ISSN Nr 4 (61) grudzieñ 2010 r. KWARTALNIK CENTRALNEJ STACJI RATOWNICTWA GÓRNICZEGO S.A.

Transkrypt

1 ISSN Nr 4 (61) grudzieñ 2010 r. KWARTALNIK CENTRALNEJ STACJI RATOWNICTWA GÓRNICZEGO S.A.

2 Redaguje zespół: Andrzej Plata redaktor naczelny Mirosław Bagiński z-ca redaktora naczelnego Barbara Kochan z-ca redaktora naczelnego Jacek Dubiel sekretarz redakcji Katarzyna Myślińska Katarzyna Kajdasz-Szpotko Małgorzata Jankowska Adres redakcji: Centralna Stacja Ratownictwa Górniczego S.A Bytom ul. Chorzowska 25 tel. (32) lub (32) fax. (32) Okręgowa Stacja Ratownictwa Górniczego w Bytomiu ul. Chorzowska 12d BYTOM tel. (32) osrgbytom@csrg.bytom.pl Okręgowa Stacja Ratownictwa Górniczego w Jaworznie ul. Krakowska JAWORZNO tel. (32) fax. (32) osrgjaworzno@csrg.bytom.pl Okręgowa Stacja Ratownictwa Górniczego w Wodzisławiu Śl. ul. Marklowicka WODZISŁAW ŚL. tel. (32) osrgwodzislaw@csrg.bytom.pl Okręgowa Stacja Ratownictwa Górniczego w Zabrzu ul. Jodłowa ZABRZE tel. (32) osrgzabrze@csrg.bytom.pl Redakcja nie odpowiada za treść reklam i zastrzega sobie prawo dokonywania skrótów tekstów oraz zamieszczania własnych tytułów i śródtytułów. Nie zamówionych materiałów nie zwracamy. Skład, opracowanie techniczne oraz druk: Oficyna Drukarska, Warszawa, ul. Sokołowska 12a, tel./fax (22) SPIS TREŚCI Krótko Konferencja poświęcona wyposażeniu ratowników i górników w nowy typ odzieży... 1 Zawody drużyn ratowniczych w Słowacji Międzynarodowe Zawody Drużyn Ratowniczych AUSTRALIA Ćwiczenia służb ratowniczych... 1 Akcje pożarowe... 1 Akcje wodne... 1 Rozmowa z Bogumiłem Hyrą, kierownikiem Kopalnianej Stacji Ratownictwa Górniczego KWK Sośnica-Makoszowy, Ruch Sośnica Wszystkie obowiązki są ważne... 2 Krzysztof Piernik Zapalenie metanu w KWK Mysłowice-Wesoła... 4 Wojciech Najman Akcja pożarowa w KWK Murcki-Staszic... 6 Zbigniew Kubica Pożar endogeniczny w kopalni Bogdanka... 8 Piotr Bulenda, Grzegorz Plenzler Likwidacja pożaru w kopalni Pniówek Leszek Kwiska Specjalistyczne pogotowie górniczo-techniczne CSRG S.A Piotr Golicz Pulsometry dla ratowników Lech Wizner Zagrożenia naturalne i techniczne Marcin Pachoński Generator Gazów Obojętnych Aleksander Cholewiński, Stanisław Suchocki, Maciej Zatorski PTR-3 i PTR Gerard Libera Najnowszy model aparatu regeneracyjnego PSS BG-4 plus Akcja przeciwpożarowa w KWK Kazimierz-Juliusz Zahranar 2010 Memoriał Pavla Cavojskiego Turniej drużyn ratowniczych Wieliczka Zdjęcie na okładce: Pomnik i tablica odsłonięta w roku Jubileuszu 100-lecia działalności ratownictwa górniczego, dla uczczenia pamięci ratowników górniczych, którzy stracili życie w czasie pełnienia swoich obowiązków. Fot: Marek Rybicki

3 ROK XV RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 60 NR 4/2010 KRÓTKO KONFERENCJA POŚWIĘCONA WYPOSAŻENIU RATOWNIKÓW I GÓRNIKÓW W NOWY TYP ODZIEŻY 15 października 2010 r. w Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego S.A. z udziałem honorowego gościa - wicepremiera, ministra gospodarki Waldemara Pawlaka odbyła się konferencja pt. Zabezpieczenie ratowników w trakcie prowadzonych akcji pożarowych i w trudnych warunkach mikroklimatu oraz wyposażenie górników w nowy typ odzieży. Konferencja zorganizowana została przy współudziale Związku Ochotniczego Straży Pożarnej Rzeczypospolitej Polskiej Wytwórni Umundurowania Strażackiego. ZAWODY DRUŻYN RATOWNICZYCH W SŁOWACJI 24 września 2010 r. w Głównej Stacji Ratownictwa Górniczego w Previdzy (Słowacja) zorganizowano X Międzynarodowe Zawody Ratownicze o Memoriał im. Pavla Cavojskiego. Polskę reprezentowały drużyny ratownicze z KWK Budryk i KWK Ziemowit. MIĘDZYNARODOWE ZAWODY DRUŻYN RATOWNICZYCH AUSTRALIA 2010 W dniach od 5 do 18 listopada br. w Australii odbyły Międzynarodowe Zawody Drużyn Ratowniczych. Polskę reprezentowały drużyny PKW S.A., JSW S.A. i KGHM Polska Miedź S.A. Obszerną relację z zawodów zamieścimy w kolejnym numerze kwartalnika. ĆWICZENIA SŁUŻB RATOWNICZYCH W dniach października 2010 r. na terenie Dolnego Śląska zorganizowano Międzynarodowe Seminarium Technik Ratownictwa Jaskiniowego pt. Bezpieczny punkt dla turystyki w obiektach podziemnych (przypadki masowe). W seminarium wzięli udział przedstawiciele różnych służb ratowniczych z kraju i z zagranicy. Ratownicy z grupy wysokościowej specjalistycznego pogotowia ratowniczego CSRG S.A. zaprezentowali swoje umiejętności podczas ćwiczeń oraz przybliżyli zasady funkcjonowania pogotowia wysokościowego w odniesieniu do doświadczeń akcyjnych. AKCJE POŻAROWE Od 16 do 22 sierpnia 2010 r. akcja pożarowa w KWK Lubelski Węgiel Bogdanka S.A. - brały w niej udział zawodowe zastępy ratownicze specjalistycznego pogotowia pomiarowego CSRG S.A. 21 września 2010 r. akcja pożarowa w zabytkowej kopalni Królowa Luiza - uczestniczyły w niej zastępy ratownicze OSRG Zabrze. Od 5 do 6 października 2010 r. akcja pożarowa w KWK Kazimierz - Juliusz w Sosnowcu z udziałem zawodowych zastępów ratowniczych specjalistycznego pogotowia pomiarowego CSRG S.A.. AKCJE WODNE Od 2 do 5 października 2010 r. i od 9 do 13 października 2010 r. akcja wodna w Centralnym Zakładzie Odwadniania Kopalń w Czeladzi związana z gwałtownym dopływem wody do szybu w Siemianowicach Śląskich. Brały w niej udział zawodowe zastępy ratownicze pogotowia wodnego i specjalistyczne zastępy ratownicze do prac w wyrobiskach pionowych. Oprac.: Monika Konwerska 1

