: Ponadto pracownicy inżynieryjno techniczni CSRG S.A. i OSRG brali udział 153 razy w planowanych akcjach ratowniczych, związanych głównie z otwieraniem, przewietrzaniem i penetracją nieczynnych wyrobisk itp. Prace te były prowadzone na zasadach obowiązujących w akcjach ratowniczych. Działalność prewencyjna Oprócz udziału w akcjach ratowniczych służby ratownicze CSRG S.A. wykonywały prace prewencyjne w zakładach górniczych w związku z: uszczelnianiem ociosów i stropów wyrobisk oraz zrobów środkami mineralnymi i chemicznymi, testowaniem dróg ucieczkowych, wtłaczaniem gazowego azotu do miejsc zagrożonych pożarami, 7

NR 1/2008 RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50 ROK XIII oceną stanu zagrożenia pożarowego przy pomocy kamery termowizyjnej, oceną stanu wyrobisk przy pomocy kamery introskopowej, izolacją zbędnych wyrobisk, czyszczeniem zbiorników miału węglowego, otwarciem i przewietrzaniem otamowanych wyrobisk, kontrolą obmurzy szybów, penetracją starych wyrobisk, budową korka przeciwwybuchowego. Udział pogotowi ratowniczych OSRG w pracach prewencyjnych wykonywanych w zakładach górniczych przedstawia poniższy wykres. Ilość wyjazdów pogotowi OSRG do prac prewencyjnych. g) organizacja i działalność laboratorium kopalnianego wyko- nującego analizy powietrza i gazów kopalnianych, h) realizacja szkoleń, ćwiczeń i badań lekarskich z zakresu ra- townictwa, Wnioski z konsultacji każdorazowo są przedstawiane i omawiane z kierownictwem kopalń, a ich analiza była przedmiotem okresowych narad z kierownikami KSRG. Prace laboratoriu m chemicznego Laboratorium chemiczne funkcjonuje w ramach działu ratownictwa ds. aparatury i sprzętu ratowniczego. Posiada ono status akredytowanego laboratorium pomiarowego z certyfikatem o symbolu AP 028 nadanym przez Polskie Centrum Akredytacji. We wrześniu 2006 r. auditorzy PCA przeprowadzili audit kontrolny w nadzorze, potwierdzający kompetencje laboratorium chemicznego. Prace laboratorium prowadzone są w następujących grupach tematycznych: 1) działalność zapewniająca właściwe działanie pogotowia pomiarowego, w tym: Planowane akcje, bez udziału pogotowia z udziałem pracowników OSRG. Działalność konsultacyjna CSRG S.A. wykonując swoje zobowiązania określone w umowach cywilno prawnych zawartych z przedsiębiorcami na świadczenie usług z zakresu ratownictwa górniczego, przeprowadziła 44 konsultacje w zakresie przygotowania zakładów górniczych do prowadzenia akcji ratowniczych i zwalczania zagrożeń. Zakres konsultacji obejmował następujące zagadnienia: a) liczebność i skład drużyny ratowniczej, b) stan i funkcjonalność pomieszczeń KSRG, w tym komory ćwiczeń, c) wyposażenie KSRG w sprzęt ratowniczy, d) wyszkolenie członków kopalnianych drużyn ratowni- czych, e) dokumentacja KSRG, w tym: zatrudnienie i wyposażenie zastępów ratowniczych dyżuf) -- ewidencja drużyny ratowniczej, -- plan pracy KSRG, -- książki kontroli sprzętu ratowniczego, rujących w kopalni, obsługa sprzętu pomiarowego w przeciwpożarowych akcjach ratowniczych i prac profilaktycznych w podziemnych wyrobiskach górniczych, przeglądy, konserwacje i naprawy sprzętu pomiarowego i aparatury będącej w dyspozycji pogotowia pomiarowego i laboratorium chemicznego. 2) działalność szkoleniowa, 3) konsultowanie laboratoriów kopalnianych, 4) prace analityczno pomiarowe, w tym: analizy gazów z kopalń w zakresie oceny zagrożenia pożarowego, analizy gazów w zakresie ochrony środowiska, obserwacja migracji gazów w trudno dostępnych miejscach (obiektach) za pomocą gazów znakujących, tj. sześciofluorku siarki (SF6). 5) przeglądy i regulacje przyrządów pomiarowych do analizy atmosfery kopalnianej, będących na wyposażeniu OSRG, 6) preparowanie, analizowanie i certyfikowanie mieszanin gazów wzorcowych (gazowych materiałów odniesienia) na potrzeby własne i odbiorców z zewnątrz. Podstawowymi odbiorcami wytwarzanych gazów wzorcowych są zakłady z branży górniczej, a w szczególności: kopalniane laboratoria gazowe, służby wentylacyjne, służby metanometryczne, okręgowe i kopalniane stacje ratownictwa górniczego. Z mieszanin gazów wzorcowych korzystają również odbiorcy spoza górnictwa, w przeciągu roku jest to prawie 30 różnych podmiotów gospodarczych. 8

