Gotyk
Termin architektura gotycka odnosi się do stylu w architekturze europejskiej okresu późnego średniowiecza, od około połowy XII do początku XVI wieku. Za wzorcowy przykład budynku gotyckiego uważa się gotycką katedrę, choć w rzeczywistości był to również okres rozwoju architektury świeckiej (mieszczańskiej i rezydencjonalnej). Architektura gotycka w zamierzeniu jej twórców miała w doskonały sposób odzwierciedlać boską naturę i wielbić Boga. Strzelista i ogromna bryła kościoła stała się symbolem czasów, w których religijność łączyła w sobie wyprawy krzyżowe i pragnienie wzniesienia się ku Bogu. W bryle dominują kierunki pionowe. Barwne światło przenikające do wnętrza przez wysokie witraże stwarza wrażenie uduchowienia, a powtarzające się we wnętrzu wertykalne linie i znaczna odległość do sklepienia kieruje wzrok ku górze. Gotyk powstał około 1120 roku we Francji, następnie był stopniowo przejmowany przez pozostałe państwa (najwcześniej, ok. 1175 przez Anglię, po 1200 roku przez Niemcy). Miejscem narodzin gotyku był Francja.
Cechy stylu gotyckiego: - strzelistość - sklepienia: krzyżowo-żebrowe, gwiaździste - łuki przyporowe i szkarpy - wzmocnienia - wertykalizm (przewaga pionu, wysmukłość) - wimpergi (trójkątne zwieńczenia nad portalami i oknami) - maswerki (zwieńczenia okien ażurowe) - rozeta (okrągłe okno nad portalem) - kamienne konstrukcje szkieletowe - witraże - tympanon gotycki ostre łuki
Łuk ostry powstał z przecięcia dwóch odcinków okręgu symetrycznie rozmieszczonych. Zmieniając położenie środków tych okręgów otrzymywano łuki bardziej lub mniej ostre. Kształt ten znany był we wcześniejszych okresach, a zwłaszcza występował w architekturze Islamu, lecz w gotyku osiągnął szczyty możliwości jako element wspaniałych, lekkich i strzelistych budowli. Operując wysokością łuku (jego strzałką) można przy tej samej rozpiętości otrzymać różne wysokości sklepienia, jak również przesklepić węższe lub szersze nawy przy tej samej wysokości łuku.
Gotyckie sklepienia Sklepienie krzyżowo-żebrowe powstało w długim procesie doskonalenia sklepienia krzyżowego i znane już było w okresie romańskim, z tym że w gotyku przełamano powszechnie zasadę przekrywania tylko powierzchni kwadratowych. Spotykamy gotyckie sklepienia nad polami prostokątnymi, trójkątnymi, wielobocznymi. W przekryciu powierzchni prostokątnej, aby kolebki przecięły się na jednej wysokości należało podwyższyć strzałkę łuku kolebki węższej. Sklepienia gotyckie uległy ewolucji: od sklepień krzyżowych dzielonych gurtami na przęsła, do lżejszych form o stopniowo drobniejszych podziałach. W XIV w. zaczęto stosować sklepienia gwiaździste, - XV w. - siatkowe z zanikającą konstrukcyjną rolą żeber, sprowadzoną do geometrycznego podziału pół sklepienia kolebkowego z lunetami. W końcowym okresie gotyku wznoszono sklepienia kryształowe o polach w kształcie ostrosłupów, na których uzyskiwano bogate efekty światłocieniowe
Sklepienia gotyckie (widoki i rzuty w poziomie): a) krzyżowo-żebrowe, b) gwiaździste, c) kryształowe, d) sieciowe
Gotyckie konstrukcje Gotycki system konstrukcyjny zapewniał budowlom monumentalne piękno. Wymagał od architektów nie tylko talentu lecz także wiedzy o rozkładzie sił, działaniu obciążeń i wytrzymałości materiałów. Używano zarówno kamienia, jak i cegły zależnie od potrzeb konstrukcji i miejscowych zasobów. Twórcy epoki gotyku osiągnęli bogate, rozczłonkowane bryły swych bazylik o niepowtarzalnych wnętrzach pełnych światła i przestrzeni. Zasada konstrukcji polegała na zespoleniu trzech elementów: sklepienia krzyżowo-żebrowego, łuku ostrego i systemu przypór. Dawało to większą swobodę budowniczym i spowodowało też zmiany w rzucie poziomym budynków. W kościołach ze znacznie wyższą nawą środkową ciężar sklepienia rozpiera mury nawy głównej, które zabezpieczono podpierając je z zewnątrz łukami przyporowymi, przenoszącymi część ciężaru sklepienia ponad nawami bocznymi na skarpy zewnętrzne. W tak przemyślanym systemie szkielet kamienny lub ceglany stanowi istotę konstrukcji, w której ściana była wypełnieniem i ochroną przed wpływami atmosferycznymi. Można ją było usunąć bez obawy naruszenia całości budowli. Dlatego więc gotyckie kościoły mogą mieć wielkie okna na prawie całej wysokości ścian zewnętrznych.