4 NR 4/2010 RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 60 ROK XV WSZYSTKIE OBOWIĄZKI SĄ WAŻNE Rozmowa z Bogumiłem Hyrą, kierownikiem Kopalnianej Stacji Ratownictwa Górniczego KWK Sośnica-Makoszowy Ruch Sośnica Jest Pan kierownikiem Kopalnianej Stacji Ratownictwa Górniczego. Co należy do Pańskich obowiązków i które z nich uważa Pan za najważniejsze? Do moich obowiązków należy w szczególności zapewnienie wymaganego wyposażenia i wyszkolenia drużyny ratowniczej, wyposażenie kopalnianej stacji w sprzęt niezbędny do utrzymania ruchu zakładu górniczego i prowadzenia akcji ratowniczej, dbałość o stałą gotowość drużyny ratowniczej, odpowiedni stan i sprawne działanie sprzętu stanowiącego wyposażenie stacji ratowniczej, prowadzenie ćwiczeń ratowniczych zgodnie z harmonogramem zatwierdzonym przez kierownika ruchu zakładu górniczego oraz terminowe kierowanie ratowników na badania lekarskie, kursy i szkolenia. Nadzoruję pracę mechaników sprzętu ratowniczego wykonujących kontrolę i naprawę sprzętu stanowiącego wyposażenie stacji ratowniczej, prowadzę ewidencję członków drużyny ratowniczej z udokumentowaniem badań lekarskich, ćwiczeń, kursów ratowniczych, dyżurów w jednostce ratownictwa oraz udziału w akcjach ratowniczych, a także ewidencję osób przeszkolonych z zakresu ratownictwa nie będących ratownikami. Podczas prowadzenia akcji ratowniczej dochodzą dodatkowe obowiązki, takie jak: przygotowanie odpowiedniej ilości sprzętu ratowniczego i pomocniczego potrzebnego do prowadzenia akcji, odpowiedniej liczby zastępów ratowniczych na poszczególnych zmianach roboczych oraz obecność w tych zastępach odpowiednich specjalistów. Konieczne są: ścisła ewidencja ratowników własnych i obcych, odpowiednia ilość dodatkowej odzieży ochronnej i innych środków, dostawy napojów i żywności, niezbędne środki transportu do przewozu sprzętu ratowników we współdziałaniu z innymi służbami zakładu górniczego, dodatkowa obsada mechaników sprzętu ratowniczego przewidzianych do pracy w kopalnianej stacji ratownictwa, jak i w bazie ratowniczej. Istotne jest również zapewnienie przybyłym zastępom ratowniczym pomocy podczas transportu sprzętu i urządzeń ratowniczych na terenie zakładu górniczego oraz w drodze do bazy ratowniczej. Wszystkie wymienione obowiązki są ważne i żadnego nie mogę pominąć. Na czym najbardziej Wam zależy w sferze działań prewencyjnych? Te działania są bardzo ważnym elementem utrzymania prawidłowego funkcjonowania zakładu górniczego. Minimalizowanie niekorzystnego oddziaływania na bezpieczeństwo ludzi zjawisk powstających w skutek warunków naturalnych oraz pracy maszyn i urządzeń to podstawowe działania prewencyjne. W naszej kopalni szczególny nacisk w tej sferze kładziemy na wiele czynników, a przede wszystkim na czyste wybieranie złoża, uszczelnianie spękań w pokładach węgla pomiędzy czynnymi chodnikami a zrobami ścian za pomocą środków chemicznych, pyłów elektrownianych przy wykorzystaniu podsadzki hydraulicznej, uszczelnianie zrobów zawałowych w trakcie biegu ścian, odpowiednią regulację powietrza i wczesne 2 wykrywanie pożarów, podawanie gazów inertnych w zroby zawałowe ścian wydobywczych. W ubiegłym roku dwukrotnie w kopalni miały miejsce pożary endogeniczne na Ruchu Sośnica i jeden pożar egzogeniczny na Ruchu Makoszowy. Jak oceniacie ich przyczyny i przebieg akcji ratowniczych? W naszej kopalni w ubiegłym roku wybuchły pożary endogeniczne na Ruchu Sośnica i egzogeniczny na Ruchu Makoszowy. W wyniku prowadzonych akcji ratowniczych zostały wykonane izolacje zagrożonych rejonów tamami przeciwwybuchowymi. Pomimo ciągłych kontroli prowadzonych przez pracowników działu wentylacji, wczesnego wykrywania pożarów, monitoringu wyrobisk czujnikami gazometrii automatycznej, prowadzenia prac profilaktycznych w tych rejonach do których należały inertyzacja zrobów azotem i dwutlenkiem węgla, nastąpiły zdarzenia, które spowodowały konieczność prowadzenia akcji ratowniczych. Najważniejsze jest to, że pełen profesjonalizm kierujących akcjami, jak również zastępów własnych i innych kopalń, doprowadził do szybkiej likwidacji zagrożenia i zakończenia akcji ratowniczych, w których nikt nie ucierpiał. Niejednokrotnie bierzecie udział w akcjach ratowniczych poza kopalnią Sośnica-Makoszowy. Czy można przypomnieć te działania? Wielokrotnie zdarzyło się nam brać udział w akcjach ratowniczych poza

5 ROK XV RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 60 NR 4/2010 naszą kopalnią. W czerwcu br. uczestniczyliśmy w akcji pożarowej, tak jak ratownicy innych kopalń będących w rejonie działań OSRG Zabrze, w KWK Knurów-Szczygłowice Ruch Szczygłowice. W likwidowanej ścianie powstał pożar endogeniczny. Akcja trwała kilka dni i zakończyła się izolacją rejonu. W tej akcji, jak w każdej innej w których uczestniczyliśmy, staraliśmy się wypełnić swój obowiązek jak najlepiej, z pełnym zaangażowaniem. Drużyna ratownicza to zespół doświadczonych górników, solidarnie działających, przychodzących z pomocą innym znajdującym się w trudnych sytuacjach. Proszę o przedstawienie ratowników ze swojej kopalni chodzi o dobór ludzi, walory, jakie posiadają Drużyna ratownicza w każdej kopalni jest to zespół wykwalifikowanych górników o różnych specjalnościach. Takich właśnie pracowników powinno się dobierać w poczet członków drużyny ratowniczej, ale to nie wszystko. Każdy ratownik powinien posiadać cechy różniące go od wielu innych górników. Ratownik jest świadomy tego, że musi przyjść z pomocą innym, stawić się na każde wezwanie niezależnie od pory dnia, wykazać się dużą wiedzą i zaangażowaniem w pracy. Jest to powołanie, dlatego udział w ratownictwie górniczym jest dobrowolny. O sile drużyny ratowniczej świadczy jej wyszkolenie, czynny udział z pełnym zaangażowaniem w ćwiczeniach ratowniczych w kopalnianych stacjach, na dole kopalni i w jednostce ratownictwa. Kursy i szkolenia organizowane w CSRG i OSRG Zabrze w znacznym stopniu wpływają na podnoszenie kwalifikacji ratowników. Praca w kopalni oraz udział w akcjach zastępów ratowniczych sprzyja sprawniejszemu działaniu ratowników i rozumieniu samych siebie. Każdy ratownik musi być odporny na stres, posiadać tzw. zimną krew i umiejętność podejmowania trafnych i szybkich decyzji. Ratownictwo górnicze na szczeblu kopalnianym. Jak Pan ocenia jego poziom i potrzeby? Ratownictwo w naszej kopalni funkcjonuje dobrze. Sukcesywnie, w miarę możliwości, wyposażamy stację w nowoczesny sprzęt, który jest niezbędny do efektywnego działania służb ratowniczych. Dyrekcja kopalni zawsze podaje nam pomocną dłoń w zakupie potrzebnego sprzętu nie szczędząc środków finansowych. W naszej kopalni nigdy nie oszczędzało się na ratownictwie. Odnieśliście sukces w zawodach ratowniczych o Puchar Prezesa Kompanii Węglowej S.A. Tak, to był duży sukces ratowników Ruchu Sośnica i Ruchu Makoszowy. Pierwsze i trzecie miejsce to nie lada wyczyn. Małe różnice czasowe decydowały o zajęciu miejsc na podium. Zwycięski zastęp oczywiście musiał się dobrze przygotować do zawodów, bo bez treningu nie ma sukcesu. Wielki nacisk kładliśmy na czas pokonywania przeszkód, jak również dokładność wykonania 3 zadań. Ćwiczeniami na każdym ze stanowisk osiągnęliśmy poziom, który w efekcie pomógł nam wygrać, z czego jesteśmy bardzo dumni bowiem Ruch Sośnica po raz pierwszy zdobył trofeum w tak prestiżowych zawodach. Od dawna jest Pan związany z górnictwem węgla kamiennego? Po ukończeniu technikum hutniczego podjąłem pracę w KWK Sośnica w dziale wentylacji na stanowisku ładowacza. Pracując rozpocząłem naukę w technikum górniczym, następnie zostałem metaniarzem, pomiarowcem. W 1989 roku mianowano mnie nadgórnikiem w dziale wentylacji w oddziale przewietrzania wyrobisk. W latach pracowałem na stanowisku sztygara zmianowego. W 2006 roku zostałem nadsztygarem w dziale wentylacji, następnie w styczniu 2007 roku kierownikiem Kopalnianej Stacji Ratownictwa Górniczego Ruchu Sośnica. Dziękuję za rozmowę. Rozmawiał: JACEK DUBIEL

6 NR 4/2010 Przedstawiamy opis akcji ratowniczej prowadzonej w dniach maja 2010 r. w związku z zapaleniem metanu w ścianie 565 w pokładzie 510 w kopalni Mysłowice -Wesoła Ruch Wesoła. Ściana 565 prowadzona była w pokładzie 510 w warstwie przystropowej w partii A wschód na poziomie 665 m. Pokład 510 w rejonie zaistniałego zdarzenia jest zaliczony do IV kategorii zagrożenia metanowego, klasy B zagrożenia wybuchem pyłu węglowego, III stopnia zagrożenia tąpaniami, I stopnia zagrożenia wodnego i III grupy samozapalności zagrożenia pożarowego. Ściana 565 miała długość 230 m, wysokość 3,0 m z nachyleniem podłużnym od 0 do 60, a eksploatację prowadzono systemem podłużnym z zawałem stropu. Lokalnie pozostawiano w stropie półkę węglową o grubości do 1m. RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 60 W KWK Mysłowice-Wesoła ZAPALENIE METANU mgr inż. KRZYSZTOF PIERNIK OSRG S.A. Jaworzno Przewietrzanie ściany prowadzone było systemem na U, wydatek powietrza w rejonie wynosił około 1100 m 3 /min. W trakcie prowadzonej eksploatacji w ścianie utrzymywały się podwyższone zawartości tlenku węgla ilościowo przekraczające 10 l/min w prądzie powietrza wypływającym ze ściany. Z uwagi na zagrożenie pożarowe prowadzone były prace profilaktyczne polegające na uszczelnianiu zrobów od strony dopływu powietrza za pomocą środków chemicznych oraz na cyklicznym podawaniu do zrobów mieszaniny popiołowo-wodnej. 16 maja 2010 r. na zmianie rozpoczynającej się o godzinie w rejonie ściany zatrudnionych było 18 pracowników, którzy mieli za zadanie ROK XV przygotowanie ściany do wydobycia. Czujniki gazometryczne zabudowane w rejonie ściany nie wykazywały przekroczeń dopuszczalnych zawartości metanu oraz tlenku węgla. O godzinie 2344 w rejonie skrzyżowania ściany 565 z chodnikiem I wschodnim (rys.1) nastąpiło zapalenie metanu. Czujniki gazometryczne zabudowane w chodniku I wschodnim zarejestrowały wzrost zawartości CO powyżej 200 ppm oraz wzrost zawartości metanu do 4,13 %. Powstały płomień objął swym zasięgiem dwóch pracowników powodując ich poparzenia. Poszkodowani oraz pozostali pracownicy samodzielnie wycofali się z zagrożonego rejonu. Dyspozytor powiadomiony o zdarzeniu przystąpił do organizacji transportu osób poszkodowanych oraz powiadamianiu osób kierownictwa kopalni oraz wszystkich służb zgodnie z planem ratownictwa. Do akcji zostały Rys. 1. KWK Mysłowice-Wesoła. Schemat przestrzenny przewietrzania rejonu ściany 565 w pokł. 510A wsch. 4

