KRIOTERAPIA MIEJSCOWA I OGÓLNA Kamila Przybyszewska Kierunek: Inżynieria Mechaniczno-Medyczna Studia: magisterskie Rok akademicki: 2012/2013
Spis treści 1. Krioterapia... 3 1.1. Historia krioterapii... 3 1.2. Czynniki chłodzące stosowane w krioterapii... 3 1.3. Działanie temperatur kriogenicznych na organizm człowieka... 4 2. Krioterapia miejscowa i ogólnoustrojowa:... 5 2.1. Krioterapia miejscowa... 5 2.1.1. Efekty terapeutyczne... 6 2.2. Krioterapia ogólnoustrojowa... 7 2.2.1. Efekty terapeutyczne... 8 2.2.2. Schemat instalacji kriokomory... 9 3. Wskazania i przeciwwskazania do krioterapii... 10 4. Podsumowanie... 11 5. Bibliografia... 12
1. Krioterapia Najprościej rzecz ujmując krioterapia to leczenie zimnem. Dokładne wyjaśnienie na czym polega krioterapia jest już bardziej skomplikowane. Polscy specjaliści pod pojęciem krioterapii rozumieją bodźcowe, stymulujące działanie na zewnętrzne powłoki ciała krańcowo niskich temperatur (poniżej- 100`C) przez okres nie dłuższy niż 3 minuty, w celu wywołania fizjologicznych reakcji ustroju na zimno i wykorzystania ich we wspomaganiu leczenia podstawowego i kinezyterapii [1]. 1.1. Historia krioterapii Prekursorem wykorzystania bodźca kriogenicznego w praktyce był prof. T. Yamauchi, którego zespół naukowy w 1978 roku skonstruował pierwszą na świecie kriokomorę i zastosował krioterapię ogólnoustrojową w leczeniu pacjentów z rozpoznaniem zesztywniającego zapalenia stawów. Efekty kliniczne zastosowanej terapii zostały publicznie przedstawione w 1981 roku. Drugą na świecie, a zarazem pierwszą w Europie kriokomorę skonstruował zespół pod kierunkiem prof. R. Fricke w 1982 roku, w Niemczech. Dzięki współpracy interdyscyplinarnego zespołu naukowego pod kierunkiem prof. Z. Zagrobelnego, zrzeszającego pracowników naukowych Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu, Akademii Medycznej we Wrocławiu oraz Instytutu Niskich Temperatur i Badań Strukturalnych PAN, już w 1983 roku skonstruowano i wprowadzono do klinicznego użycia pierwszy w Polsce krioaplikator. W kilka lat po tym, w 1989 roku, zespół pod kierunkiem mgr inż. Z. Raczkowskiego skonstruował pierwszą w Polsce kriokomorę [1]. 1.2. Czynniki chłodzące stosowane w krioterapii Krioterapia (kriostymulacja) stosuje pary skroplonych gazów o krańcowo niskich temperaturach w celu wychłodzenia powierzchni ciała pacjenta. Do wywołania efektu kriostymulacji służą aparaty wykorzystujące nadmuch parami skroplonego dwutlenku węgla (CO 2 :- 75C) lub parami ciekłego azotu (N 2 : - 196C). Ponad to stosuje się również zimne powietrze o temperaturze w przedziale -30 C - 15 C. Rys.1. Opary ciekłego azot.
1.3. Działanie temperatur kriogenicznych na organizm człowieka Istnieje szereg efektów działania niskich temperatur na organizm człowieka. Podczas kriostymulacji dochodzi do oziębienia tkanek powierzchniowych oraz zmian w mikrokrążeniu. Początkowo naczynia krwionośne ulegają odruchowemu zwężeniu, lecz po upływie kilkunastu sekund następuje ich rozszerzenie. Skutkuje to silnym wzrostem ukrwienia tkankowego, który może trwać nawet przez 6 godzin. Jednocześnie rośnie temperatura skóry, osiągając po kilkunastu minutach wyjściową wartość, a potem ją przekraczając. Jednym z najważniejszych efektów kriostymulacji jest kilkugodzinna zwiększona perfuzja krwi, która poprawia przemianę materii, ułatwia transport tlenu do mięśni, pomaga usuwać szkodliwe produkty metabolizmu. Kolejnym wpływem jest działanie przeciwbólowe analgetyczne. Krańcowo niskie temperatury powodują również zmniejszenie napięcia mięśni, spowodowane spowolnieniem przewodnictwa nerwowego. Wraz z efektem relaksacji obserwuje się wzrost siły mięśniowej. Temperatury kriogeniczne wpływają na poprawę nastroju, czy komfortu snu. Krioterapia odgrywa również ważną rolę w podnoszeniu odporności humoralnej i komórkowej organizmu. Ponadto stwierdzono, że zabiegi te wpływają na poprawę ogólnej wydolności fizycznej u sportowców. W oddziaływaniu zimna" na organizm człowieka wyróżnia się dwie fazy, których skutki opisane są w tabeli 2. Skutki występujące w pierwszej fazie są naturalną reakcją organizmu na zimno". Nie określa się ich jako szkodliwe (patologiczne) dla organizmu ludzkiego, gdyż są one zgodne z fizjologią człowieka. Efekty w fazie drugiej są tym, co zamierza się uzyskać stosując zabieg krioterapii. Tab. 1. Zestawienie fizjologicznych reakcji organizmu na zimno [5].