Przypora inaczej zwana szkarpą, pionowy element konstrukcyjny w postaci filara przyściennego, o ukośnie ściętym lub uskokowym boku zewnętrznym, służący do wzmocnienia ściany budynku lub wolno stojącego muru, oraz przenoszenia ciężaru sklepień budowli na podłoże.
sterczynowy schodkowy wnękowy Szczyty kościołów gotyckich
Okna gotyckie
Witraż - ozdobne wypełnienie okna lub rozety wykonane z kawałków kolorowego szkła wprawianych w ołowiane ramki, stosowane głównie w kościołach. Ramki stanowią kontur rysunku, kreskowanie na szkle lub malowanie na nim przeźroczystymi farbami
Portal gotycki był rozwinięciem formy portalu romańskiego. Uskoki w murze schodziły się w łuk ostry, na obniżonych półkolumnach stały postacie królów i proroków ze Starego Testamentu. Był to typ portalu noszącego nazwę królewskiego, zastosowany po raz pierwszy w Chartres.
Gotyk w Polsce
Prawdopodobnie już w IX wieku na Wzgórzu Lecha powstała najstarsza świątynia chrześcijańska. Około 970 r na miejscu tej świątyni Mieszko I wybudował drugi kościół, w którym złożono zwłoki jego żony - Dąbrówki, po czym wybudowano kolejny kościół w miejscu starego i w 999 r złożono tu ciało Św. Wojciecha. W roku 1000 kościół podniesiono do godności archikatedry. Gnieźnieńska archikatedra Wniebowzięcia NMP i Św. Wojciecha, stojąca przy głównym deptaku to pomnik kultury polskiej o wielkiej wartości historycznej i artystycznej. Koronowano tu pięciu pierwszych królów Polski. Jest to olbrzymi gmach, całkowita długość to około 85 m, a wysokość nawy głównej to 22 metry. W fasadzie zachodniej wznoszą się dwie potężne wieże górujące nad miastem. Najstarszą częścią budowli jest prezbiterium z relikwiami Św. Wojciecha i zrekonstruowanym dawnym jego grobowcem. Nawę główną i prezbiterium otacza 14 kaplic kryjących nagrobki arcybiskupów. Przy wieży północnej znajduje się wejście do podziemi katedry, gdzie eksponowane są fragmenty dawnych świątyń i kamienne grobowce.
Katedra we Wrocławiu Pierwszy kościół w tym miejscu powstał już pod koniec XI wieku. Do rangi parafialnego został wyniesiony przez biskupa wrocławskiego Wawrzyńca po przekazaniu 1 maja 1226 dominikanom kościoła św. Wojciecha - pierwszego kościoła parafialnego lokacyjnego miasta. Według niektórych źródeł zamiast starszego kościoła wzniesiono wówczas od podstaw romańską świątynię pod wezwaniem św. Andrzeja Apostoła i św. Marii Magdaleny i ukończono ją w 1232, jednak już w czasie najazdu mongolskiego w 1241 uległa ona zniszczeniu.
Bazylika Mariacka w Gdańsku - kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, konkatedra archidiecezji gdańskiej, wybitne dzieło gotyckiej architektury ceglanej. Jest to największy kościół ceglany na świecie i jeden z największych kościołów w ogóle. Początkowo w tym miejscu stał 6-przęsłowy kościół o układzie bazylikowym z niską wieżą zbudowany w latach 1343- ok. 1360. Pozostałościami po tym pierwotnym kościele są filary korpusu nawowego i 2 najniższe kondygnacje wieży.