7 ROK XV RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 60 NR 4/2010 skierowane zastępy dyżurujące KWK Mysłowice-Wesoła. Osoby poparzone po wywiezieniu na powierzchnię zostały odwiezione do Centrum Leczenia Oparzeń w Siemianowicach Śląskich. O godz maja 2010 r. wezwano pogotowie OSRG Jaworzno oraz pogotowie pomiarowe CSRG S.A. W pierwszej fazie akcji udział brały 3 zastępy KWK Mysłowice-Wesoła, 2 zastępy OSRG Jaworzno i 1 zastęp pogotowia pomiarowego CSRG S.A. Rys. 2. Rejon ściany 565 prace prowadzone w czasie akcji ratowniczej. Przebieg akcji ratowniczej Kierownik Ruchu Zakładu przejmując kierownictwo akcji wyznaczył strefę zagrożenia i zabezpieczył ją trzynastoma posterunkami. Bazę ratowniczą zorganizowano w pochylni 0. Do bazy dotransportowano zestaw chromatograficzny. Zastęp pogotowia pomiarowego CSRG S.A. rozwinął linie chromatograficzne do chodnika I wschodniego w odległości ok. 15 m od skrzyżowania z pochylnią I wschodnią oraz do chodnika II wschodniego w odległości ok. 8 m od skrzyżowania z pochylnią I wschodnią. Pierwsze wyniki chromatograficzne z chodnika I wschodniego uzyskano o godz. 640, stężenia gazów były następujące: O 2 19,87 %, CO 2 0,51 %, CO 35 ppm, CH 4 0,65 %, H 2 0,0 %. Kolejne wyniki pomiarów wykazywały spadek stężeń tlenku węgla. O godzinie 8 35 kierownik akcji podjął decyzję wykonania penetracji ściany 565 przez zastęp ratowniczy. Zastęp w trakcie penetracji wykonał pomiary w przekroju wyrobiska ścianowego za pomocą przyrządów ręcznych i podał następujące stężenia: O 2 20,9 %, CO 2 0,01 %, CO 0 ppm, CH 4 0,2 %. Prowadzone pomiary chromatograficzne wykazywały nadal spadek stężenia tlenku węgla. O godzinie chromatograf podał następujące stężenia gazów w chodniku I wschodnim: O 2 20,02 %, CO 2 0,1 %, CO 14 ppm, CH 4 0,61 %, H 2 0,0 %. O godzinie kierownik akcji zdecydował się przeprowadzić drugą penetrację ściany 565 przez zastęp ratowniczy. Pomiary wykonane przez zastęp ratowniczy nie wykazały przekroczeń stężeń gazów w penetrowanym rejonie. Wobec powyższego o godzinie kierownik akcji podjął decyzję o zakończeniu akcji ratowniczej oraz o kontynuowaniu wykonywania analiz chromatograficznych. O godzinie w rejonie skrzyżowania ściany 565 z chodnikiem I wschodnim nastąpiło ponowne zapalenie metanu powodując wzrost zawartości tlenku węgla w rejonie do 170 ppm. Czujniki metanometrii automatycznej nie wykazały wzrostu stężenia metanu. O godzinie wznowiono prowadzenie akcji ratowniczej. Podjęto decyzję o wykonaniu tam izolacyjnych przeciwwybuchowych. W chodniku II wschodnim (wlot do rejonu) przyjęto koncepcję zabudowy tamy przeciwwybuchowej na bazie korka wodnego, którego objętość dla spełnienia wymogów przepisów wymagała podania rurociągiem około 4300 m 3 wody. W chodniku I wschodnim (wylot z rejonu) zaprojektowano tamę izolacyjną przeciwwybuchową ze spoiwa szybkowiążącego wypełniającego przestrzeń pomiędzy zawarciami murowanymi w odrzwiach przygotowanych tam bezpieczeństwa. Przyjęte rozwiązanie izolacji rejonu ściany 565 wymuszało wykonanie szeregu prac m.in: wydłużenia linii chromatograficznej w chodniku II wschodnim i rozwinięcia jej w ścianie 565 pozostawia- 5 jąc końcówkę linii w odległości ok. 120 m od chodnika II wschodniego (76 sekcja obudowy) oraz wydłużenia linii chromatograficznej w chodniku I wschodnim na 35 metrów od pochylni I wschodniej, przygotowania rurociągu podsadzkowego dla umożliwienia zalewania korka wodnego w chodniku II wschodnim, budowy wentylacji odrębnej w chodniku II wschodnim do planowanej linii lustra wody korka wodnego (370 m), zabudowy wentylatora typu Sigma w pochylni I wschodniej do przewietrzania chodnika II wschodniego, transportu materiałów, spoiwa szybkowiążącego oraz pomp Mono do wykonania tamy przeciwwybuchowej w chodniku I wschodnim, doszczelnienia tam śluzowych na pochylni I wschodniej pomiędzy chodnikiem II wschodnim, a chodnikiem I wschodnim, przygotowania rurociągów do prowadzenia ewentualnej inertyzacji w odizolowanym rejonie ściany maja 2010 r. na zmianie nocnej przystąpiono do budowy tamy przeciwwybuchowej (TP-5) w chodniku I wschodnim. Parametry fizyko-chemiczne powietrza w miejscu wy konywanych prac były następujące: O 2 20,2 %, CO 2 0,1 %, CO 20 ppm, CH 4 0,8 %, temperatura sucha 260 C, wilgotność względna 80 %.

8 NR 4/ maja 2010 r. o godzinie 15 44, w rejonie skrzyżowania ściany z chodnikiem I wschodnim po raz kolejny doszło do zapalenia metanu, co zostało zarejestrowane przez czujniki tlenku węgla zabudowane w chodniku I wschodnim. Maksymalne stężenie tlenku węgla wyniosło 170 ppm. Czuj niki metanometrii automatycznej nie wykazały wzrostu zawartości metanu powyżej 1%. Zastępy ratownicze, które w momencie zapalenia metanu były zatrudnione w chodniku I wschodnim i w chodniku II wschodnim dostały polecenie natychmiastowego wycofania się do bazy. Kierownik akcji polecił zwiększenie częstotliwości wykonywania analiz chromatograficznych z chodnika I wschodniego do 20 minut. Po spadku zawartości tlenku węgla poniżej 26 ppm w prądzie powietrza odprowadzanym ze ściany wznowiono roboty związane z izolacją rejonu. 19 maja 2010 r. około godziny 0 30 rozpoczęto podawanie wody do chodnika II wschodniego w ilości około 4 m 3 /min. Około godziny 2110 zakończono budowę tamy przeciwwybuchowej w chodniku I wschodnim RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 60 po wypełnieniu przestrzeni pomiędzy zawarciami spoiwem szybkowiążącym. Dwa przepusty tamowe zabudowane w tamie pozostawały otwarte. Kontrolę stanu tamy przeciwwybuchowej przeprowadził zastępowy zastępu ratowniczego, osoba dozoru ruchu wyznaczona przez kierownika akcji oraz przedstawiciel jednostki ratowniczej. 20 maja 2010 r. około godziny 8 15 w chodniku II wschodnim w miejscu zalewanego korka wodnego prześwit do stropu wynosił około 0,4 m. Kierownik akcji wstrzymał dalsze wypełnianie korka wodnego i polecił wysłanie zastępu ratowniczego do chodnika I wschodniego celem zamknięcia przepustów przeciwwybuchowych w tamie TP-5. O godzinie zastęp zgłosił wykonanie zadania i został wycofany do bazy ratowniczej, następnie wznowiono podawanie wody do chodnika II wschodniego. O godzinie analizator CO zabudowany w chodniku I wschodnim około 30 m na zachód od frontu ściany 565 zarejestrował nagły wzrost tlenku węgla do wartości powyżej 200 ppm. Analiza chromatograficzna pobrana o godzinie ROK XV ze ściany 565 (76 sekcja) wykazała stężenie CO w ilości 1640 ppm. Około godziny korek wodny odciął całkowicie przepływ powietrza. Dalsze zatłaczanie wody prowadzono do uzyskania 2-metrowego przewyższenia poziomu wody ponad strop wyrobiska. W związku z utrzymywaniem się atmosfery wybuchowej w przestrzeni otamowanej rozpoczęto jej inertyzację poprzez podawanie mieszaniny azotowej. Analiza chromatograficzna z godziny 900 wykonana na próbie ze ściany 565 (76 sekcja) zarejestrowała: O 2 16,74 %, CO 2 0,69 %, CO 530 ppm, CH 4 9,76 %, H 2 0,0 %, C 2 H 4 0,00 %, C 2 H 6 0,01 %. Wtłaczanie azotu przy jednoczesnym wzroście stężenia metanu w odizolowanej przestrzeni spowodowało uzyskanie atmosfery niewybuchowej co zostało potwierdzone analizami chromatograficznymi. Biorąc jednocześnie pod uwagę, że skład powietrza w czynnych wyrobiskach odpowiadał wymogom obowiązujących przepisów 21 maja 2010 r. o godzinie kierownik akcji zakończył akcję ratowniczą. KWK Murcki-Staszic AKCJA POŻAROWA Pokład 510 w rejonie w którym powstał pożar miał miąższość od 6,6 do ok. 8 m i był eksploatowany na warstwy z zawałem skał stropowych kolejno ścianami 02b bezpośrednio pod stropem, a następnie ścianą 02a w drugiej warstwie. Pokład 510 zaliczony jest do: 14 maja 2010 r. o godz zaistniał pożar endogeniczny w KWK Murcki-Staszic Ruch Staszic w likwidowanej ścianie 02a na poziomie 830 m, w pokładzie 510/ w. II. I stopnia zagrożenia tąpaniami, IV kategorii zagrożenia metanowego, B klasy zagrożenia wybuchem pyłu węglowego, mgr inż. WOJCIECH NAJMAN OSRG Bytom III grupy samozapalności, I i II stopnia zagrożenia wodnego. W czasie eksploatacji ścian prowadzono ciągłą obserwację rejonu w aspekcie zagrożenia pożarowego zabudowanymi na wlocie do rejonu i wylocie z rejonu czujnikami CO, jak również zastosowano środki polegające na: przewietrzaniu rejonu systemem U z prowadzeniem powietrza wzdłuż calizny węglowej wraz z regulacją ilości powietrza prowadzonego wyrobiskami rejonowymi, 6 utrzymywaniu możliwie maksymalnego postępu ściany dostosowanego do wentylacyjnych możliwości odprowadzenia wydzielającego się metanu do wyrobisk, wykonywaniu pomiarów wentylacyjnych w celu określenia rozkładu pola potencjału aerodynamicznego w rejonie w którym prowadzono eksploatację, prowadzeniu wczesnego wykrywania pożarów, zwłaszcza w aspekcie zagrożenia pożarowego w zrobach ściany, dlatego też pobierano próby powietrza ze zrobów 2 razy w tygodniu, okresowym wykonywaniu w chodnikach na linii zawału tzw. ekranów

