Ocena kondycji ekonomicznej osób fizycznych i podmiotów gospodarczych miasta Katowice

R A P O R T Z B A D A Ń Ocena kondycji ekonomicznej osób fizycznych i podmiotów gospodarczych miasta Katowice Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz środków budżetu Państwa w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2007-2013

Raport współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz środków budżetu Państwa w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2007 2013. Raport został opracowany na zlecenie Górnośląskiego Związku Metropolitalnego ul. Barbary 21 a 40 053 Katowice tel. 32 253 04 25 www.silesiametropolia.eu Raport opracowany przez Instytut Nauk Społeczno-Ekonomicznych sp. z o.o. sp. k. ul. Polskiej Organizacji Wojskowej 17 90 248 Łódź tel. 42 633 17 19 www.inse.org.pl

Spis treści SPIS TREŚCI... 3 SPIS TABEL... 3 SPIS WYKRESÓW... 3 WSTĘP... 5 1. ANALIZA POTENCJAŁU LUDZKIEGO W KATOWICACH... 7 2. ANALIZA KONKURENCYJNOŚCI GOSPODARKI KATOWIC... 13 2.1. RYNEK PRACY... 13 2.2. DOCHODY LUDNOŚCI... 17 2.3. PODMIOTY GOSPODARCZE... 20 2.4. RYNEK NIERUCHOMOŚCI... 22 3. ANALIZA SYTUACJI FINANSOWEJ GMINY KATOWICE... 25 PODSUMOWANIE... 29 BIBLIOGRAFIA... 31 ŹRÓDŁA DANYCH... 32 Spis tabel Tabela 1. Procesy demograficzne w Katowicach w latach 2002 2012... 7 Tabela 2. Procesy migracyjne w Katowicach w latach 2002 2012... 8 Tabela 3. Średnie roczne dochody osób fizycznych w Katowicach (w tys. zł) w latach 2004 2011... 19 Tabela 4. Największe firmy w Katowicach w 2011 r.... 20 Tabela 5. Miasta GZM z najwyższą i najniższą ceną mieszkań za 1m 2 w latach 2008 2010... 23 Tabela 6. Rynek nieruchomości w Katowicach w latach 2008 2012... 24 Spis wykresów Wykres 1. Liczba ludności i przyrost naturalny Katowic w latach 2002 2012... 8 Wykres 2. Współczynnik salda migracji w Katowicach i GZM (w promilach) w latach 2002 2012... 9 Wykres 3. Struktura ludności według wieku produkcyjnego (Katowice) za rok 2002, 2007, 2012... 10 Wykres 4. Struktura ludności według wieku produkcyjnego (GZM) za rok 2002, 2007, 2012... 10 Wykres 5. Struktura ludności Katowic według wieku w 2012 r.... 11 Wykres 6. Struktura ludności według wykształcenia w Katowicach za rok 2002 i 2011... 12 Wykres 7. Liczba pracujących w Katowicach (w tys. osób) w latach 2005 2012... 13 Wykres 8. Struktura pracujących według płci (Katowice) za rok 2007, 2010, 2012... 14 Wykres 9. Struktura pracujących według płci (GZM) za rok 2007, 2010, 2012... 14 Wykres 10. Struktura zatrudnionych w Katowicach i GZM według sekcji PKD w 2012 r.... 14 3