Bazylika katedralna św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Toruniu Położona w jego południowej części w nietypowy sposób dla far miejskich, nieco oddalona od rynku. Do niedawna przyjmowano, że po lokacji miasta pierwotnie zbudowano drewniany kościół, a obecne murowane prezbiterium powstało w 1260. Pierwsza świątynia była od razu murowana i miała formę budowli halowej o wielobocznym zamknięciu prezbiterium. Stąd obecne prezbiterium jest późniejsze niż dotąd sądzono i pochodzi z roku około 1300. Następnie do poł. XIV w. ukształtowano nawę główną i nawy boczne. W latach 1475-1480 dobudowano boczne kaplice. Potężną, masywną wieżę kościoła wzniesiono w latach osiemdziesiątych XV w. w miejscu starej, która zawaliła się parę lat wcześniej
Bazylika kolegiacka Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Wiślicy gotycki kościół wzniesiony w XIV wieku przez Kazimierza Wielkiego w Wiślicy, na fundamentach dwóch starszych świątyń romańskich
Katedra na Wawelu - po pożarze w 1305 r. bp Jan Muskata podjął próbę budowy nowej świątyni. Zachowaną prawie bez zmian do dnia dzisiejszego budowlę, wzniesiono etapami od roku 1320 do 1346. Przy budowie zatrudniano kolejno kilka warsztatów budowlanych. Konsekracji świątyni dokonano 28 III 1364 r. Gotyckiemu kościołowi katedralnemu nadano kształt trójnawowej bazyliki z transeptem (nawą poprzeczną) oraz prostokątnie zamkniętym prezbiterium z obejściem (ambitem).
Kościół archiprezbiterialny p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny Według Jana Długosza pierwszy murowany kościół w stylu romańskim został ufundowany przez biskupa krakowskiego Iwo Odrowąża w latach 1221-1222 na miejscu pierwotnej drewnianej świątyni. Wkrótce jednak budowlę zniszczono podczas najazdów tatarskich. W latach 1290-1300 wzniesiono, częściowo na poprzednich fundamentach, wczesnogotycki kościół halowy, który konsekrowano około roku 1320-1321. Prace jednak kontynuowane były jeszcze w trzeciej dekadzie czternastego stulecia. W latach 1355-1365, dzięki fundacji Mikołaja Wierzynka (mieszczanina krakowskiego i stolnika sandomierskiego), wzniesiono obecne prezbiterium. Z kolei w latach 1392-1397 polecono mistrzowi Mikołajowi Wernerowi lepsze doświetlenie kościoła. Budowniczy obniżył mury naw bocznych, a w magistralnych wprowadziło duże otwory okienne. W ten sposób halowy układ świątyni zmienił się na bazylikowy.
Kościół św. Krzyża - pierwszy kościół drewniany na tym miejscu według tradycji ufundować miał biskup Pełka w końcu XII w. W 1244 biskup Iwo Odrowąż osadził przy nim zakon duchaków, którzy prowadzili tutaj szpital. Już wtedy istniała tu parafia. Obecny kościół, murowany, pochodzi z XIV w. Kamienne prezbiterium powstało na początku XIV w. (może już ok. roku 1300), zaś kwadratową, ceglaną nawę ukończono w drugiej połowie tego samego wieku.
Kościół św. Katarzyny - powstanie tego zespołu klasztornego w powstającym właśnie mieście Kazimierz związane jest ze sprowadzeniem przez Kazimierza Wielkiego z Pragi augustianów. Miało to miejsce w 1342 r
W 1340 roku król Kazimierz III Wielki wybudował kościół ku czci Bożego Ciała. Pierwszy kościół był drewniany. Budowę nowej, murowanej świątyni, rozpoczęto w 1385. Prace powierzono rodzinie Czipserów działającej na terenie Kazimierza. Mikołaj i Jan ukończyli prace w 1405, w którym to roku Władysław Jagiełło sprowadził z Kłodzka kanoników regularnych.
Dominikanie, z św. Jackiem na czele, przybyli do Krakowa z Bolonii w 1222 roku. Sprowadził ich krakowski biskup Iwo Odrowąż, który oddał dominikanom częściowo drewniany, częściowo murowany kościół parafialny Św. Trójcy. 12 marca 1223 roku kościół został konsekrowany.