ROK XIII RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50 NR 1/2008 Prace laboratorium badania i opiniowania sprzętu Przeprowadzone zostały następujące badania sprzętu ochrony układu oddechowego: aparatów powietrznych butlowych typu APS/3 i APS/4, aparatów BioPak 240R, aparatów OXY PRO, aparatów KA 60, przeprowadzono badania aparatu W 70 z KWK Halemba. 1) Prowadzono odbiory techniczne wykrywaczy rurkowych f my MATBON, 2) Prowadzono szkolenia w zakresie użytkowania ucieczkowego sprzętu ochrony układu oddechowego, 3) Uczestniczono w działalności konsultacyjnej prowadzonej przez CSRG S.A. w zakładach górniczych, 4) Wykonano badania funkcjonalne lamp z nadajnikami GLON dla firm Elektromax i P.E.G. SA. Przedsięwzięcia realizowane środkami finansowymi pochodzącymi ze źródeł obcych /dotacje/ Zgodnie z przyjętą na rok 2007 r. ustawą budżetową CSRG S.A. otrzymała dotację w wysokości 3 mln zł. Kwota ta została przeznaczona na: I. Sprzęt tzw. małej mechanizacji 6 zestawów tj.: 1) Wiertarki z napędem hydraulicznym 4 szt. 2) Młotki pneumatyczne przeznaczone do rozdzielania rozbijania skał górotworu na wyposażenie górniczych specjalistycznych pogotowi ratowniczych 12 szt. 3) Kompresor do napełniania butli powietrznych stanowiących element aparatów oddechowych stosowanych przez górnicze zastępy ratownicze. II. Sprzęt nurkowy dla specjalistycznego pogotowia podwodnego. III. Wyposażenie pomiarowo badawcze i do badań sprzętu ochrony układu oddechowego: 1) Elektryczny gazomierz do nadzoru metrologicznego sztucznych płuc, 2) Precyzyjny miernik różnicy ciśnień z rejestratorem, 3) Analizator gazowy dwutlenku węgla z rejestratorem z możliwością przenoszenia, 4) Przenośny analizator widma sygnału elektrycznego, 5) Drabina bez końca oraz urządzenia wysiłkowe do wykorzystania podczas badań eksploatacyjnych sprzętu ochrony układu oddechowego. IV. Wysokowydajne pompy oraz wentylatory napędzane turbiną pneumatyczną na wyposażenie pogotowi specjalistycznych tj.: 1. Pompy wodne z napędem pneumatycznym: 9 a. pompy do pompowania wody czystej, brudnej, szlamu 5 szt. b. pompy szlamowe do pompowania wody szlamu i zanieczyszczeń o większych średnicach ziaren 4 szt. 2. Pompy wodne elektryczne do cieczy agresywnych 3 szt. 3. Motopompa. 4. Wentylator z napędem pneumatycznym 2 szt. 5. Wentylator lutniowy napędzany turbiną pneumatyczną na wyposażenie pogotowi specjalistycznych. V. Dwa wozy bojowe dla pogotowia ratowniczego. VI. Aparaty regeneracyjne z tlenem sprężonym w butli każdy w komplecie z maską, butlą O 2 i pochłaniaczem CO 2 : 1. Aparaty regeneracyjne 32 szt. 2. Aparaty regeneracyjne ucieczkowe 96 szt. 3. Aparaty regeneracyjne ucieczkowe szkoleniowe 80 szt. 4. Aparat regeneracyjny (do badań laboratoryjnych). Medyczna służba ratownictwa górniczego Medyczna służba ratownictwa górniczego wykonywała swe zadania w zakresie: 1) specjalistycznych badań lekarskich kandydatów i ratowników górniczych, określających ich przydatność do służby w ratownictwie górniczym, 2) zabezpieczenia medycznego akcji ratowniczych. Badania lekarskie ratowników wykonywał NZOZ firmy Cen Med. Sp. z o.o. W 2007 r. wykonano: 7 248 badań okresowych ratowników górniczych, 670 badań wstępnych kandydatów na ratowników, określających przydatność do służby w ratownictwie górniczym. Zabezpieczenie medyczne zastępów ratowniczych dyżurujących w OSRG zapewniały następujące podmioty: w OSRG Bytom, Jaworzno, Tychy, Zabrze Spec. Praktyka Lekarska M.Kuś, w OSRG Wodzisław Prywatna Praktyka Lekarska A.Wełna. W ramach tego zabezpieczenia lekarze zapewniali opiekę lekarską w czasie: akcji ratowniczych, ćwiczeń sprawdzających ratowników w OSRG, kursów z zakresu ratownictwa.