Wykres 11. Liczba bezrobotnych w Katowicach (w tys. osób) w latach 2003 2012... 15 Wykres 12. Stopa bezrobocia rejestrowanego w Katowicach, woj. śląskim i Polsce w latach 2004 2012... 16 Wykres 13. Średni roczny dochód mieszkańców Katowic PIT (w tys. zł) w ujęciu nominalnym oraz realnym (w cenach stałych z 2003 r.) oraz dynamika zmian (rok poprzedni=100) w latach 2004 2011... 17 Wykres 14. Średni roczny dochód mieszkańców Katowic i GZM PIT (w tys. zł) w latach 2004 2011... 18 Wykres 15. Struktura dochodów ludności Katowic według źródła dochodów za rok 2004, 2008, 2011... 19 Wykres 16. Średnie roczne dochody na 1 firmę CIT (w tys. zł) w Katowicach i GZM w latach 2007 2011... 21 Wykres 17. Stopa przedsiębiorczości w Katowicach i GZM (liczba podmiotów prywatnych w przeliczeniu na 1000 osób w wieku produkcyjnym) w latach 2002 2012... 21 Wykres 18. Stopa wejścia i wyjścia przedsiębiorstw w Katowicach w latach 2010 2012... 22 Wykres 19. Cena za 1m 2 mieszkania w Katowicach i GZM w latach 2008 2010... 23 Wykres 20. Dochody i wydatki Katowic ogółem (ceny bieżące) w latach 2002 2012... 25 Wykres 21. Udział wydatków majątkowych inwestycyjnych Katowic i GZM w wydatkach ogółem w latach 2002 2012... 26 Wykres 22. Nadwyżka operacyjna Katowic (w mln zł) w latach 2006 2012... 27 Wykres 23. Nadwyżka operacyjna Katowic i GZM na 1 mieszkańca (w zł) w latach 2006 2012... 27 Wykres 24. Dochody własne na 1 mieszkańca Katowic i GZM w latach 2002 2012... 28 4

Wstęp Przedmiotowy Raport opracowany został w ramach I etapu prac nad realizacją w latach 2012 2014 tzw. projektu gospodarczego, pt.: Ocena kondycji ekonomicznej osób fizycznych i podmiotów gospodarczych w kontekście dynamiki rozwoju społeczno-gospodarczego miast Górnośląskiego Związku Metropolitalnego wraz z opracowaniem Programu Rozwoju Gospodarczego Metropolii "Silesia" do 2025 roku, na wniosek Górnośląskiego Związku Metropolitalnego. Projekt był współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz środków budżetu Państwa w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2007 2013. I etap prac w projekcie gospodarczym to: Ocena kondycji ekonomicznej osób fizycznych i podmiotów gospodarczych miast GZM przeprowadzona na podstawie danych pozyskanych z różnych źródeł, m.in.: Izba Skarbowa w Katowicach, Główny Urząd Statystyczny, w tym Narodowy Spis Powszechny. W ramach tego zadania wykonano: a) narzędzie internetowe (http://statystyka.gzm.org.pl/) stanowiące bazę danych społecznoekonomicznych dla miast GZM i gmin sąsiednich, b) Syntezę z badań Oceny kondycji ekonomicznej obejmującą łącznie wszystkie miasta GZM oraz c) Przedmiotowy Raport (sporządzony indywidualnie dla każdego z miast GZM). Raport składa się z trzech rozdziałów: pierwszy przedstawia dane dotyczące struktury oraz procesów demograficznych i migracyjnych na potrzeby analizy potencjału ludzkiego w opisywanym mieście; drugi zawiera analizę konkurencyjności gospodarki uwzględniono w nim m.in. opis sytuacji na rynku pracy i nieruchomości; trzeci prezentuje analizę sytuacji finansowej opisywanego miasta (w szczególności skoncentrowano się na strukturze dochodów i wydatków w budżecie miasta). Wartości wskaźników dla danego miasta przedstawiono w Raporcie na tle GZM oraz w wybranych przypadkach województwa śląskiego i Polski, w celu określenia pozycji i potencjału każdego z miast. II etap prac w projekcie gospodarczym to opracowanie pt.: Ekspertyza globalnych trendów gospodarczych w kontekście potrzeb rozwojowych Metropolii Silesia. Wyniki i wnioski z analiz z I i II etapu stanowią materiał bazowy do docelowego III etapu projektu, tj. opracowania pt.: Program Rozwoju Gospodarczego Metropolii Silesia do 2025 r., ukierunkowanego na poprawę sytuacji społeczno-gospodarczej i na dalszy rozwój tego obszaru. 5