9 ROK XV RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 60 NR 4/2010 Rys. 1. Rejon prowadzenia akcji przeciwpożarowej. izolujących z piany mocznikowoformaldehydowej typu Izopiana P antypirogeniczna. Wyniki pomiarów przeprowadzonych w ramach wczesnego wykrywania pożarów endogenicznych w trakcie eksploatacji ściany w 02a w II warstwie pokładu 510 wykazały unormowaną sytuację wentylacyjnopożarową. Maksymalne wielkości wskaźników pożarowych przedstawiały się następująco: na stacjach pomiarowych zabudowanych w przepływowych prądach powietrza pomiary wskazywały CO = 0,0011 % a VCO = 15,7 l/min, dla stacji pomiarowej w zrobach obliczony wskaźnik G wynosił max. 0,0025. Ścianę po zakończeniu wydobycia likwidowano przy założeniu, że czas tej likwidacji z uwagi na możliwość powstania pożaru nie może przekroczyć 65 dni, tyle bowiem w wyniku obliczeń wynosił czas inkubacji pożaru endoge- nicznego. W przypadku konieczności wydłużenia czasu likwidacji założono prowadzenie jej w warunkach zastosowania specjalnych środków minimalizujących zagrożenie pożarowe. 7 Przebieg akcji ratowniczej W dniu ujawnienia się pożaru czujnik na wylocie z rejonu likwidowanej ściany zarejestrował stężenie CO w wysokości ok. 200 ppm (zakres pomiarowy czujnika ppm). W związku z powyższym przystąpiono do akcji ratowniczej mającej na celu zlikwidowanie zagrożenia pożarowego. Plan akcji ratowniczej w początkowej fazie zakładał aktywne gaszenie pożaru poprzez podawanie wody rurociągami podsadzkowym od strony dowierzchni 3a i przeciwpożarowym od strony dowierzchni 4a. Zadania realizowano zastępami własnymi z bazy ratowniczej usytuowanej w dowierzchni 6b (rys.1). W bazie usytuowano również chromatograf, a zastępy pogotowia pomiarowego CSRG S.A. rozwijały linie pomiarowe: L-1 do chodnika badawczego 510 (wylot z rejonu) oraz linię L-2 wraz z linią termistorową do dowierzchni 4a i linię L-3 również do dowierzchni 4a. Dwie pierwsze linie były uruchomione 14 maja odpowiednio o godz i Linia L-3 była uruchomiona o godz. 100 w nocy z 14 na 15 maja. Jednak zanim rozciągnięto linie pomiarowe, pomiary parametrów fizyko- -chemicznych w rejonie pro wa dzonej akcji wykonywały zastępy ratow ników przy użyciu podręcznego sprzętu pomiarowego. W początkowej fazie akcji zastęp ratowników penetrując rejon ściany 02a na skrzyżowaniu dowierzchni 4a z chodnikiem odstawczym 2a stwierdził stężenie CO 600 ppm, CO 2 0,2 %, CH 4 0,38 %, O 2 18,7 %, ts 25,5 % i φ 90 %. Rejon również obserwowano poprzez wskazania czujników stacjonarnych: analizatory CO wykazywały ponad 200 ppm stężenia

10 NR 4/2010 RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 60 tlenku węgla (zakres pomiarowy do 200 ppm), a metanomierz zabudowany w dowierzchni 4a wskazywał zawartość metanu przy za trzy ma nym wentylatorze WLE od 1,8 % do 5 %. Wentylator ten zabudowano w chodniku odstawczym 2a dla uzyskania poprawy skuteczności przewietrzania w rejonie likwidacji sekcji w ścianie 02a. Zalewanie rejonu ściany 02a wodą nie przynosiło oczekiwanych rezultatów w związku z czym skorygowano plan akcji. Założono konieczność gaszenia pożaru poprzez wykonanie dwóch tam izolacyjnych nie przerywając jednak podawania wody do ściany 02a. Pierwszą tamę (TP-1) wyznaczono w chodniku odstawczym 2a na zachód od dowierzchni 5a, a drugą (TP-2) w chodniku badawczym. Tamy budowano z przełazami o konstrukcji przeciwwybuchowej. Budowano je w trudnych warunkach mikroklimatu zwłaszcza w rejonie tamy TP-2. Dlatego też podjęto decyzję o wykonaniu przegrody wentylacyjnej przed tamą TP-2 powodującej poprawę warunków pracy ratowników, a następnie w tym samym celu uruchomiono urządzenie klimatyczne, które zabudowano w chodniku odstawczym 2a. 17 i 18 maja kontynuowano prace polegające na podawaniu wody do ściany 02a oraz na wykonywaniu tamy TP-1 oraz TP-2. Tama TP-1 została wykonana 18 maja do godz.9. Natomiast w rejonie tamy wylotowej TP-2 w oparciu o analizę metodą trójkąta wybuchowości stwierdzono narastające zagrożenie wybuchem mieszaniny gazów pożarowych. Dlatego 18 maja o godz wycofano do bazy ratowników pracujących przy ROK XV budowie tamy TP-2 oraz wstrzymano podawanie wody do ściany 02a (łącznie do ściany podano 39 tys. m 3 wody). W celu zneutralizowania zagrożenia wybuchem gazów pożarowych 19 maja o godz rozpoczęto podawanie azotu z wydajnością od 1000 do 1500 m 3 /h. 19 maja o godz z uwagi na usunięcie zagrożenia wybuchowego w chodniku badawczym przystąpiono do kontynuowania prac związanych z wykonaniem tamy TP-2. Tamy izolacyjne w celu spełnienia wymogów tam przeciwwybuchowych wykonano jako korki podsadzkowe dodatkowo zamknięte wzmocnieniami o grubości 3 m ze spoiwa Tekblend. W celu wyrównania różnicy ciśnień na tamach TP-1 i TP-2 wykonano przed nimi komory kompensacyjne. Akcję ratowniczą zakończono 31 maja o godz W kopalni Bogdanka POŻAR ENDOGENICZNY 15 sierpnia 2010 r. około godziny 8 00 stwierdzono powstanie pożaru endogenicznego w kopalni Bogdanka w rejonie,,nadrybie. Pożar miał miejsce w chodniku nadścianowym 2/II wydrążonym w pokładzie 382, przewietrzanym wentylacją odrębną tłoczącą z wentylatorem WLE-1003 B o wydajności 650 m 3 /min i lutniami elastycznymi o średnicy 1200 mm. Pokład 382 o nachyleniu średnim około 200 i miąższości do 3,2 m zaliczony został do I kategorii zagrożenia metanowego, klasy B zagrożenia wybuchem pyłu węglowego, I stopnia zagrożenia wodnego oraz do IV grupy skłonności węgla do samozapalenia. Chodnik nadścianowy 2/II/382 o długości całkowitej 2250 m wykonany został wzdłuż zrobów ścian 1/II/382 i 9/II/382 z pozostawieniem przy ociosie północnym chodnika płotu węglowego o szerokości ok. 2,5 m. Chodnik mgr inż. ZBIGNIEW KUBICA OSRG Jaworzno został wydrążony do docelowej długości 2250 m. W lutym 2010 r. wycofano z niego kombajn chodnikowy i pozostawiono czynną wentylację lutniową, przewietrzającą wyrobisko na całej długości. W chodniku od zakończenia jego drążenia prowadzone było odwodnienie oraz pobierka spągu. Pomiędzy ścianami 1/II/382 (ukończyła swój bieg w 1995 r.) i 9/II/382 (ukończyła swój bieg w 2005 r.) pozostawiono nie wybrany odcinek pokładu o szerokości 50 m i długości 300 m, który znajduje się na 1450 m wybiegu chodnika nadścianowego 2/II/382. Ocios północny chodnika nadścianowego 2/II/382 na długości pozostawionej resztki pokładu 382 oraz po 30 m w obie strony od tego miejsca został zabezpieczony przed przenikaniem powietrza przez pokrycie go torkretem. 8 W chodniku nadścianowym 2/II/382 prowadzono na bieżąco pomiary temperatury ociosu północnego na całej długości pozostawionego płotu węglowego. Najwyższe temperatury węgla stwierdzono na odcinku między 1300 mb a 1400 mb chodnika, gdzie temperatura ociosu 11 lipca 2010 r. na 1320 m osiągnęła wartość 41 C. W związku z zagrzewaniem się węgla w płocie od 8 lipca 2010 r. prowadzone były prace profilaktyczne polegające na wierceniu otworów w węglu i wtłaczaniu do nich mleczka wapiennego lub antypirogelu. W wyniku prowadzonych prac profilaktycznych obniżano temperaturę ociosu w miejscach jego zagrzania do około 30 C. Na wylocie z chodnika nadścianowego 2/II/382 w odległości 10 m od wylotu zabudowany był analizator CO, który rejestrował stężenia tlenku węgla w wyrobisku. 13 i 14 sierpnia 2010 r. stężenia tlenku węgla na wylocie z chodnika kształtowały się na poziomie 6-8 ppm.