NR 1/2008 RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50 W zeszłym roku w CSRG Szkoliliśmy się ROK XIII Centralna Stacja Ratownictwa Górniczego S.A. w 2007 r. prowadziła kształcenie ustawiczne organizując różne formy kształcenia. Szkolenia prowadzono w Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego oraz w pięciu Okręgowych Stacjach Ratownictwa Górniczego. Zgodnie ze schematem organizacyjnym szkolenia koordynował i nadzorował dyrektor techniczny CSRG S.A., natomiast organizowali je pracownicy dwóch działów technicznych CSRG i pracownicy pięciu OSRG. Szkolenia, które są organizowane przez pracowników Centralnej Stacji są to kursy i seminaria w których uczestnictwo pracowników zakładów górniczych jest obowiązkowe i wynika to z zapisów rozporządzenia Ministra Gospodarki z 12 czerwca 2002 r. w sprawie ratownictwa górniczego. Druga grupa szkoleń to kursy w których uczestnictwo pracowników zakładów górniczych jest podyktowane chęcią podniesienia swojej wiedzy z zakresu ratownictwa górniczego, minimalizacji zagrożeń górniczych, obsługi urządzeń i sprzętu stosowanego w ratownictwie, pomocy przedmedycznej i innych zagadnień związanych z górnictwem podziemnym. Pierwsza grupa obejmuje następujące formy szkolenia: 1. seminarium kierowników ruchu zakładu górniczego z zakresu zwalczania zagrożeń w zakładach górniczych oraz prowadzenia akcji ratowniczych, 2. seminarium dyspozytorów ruchu zakładu górniczego z zakresu zwalczania zagrożeń w zakładach górniczych oraz prowadzenia akcji ratowniczych, 3. kurs kierowników akcji ratowniczych na dole, 4. kurs kierowników baz ratowniczych, mgr inż. ANDRZEJ PLATA CSRG Bytom 5. kurs podstawowy dla kierowników kopalnianych stacji ratownictwa górniczego, 6. kurs okresowy dla kierowników kopalnianych stacji ratownictwa górniczego, 7. kurs dla zastępowych kopalnianych drużyn ratowniczych z zakresu udzielania pomocy przedmedycznej, 8. kurs podstawowy dla ratowników górniczych, 9. kurs okresowy dla ratowników górniczych, 10. kurs podstawowy dla mechaników sprzętu ratowniczego, 11. kurs okresowy dla mechaników sprzętu ratowniczego, 12. kurs dla osób kierownictwa i dozoru ruchu zakładu górniczego, które nie wchodzą w skład drużyny ratowniczej. Drugą grupę tworzą : 1. kurs podstawowy dla laborantów w zakresie analizy gazów, 2. kurs dla kierowników laboratoriów chemicznych w zakresie analizy gazów, 3. kurs obsługi chromatografu gazowego, 4. seminarium dla specjalistów będących członkami kopalnianych drużyn ratowniczych, 5. seminarium dla członków sztabu akcji ratowniczych, 6. kurs dla osób dozoru ruchu kopalnianych oddziałów przeciwpożarowych, 7. kurs dla osób wykonujących pomiary parametrów fizyko chemicznych powietrza kopalnianego, 10 8. kurs dla osób wykonujących kontrolę sprzętu pomiarowego, 9. kurs dla osób wykonujących konserwację sprzętu przeciwpożarowego, 10. kurs dla osób zatrudnionych przy napełnianiu zbiorników przenośnych o pojemności powyżej 350 cm 3 w zakresie: gazy sprężone butle, 11. kurs dla osób obsługujących specjalistyczny sprzęt do wykonywania profilaktyki pożarowej, 12. kurs dla osób wykonujących konserwację i naprawę lamp górniczych, 13. kurs dla osób zatrudnionych przy konserwacji sprzętu oczyszczającego ucieczkowego i aparatów regeneracyjnych ucieczkowych, 14. kurs z zakresu obsługi ucieczkowych aparatów regeneracyjnych typu: SR, OXY, SZSS oraz pochłaniaczy typu POG, 15. kurs z zakresu obsługi AU 9 kurs podstawowy i okresowy, 16. kurs dla sanitariuszy. W 2007 roku w pierwszej grupie szkoleń zorganizowano łącznie 68 kursów, na których łącznie przeszkolono 1674 osób. W drugiej grupie szkoleń zorganizowano 60 kursów przeszkalając łącznie 702 osób. Załączone tabele prezentują dokładne dane dotyczące szkoleń. Tabela nr 1 prezentuje dane odnośnie szkolenia w grupie pierwszej, a tabela nr 2 prezentuje dane w grupie drugiej.