Gotyk w Europie
Kościół w Saint Denis w Paryżu Budowę obecnej bazyliki, jednej z pierwszych budowli wzniesionych w stylu gotyckim, rozpoczęto w 1136, za czasów opata Sugera, prace zakończono dopiero u schyłku XIII wieku. Opactwo służyło przez wieki jako sceneria uroczystości pogrzebowych i miejsce pochówku królów Francji. W sarkofagach, często zdobionych rzeźbami, pochowani zostali wszyscy monarchowie francuscy rządzący od X wieku do 1789, oprócz trzech: Filipa I, Ludwika XI i Ludwika Filipa I oraz Karola X - który abdykował i dlatego w chwili śmierci oficjalnie nie był królem Francji. W 1793 roku, podczas rewolucji grobowce, na polecenie władz rewolucyjnych otwarto, a szczątki zbezczeszczono i usunięto do dwóch grobów zbiorowych. Bazylika Saint Denis - nekropolia królów francuskich, w której zostali pochowani prawie wszyscy monarchowie francuscy. Bazylika znajduje się w miasteczku o tej samej nazwie, które jest obecnie północnym przedmieściem Paryża.
Katedra w Chartres - gotycka katedra pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny, w Chartres, we Francji. Nie znamy nazwisk budowniczych katedry. Została ona wybudowana w XII wieku, jej budowa rozpoczęła się w 1145, ale już w 1194 pożar miasta zniszczył całość; oprócz frontu katedry. Podczas pożaru ocalała święta relikwia - sancta camisia, czyli suknia, którą ponoć miała na sobie Maria Panna podczas narodzin Chrystusa. Wydarzenie to zostało uznane za cud i postanowiono odbudować katedrę. Została więc ona odbudowana w latach 1194-1220 - trwało to przeszło 30 lat. Obecna gotycka katedra powstała na ruinach katedry romańskiej. Jej fundamenty stanowią grube, wpuszczone w ziemię na głębokość 8 metrów, mury. Pozwalają one uzyskać stabilność budowli i absolutnie równą podstawę.
Sainte Chapelle w Paryżu Została zbudowana w latach 1241-1248 prawdopodobnie przez Pierre'a Montreuila. Odrestaurowano ją w XIX wieku po zniszczeniach jakich dokonała rewolucja francuska. Inicjatorem jej wzniesienia był król Francji Ludwik IX Święty dla ochrony rzekomych relikwii korony cierniowej, jaką otrzymał w czasie udziału w wyprawie krzyżowej.
Katedra w Kolonii Budowę rozpoczęto w 1248 roku. Chór ukończono dopiero w 1320 roku, a poświęcono w 1322 roku. Do 1400 roku zbudowano dwa piętra wieży południowej, a od XIV do XVI wieku środkowa i boczna nawa kościoła zostały wykonane do wysokości 15 i 18 m. Katedra kolońska pod wezwaniem św. Piotra i Panny Marii jest pięcionawową bazyliką z trzynawowym transeptem (nawa poprzeczna, usytuowana między korpusem nawowym a prezbiterium) i prezbiterium (chór), otoczonym obejściem i wieńcem siedmiu kaplic. Wysoki, smukły korpus nawowy zamyka fasada zachodnia z dwiema wieżami, nad którymi się wznoszą hełmy w formie ażurowych iglic. Są tu przechowywane takie dzieła sztuki jak: pochodzący z 970 roku najstarszy zachowany wizerunek Chrystusa na krzyżu; relikwiarz Trzech Króli - największe dzieło złotnicze świata; dębowy krucyfiks arcybiskupa Gerona sprzed 976 roku, z nadnaturalnej wielkości figurą Chrystusa.
Katedra w Wells, zbudowana w latach 1180-1425 bazylika z potrójną nawą krzyżową i dwoma niskimi wieżami od frontu. Wieże tylko w niewielkim stopniu są wyższe od elewacji nawy głównej. Kompozycja frontu z podziałem poziomym na dwie kondygnacje, poprowadzonym przez wprowadzenie gzymsów obejmuje wieże i elewację korpusu katedry. Środkową część fasady wieńczy szczyt ozdobiony dwoma rzędami rzeźb, z których wyższy przedstawia postacie apostołów.
Katedra Narodzin św. Marii w Mediolanie (Duomo St. Maria Nascente di Milano) - gotycka marmurowa katedra, jeden z najbardziej znanych budynków w Europie. Położona na głównym placu, w centrum Mediolanu. Na zewnątrz katedra ozdobiona jest przez 2245 figur, 135 sterczyn, 96 rzygaczy, i około kilometra maswerków. Budowa katedry finansowanej przez Gian Galeazzo Viscontiego rozpoczęła się w 1386 roku.