11 ROK XV RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 60 NR 4/ sierpnia 2010 r. około godziny 7 50 pracownik oddziału transportu przejeżdżający przez skrzyżowanie chodnika nadścianowego 2/II/382 z chod nikiem polowym 2a zauważył wydobywające się z chodnika nadścianowego 2/II/382 lekkie dymy. Powyższy fakt zgłosił do sztygara zmianowego prowadzącego zmianę. Analizator CO zabudowany na wylocie z chodnika nadścianowego 2/II/382 zarejestrował stężenie tlenku węgla wynoszące 50 ppm (0,0050%). O godzinie 8 05 dyspozytor ruchu zakładu górniczego rozpoczął akcję przeciwpożarową powiadamiając osoby funkcyjne o zaistniałym zdarzeniu oraz wycofując pracowników zatrudnionych w zagrożonych wyrobiskach. W chodniku nadścianowym 2/II/382 w tym czasie nie było zatrudnionych pracowników, a ze strefy zagrożenia wyznaczonej przez dyspozytora wycofano 7 pracowników bez konieczności użycia ucieczkowych aparatów regeneracyjnych. Dojścia do wyznaczonej strefy zagrożenia zabezpieczono posterunkami. W pierwszej fazie akcji wyłączono napięcie w rejonie chodnika nadścianowego 2/II/382, w tym wentylator lutniowy przewietrzający wyrobisko. Bazę ratowniczą zlokalizowano w chodniku nadścianowym 7/II na poziomie 864 m, w odległości ok. 650 m na północ od chodnika nadścianowego 2/II. W bazie w trakcie prowadzenia akcji przeciwpożarowej przebywał lekarz. Akcję prowadzono z udziałem 3 zastępów własnych w układzie 3-zmianowym. 15 sierpnia 2010 r. o godzinie do chodnika nadścianowego 2/II/382 skierowano zastęp ratowniczy w celu jego penetracji oraz ewentualnego znalezienia ogniska pożaru. Zastęp dotarł do 700 mb chodnika nie stwierdzając ogniska pożaru i rozpiął lutniociąg w tym miejscu, po czym został wycofany do bazy. Po przewietrzeniu tego odcinka o godzinie do chodnika wszedł kolejny zastęp, który doszedł do 1200 mb gdzie rozpiął lutniociąg i również nie stwierdził na spenetrowanym odcinku ogniska pożaru. Rozpięty na 700 metrze lutniociąg został połączony następnego dnia o godzinie sierpnia w godzinach rannych zmobilizowano pogotowie pomiarowe CSRG S.A., które o godzinie 1400 dotarło do kopalni Bogdanka. Zgodnie z ustaleniami planu akcji przeciwpożarowej rozciągnięto linię termistorową 9 i dwie linie chromatograficzne. Linia L-2 oraz linia termistorowa zabudowana została na 1100 metrze natomiast linia L-1 10 m od wlotu chodnika. W związku z tym, że chodnik nadścianowy 2/II/382 od cechy 950 m do końca biegu prowadzony był po upadzie 17 sierpnia podjęto decyzję o jego zalaniu od przodka do cechy 1050 mb, a tym samym zalanie wodą przypuszczalnego ogniska pożaru znajdującego się na mb chodnika. W związku z tą decyzją rozpięto lutniociąg oraz rurociągi odwadniający i przeciwpożarowy na 960 m wybiegu chodnika. Obliczono ilość wody, którą należy podać, aby zalać wyrobisko. Wynosiła ona ok m 3 (sumaryczna wydajność obu rurociągów wynosiła 4 m 3 na minutę). W tym samym dniu równolegle rozpoczęto prace związane z przygotowaniami pod zabudowę tamy przeciwwybuchowej na wlocie do chod nika. Podawanie wody kontynuowano do 22 sierpnia 2010 r. do godzin porannych. W wyniku zalania wyrobiska wodą uzyskano parametry atmosfery w chodniku 2/II/382 zgodne z przepisami, odstąpiono od wykonania tamy izolacyjnej, a Kierownik Akcji o godzi nie 6 00 zakończył akcję ratowniczą.

12 NR 4/2010 Ściana W-3 w pokładzie 361 uruchomiona została 2 kwietnia 2009 r. i eksploatowana była systemem podłużnym z zawałem stropu. Wyposażenie ściany stanowiły: kombajn ścianowy KSW 460 NE, przenośnik ścianowy PAT-E , sekcje obudowy zmechanizowanej Glinik 13/29-POz i 4 sekcje obudowy Glinik 13/29-POz/BSN. Pokład 361 w rejonie ściany W-3 nachylony jest ok. 5 i posiada miąższość od 2.1 m do 2.3 m z przerostem łupku ilastego. Zaliczony został do IV kategorii zagrożenia metanowego, klasy B zagrożenia wybuchem pyłu węglowego i II grupy skłonności do samozapalenia. Metanowość bezwzględna rejonu ściany W-3 wynosiła ok. 25 m 3 CH 4 /min, przy czym odmetanowaniem ujmowano ok. 8,3 m 3 /min, resztę stanowiła metanowość wentylacyjna. Przewietrzanie ściany odbywało się systemem na Y. Powietrze od szybu wdechowego do ściany W-3 doprowadzane było pochylnią W-7 i następnie pochylnią W-6, chodnikiem W-4, przez ścianę W-3 do skrzyżowania z chodnikiem W-5 w ilości ok m 3 /min. Strumień powietrza wylotowego ze ściany W-3 był doświeżany powietrzem w ilości ok. 700 m 3 /min płynącym chodnikiem W-5. Dalej połączony strumień powietrza o wydatku ok m 3 /min płynął chodnikiem W-5 (wzdłuż zrobów ściany), pochylnią W-8 w pokładzie 361 i dalej drogami wentylacyjnymi do szybu V. RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 60 W kopalni Pniówek LIKWIDACJA POŻARU mgr inż. PIOTR BULENDA OSRG Wodzisław mgr inż. GRZEGORZ PLENZLER OSRG Wodzisław powietrza w pochylni W-8 w pokładzie 361 zarejestrował nagły wzrost stężeń do 8 ppm, o godzinie 141 do 28 ppm, a o godzinie 1 49 stężenie to przekroczyło 200 ppm. Po przeanalizowaniu ROK XV rozwoju sytuacji, która jednoznacznie świadczyła o pożarze, dyspozytor ruchu o godzinie 150 rozpoczął prowadzenie akcji pożarowej. Informacja o pożarze dodatkowo została potwierdzona przez pracownika firmy EKO-JAS, który prowadząc obserwację w chodniku W-5 zauważył na wysokości zrobów, ok. 50 m za frontem ściany W-3, objawy świadczące o pożarze. Ze strefy zagrożenia wszyscy przebywający tam pracownicy wycofali się o własnych siłach i bez uszczerbku Przebieg zdarzenia 18 grudnia 2009 r. na zmianie C ściana W-3 w pokł. 361 obłożona była do wydobycia, w rejonie ściany zatrudnionych było 30 pracowników. O godzinie 1 40 analizator tlenku węgla o zakresie pomiarowym ppm zabudowany w wylotowym prądzie Rys. 1. Raporty graficzne z czujników w początkowej fazie akcji. 10