!./, < %.# /#" 9 % =! 3 " ROK XIII =! RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50 NR 1/2008 0 1!2 % ) 0! *!! ) ) "##$ Tabela 1. Zestawienie uczestników kursów ratowniczych organizowanych w 2007 r., * %!,, -,,. Tabela 2. Zestawienie uczestników kursów nieratowniczych organizowanych w 2007 r. 11,, %,,, % % / % ) 3"# 4"" 3"5 346 47 4$ 787 39$6 6 36 9 9 " " 46 97 *!! ) ) "##$ >? @ 3A @ 3A! $,!, 3 3 ' +-# + " $ '!#! + $ +" +, $ & ' -+ + - $ ) 2 ) +1,. $ &!#, - / $!.0!. 0 9 ' & 0,!, 1 6 & ) ' +",!# ' -0 "!! 6.!!" $ +, "!+ 6 :;21 4 0!!, B!" "!- B!#,!. B )!! + $#" 98 Okręgowe Stacje Ratownictwa Górniczegniczego i dozoru ruchu zakładów górniczych, które nie wchodzą w skład kopalno 4755 osoby. Dokładne dane odnośnie Łącznie w 2007 roku przeszkolo- 6 & 5 w ramach działalności szkoleniowe prowadziły szkolenia z zakresu ra- & 3 townictwa górniczego dla ratowników nianych drużyn ratowniczych oraz dla szkoleń w okręgowych stacjach prezentuje ' górniczych, mechaników sprzętu ratow- nurków ratowników. tabela nr 3 i tabela nr 4. Tabela 3. C "##/,/-- $ 3 % & B +, = + 6 5 @ 3A @ 3A B @ 3A @ 3A B @ 3A @ 3A B @ 3A @ 3A $ ' 6DE +,/ 0!.0! "- " "+!+ ".1 0" 2 2 6DF, //!!!/.! ". " "-!0,++ 2 2 2 6D= + -0!!!0,!!, " ". "#,0- +/+ 2 2 6D< +!!+ 1 +#1! +, " -0!1 0"/ 2 2 2 6D9, /!!, "+"! ",! "-!1 -!!,/ +!# 3$ 499 54 3#98 5 3"4 8 35$ 78 "5"5 5#" 4 3# =,? @ 3A! B +.. @ 3A @ 3A ;' & (

6DF, //!!!/.! 3$ ". 499 " 54"- 3#98!0 5,++ 3"42 82 35$ 2 78 "5" 6D= + -0!!!0,!!, " ". "#,0- +/+ 2 2 6D< +!!+ 1 +#1! +, " -0!1 0"/ 2 2 2 =, 6D9, /!!, "+"! ",! "-!1 -!!,/ +!# 3$ 499 54 3#98 5 3"4 8 35$? 78 "5"5 5#" 4 3# @ 3A NR 1/2008 RATOWNICTWO! B GÓRNICZE NR 50 ROK XIII + =, " B Tabela 4.! + B &!?, B & @ 3A!! B - B +.. " B!#.1 " + B & '!"+, B &. B!-/ - B / B "-"- 6 '. B + / B < - 3A A A!# 6"54 & W tabeli nr 5 przedstawiono ilość ćwiczących na ćwiczeniach dla kierowników < - 3A A = - A Tabela 5. akcji na dole i kierowników baz ratowniczych organizowanych & 6 5 @ 3A A = w poszczególnych! E ". okręgowych stacjach ratownictwa górniczego. 6 5 @ 3A A + = 0- " F., Łącznie w roku 2007! w ramach E działalności "., <!"" szkoleniowej Centralnej " F Ratow-., - 9!!" nictwa Górniczego S.A. + przeszkolono = 0-6#8 6629 osób., < :&!"" "##$ ) - 9!!" % 99"8!2 6#8 :& "##$ )! % 99"8!2 W KWK Halemba Nurkowie w akcji Początki działalności zastępów specjalistycznych do prac podwodnych w OSRG Wodzisław w KWK Borynia sięgają roku 1970. Wówczas zarządzeniem dyrektora CSRG Bytom zlikwidowane zostało zawodowe pogotowie nurków przy OSRG Bytom, a sprzęt nurkowy przekazano kopalni Borynia. Również zarządzenie Naczelnego Dyrektora RZPW nr 17/73 zobowiązuje kopalnię Borynia do utrzymywania zastępów ratowników górniczych nurków. Ostateczne porozumienie pomiędzy CSRG Bytom a KWK Borynia zawarto w maju 1974 roku, na mocy którego kopalnia Borynia zobowiązała się do udzielania pomocy w przypadku wystąpienia zagrożenia i konieczności działania ratowników górniczych nurków wszystkim zakładom resortu górnictwa. Od tego czasu zastępy te brały udział w prawie 70 akcjach na dole kopalni, na powierzchni oraz na akwenach wodnych poza kopalniami. Na uwagę zasługują akcje wyprowadzenia dwóch górników odciętych przez wodę w kopalni Rozbark, wielokrotne mgr inż. JERZY KRÓTKI OSRG Wodzisław poszukiwania i wydobycia zwłok topielców, współpraca z jednostkami Wojska Polskiego, Polskiego Ratownictwa Okrętowego oraz Państwowej Straży Pożarnej. Wszyscy ratownicy, górniczy nurkowie, jak również kierownicy prac podwodnych posiadają zawodowe uprawnienia wydane przez Urząd Morski w Gdyni. Zastępy są wyposażone w sprzęt pozwalający na całkowite odizolowanie nurka od środowiska wodnego, co jest bardzo ważne w przypadku konieczności wykonywania prac w wodach agresywnych i solankach. Funkcjonowanie zastępów specjalistycznych do wykonywania prac podwodnych ma umocowanie prawne w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki z 12 czerwca 2002 roku w sprawie ratownictwa górniczego wydanym na podstawie art. 78 ust. 3 ustawy z 4 lutego 1994 roku Prawo Geologiczne i Górnicze. 