KATOWICE liczba mieszkańców (stan na 2012 r.) 307 233 osób powierzchnia 164,64 km 2 jednostki sąsiadujące 1. Ruda Śląska 2. Chorzów 3. Świętochłowice 4. Sosnowiec 5. Mysłowice 6. Tychy 7. Gminy spoza GZM Rysunek 1. Katowice na tle GZM Bytom Piekary Śląskie Dąbrowa Górnicza Gliwice Zabrze (1) Ruda Śląska Chorzów (2) Sosnowiec Katowice Jaworzno (1) Świętochłowice (2) Siemianowice Śląskie Mysłowice Tychy Źródło: opracowanie własne 6

1. Analiza potencjału ludzkiego w Katowicach W latach 2002 2012 liczba ludności w Katowicach zmniejszyła się o 5,5% z poziomu 325 tys. osób w 2002 r. do 307 tys. osób w 2012 r. W każdym z analizowanych lat liczba urodzeń była niższa od liczby zgonów, a co za tym idzie występował ujemny przyrost naturalny. Wskaźnik przyrostu naturalnego oscylował między -4 a -2. W 2012 r. przyjął on wartość -2,9. Nietypową liczebność mieszkańców zauważono w 2010 r. Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego wyniosła ona 311421 osób, co było wynikiem wyższym niż w poprzednim i następnym roku. Przy interpretacji danych należy jednak zauważyć, że od 2010 r. do obliczania wskaźników demograficznych ludności zaczęły być używane dane z Narodowego Spisu Powszechnego przeprowadzonego w 2011 r., co spowodowało jednostkowy wzrost liczby mieszkańców Katowic. Liczba ludności* Tabela 1. Procesy demograficzne w Katowicach w latach 2002 2012 Liczba urodzeń Liczba zgonów Przyrost naturalny Wskaźnik przyrostu naturalnego dla Katowic Wskaźnik przyrostu naturalnego dla GZM Wskaźnik przyrostu naturalnego dla Polski 2002 325045 2362 3518-1156 -3,6-2,04-0,15 2003 322285 2383 3449-1066 -3,3-2,10-0,37 2004 319904 2431 3548-1117 -3,5-1,97-0,19 2005 317220 2430 3553-1123 -3,5-2,09-0,10 2006 314500 2583 3496-913 -2,9-1,70 0,12 2007 312201 2697 3572-875 -2,8-1,64 0,28 2008 309621 2772 3566-794 -2,6-1,01 0,92 2009 308548 2903 3615-712 -2,3-1,05 0,86 2010 311421 2960 3604-644 -2,1-0,88 0,90 2011 309304 2662 3619-957 -3,1-1,88 0,34 2012 307233 2700 3605-905 -2,9-1,97 0,04 * według faktycznego miejsca zamieszkania Porównując wartość wskaźnika przyrostu naturalnego dla Katowic z danymi dla GZM oraz dla Polski należy zauważyć, że współczynnik ten w Katowicach przyjmował znacznie niższe wartości. W Polsce między 2002 a 2005 r. liczba urodzeń była niższa od liczby zgonów, lecz różnica ta była niewielka i w każdym kolejnym roku spadała. Od 2005 r. w Polsce miał miejsce dodatni przyrost naturalny. Oznacza to, że Katowice na tle Polski wykazują się 7