13 ROK XV RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 60 NR 4/2010 na zdrowiu, cztery osoby użyły aparatów ucieczkowych typu SR-60. Kierownik akcji ratowniczej (KAR) wyznaczył strefę zagrożenia i zabezpieczył ją ośmioma posterunkami obstawy. Kolejnym działaniem było założenie bazy ratowniczej, której lokalizację wyznaczono w przecince P-3 w pokł. 360/1. O godzinie 220 wezwano na kopalnię pogotowie pomiarowe CSRG i OSRG Wodzisław, górnicze pogotowie ratownicze OSRG Wodzisław oraz zmobilizowano dodatkowe zastępy własne. W międzyczasie w rejon ściany W-3 skierowano zastęp ratowniczy dyżurujący pod ziemią. Jego zadaniem była penetracja rejonu chodnikiem W-7 ze szczególnym zwróceniem uwagi na parametry fizykochemiczne powietrza w pochylni W-8 (prąd rejonowy wylotowy ze ściany W-3). Po dojściu w to miejsce zastęp podał następujący skład atmosfery w pochylni W-8: O 2 20,7 %, CO 2 0,0 %, CO 171 ppm, CH 4 0,9 %, ts 29şC, φ 63 %, V 1800 m 3 /min oraz zameldował o dymach ograniczających widoczność do 10 m. Po otrzymaniu powyższych meldunków od zastępowego kierownik akcji ratowniczej podjął decyzję o odizolowaniu rejonu pożaru. Po rozwinięciu linii chromatograficznej przez zastęp pogotowia pomiarowego, której koniec znajdował się w pochylni W-8 przed skrzyżowaniem z chodnikiem W-7, o godzinie 7 20 wykonano pierwszą analizę chromatograficzną, tj.: O 2 19,51 %, CO 2 0,33 %, CO 0,0152 %, CH 4 0,87 %, H 2 0,01 %, C 2 H %.W związku z tym kierownik akcji polecił przygotować materiały i sprzęt niezbędny do wykonania tam przeciwwybuchowych. Dalsze działania polegały na budowie trzech tam izolacyjnych przeciwwybuchowych ze spoiw szybkowiążących z zastosowaniem obudowy przeciwwybuchowej zamykanej od strony pola pożarowego. Rysunki nr 3-5 przedstawiają ich konstrukcję i wyposażenie. Tama T-1 zabudowana w pochylni W-6 pokł m od skrzyżowania z chodnikiem W-5 pokł Tama T-2 zabudowana w chodniku W-5 pokł m od skrzyżowania z pochylnią W-6 pokł Tama T-3 zabudowana w pochylni W-8 pokł ,5 m od skrzyżowania z chodnikiem W- 7 pokł Budowę tam izolacyjnych zakończono 23 grudnia 2009 r. O godz dokonano jednoczesnego zamknięcia przepustów w tamach przeciwwybuchowych, po czym wyznaczony został dwunastogodzinny czas wyczekiwania. W okresie wyczekiwania analizowano rozwój sytuacji wentylacyjno-metanowej i pożarowej w rejonie ściany W-3 oraz podsieci szybu V Rys. 3. Szkic tamy przeciwwybuchowej T Rys. 2. Wycinek mapy pokładowej ściany W-3 z naniesionym miejscem pożaru. ze szczególnym uwzględnieniem rejonu ściany W-6 w pokł. 360/1. Analizę przeprowadzano oceniając na podstawie prób chromatograficznych stopień

14 NR 4/2010 zagrożenia wybuchowego za pomocą programu trójkąt wybuchowości oraz obserwując wskazania czujników zabudowanych w rejonie. W celu jak najszybszego uzyskania atmosfery niewybuchowej w polu pożarowym z OSRG Wodzisław sprowadzono przewoźne urządzenie do przetłaczania metanu PUPG-1, które uruchomione zostało 26 grudnia 2009 r. i za jego pomocą zatłoczono do pola pożarowego 5012 m 3 mieszaniny powietrza z metanem (3000 m 3 czystego CH 4 ) o średnim stężeniu CH 4 wynoszącym 70 %. Stwierdzono, że w obrębie tam izolacyjnych zamykających pole pożarowe gazy pożarowe przedostawały się przez nieszczelności górotworu do ich sąsiedztwa. Kolejne działania zostały więc podjęte w celu doszczelniania stropu i ociosów w rejonie tam T-1, T-2, T-3 przy pomocy piany MA- RIFLEX. Doszczelnianie otoczenia tam T-1 oraz T-2 przyniosło zamierzony efekt, natomiast klejenie w obrębie naroża tamy T-3 nie spowodowało obniżenia koncentracji gazów pożarowych, które znacznie przekraczały dopuszczalne stężenia. W związku z powyższym kontynuowano prace związane z klejeniem, (rys. 7 i 8) z jednoczesnym izolowaniem ociosu chodnika W-7 pokł. 361 na odcinku pomiędzy tamą T-3 a pochylnią W-8 w pokł. 361 pianą na wysokość 2 m, co przyniosło oczekiwane rezultaty. Ponadto dla wyrównania różnicy ciśnień na tamach przeciwwybuchowych T-1 i T-2 wykonano komory kompensacyjne. W związku z tym, że przy tamie przeciwwybuchowej T-3 nie było możliwości zabudowy komory kompensacyjnej, różnicę ciśnień na tamie wyrównano poprzez zabudowanie trzech tam regulacyjnych w pochylni W-8 pokł. 361 od strony chodnika W-7. Aby obniżyć koncentrację ewentualnie wypływających gazów pożarowych przed tamą T-3 zabudowano pomocnicze urządzenia wentylacyjne.. RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 60 Rys. 4. Szkic tamy przeciwwybuchowej T-2. Rys. 5. Szkic tamy przeciwwybuchowej T ROK XV

15 ROK XV RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 60 NR 4/2010 Dodatkowo wykonano: schematy rozkładu potencjałów aerodynamicznych z uwzględnieniem sytuacji istniejącej przed pożarem w rejonie ścian W-3 pokł. 361 oraz po jego odizolowaniu. Schematy te obejmowały również rejon partii W w pokł. 360/1. analizy laboratoryjne prób pobranych z dostępnych rurociągów pozostawionych w zrobach chodnika W-8 i ściany W-6 pokł. 360/1 oraz w chodniku W-7 ze zrobów odizolowanej wcześniej ściany W-5 pokł. 360/1. W próbach tych nie stwierdzono objawów zagrożenia pożarowego. ograniczono wydatek powietrza płynącego szybem wentylacyjnym V z m 3 /min do m3/min. Powyższe miało na celu wyrównanie potencjałów aerodynamicznych wokół pola pożarowego oraz ograniczenie możliwości migracji gazów pożarowych do rejonu ściany W-6 w pokł. 360/1. Po zrealizowaniu wszystkich działań odbyło się posiedzenie kopalnianego Zespołu ds. Zagrożeń Pożarowych w składzie poszerzonym o specjalistów, który stwierdził, że sytuacja w rejonie jest bezpieczna. W związku z powyższym kierownik akcji ratowniczej 28 grudnia 2009 r. o godz zakończył akcję ratowniczą. Podczas prowadzonej akcji poza wcześniej wspomnianym metanem w rejon otamowanej ściany podawano dwutlenek węgla. W okresie od 19 do 28 grudnia 2009 r. zatłoczono w sumie kg. Podczas akcji zatrudnione były 173 zastępy ratownicze, z czego 20 stanowiły zastępy KWK Zofiówka, KWK Borynia, KWK Krupiński oraz dodatkowo górnicze pogotowie ratownicze Okręgowej Stacji Ratownictwa Górniczego w Wodzisławiu Śl. Po zakończeniu I etapu akcji ratowniczej przystąpiono do kolejnego II etapu prac. Polegały one na wywierceniu otworów technicznych, które miały przyspieszyć otwarcie, przewie- Rys. 6. Schemat rozmieszczenia tam przeciwwybuchowych w utworzonym polu pożarowym z rejonu ściany W-3 pokł trzenie i penetrację odizolowanej ściany W-3 w pokł maja 2010 r. na zm. I rozpoczęto wykonanie trzech otworów technicznych z chodnika W-5a w kierunku chodnika W-5 w pokł. 361 (rys.12), a mianowicie: otwór nr 1 przeznaczony do lokowania popiołów lotnych z wodą, otwór nr 2 i nr 3 przeznaczone do odprowadzania wód nadmiarowych. Stanowiska wiertnicze w chodniku W-5a 13 Rys. 7. Otwory wiercone w rejonie T-1 i T-2.