12 Założenia planu akcji Prace ratownicze związane z otwarciem i przewietrzaniem zaizolowanego rejonu ściany 1 w pokładzie 506 w partii E na poziomie 1030 m w kopalni Halemba związane były z koniecznością umożliwienia dokonania oględzin miejsca tragicznego zdarzenia (wybuchu metanu i pyłu węglowego) z 21 listopada 2006 roku, w którym, przypomnę, śmierć poniosły 23 osoby. Zagrożenia naturalne występujące w rejonie planowanych prac przedstawiały się następująco: metanowe IV kategoria, tąpaniami III stopień, wybuchem pyłu węglowego klasa B, wodne I stopień, wyrzutami gazów i skał nie występuje. Plan prac ratowniczych zatwierdzony przez Kierownika Ruchu Zakładu Górniczego w związku z koniecznością wykorzystania zastępów specjalistycznych do

ROK XIII RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50 NR 1/2008 prac podwodnych był także konsultowany z kierownikiem prac podwodnych. Obejmował on sposób wykonania prac polega- e) transport dwóch pomp typu BIBO3 BS2075/23 3HT i węży Ø110 do lustra wody w przekopie odstawczym 2, i) wykonanie otworu spływowego z przekopu odstawczego 2 do przekopu poziomego do pokładu 506, jących na: demontażu tamy izolacyjnej 506/06 w przekopie odstawczym 2, demontażu korka przeciwwybuchowego 506/07 w przekopie poziomym do pokładu 506/E, odprowadzeniu wody ze zbiornika Q1 w przekopie poziomym do pokł. 506/E i dowierzchni transportowej pokł. 506/E o pojemności 2000 m 3 i stałym dopływie wody w ilości 0,73 m 3 /min, odpompowaniu wody ze zbiornika Q2 w przekopie odstawczym 2 i dowierzchni 3 pokł. 506/E o pojemności 3600 m 3 bez dopływu wody, przywróceniu wentylacji w otamowanym rejonie ściany 1 pokł. 506/E, przygotowaniu rejonu ściany 1 pokł. 506/E do przeprowadzenia oględzin. Harmonogram prac składał się z dwóch części: prac przygotowawczych oraz prac zasadniczych na zasadach akcji ratowniczej. f) g) h) pompowanie wody ze zbiornika Q2 do czasu obniżenia lustra wody na odległość 46 m od przekopu wznoszącego z F E poprzez sukcesywne przebudowywanie dwóch pomp BIBO3 BS2075/23 3HT wraz z wydłużaniem lutniociągu oraz pomiarem składu atmosfery. Pozostała ilość wody (930 m 3 ) spełniała będzie nadal wymogi korka przeciwwybuchowego wodnego i możliwe będzie przystąpienie do wykonania otworu spływowego z przekopu odstawczego 2 do przekopu poziomego do pokł. 506 Ø150 dla odprowadzenia wody ze zbiornika Q1, zabudowa czujnika poziomu wody typu CP 2d/1/a w celu kontroli poziomu wody w korku, wydłużenie rurociągu ppoż. Ø100 mm za skrzyżowanie przekopu odstawczego 2 z przekopem wznoszącym F E dla ewentualnego uzupełniania wody w korku wodnym, j) zabudowa odrzwi tamy bezpieczeń- stwa na wlocie do przekopu odstawczego 2, k) przygotowanie w chodniku taśmo- wym bazy nurkowej (miejsc do ubierania i rozbierania się nurków, pracy mechanika nurkowego sprzętu ratowniczego i lekarza nurków). Pozostałe prace przewidziane do wykonania w planie prac ratowniczych, aż do ustabilizowania układu przewietrzania i przygotowania rejonu do przeprowadzenia oględzin, podzielone zostały na 9 etapów. W dwóch pierwszych etapach prowadzono prace podwodne. Prace nurkowe Do zadań przewidzianych w planie prac ratowniczych do wykonania przez zastępy specjalistyczne do prowadzenia prac podwodnych należało przygotowanie zdalnego odwadniania dwóch zbiorników wodnych zlokalizowanych w następujących wyrobiskach: W zakres prac przygotowawczych, mających ścisły związek z odwodnieniem zbiorników Q1 i Q2 wchodziły następujące działania: zabudowanie na wylocie z pompy typu WPS 100 zasuwy Ø150 dla regulacji ilości odpompowywanej wody, przygotowanie w przecince 2 kosza ssawnego i rur do odpompowywania wody z przekopu poziomego do pokł. 506/E i dowierzchni transportowo równoległej zza korka przeciwwybuchowego 506/07, przygotowanie około 60 m lutni ela- stycznych Ø800 w chodniku taśmowym 1, pokł. 506/F i połączenie części z nich z wentylatorem WLE 603B, przygotowanie w chodniku taśmo- wym 1 około 220 m węży pożarniczych Ø110 i połączenie części z nich z pompami BIBO3 BS2075/23 3HT, a) b) c) d) 13