2. Krioterapia miejscowa i ogólnoustrojowa: Ze względu na wielkości powierzchni ciała wystawionej na działanie ekstremalnie niskich temperatur wyróżnia się krioterapię miejscową i ogólnoustrojową. 2.1. Krioterapia miejscowa Rys. 2. Krioterapia miejscowa w okolicy nadgarstka. Rys. 3. Krioterapia miejscowa stawu skokowego. Krioterapia miejscowa polega na schłodzeniu określonej części ciała za pomocą krioaplikatora w celu wystąpienia fizjologicznych zmian w jej obrębie. Temperatura, jaką uzyskuje się u wylotu dyszy krioaplikatora z ciekłym azotem waha się pomiędzy - 160C a -196C. Rys. 4. Przykładowe urządzenie do krioterapii miejscowej.
Można wymienić 8 metod krioterapii miejscowej: 1. Okłady z wykorzystaniem woreczków z lodem lub zamrożonym żelem silikonowym ew. roztworem soli 2. Częściowa kąpiel w wodzie z lodem 3. Masaż lodem 4. Zraszanie sprayem oziębiającym 5. Ochładzanie metodą kontaktową 6. Nadmuch parami azotu 7. Nadmuch mieszaniną par azotu i schłodzonego powietrza atm. 8. Nadmuch zimnym powietrzem Rys. 5. Zdjęcie stosowania krioterapii miejscowej w okolicy kręgosłupa. 2.1.1. Efekty terapeutyczne 1. Podwyższenie progu bólowego. 2. Miejscowe przekrwienie okolicy chłodzonej. 3. Wzmożenie wydzielania hormonów. 4. Wydzielanie endorfin. 5. Zmniejszenie obrzęków. 6. Obniżenie napięcia mięśni. 7. Obniżenie aktywności procesów zapalnych. 8. Pośrednio dzięki skojarzeniu z kinezyterapią, zwiększenie zakresu ruchomości stawów oraz siły mięśniowej. 9. Skrócony okres rekonwalescencji po urazach sportowych. 10. Zastosowanie natychmiastowe po oparzeniu pozwala na gojenie się skóry bez infekcji i blizn.
2.2. Krioterapia ogólnoustrojowa Rys.6. Widok na komorę właściwą kriokomory z kaskadowym systemem sprężania powietrza, temperatura komory właściwej ok. 120C [2]. Krioterapia ogólnoustrojowa to poddanie całego ciała pacjenta działaniu ekstremalnie niskich temperatur od ok-100 do ok-160, w specjalnie skonstruowanych do tego celu urządzeniach jak kriokommora czy kriosauna. Kriosauna jest jednoosobowym pomieszczeniem które służy do oziębiana całego ciała oprócz głowy, nie tak skuteczne jak komora kriogeniczna. Kriokomora może być przeznaczona dla jednej lub kilku osób, najczęściej wyposażona jest w jeden lub dwa przedsionki, w których panuje wyższa temperatura powietrza, ok. -10, -60`C. osoba poddawana zabiegowi przechodząc przez kolejne przedsionki adaptuje się do niskiej temperatury, co pozwala na zmniejszenie nieprzyjemnych efektów stresu termicznego po przejściu do komory zabiegowej w której panuje już temperatura ok. -160`C [2]. Rys. 7. Zdjęcie wejścia do kriokomory: komory zabiegowej po lewej i przedsionka po prawej.