Katedra w Sienie - gotycka katedra w Sienie (Włochy). W dużej mierze zbudowana w latach 1215-1263, do jej twórców należał Nicola Pisano, a jego syn Giovanni zaprojektował fasadę. W 1339 r. rozpoczęto pracę nad nową nawą, zamierzano bowiem przemienić istniejący w kościół w transept. Gdyby ten plan się powiódł, powstałaby największa chrześcijańska świątynia na świecie, jednak epidemia dżumy w roku 1348 zniweczyła te plany. W nieukończonych murach nowej nawy mieści się obecnie Museo dell'opera Metropolitana, a niedoszła fasada stanowi taras widokowy.
Zbudowana w latach 1210 1300 katedra w Reims. Zaprojektował ją Jean d'orbais. Trójnawowa bazylika z potrójną nawą poprzeczną i krótkim, pięcionawowym prezbiterium zamknięta jest w części wschodniej obejściem, do którego przylega pięć kaplic. Całe wnętrze ma długość 141,0 m a wysokość trójkondygnacyjnej nawy głównej osiąga 38,0 m. Wnętrze silnie akcentują linie pionowe. Żebra sklepienia schodzą poprzez pas triforium na półkoliste kolumny. Otwory okienne obejścia i kaplic wzbogacono jednymi z pierwszych laskowa. Katedra słynie z witraży i bogatej, rzeźbiarskiej kompozycji fasady.
Katedra Panny Marii w Paryżu, jedno z najważniejszych dzieł wczesnego gotyku francuskiego I połowy XIV wieku. Pięcionawowa bazylika z emporami, transeptem, prezbiterium z podwójnym półkolistym obejściem i wieńcem kaplic; fasada z dwiema wieżami i wielką rozetą; bogato dekorowane portale należą do najwybitniejszych dzieł rzeźby gotyckiej
Katedra św. Wita, Wacława i Wojciecha - siedziba arcybiskupów praskich. Mieści się na wzgórzu zamkowym Hradczany w Pradze. Jeden z cenniejszych przykładów architektury dojrzałego gotyku w Europie środkowej. Zawiera cenne dzieła sztuki rzeźby i malarstwa od XIV-XX w. Jest historycznym panteonem narodowym narodu czeskiego, tu spoczywają władcy Czech, przechowywane są tutaj insygnia koronacyjne królów czeskich w tym Korona Świętego Wacława.
Budowle świeckie
Ratusz we Wrocławiu
Barbakan w Krakowie
Mury obronne w Krakowie
Wieża ratusza w Krakowie
Ratusz w Louvain - Belgia Ratusz w Morągu - Polska
Ratusz w Kamieniu Pomorskim - Polska Ratusz w Gdańsku - Polska
Pałac Dożów, Palazzo Ducale, Wenecja - dawna siedziba władz Rep. Weneckiej, wzniesiony w XIV w. w stylu gotyckim. Roboty ukończono w 1413, oddając ogromną Salę Wielkiej Rady.
Palazzo Vecchio, Dawna siedziba rady miejskiej we Florencji; surowa budowla got. ze strzelistą wieżą wzniesiona w XIII w. przez Arnolda di Cambio; rozbudowywany w XIV XVI w.;
Most ma prawie 516 m długości i ok. 9,50 m szerokości. Jego 17 łęków spoczywa na 15 filarach. Jest to najstarszy zachowany most kamienny świata o tej rozpiętości przęseł. Most jest obecnie otwarty tylko dla ruchu pieszego.