NR 1/2008 Q1 obejmujący przekop poziomy do pokładu 506/E oraz część dowierzchni transportowej równoległej, pokład 506/E, Q2 obejmujący przekop odstawczy 2 oraz część dowierzchni 3, pokład 506/E. 1. Przygotowanie odwadniania zbiornika Q1 Ten zakres prac był przewidziany do wykonania w ciągu dwóch dni (dwie dniówki po 12 godz.). Przystąpiono do niego w piątek 27 kwietnia ubr. Po przybyciu na kopalnię Halemba, załadowaniu sprzętu nurkowego do wozów górniczych, zastępy zjechały na poziom 1030 m i udały się bezpośrednio w rejon przygotowanej bazy nurkowej, gdzie odpowiednio rozładowano i rozlokowano sprzęt nurkowy. W skład zespołu wchodziło w tym dniu: ośmiu ratowników górniczych nurków, dwóch zastępowych ratowników górniczych nurków, mechanik sprzętu nurkowego, lekarz oraz dwóch kierowników prac podwodnych, stale prowadzących prace podwodne. Do tego dnia, w ramach prac przygotowawczych zastępy KWK Halemba przygotowały znaczną część rurociągu ø150 mm z rur poliestrowo szklanych (odcinek 60 m), który był zaślepiony od strony przyszłego kosza ssawnego, dzięki czemu unosił się na powierzchni rozlewiska. RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50 Oprócz tego była również zmontowana instalacja pompy WPS 100 z dołączonymi trzema odcinkami rurociągu stalowego ø150 mm. Po przeprowadzeniu badań lekarskich w bazie nurkowej przystąpiono do penetracji podwodnej przekopu poziomego do pokładu 506/E, a następnie wykonywania zadań polegających na wydłużeniu rurociągu ø150 mm z rur poliestrowo szklanych o kolejne trzy odcinki po 6 m każdy. W tym celu należało uwolnić zaczepioną o zestawy kolejki podwieszanej, zaślepioną końcówkę rurociągu w rozlewisku wodnym w przekopie poziomym do pokładu 506/E. Dwóch nurków wyposażonych w aparaty powietrzne nurkowe PA 38 udało się do zaczepionej końcówki rurociągu, po czym po jej uwolnieniu przystąpiono do wydłużania rurociągu poprzez dokręcanie kolejnych odcinków od strony wlotu przekopu i dalszego jego przesuwania w kierunku dowierzchni transportowej równoległej w pokł. 506/E. W każdym przypadku prowadzenia prac podwodnych nurek pracujący pod wodą posiadał nurka ubezpieczającego. Prace były prowadzone z utrzymywaniem stałej łączności podwodnej zastępowego z obydwoma nurkami. Po wydłużeniu rurociągu o 12 m kierownicy prac podwodnych podjęli decyzję o rozpoczęciu montażu i transportu kosza ssawnego i klapy zwrotnej na koniec wcześniej ROK XIII przygotowanego rurociągu. Do tego celu wykorzystano trasę kolejki podwieszanej, która była drożna tylko do tego miejsca. Prace prowadzone w tym wyrobisku wymagały szybkich zmian nurków operacyjnych ze względu na wysoką temperaturę wody (ok. 37 C). Po dotransportowaniu zestawu ssawnego nurkowie przystąpili do zatopienia rurociągu poprzez zdemontowanie zaślepki i montażu zestawu ssawnego do końca rurociągu. Po zmontowaniu całości podjęto próbę przesunięcia całego ciągu o kolejne 6 m. Niestety, ze względu na bardzo trudne warunki, duże zasolenie, słabą widoczność w wodzie (ok. 0,2 m) oraz zmęczenie nurków potwierdzone przez lekarza, po około 9 godzinach pracy kierownicy prac podwodnych podjęli decyzję o przerwaniu w tym dniu dalszych prac. Następnego dnia, tj. 28 kwietnia już wcześniej niż w piątek, ponieważ część sprzętu pozostała zabezpieczona w bazie ratowniczej na dole kopalni, przystąpiono do dalszych prac. Skład osobowy zastępów był taki sam, jak poprzedniego dnia, stąd zbędna była już penetracja wyrobiska. Nurkowie z nowym zapasem sił mogli przystąpić do dokończenia pierwszej części zadania. Dwóch z nich udało się do wody, do kosza ssawnego i za pomocą ręcznej podciągarki łańcuchowej w ciągu około 30 minut przeciągnęli ze- 14