tys. osób promile znaczną przewagą liczby zgonów nad liczbą urodzeń w stosunku do ogółu ludności, co nie jest pozytywnym zjawiskiem. Pozytywny jest natomiast fakt, że różnica między tymi wielkościami z każdym rokiem malała. W 2002 r. przyrost naturalny wynosił -1156 osób, przy wskaźniku przyrostu naturalnego na poziomie -3,6, zaś w 2012: -905 przy wartości wskaźnika -2,9. Jest to jednak gorszy wynik niż w GZM (w 2012 r. wskaźnik przyrostu naturalnego wyniósł - 1,97 ) i znacznie gorszy niż w Polsce (wartość wskaźnika przyrostu naturalnego w 2012 r. to 0,04 ). Wykres 1. Liczba ludności i przyrost naturalny Katowic w latach 2002 2012 330 325 320 315 0,0-0,2-0,4-0,6 310 305 300 295 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012-0,8-1,0-1,2-1,4 Liczba ludności Przyrost naturalny Napływ ludności (zameldowania) Tabela 2. Procesy migracyjne w Katowicach w latach 2002 2012 Odpływ ludności (wymeldowania) Saldo migracji Wskaźnik salda migracji Wskaźnik salda migracji dla GZM Wskaźnik przyrostu rzeczywistego 2002 2667 3822-1155 -3,55-3,71-9,32 2003 3052 4211-1159 -3,60-3,63-8,56 2004 2755 3845-1090 -3,41-3,65-7,44 2005 2853 3952-1099 -3,46-3,72-8,46 2006 2945 4423-1478 -4,70-4,63-8,65 2007 2897 4490-1593 -5,10-4,61-7,36 2008 2597 3671-1074 -3,47-3,36-8,33 2009 2579 3571-992 -3,22-3,26-3,48 2010 2796 3874-1078 -3,46-3,38 9,23 2011 2831 3991-1160 -3,75-3,33-6,84 2012 2644 3638-994 -3,24-3,41-6,74 8

promile W latach 2002 2012 saldo migracji w Katowicach w każdym roku było ujemne, co oznacza, że więcej ludności wymeldowywało się z miasta niż się w nim zameldowało. W każdym roku saldo migracji wynosiło ok. -1000-1500. Najniższe saldo odnotowano w latach 2006 2007, najwyższe zaś w 2009 i 2012 r. Porównując procesy migracyjne w Katowicach z uśrednionymi danymi dla GZM należy zwrócić uwagę na dużą analogię i podobne wartości współczynników. Wskaźnik salda migracji dla Katowic i dla GZM w każdym roku przyjmował zbliżoną wartość. Dla GZM, tak samo jak dla Katowic, lata 2006 2007 to okres kiedy saldo migracji w stosunku do liczby ludności było bezwzględnie największe. Przy analizie procesów demograficznych miasta Katowice na uwagę zasługuje również wskaźnik przyrostu rzeczywistego, który informuje o rzeczywistej zmianie liczy ludności na 1000 mieszkańców na danym terenie. W latach 2002 2012 nastąpił spadek liczby ludności w Katowicach spowodowany zarówno ubytkiem naturalnym, jak i ujemnym saldem migracji. W 2012 r. wartość wskaźnika przyrostu rzeczywistego wyniosła -6,74, co oznacza, że w stosunku do roku poprzedniego liczba ludności zmniejszyła się blisko o 7 osób na każde 1000 mieszkańców. Wykres 2. Współczynnik salda migracji w Katowicach i GZM (w promilach) w latach 2002 2012-2,0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012-2,5-3,0-3,5-4,0-4,5-5,0-5,5-6,0 Katowice GZM W latach 2002 2012 zmianom ulegała struktura ludności według wieku. Malał udział ludności w wieku produkcyjnym i przedprodukcyjnym, a wzrastał udział ludności w wieku poprodukcyjnym. W 2002 r. ludność w wieku poprodukcyjnym stanowiła 16,9% 9