Rzeźba gotycka
Charakterystyczną cechą rzeźbiarskiego wystroju katedr gotyckich było to, że stanowił żywą encyklopedię przekazanego w kamieniu obrazu ówczesnego światopoglądu. Zawierał pełne sceny ze Starego i Nowego Testamentu, legendarnych i historycznych bohaterów średniowiecznych lub współczesny twórcom obraz wiejskich postaci. Rzeźbiarskie elementy w kształcie zwiniętych pączków lub liści tak zwane żabki (czołganki) zdobiły - wszelkie pochyłe krawędzie dachów, wieżyczek, wimperg itp., których zakończenie stanowiła iglica ozdobiona kwiatonem. Wieże sił, przypory, naroża, szczyty, portale wieńczyły strzeliste wieżyczki o czworobocznym trzonie z daszkiem zwane pinaklami (sterczynami lub fialami). Wyloty rynien odprowadzających wodę zakrywały ozdobne rzygacze
Katedra w Chartres (ok. 1145). Rzeźbiarze byli sprowadzani z Burgundii. Byli oni twórcami figur służących jako kolumny w zachodnim (tzw. Królewskim) portalu katedry w Chartres, które zrewolucjonizowały rzeźbę. Był to całkowicie nowy wynalazek, który jednocześnie posłużył jako model dla przyszłych pokoleń rzeźbiarzy. Galeria królewska, inaczej Galeria królów - horyzontalnie zorientowany rząd płaskorzeźb na fasadach budowli gotyckich. Galerie królewskie stanowiły szczególny rodzaj ozdabiania fasady katedry. Składały się nań arkady i rzeźby figuralne. Stanowiły bardzo bogatą dekorację, stąd umieszczane były tylko w budowlach o wielkim znaczeniu w katedrach.
Nawiedzenie N.M. Panny - Reims Katedra 1225 45.
Portal kaplicy kartuzji w Champmol - wykonany w latach 1396-1406 z monumentalnymi, naturalnej wielkości figurami Marii z Dzieciątkiem, Filipa Śmiałego i jego małżonki oraz świętymi Janem Chrzcicielem i Katarzyną Aleksandryjską.
Jeździec bamberski przykład średniowiecznej rzeźby, jest to kamienna rzeźba przedstawiająca konnego mężczyznę, pochodząca z XIII wieku, znajdująca się w katedrze w Bambergu. Jest to pierwszy od czasów antycznych monumentalny posąg konny. Jest to rzeźba, naturalnej wielkości, przedstawiająca mężczyznę odzianego w dynamicznie fałdowane szaty. Realistycznie i ascetycznie opracowana twarz zdradza młody wiek, sugestywny zwrot głowy ożywia całą postać. Na skroniach ma ozdobną koronę. Poruszone tylnie kopyto sugeruje iż artysta chciał ukazać moment zatrzymania konia przez jeźdźca. Rzeźba stoi na zdobionej motywem liściastym konsoli. Ponad głową znajduje się osobno umieszczony baldachim o architektonicznej formie.
Monumentalny drewniany krucyfiks został ufundowany przez arcybiskupa kolońskiego Gerona (969-976). Krucyfiks to naturalnej wielkości rzeźba wykonana z drewna dębowego. Figura Chrystusa jest wysoka na 1,87 m (od stóp do głowy), rozpiętość jej ramion wynosi 1,66 m. Autentyczny również jest drewniany krzyż, o wymiarach 2,88 m (wysokość) oraz 1,98 (szerokość). Figurę cechuje miękkie poruszenie ciała oraz silny dynamizm, co podkreśla nie tylko poza Chrystusa, ale również opuszczona głowa oraz lekko opadające w dół dłonie. Jest to przykład rzeźby kultowej z okresu wczesnoottońskiego, kiedy rzeźba ołtarzowa ograniczała się jeszcze do pojedynczych figur, umieszczanych nad mensą ołtarzową.
Pieta z Lubiąża Piety powstawały w ciągu wieku XV. Przykładem może tu być Pieta znajdująca się obecnie w Muzeum Narodowym we Wrocławiu a pochodząca z Lubiąża. Powstała ona około 1370 roku. Dzieło to wstrząsa widzem Umęczone, wychudzone ciało Chrystusa z uwypuklonymi żebrami i umęczoną twarzą kontrastuje tu z bolesną, chociaż pełną spokoju twarzą Maryi oraz miękko układającymi się jej szatami.