ROK XIII RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50 NR 1/2008 aby zapobiec zaczepianiu połączeń Storca o zalegające na spągu materiały połączenia podwieszono na pływakach wykonanych z butelek PET po wodzie mineralnej. Po około sześciu godzinach pracy pompy zostały ustawione w wyznaczonym miejscu, tzn. na skrzyżowaniu przekopu odstawczego 2 z dowierzchnią 3 w pokładzie 506/E. Służby kopalniane przystąpiły do połączenia linii wężowych z przygotowanymi wcześniej rurociągami oraz do wypróbowania całego układu pompowego. staw wraz z rurociągiem do celu. W trakcie ich wycofywania pozostali członkowie zespołu przystąpili do zmontowania rurociągu ø150 mm z rur poliestrowo szklanych z wcześniej przygotowanym rurociągiem stalowym ø150 mm od strony pompy WPS 100. Ok. godz. 9 00 kierownik prac podwodnych zameldował Kierownikowi Akcji Ratowniczej o zakończeniu I etapu prac. Wkrótce po tym służby kopalniane wypróbowały cały zestaw, który był sterowany z bazy ratowniczej, a wylot rurociągu na przekop monitorowany był za pomocą kamery przemysłowej wykonanej w obudowie przeciwwybuchowej. Po kilkunastu minutach odpoczynku zastępy specjalistyczne przystąpiły do II, bardziej niebezpiecznego etapu prac. 2. Przygotowanie odwadniania zbiornika Q2 Prace związane z przygotowaniem odpompowania wody z korka wodnego obejmującego część przekopu odstawczego 2 oraz część dowierzchni 3 w pokładzie 506/E polegały również na przygotowaniu zdalnie sterowanego układu pompowego, ale działającego na bazie dwóch pomp BIBO 3 BS2075 z liniami tłocznymi wężowymi ø110 mm. Po przybyciu zespołu do krawędzi rozlewiska w przekopie odstawczym 2, zgodnie z zasadami prowadzenia prac podwodnych przystąpiono najpierw do penetracji przedmiotowego wyrobiska. Zwiększenie niebezpieczeństwa prowadzenia prac w tym rozlewisku związane było m.in. z większym nachyleniem wyrobiska (średnio ok. 9 %) oraz większą głębokością nurkowania bez możliwości wynurzenia (głębokość ok. 8 m, długość wyrobiska zalanego do stropu ok. 25 m). Kierownicy prac podwodnych podjęli decyzję o wykorzystaniu do transportu dwóch pomp BIBO trasy kolejki podwieszanej. Prace również i w tym miejscu musiały być prowadzone przez dwóch nurków operacyjnych, ze względu na ciężar pomp (ok. 75 kg każda). Po podwieszeniu obydwu pomp na zestawie jezdnym zawieszonym na trasie kolejki podwieszanej podpięto do pomp po jednym odcinku węża tłocznego ø110 mm. Cały zestaw należało przetransportować na odległość ok. 40 m. Do wykonania tych prac wykorzystano również trzy zmiany po dwóch nurków operacyjnych utrzymujących stałą łączność z zastępowym. Dodatkowym utrudnieniem wykonywania prac w tym wyrobisku był zupełny brak widoczności pod wodą oraz duża ilość zalegających materiałów (elementy obudowy, zrzucona zapora przeciwwybuchowa itp.). Po przetransportowaniu pomp na odległość ok. 20 m dołożono kolejne odcinki węży tłocznych, 15 Pozytywne wyniki przeprowadzonych prób obydwu układów pompowych pozwoliły nam, bogatszym o pewne doświadczenia, na spokojny wyjazd na powierzchnię i upragniony powrót. Akcja była dla nas wszystkich związanych z prowadzeniem podziemnych prac podwodnych bardzo poważnym sprawdzianem, a jednocześnie dużym doświadczeniem w tak trudnych warunkach, po wielu latach spokoju z zagrożeniem wodnym w kopalniach. Zadania, na których wykonanie mieliśmy trzy dni, byliśmy w stanie wykonać znacznie szybciej. Bogatsi o zdobyte doświadczenia jesteśmy w stanie poradzić sobie w każdej sytuacji pod wodą w kopalni. Do prac wykorzystywano specjalistyczny sprzęt nurkowy: aparaty powietrzne nurkowe PA 38, skafandry suche Dräger 168 z kapturomaskami, zestaw łączności nurkowej UT 300 firmy Dräger, podwodne lampy nurkowe, pasy balastowe, sprzęt pomocniczy. Skład powietrza oraz warunki klimatyczne przy zbiornikach wodnych osiągały następujące parametry: O 2 20,5 %; CO 2 0,0 %; CO 0 ppm; CH 4 0,0 %; ts 29,5 C; φ 80 %.