Osoby korzystające z zabiegu krioterapii w kriokomorach mają obowiązek zakryć części dystalne swojego ciała, takie jak: uszy, dłonie, stopy czy usta, jak widać na Rys. 8. Rys. 8. Pacjenci po wyjściu z kriokomory. 2.2.1. Efekty terapeutyczne Po serii zabiegów krioterapii ogólnoustrojowej obserwuje się zmniejszenie dolegliwości bólowych. Uzyskuje się działanie przeciwzapalnie i zmniejszające obrzęki. Następuje wzmocnienie układu odpornościowego i ochrona przed infekcjami. Wyraźnie poprawia się krążenie i usuwanie toksyn z organizmu. Usuwane jest zmęczenie, bóle głowy, bezsenność, podnosi witalność. U osób z depresją kriokomora poprawia nastrój i samopoczucie. Zabiegi w kriokomorze odmładzają, ujędrnią skórę, likwidują cellulitis, wspomagają odchudzanie. Najcenniejsze efekty lecznicze krioterapii ogólnoustrojowej to: Czynne, obwodowe przekrwienie tkanek, które powoduje lepszą przemianę materii i szybką eliminację szkodliwych produktów metabolizmu, przez co decyduje o szybkim gojeniu się urazów i zapaleń Uczucie subiektywnej bezbolesności, które ułatwia większą intensywność i skuteczność stosowania rehabilitacji ruchowej (kriorehabilitacji), który przy powtarzanych zabiegach krioterapii utrzymuje się przez długi czas Rozluźnienie mięśni szkieletowych, wzmocnienie ich siły Zmniejszenie obrzęku w obrębie stawów i tkanek miękkich Wzrost odporności organizmu Wzrost poziomu korzystnych hormonów w surowicy krwi Korzystny wpływ na psychikę (poziom lęku, niepokoju i pobudliwości ulegają obniżeniu, wzrasta percepcja i procesy decyzyjne oraz wytrzymałość Ośrodkowego Układu Nerwowego na zmęczenie) Wzmocnienie struktury powierzchniowych naczyń krwionośnych Poprawa kolorytu skóry oraz korzystne działanie kosmetyczne Opóźnienie procesu starzenia (efekt antyoksydacyjny) Odnowa biologiczna organizmu Poprawa samopoczucia, relaks, rześkość, rozluźnienie.
2.2.2. Schemat instalacji kriokomory Rys. 9. Schemat instalacji kriokomory, która mieści się we wrocławskiej placówce [1]. Schemat instalacji chłodniczej i powietrznej wrocławskiej komory kriogenicznej przedstawiono na Rys..Powietrze sprężane jest do 1 MPa w sprężarce (8), następnie filtrowane i osuszane w osuszaczu absorpcyjnym (10), po czym kierowane jest do jednego z kriooczyszczalników (12) chłodzonych cieczą kriogeniczną. Gdy temperatura wypływającego powietrza z jednego kriooczyszczalnika do komory kriogenicznej podwyższa się do ok. -100`C, nastąpi automatyczne zamknięcie tego urządzenia i przesłanie powietrza do drugiego kriooczyszczalnika, a stąd po schłodzeniu i oczyszczeniu do komory zabiegowej, podczas gdy w pierwszym kriooczyszczalniku następuje jego regeneracja i wychładzanie. Z wychładzaniem 1 kriooczyczalnika chłodzony jest także ten drugi. W kolejnym etapie następuje zamknięcie zaworów kierujących powietrze i otwarcie zaworów przy zbiorniku z kriogenem (7) Doprowadzenie i odprowadzenie cieczy kriogenicznej odbywa się siecią przewodów połączonych z wymiennikami ciepła zainstalowanymi w przedsionku (1) i komorze (2). Instalacja jest izolowana termicznie i przeciwwilgociowo. Bezpośredni nadmuch zimnego powietrza do strefy przebywania ludzi znajduje się w ścianie pomieszczenia. Czujnik (3) zamontowany w komorze umożliwia kontrolowanie temperatury panującej wewnątrz. Sterowanie podczas zabiegu możliwe jest dzięki komputerowi (6) zamieszczonemu przed komorą zabiegową [3].