Śląska sztuka kamienna XII - XVI w Henryk IV Probus, płyta nagrobka, ok. 1300
Wit Stwosz - krucyfiks z katedry wawelskiej Jest to dzieło późnogotyckie. Postać Chrystusa została wykonana z wapienia pińczowskiego. Chrystus jest prawie symetryczny w stosunku do krzyża, co ciekawe jest maksymalnie napięty, wyprężony. To co wyróżnia stwoszowski krucyfiks, to naturalizm. Chrystus ma ramiona ułożone bardzo horyzontalnie, silnie opadającą głowę, silnie wyłamujące się stawy barkowe, kurczące się palce dłoni. Tym samym Stwosz chciał ukazać moment agonii Chrystusa. Ostra wyrazistość anatomii świadczy o kontynuacji kierunku, który wytyczył Wit Stwosz tworząc Ołtarz Mariacki. Realizm ten pogłębia ukazanie silnego wiatru, co widać w rozwichrzonym perizonium. Cechuje go plastyczność i ruch, to nadaje pewną dynamiczność całej kompozycji. Na twarzy widać ogromny ból, zmęczenie, ale mimo tego Chrystus próbuje ten ból przezwyciężyć - oczy ma otwarte jeszcze nie umarł. Patrzy się głęboko w stronę widza, tym samym artysta pragnął ukazać moment zbawienia i zwycięstwa nad złem. Jednakże ta myśl została wyraźnie zdystansowana przez ukazanie śmierci jako zjawisko fizjonomicznego. Istnieje więc tutaj silna dychotomia Chrystus triumfuje, ale jednocześnie umiera (wychudzenie ciała, wystające żebra).
Kazimierza Wielkiego (zm. 1370) pochodzący z fundacji jego siostrzeńca Ludwika (króla Polski i Węgier), wykonany jest z czerwonego marmuru (tumba i kolumny) i piaskowca (baldachim). Jest jednym z niewielu nagrobków tumbowo - baldachimowych znajdujących się w Europie.
Madonna z Krużlowej - średniowieczna rzeźba przedstawiająca Matkę Boską z Dzieciątkiem w typie Pięknej Madonny. Nieznany jest jej autor, miejsce pierwotnego przeznaczenia i czas powstania (powszechnie przyjmuje się początek XV wieku).
Wit Stwosz Ołtarz Mariacki
Retabulum ma wymiary 11 x 13 m; wysokość największych figur wynosi ok. 2,7 m. Jest to największa w Europie gotycka nastawa ołtarzowa. Figury, których w ołtarzu jest ponad 200, wyrzeźbione są z litych kloców lipowych. Cała konstrukcja wykonana jest w drewnie dębowym, natomiast tło w modrzewiu. W predelli ukazane jest drzewo Jessego genealogiczne drzewo Chrystusa i Marii Panny. Szafę nastawy zdobią cztery skrzydła, dwa nieruchome oraz dwa ruchome. Bryłę pentaptyku dopełnia zwieńczenie. Ołtarz Wita Stwosza, dzieło późnego średniowiecza, łączy w sobie elementy sacrum i profanum. Mistycyzm zmieszany jest z naturalistycznym realizmem. Złote szaty apostołów występują obok codziennych ubiorów noszonych w średniowiecznym Krakowie. Obok wzniosłych religijnych scen ukazane zostało życie w jego codzienności. Postać Madonny zachowuje ideał średniowiecznego piękna, ale apostołom Stwosz nadał rysy współczesnych mieszczan krakowskich. W realistycznym podejściu do postaci posunął się tak daleko, że widać dokładnie ich różne ułomności: defekty wyglądu, zdeformowane dłonie, napęczniałe żyły na nogach, ślady chorób skórnych.
Główną sceną ołtarza, znajdującą się w środkowej szafie, jest Zaśnięcie Marii Panny. Śpiąca Maryja Panna, otoczona jest przez apostołów. Ekspresja sceny jest wzmożona zagęszczeniem postaci; w rzeczywistości nigdy nie mogłyby one stać tak blisko siebie. Złocone szaty odbijają światło. Ustawienie postaci "pod wiatr" powoduje sfałdowanie szat.
Skrzydła Otwarty ołtarz na ruchomych skrzydłach ilustruje sześć Radości Maryi: od Zwiastowania po Zesłanie Ducha Świętego. Kiedy szafa jest zamknięta, płaskorzeźby przedstawiają 12 scen z życia Marii i Jezusa. Postacie przedstawione są w strojach z epoki (I w.), będąc obecnie znakomitym studium kostiumologii. Sprzęty domowe, naczynia codziennego użytku również są wierną kopią pierwowzorów. Górna kwatera na prawym ruchomym skrzydle przedstawia ukrzyżowanie Jezusa.