16 NR 4/2010 w pokł. 361 przewietrzane były odrębnym prądem powietrza wytwarzanym przez baterię wentylatorów zabudowanych w pochylni W-6 od strony przecinki W-3 w pokł Prace wykonywane były przez kopalniane zastępy ratownicze przy współpracy z zastępami specjalistycznymi z Zakładu Odmetanowania Kopalń Sp.z o.o. z wykorzystaniem wiertnic WDH-1, WDH-3. Docelowo otwory nr 1 i 2 zostały orurowane rurami o średnicy 80 mm, natomiast otwór nr 3 rurami o średnicy 150 mm. Po wykonaniu otworów technicznych kierownik akcji o godz zakończył drugi etap akcji. Etap III akcji był związany z otwarciem, przewietrzeniem i penetracją rejonu ściany W-3 w pokł Akcja rozpoczęła się 31 lipca 2010 r. o godzinie Bazę ratowniczą zlokalizowano w przecince P-3 w pokł. 360/1. Zastęp z bazy skierowany do akcji wykonał następujące czynności: wyłączył wentylator na tamie kompensacyjnej T-2, dokonał pomiaru składu atmosfery przed tamą stwierdzając zawartość O 2 20,7 %, CO 2 0 %, CO 0 ppm, CH 4 0,3 %, otworzył przepust tamowy w tamie T-2 i zabudował w nim anemometr stacjonarny, RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 60 Rys. 8. Otwory oraz pas izolacyjny z rejonu T-3. ROK XV Rys. 9. Rozmieszczenie komór kompensacyjnych przy T-1 i T-2. Rys. 10. Rozmieszczenie tam regulacyjnych. 14

17 ROK XV RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 60 NR 4/2010 uruchomił chłodnicę powietrza zabudowaną w pochylni W-6 w pokł. 361, dokonał pomiaru składu atmosfery przed tamą T-1, stwierdzając zawartość O 2 20,3 %, CO 2 0,8 %, CO 0 ppm, CH4 0,3 %, otworzył przepust w tamie wylotowej T-1. Po wykonaniu powyższych czynności zastęp został wycofany do bazy ratowniczej. Zadaniem kolejnych zastępów była regulacja przepływu powietrza, która polegała na przydławieniu bądź otwieraniu wlotu przepustu tamowego oraz systematycznym dokonywaniu pomiarów składu atmosfery. O godzinie na polecenie kierownika akcji wycofano do bazy wszystkie zatrudnione w strefie zagrożenia zastępy. Wyniki analiz przeprowadzonych przy użyciu chromatografu wykazały pojawienie się mieszaniny wybuchowej. Stężenia gazów przedstawiały się następująco: O 2 14,03 %, CO 2 28,31 %, CO 20 ppm, CH 4 6,95 %, C 2 H 6 0,11 %. Ok. godz ustały przyczyny wycofania zastępów ratowniczych i ponownie przystąpiono do pracy, która polegała na doszczelnianiu tam wentylacyjnych. W drugiej części akcji po uruchomieniu chłodnic powietrza w rejonie tamy T-1 i przedłużeniu linii chromatograficznej L-4 rozpoczęto penetrację pochylni W-6 i chodnika W-4 do skrzyżowania ze ścianą W-3. W trakcie penetracji okazało się, że konieczne będzie przebranie urobku z wlotu do ściany W-3 w celu uzyskania gabarytów, które umożliwiałyby prowadzenie dalszych prac przewidzianych w planie akcji. Dla poprawy komfortu pracy ratowników zastosowano kamizelki chłodzące oraz wyposażono aparaty robocze W-70 w schładzacze powietrza SAT-2M. Po przebraniu urobku za ścianą zabudowano tamę izolacyjną oraz uszczelniono pianką krylaminową przestrzenie pomiędzy i za sekcjami obudowy zmechanizowanej na odcinku 15 m od chodnika W-4. Po wykonaniu tych czynności przystąpiono do penetracji chodnika W-5 w pokł. 361 z jednoczesnym przedłużaniem linii chromatograficznej za ścianę W-3. Po zakończeniu penetracji rozpoczęto budowę tamy izolacyjnej w chodniku W-5 w odległości 4 m za ścianą W-3. Dodatkowo uszczelniono pianką krylaminową przestrzenie pomiędzy i za sekcjami obudowy zmechanizowanej na odcinku 15 m od chodnika W-5 oraz ocios zrobowy tego chodnika na odcinku od ściany W-3 do tamy izolacyjnej. 5 sierpnia 2010 r. o godzinie 8 15 po zrealizowaniu wszystkich czynności oraz po uwzględnieniu wyników analiz z linii chromatograficznych kierownik akcji ratowniczej zakończył akcję. 15 Rys. 11. Schemat zabudowy pomocniczych urządzeń wentylacyjnych Rys. 12. Szkic rozmieszczenia planowanych otworów do pola poż. z chodnika W-5a pokł Rys. 13. Schemat przestrzenny pola pożarowego w rejonie ściany W-3 pokł. 361.

18 NR 4/2010 RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 60 Geneza powstania SPECJALISTYCZNE POGOTOWIE GÓRNICZO- TECHNICZNE CSRG S.A. ROK XV Według dostępnych informacji pierwsze zastępy wiertnicze powołane zostały w roku 1963 w drużynie ratowniczej kopalni Moszczenica. Kolegium Ministerstwa Górnictwa i Energetyki w Uchwale z 3 kwietnia 1966 roku w sprawie postępu technicznego i organizacyjnego w ratownictwie górniczym zobowiązało Centralną Stację Ratownictwa Górniczego w Bytomiu do dalszego prowadzenia prac nad organizacją, środkami i taktyką ratowania zagrożonych górników za pomocą otworów wiertniczych. W 1968 roku utworzono Zakład Odmetanowania Kopalń (ZOK) przy kopalni Jastrzębie, który skupił w sobie wszystkich wiertaczy i wiertaczy ratowników z regionu ROW i innych zakładów. Szczegółowe zasady współdziałania wyznaczonych przedsiębiorstw, w tym CSRG, w zakresie ratowania ludzi przez otwory wiertnicze zostały określone w piśmie I-go zastępcy Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 20 września 1972 roku w sprawie powołania pogotowia wiertniczego do ratowania ludzi przez otwory wiertnicze. Początkowo działalność pogotowia przewidziana była dla ratowania ludzi przez otwory wiertnicze wiercone z powierzchni oraz z wyrobisk dołowych. W wyniku przeprowadzonej analizy warunków geologiczno-górniczych kopalń oraz możliwości technicznych jakimi dysponowało wówczas górnictwo stwierdzono małą przydatność wierceń z powierzchni z uwagi na stosunkowo dużą głębokość kopalń. Stąd też pogotowie zorganizowane na bazie mgr inż. LESZEK KWISKA CSRG S.A. w Bytomiu 16 sprzętu Przedsiębiorstwa Robót Górniczych i CSRG przygotowano głównie do prac ratowniczych przeprowadzanych techniką wierceń podziemnych. Pogotowie to wyposażono w odpowiedni sprzęt wiertniczy i pomocniczy umożliwiający ewakuację ludzi przy pomocy specjalnych kabin oraz sondy do podawania pokarmu, lekarstw itp. Z dniem 27 stycznia 1986 roku utworzone zostało decyzją Dyrektora CSRG wyrażoną w Zarządzeniu nr 1 pogotowie wiertnicze w Okręgowej Stacji Ratownictwa Górniczego w Bytomiu. Pogotowie wiertnicze Decyzją Dyrektora CSRG z dnia 14 maja 1987 roku przeniesione zostało do Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego. Przeniesione z OSRG Bytom do CSRG pogotowie wiertnicze włączone zostało do działu pogotowi specjalistycznych. Pracownicy CSRG i OSRG oraz ratownicy górniczy wiertacze wchodzący w skład tego pogotowia byli zawodowymi ratownikami, członkami zawodowej drużyny ratowniczej CSRG. Kolejne Zarządzenie Dyrektora CSRG z 31 grudnia 1987 roku w sprawie zawodowej drużyny ratowniczej przy CSRG określało rodzaj pogotowi specjalistycznych działających w CSRG, w tym pogotowie wiertnicze, do wykonywania prac ratowniczych z zastosowaniem techniki wiertniczej. Z dniem 8 lutego 1995 roku zaczęło obowiązywać Rozporządzenie Ministra Przemysłu i Handlu regulujące całokształt spraw ratownictwa górniczego. Rozporządzenie to wskazało na możliwość wykonywania zadań przez jednostkę ratownictwa, a więc również przez CSRG, między innymi za pomocą zawodowych pogotowi specjalistycznych. Określono jakie pogotowia należy utrzymywać w jednostce ratownictwa, a jakie w kopalnianych drużynach ratowniczych oraz określono zasady ich szkolenia. W 82.1 tego rozporządzenia znalazł się zapis: do wykonywania prac ratowniczych wymagających zastosowania specjalnych technik ratowniczych w jednostce ratownictwa powinno być utrzymywane między innymi pogotowie zawałowowiertnicze do wykonywania prac ratowniczych związanych z ratowaniem ludzi uwięzionych pod zawałem lub odciętych od czynnych wyrobisk wskutek tąpnięcia lub zawału. Zgodnie z wymogami powyższego rozporządzenia Dyrektor CSRG wydał 14 kwietnia 1995 roku Zarządzenie, a w nim Ramowy regulamin obowiązków i zasad szkolenia zastępów ratowniczych oraz pogotowi specjalistycznych w Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego oraz rozszerzył obowiązki dotychczasowego pogotowia wiertniczego o problematykę zawałową. Utworzone zostało w ten sposób pogotowie specjalistyczne zawałowo-wiertnicze. Zastępy specjalistyczne wiertnicze oraz pogotowie specjalistyczne do prac wiertniczych brały udział w wielu bardzo trudnych i długotrwałych akcjach ratowniczych pożarowych, wodnych i innych między innymi w kopalniach Pokój, Jowisz, Gottwald, Morcinek, Kazimierz-Juliusz. Do szczególnie trudnych, prowadzonych