mieszkańców Katowic, w 2007 r. udział ten wzrósł do 19,3%, zaś w 2012 r. przyjął wartość 21,8%. Podobna tendencja obserwowana była w całym GZM, choć udziały są nieco niższe. Między 2002 a 2012 r. udział ludności w wieku poprodukcyjnym zwiększył się w stosunku do ludności ogółem o 4 pkt. proc., przyjmując w 2012 r. wartość 19,5%. Potwierdza to problem starzejącego się społeczeństwa, który dotyczy całej Polski. Wykres 3. Struktura ludności według wieku produkcyjnego (Katowice) za rok 2002, 2007, 2012 Wykres 4. Struktura ludności według wieku produkcyjnego (GZM) za rok 2002, 2007, 2012 16,9% 19,3% 21,8% 15,0% 17,0% 19,5% 68,9% 68,4% 66,4% 70,0% 69,9% 67,4% 14,3% 12,3% 11,8% 2002 2007 2012 ludność w wieku przedprodukcyjnym ludność w wieku poprodukcyjnym ludność w wieku produkcyjnym 15,0% 13,1% 13,0% 2002 2007 2012 ludność w wieku przedprodukcyjnym ludność w wieku poprodukcyjnym ludność w wieku produkcyjnym Zarówno w Katowicach, jak i w całym GZM, między 2002 a 2012 r. zmniejszył się udział ludności w wieku produkcyjnym w ludności ogółem. W Katowicach udział zmniejszył się z wartości 68,9% w 2002 r. do 66,4% w 2012 r. Podobna tendencja wystąpiła wśród ludności w wieku przedprodukcyjnym udział w ludności ogółem zmniejszył wartość z 14,3% do 11,8%. Dane o malejącym udziale ludności w wieku produkcyjnym i przedprodukcyjnym pozwalają wnioskować, że w kolejnych latach udział ludności w wieku poprodukcyjnym będzie utrzymywał trend rosnący. Na wykresie 5. przedstawiona została piramida ludności Katowic według wieku i płci w 2012 r. Należy zwrócić uwagę na zmianę struktury według płci wraz ze starzeniem się ludności Katowic. Zauważalne jest, że wśród osób do 40-44 roku życia liczebność kobiet i mężczyzn jest podobna, z niewielką przewagą mężczyzn (51%). Powyżej 45 roku życia udział mężczyzn w ludności ogółem znacznie maleje. W przedziale 50-54 kobiety stanowią 10

lata 51% ludności, w przedziale 60-64 54% ludności, a w przedziale 80-84 66% ludności. W wieku powyżej 85 lat kobiety stanowią 75% mieszkańców. W latach 2002 2012 znacznej poprawie uległ poziom wykształcenia ludności. Odsetek osób z wykształceniem średnim i wyższym (w populacji 20+) zwiększył się z poziomu 54% do 63%. Przy czym odsetek osób z wykształceniem wyższym w tym samym czasie uległ zwiększeniu z 18% do 36%. Spadek liczebności zaobserwowano natomiast w grupie osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym odsetek ten zmniejszył się z poziomu 24% w 2002 r. do 21% w 2012 r. Wykres 5. Struktura ludności Katowic według wieku w 2012 r. 80-84 70-74 60-64 50-54 40-44 30-34 20-24 10-14 0-4 15 10 5 0 5 10 15 tys. osób mężczyźni kobiety Warto również zwrócić uwagę, iż odsetek osób z wykształceniem wyższym w Katowicach w 2012 r. wyniósł 26% i był o 7 pkt. proc. wyższy niż średnio w Metropolii Silesia, podobnie odsetek osób z wykształceniem wyższym i średnim był o 8 pkt. proc. wyższy. Z kolei udział osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym w populacji 20+ w Katowicach w 2012 r. był o 4 pkt. proc. mniejszy niż w GZM. Pozwala to wysnuć wniosek, że poziom wykształcenia w Katowicach w 2012 r. był znacznie wyższy w stosunku do poziomu wykształcenia w GZM. 11

Wykres 6. Struktura ludności według wykształcenia w Katowicach za rok 2002 i 2011 Odsetek osób z wyksz. zasadniczym zawodowym w populacji 20+ 24% 21% Odsetek osób z wyksz. średnim i wyższym w populacji 20+ 54% 63% Odsetek osób z wyksz. wyższym w populacji 20+ 18% 26% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 2002 2011 12