Nagrobek Kazimierza Jagiellończyka ma kształt tumby zwieńczonej monumentalnym baldachimem, wspartym na 8 kolumnach. Wykonany jest z kilku odmian czerwonego marmuru salzburskiego. Na płycie wierzchniej o pryzmatycznym ściętym brzegu spoczywa naturalnej wielkości postać króla Kazimierza Jagiellończyka. Postać zmarłego cechuje silny dynamizm podkreślony przez układ szat, zakrywających ciało tak, że nie jest czytelna sama poza króla. Postać jest ułożona na wznak. Zasugerowano jednak lekki kontrapost, poprzez lekkie wygięcie prawego kolana. Głowa położona na poduszce jest lekko odrzucona w tył i przechylona na lewo, stąd ostro zarysowano ścięgna i skórę szyi. Oblicze umarłego cechuje daleko idący naturalizm, dostrzec tu można nie tylko sędziwy wiek monarchy, ale również bolesny wyraz w szeroko otwartych, lecz zmęczonych oczach o grubych pomarszczonych powiekach, zaciśniętych ustach, udręczonym czele. Król został ukazany w najwyższym dostojeństwie królewskich atrybutów w pełnym stroju koronacyjnym. Insygnia w pełni naśladują autentyczność wyglądu. Na koronie z misternością opracowano kamienie szlachetne zdobiące jej obręcz, zaś szczyt tworzą sploty oschłych liści ostów. Berło ma kształt laski, zwieńczonej ażurowym kwiatonem złożonym z motywów liściastych.
Malarstwo gotyckie tematem gotyckich obrazów były sceny z Nowego Testamentu. Zaczęły się także pojawiać obrazy o tematyce świeckiej. To co przede wszystkim odróżnia malarstwo gotyckie od innych, jest usiłowanie pokazania człowieka takim, jakim jest naprawdę, w wyglądzie, w odczuciach, a także w otoczeniu. Malarstwo gotyckie ścienne rozwijało się szczególnie we włoskiej Toskanii, gdzie szczytowymi przykładami są freski Giotta, który stworzył na przełomie XIII i XIV w. styl monumentalnego dramatyzmu oraz nową ikonografię świętych a zwłaszcza św. Franciszka z Asyżu. Malarstwo ścienne poza Włochami miało skromniejsze zastosowanie z powodu mniejszych powierzchni ścian przeznaczonych dotąd do dekoracji. Jego rolę przejęły wielkie barwne witraże - szklane obrazy, które stały się jednym z głównych elementów atmosfery estetycznej wnętrza gotyckiego. Największe znaczenie miało jednak malarstwo flamandzkie torujące drogę ku nowożytnemu realizmowi, stanowiące połączenie świata biblijnego z realiami współczesnymi o głębokich treściach religijnych i symbolicznych.
Św. Franciszek - Asyż Św. Jan - Florencja
Fresk w Kaplicy Scrovegnich, Padwa
Epitafium Wirzbięty z Branic, ok. 1425 muzeum narodowe w Krakowie;
Ucieczka do Egiptu, ok. 1460 muzeum narodowe w Krakowie;
Opłakiwanie z Chomranic muzeum diecezjalne w Tarnowie; "Opłakiwanie z Chomranic", który powstał na terenie Polski około 1440 roku. Bezimienny artysta przedstawił na obrazie moment, gdy Ciało Chrystusa zdjęte zostało z krzyża i spoczywa na płótnie trzymanym przez Józefa z Arymatei i Nikodema. Przy Ciele swego Syna klęczy Matka Boża, a obok Niej, z prawej strony - Maria Kleofasowa. Po lewej zaś stronie, w stroju mniszki, stoi św. Maria Magdalena i św. Jan Apostoł. Obraz po bokach jest zamknięty krzyżami, na których wiszą jeszcze ciała dwóch łotrów.
Pieta z Awinionu z XV wieku, kazał siebie umieścić obok postaci boskich. Dzieło to obrazuje topos matki cierpiącej pod krzyżem i jest jednym z licznych dzieł tej epoki o tejże tematyce. Już sam tytuł Pieta, czyli przedstawienie Matki Boskiej rozpaczającej nad ciałem Chrystusa złożonym na jej kolanach, ilustruje tematykę obrazu. Jednak Matka Boska ukazana jest na nim w sposób dostojny, jest odizolowana w cierpieniu, nie dzieli się nim. Tylko smutny wyraz twarzy, ciało Chrystusa i symboliczne przedmioty przedstawiają jej ból. Z drugiej jednak strony stwarza to nastrój tajemnicy i dostojności wokół Marii, sprawia, iż świętość przemawia przez nią i w jakiś sposób staje się dla nas namacalna.
Bracia Limburg karty z Bardzo bogatych Godzinek księcia du Berry (cykl kalendarza)