19 ROK XV RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 60 NR 4/2010 w specyficznych warunkach, należały prace w czasie akcji ratowniczych: w kopalni Silesia w 1979 roku, gdzie wiercono kilka otworów z powierzchni do wyrobisk podziemnych służących do recyrkulacji powietrza Rys. 1. Wiertnica WD-02EA. oraz wtłaczania ciekłego azotu, w kopalni soli Wieliczka od Holmatro, najnowszego modelu wiertnicy MDR-06 oraz sprzętu firmy Hilti. kwietnia 1992 roku w akcji wodnej w poprzeczni Mina. Trwają prace nad adaptacją nowego Z dniem 1 lipca 2002 roku po wejściu w życie Rozporządzenia Mini- przenośnika ratowniczego dla celów stojaka hydraulicznego oraz nowego stra Gospodarki z 12 czerwca 2002 r. ratownictwa górniczego. Ze względu w sprawie ratownictwa górniczego na to, że pogotowie górniczo-techniczne posiada szeroką gamę sprzętu została zmieniona nazwa pogotowia zawałowo-wiertniczego na pogotowie ratowniczego pragniemy w kolejnych górniczo-techniczne. Aktualnie z pogotowiem górniczo-technicznym CSRG telnikom poszczególny sprzęt oraz kwartalnikach przybliżać naszym Czy- S.A. współpracuje ściśle specjalistyczna urządzenia. W aktualnym numerze grupa do wierceń i wtłaczania metanu zaczynamy od wiertnic stanowiących do pola pożarowego z Zakładu Odmetanowania Kopalń ZOK. wyposażenie pogotowia. Wiertnica WD-02EA Specjalistyczny sprzęt pogotowia górniczo-technicznego Podstawą funkcjonowania pogotowia górniczo-technicznego jest prowadzenie prac ratowniczych związanych z ratowaniem ludzi uwięzionych pod zawałem lub odciętych od czynnych wyrobisk np. wskutek tąpnięcia lub zawału. Aby pogotowie mogło należycie wykonywać prace wymagające zastosowania specjalnych technik ratowniczych to oprócz ludzkiego doświadczenia i umiejętności potrzebny jest również specjalistyczny sprzęt. Takim też sprzętem posługuje się pogotowie górniczo-techniczne. Ze względu na specyfikę pogotowia to właśnie pogotowie górniczo-techniczne spośród pozostałych pięciu pogotowi specjalistycznych posiada najwięcej specjalistycznego sprzętu. Można by tu wymienić m.in. narzędzia do kruszenia, podnoszenia, cięcia, transportu oraz wiertnice dołowe. Specjalistyczne pogotowie cały czas się rozwija. Doposażane jest w coraz to nowszy sprzęt. W najbliższej przyszłości pogotowie najprawdopodobniej będzie w posiadaniu najnowocześniejszego sprzętu hydraulicznego firmy Wiertnica WD-02EA (fot.1) jest przeznaczona do wiercenia otworów pełnym przekrojem lub rdzeniowo w skałach o różnej twardości. Wiertnica jest napędzana silnikiem elektrycznym, a mocowanie na rozporze umożliwia wiercenie otworów we wszystkich kierunkach z jednego ustawienia. Przelotowe wrzeciono oraz głowica zaciskowa ręczna z wymiennymi szczękami umożliwia stosowanie żerdzi rurowych o úrednicy 32 i 42 mm o dowolnej důugości. W razie potrzeby istnieje możliwość odwrotnego zamocowania wrzeciona z głowicą zaciskową. Wiertnica jest standardowo mocowana na przedłużanej rozporze, która umożliwia odpowiednie rozparcie pomiędzy stropem a spągiem, może być również mocowana do stojaków górniczych o średnicach 100, 118, 149, 159 mm. Wiertnica pracuje na rozporze z wrzecionem o skoku 900 mm. Posiada ona dopuszczenie WUG do pracy w podziemiach kopalń w strefach a, b, c zagrożenia wybuchu metanu oraz zagrożenia wybuchem pyłu węglowego grupa I kategoria M2. Wiertnica MDR-06A 17 Wiertnica MDR-06A (fot. 2) jest przeznaczona do wierceń geologiczno-poszukiwawczych oraz wykonywania otworów odwadniających, odgazowujących i wyprzedzających w skałach o różnej twardości, w zakresie średnic od 46 do 114 mm. Głębokość wiercenia jest uzależniona od średnicy koronki wiertniczej i metody wiercenia (wiercenie otworów rdzeniowych lub pełnym przekrojem). Wiertnica jest przewidziana przede wszystkim do prac w kopalniach węgla, rud i soli. Do napędu MDR-06A zastosowano silnik elektryczny o mocy 5,5 kw. Wiertnica umieszczona jest na dwóch rozporach mocujących ją między stropem i spągiem, ponadto jest wyposażona w trójbiegową skrzynię przekładniową, głowicę zaciskową, cylindry hydrauliczne do nadania ruchu posuwistego żerdzi. Żądany kierunek wiercenia (dół, góra oraz na boki) uzyskuje się dzięki obrotowemu osadzeniu obrotnicy na kadłubie skrzyni przekładniowej przez kołnierz pośredni. Obrotnica ma uchwyty do których przymocowane są cylindry hydrauliczne. Wiertnica zabudowana jest w miejscu pracy za po- Rys. 2. Wiertnica MDR-06A.

20 NR 4/2010 mocą rozpory śrubowej stabilizowanej mechanicznie. Sterowanie odbywa się za pomocą rozdzielacza hydraulicznego oraz dźwigni zamontowanych na korpusie skrzyni przekładniowej. Wiertnica współpracuje z pompą płuczkową WT-30/2E. MDR-06A może być stosowana w podziemnych wyrobiskach zakładów górniczych w wyrobiskach o stopniu a, b i c niebezpieczeństwa wybuchu metanu oraz klasy A i B zagrożenia wybuchu pyłu węglowego, pod warunkiem stosowania elementów wyposażenia elektrycznego zgodnego z dokumentacją techniczną urządzenia. Wiertnica drenażowa WDP 2A Wiertnica drenażowa WDP-2A (fot.3) przeznaczona jest do obrotowego wiercenia otworów służących do odmetanowania i odwadniania pokładów, celów poszukiwawczo-badawczych, wentylacji oraz prac ratowniczych. Wyposażona jest w pneumatyczny klucz do rozkręcania i podtrzymywania przewodu wiertniczego, a jego przegubowe mocowanie umożliwia wiercenia rdzeniowe lub stosowanie żerdzi o większych średnicach z pominięciem klucza. Wiertnica WDP-2A pomimo zastosowania napędów pneumatycznych odznacza się cichobieżną pracą poniżej 85dBA.Przeznaczona jest do pracy w podziemnych zakładach górniczych, w których może wystąpić zagrożenie metanowe lub zagrożenie wybuchem pyłu węglowego grupa I kategoria M2. RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 60 Wiertnica WDH-1 Wiertnica WDH-1 (fot.4) przeznaczona jest do obrotowego wiercenia otworów geologiczno-poszukiwawczych w skałach o różnej twardości z zastosowaniem narzędzi tradycyjnych oraz zbrojonymi w diamenty. Przy zastosowaniu ram do kątowego wiercenia otwory mogą być wiercone pod kątem ±90. Do napędu obrotów i posuwu zastosowano silniki hydrauliczne zasilane z agregatu hydraulicznego, który może być oddalony do 20 m od pulpitu sterowniczego. Aby zróżnicować obroty oraz moment obrotowy zastosowano dwa typy silników hydraulicznych SR-80 lub SR-160, które w zależności od potrzeb mogą być wymieniane. Dodatkowo istnieje możliwość zwiększenia momentu obrotowego z 500 do 800 Nm poprzez wymianę kół w skrzyni przekładniowej. Sterowanie całością pracy wiertnicy odbywa się zdalnie z pulpitu sterowniczego.wiertnica przeznaczona jest do pracy w podziemnych zakładach górniczych, w których może wystąpić zagrożenie metanowe lub zagrożenie wybuchem pyłu węglowego grupa I kategoria M2. Wiertarka rdzeniowa HYCON HCD Rys. 4. Wiertnica WDH Rys. 3. Wiertnica drenażowa WDP-2A. ROK XV Od niedawna na wyposażeniu specjalistycznego pogotowia górniczotechnicznego znalazło się nowe urządzenie wiertarka rdzeniowa HYCON HCD (fot.5) wraz z agregatem hydraulicznym HYCON HPP09. Jest to doskonałe narzędzie do wiercenia we wszelkiego rodzaju betonie, murach, asfalcie etc., a poza tym jest narzędziem małym i kompaktowym o bardzo dobrych osiągach. Osoba obsługująca wiertarkę może używać jej z ręki lub w razie potrzeby może ją umieścić na statywie (fot.6). Ręczna praca jest możliwa dzięki automatycznej funkcji bezpieczeństwa (system ASCO), która zatrzymuje wiertło zaraz po jego zablokowaniu. HYCON HCD moýe wierciă otwory od 25 mm do Ř 200 mm. Prędkość obrotowa jest tu regulowana dźwignią, co ułatwia też jej start. Narzędzie jest całkowicie odporne na wilgoć i pył. Dzięki temu istnieje także możliwość wiercenia nim pod wodą. Wszystkie części pracują w oleju, co gwarantuje długą żywotność oraz niskie koszty serwisu. Wiertarka rdzeniowa zaprojektowana jest do pracy na sucho i mokro. Najlepsze rezultaty osiąga się przy wierceniu na mokro chłodzenie wiertła, usuwanie zanieczyszczeń czy też mniejsze zużycie wiertła. Agregat hydrauliczny HYCON HPP09 (fot.7) stanowi źródło zasilania dla wiertarki rdzeniowej HYCON HCD Z założenia hydrauliczna stacja zasilania