NR 1/2008 Wśród zagrożeń, z jakimi mamy do czynienia w polskim górnictwie węglowym i miedziowym, zagrożenie tąpaniami jest jednym z dominujących. Charakter zjawisk występujących w górotworze, związanych z powstawaniem oraz rozwojem tego zagrożenia, jest przedmiotem badań naukowych od wielu lat. Wraz z wystąpieniem pierwszego geodynamicznego zjawiska, nazwanego tąpnięciem, zarejestrowanego na obszarach górniczych Polski, rozpoczęto prace badawcze i analityczne, zmierzające do ujarzmienia tego zagrożenia. Wnioski wynikające z analizy tych zjawisk miały wpływ na projektowanie i wykonywanie robót górniczych., RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50 Odpowiedzialność kierownika ruchu zakładu górniczego* Zagrożenie tąpaniami -.! / & Charakterystykę sejsmiczności górotworu w kopalniach węgla kamiennego w Polsce w ostatnich 20 latach przedstawiono w tabeli 1 oraz na rysunku 1 [1]. Obecnie doskonale zdajemy sobie sprawę z wpływu na kształtowanie się zagrożenia tąpaniami takich czynników jak: głębokość eksploatacji, zaszłości eksploatacyjne, struktura geologiczna złoża, zaburzenia geologiczne lub inne czynniki naturalne, techniczne i organizacyjne. - 01! / & ' mgr inż. LECH WIZNER - & ' 2 3 4 ()* ( % 5) %6) 7 *5 ( ()7 ( %8 7 7 %5) 6 )8 ()6 ( %6 7 8%(* * 6 ()) ( %6 *(( % 8 5) 8 ()( 66%6 67 %*) 7 66 6 (( 56%5 8) %8 7 87 7 (( 5 % )78 %* ( 6 6 (( 8 %8 )88 5%)) 5* ( ((8 8 % (8 8%(5 7 86 ((5 8 %6 6* %68 56 5 ((* 8*%8 57* % 5 6 8( 6 ((7 87% *75 %76 8 ((6 86% *56 %7 7 (() *%( 778 %7) * 6 ((( %5 8* %*( 8 %* )) % %7 86 %)7 5 % 8 5 %(7 5 8 8 %7 * 5 %) 5 ) 5 ((%* (65 %8 8 * % 5* %6) 8 8 Tabela 1. Zestawienie wydobycia, wysokoenergetycznych wstrząsów górotworu, tąpnięć, wypadków w kopalniach węgla kamiennego w Polsce w latach 1985 2005. Ilość wstrząsów, Wydobycie [mln Mg] Rys. 1. Charakterystyka sejsmiczności górotworu w kopalniach węgla kamiennego w Polsce. 16 Wydatek energetyczny [GJ] ROK XIII Skomplikowana istota tego zjawiska, wpływ tak wielu czynników na jego rozwój pozwala wyrazić obawę, iż być może nigdy nie zostanie ono całkowicie ujarzmione. Możemy jednak stwierdzić, iż rozwój nauki w dziedzinie oceny zagrożenia tąpaniami, szczególnie w naszym kraju, znacząco może wpłynąć na ograniczenie możliwości wystąpienia tąpnięcia oraz ograniczenie jego skutków. Rozwój nauki winien wpływać i wpływa na kształtowanie przepisów regulujących działalność górniczą, pod kątem zwalczania zagrożeń naturalnych, w tym zagrożenia tąpaniami. Czy jednak wyniki badań, analiza zaistniałych zdarzeń oraz doświadczenia związane ze stosowaniem profilaktyki, całkowicie przekładają się na zmianę i udoskonalenie przepisów górniczych? W obecnie obowiązujących przepisach traktujących o prowadzeniu działalności górniczej w warunkach zagrożenia tąpaniami, zdaniem autora, za mało jest szczegółowo zredagowanych nakazów i zakazów, zbyt wiele zaś odniesień do kompetencji kierownictwa kopalni. Oczywiście, niezwykle trudno jest zachować zdrowy rozdział pomiędzy szczegółowymi regulacjami prawnymi a kompetencją decydentów szczebla zakładu górniczego. Przesada w kierunku rozbudowy nakazów i zakazów byłaby również szkodliwa. Mogłaby doprowadzić do takiego skrępowania decyzyjnego, że jakakolwiek działalność eksploatacyjna stałaby się prawie niemożliwa. Niemniej jednak obciążanie odpowiedzialnością kierownictw kopalń na zbyt dużym obszarze prowadzi także do negatywnych skutków w postaci bądź przesadnej asekuracji w obawie przed odpowiedzialnością, bądź wzrostu zagrożenia. W podstawowym akcie prawnym, regulującym prowadzenie robót górniczych na obszarze Polski, jakim jest Prawo geologiczne i górnicze, jedynie w artykułach 73 oraz 77 mowa jest o konieczności zwalczania zagrożeń naturalnych oraz obowiązku reagowania na ich zaistnienie. Artykuł 78 poleca ministrowi właściwemu dla gospodarki określenie szczegółowych zasad bezpiecznego prowadzenia ruchu w zakładach górniczych, zaś artykuł 122 traktuje o odpowiedzialności karnej za wy-