3. Wskazania i przeciwwskazania do krioterapii Zabiegom krioterapii powinny poddać się osoby z cierpiące na: 1. reumatoidalne zapalenie stawów, 2. choroby zwyrodnieniowe stawów, 3. stwardnienie rozsiane, 4. zapalenie okołostawowe ścięgien, torebki stawowej, 5. urazy mięśni, 6. następstwa stłuczeń obrzęki i wysięk 7. przewlekłe zespoły bólowe, 8. świeże oparzenia, 9. schorzenia dermatologiczne: łuszczyca, włókniaki, brodawki, zakażenia wirusowe, 8. dolegliwości wymagające odnowy biologicznej, 9. kontuzje: zwichnięcia, skręcenia, złamania, 10. dyskopatie. Istnieje także wiele przeciwwskazań do zabiegu krioterapii, takich jak: 1. niedoczynność tarczycy, 2. niedokrwistość, 3. nadciśnienie tętnicze znacznego stopnia 4. zaawansowana miażdżyca, 5. ropno-zgorzelinowe zmiany na skórze, 6. stosowanie niektórych leków (neuroleptyki, alkohol) 7. Krioglobulinemia, 8. Kriofibrynogemia, 9. uszkodzenia skóry, 10. obecność miejscowych odmrożeń, 11. klaustrofobia [4].
4. Podsumowanie Krioterapia polega na schłodzeniu tkanek, bez ich uszkadzania i zyskuje coraz większą popularność jako ważna część rehabilitacji i odnowy biologicznej. Krioterapia pozytywnie wpływa na polepszenie funkcjonowania naszego organizmu. Do największych zalet tej metody należą dość wysoka skuteczność działania, prostota i krótki czas trwania zabiegu, a także relatywnie niewielka liczba przeciwwskazań do jej stosowania. Konieczne jest jednak prowadzenie dalszych badań na nowymi możliwościami wykorzystania temperatur kriogenicznych w celach leczniczych oraz medycynie sportowej.
5. Bibliografia 1. Krioterapia, Madejski Roger, Madejski Eligiusz,Kraków 2. Krioterapia ogólnoustrojowa: ogólna charakterystyka metody, efekty biologiczne i zastosowanie kliniczne temperatur kriogenicznych; Paweł Zalewski 1, Jacek J. Klawe 1, Małgorzata Tafil-Klawe 2 3. Kriokomory w medycynie; A. Wojciechowicz, W. Targański; PG Rys. 1. 4. Zagrobelny Z.: Krioterapia -miejscowa i ogólnoustrojowa"; Wydawnictwo Medyczne Urban i Partner. Wrocław, 2007. 5. Starburzyński G., Starburzyń-ska - Lupa A.: Fizjoterapia". Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa, 2007. http://www.google.pl/imgres?q=pary+ciek%c5%82ego+azotu&hl=pl&sa=x&tbo=d&biw=1090&bih=481&tbm=isch&tbnid=o1m5qgyksi2lk M:&imgrefurl=http://realitynet.pl/e107_plugins/content/content.php%3Fcontent.152.complete&docid=yW4GTeopU7x3tM&imgurl=http:/ /www.realitynet.pl/articles/systemy_chlodzenia_komputerow/35_wlewanie_azotu.jpg&w=500&h=381&ei=tqzvunowno_kswbfmycicg& zoom=1&iact=rc&dur=349&sig=102578512239614361318&page=2&tbnh=132&tbnw=167&start=12&ndsp=18&ved=1t:429,r:12,s:0,i:117& tx=126&ty=69 Rys. 2. http://www.andmax.eu/krioterapia.html, Rys. 3. http://www.google.pl/imgres?q=krioterapia+miejscowa&hl=pl&sa=x&tbo=d&rlz=1c1skpl_enpl416pl416&biw=1090&bih=481&tbm=isch &tbnid=tourciuzpeqlgm:&imgrefurl=http://kuracjusz24.pl/krioterapia- miejscowa/&docid=d8r5pzi6jzgw7m&imgurl=http://kuracjusz24.pl/wp-content/uploads/2012/05/krioterapia- 320x240.jpg&w=320&h=240&ei=UgjvUNmuGune4QTCgYHYDw&zoom=1&iact=rc&dur=533&sig=102578512239614361318&page=2&tbnh =156&tbnw=206&start=12&ndsp=18&ved=1t:429,r:21,s:0,i:150&tx=99&ty=11 Rys. 4. http://www.andmax.eu/krioterapia.html Rys. 6. [2] Rys. 7. http://esanatoria.eu/news/view/587,sanatorium-dedal-zaprasza-na-zabiegi-krioterapii-ogolnoustrojowej/ Rys. 8. http://cetniewo.cos.pl/kriokomora.html Rys. 9. [1]