tys. osób 2. Analiza konkurencyjności gospodarki Katowic 2.1. Rynek pracy Analiza sytuacji na rynku pracy wymaga spojrzenia na wielkość, dynamikę i strukturę liczby pracujących oraz bezrobotnych, a także najistotniejszych wskaźników rynku pracy. W latach 2005 2012 liczba pracujących w Katowicach, w podmiotach gospodarczych o liczbie pracujących powyżej 9 osób, wzrosła ze 146 tys. osób do 160 tys. osób. W tym czasie zaobserwowano również wzrost udziału pracujących w odniesieniu do liczby mieszkańców w wieku produkcyjnym. W 2005 r. odsetek ten wynosił 66,8%, w 2008 76,2%, a w 2012 78,6%. W badanym okresie, w 2009 i 2012 r. odnotowano spadek zatrudnienia w Katowicach, liczba pracujących zmniejszyła się każdorazowo o 2%. Wykres 7. Liczba pracujących w Katowicach (w tys. osób) w latach 2005 2012 170 100% 165 160 155 150 145 140 146,1 66,8% 151,3 70,0% 158,3 74,1% 160,7 76,2% 157,3 75,4% 161,1 76,5% 163,7 160,4 78,9% 78,6% 95% 90% 85% 80% 75% 70% 65% 135 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 60% liczba pracujących udział pracujących w ludności w wieku produkcyjnym Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z BDL. Dotyczy podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących powyżej 9 osób. Analizując strukturę pracujących w Katowicach należy zauważyć, że w latach 2007 2012 zwiększał się odsetek pracujących kobiet. W 2007 r. stanowiły one 46,3% pracujących, w 2010 47,9%, natomiast w 2012 r. 49,3%. 13

Są to wskaźniki wyższe niż dla pozostałych miast GZM. W całej Metropolii Silesia odsetek pracujących kobiet w 2012 r. wyniósł 45,8%, co było niewielkim wzrostem w stosunku do lat poprzednich. Wykres 8. Struktura pracujących według płci (Katowice) za rok 2007, 2010, 2012 100% Wykres 9. Struktura pracujących według płci (GZM) za rok 2007, 2010, 2012 100% 75% 53,7% 52,1% 50,7% 75% 55,8% 54,8% 54,2% 50% 50% 25% 46,3% 47,9% 49,3% 25% 44,2% 45,2% 45,8% 0% 2007 2010 2012 0% 2007 2010 2012 kobiety mężczyźni kobiety mężczyźni Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z BDL. Wykres 10. Struktura zatrudnionych w Katowicach i GZM według sekcji PKD w 2012 r. 1 25% 21% 20% 15% 13% 12% 10% 5% 0% 8% 8% 0,2% 0,1% 9% 6% 5% 2% 2% 2% 1% 8% 9% 7% 7% 6% 5% 6% 5% 4% 4% 4% 3% 2% 1% 1% 2% 10% 9% 7% 7% 2% 2% 0,2% 0,2% Katowice GZM 1 A Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo, B Górnictwo i wydobywanie, C Przetwórstwo przemysłowe, D wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych, E dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją, F Budownictwo, G Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle, H Transport i gospodarka magazynowa, I Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi, J Informacja i komunikacja, K Działalność finansowa i ubezpieczeniowa, L Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości, M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna, N Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca, O Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne, P Edukacja, Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna, R Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją, S Pozostała działalność usługowa, T Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby, U Organizacje i zespoły eksterytorialne 14

tys. osób Na wykresie 10. Przedstawiona została struktura pracujących według sekcji PKD w 2012 r. w Katowicach oraz GZM. Z zaprezentowanych danych wynika, że tendencje na obu obszarach są podobne, a istotne różnice dotyczą zaledwie kilku branż. W całym GZM, relatywnie znacznie więcej osób zatrudnionych było w przetwórstwie przemysłowym (sekcja C) 21% pracujących w GZM wobec 9% w Katowicach. Z kolei w Katowicach, relatywnie więcej osób pracowało w administracji i działalności wspierającej (sekcja N; 9% wobec 6% w GZM) oraz w działalności finansowej i ubezpieczeniowej (sekcja K; 8% wobec 4% w GZM). Wysoki odsetek zatrudnionych w Katowicach stanowiły także osoby pracujące w handlu hurtowym i detalicznym (sekcja G) 13% oraz w edukacji (sekcja P) 9%. Z kolei najmniejszy odsetek zatrudnionych (1% i poniżej) był w branżach: rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (sekcja A), pozostałej działalności usługowej, gospodarstwach domowych oraz organizacjach i zespołach ekstremalnych (sekcje S, T, U), w dostawie wody (sekcja E) oraz działalności związanej z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi (sekcja I). Analizując liczebność bezrobotnych w Katowicach zauważalne są dwa trendy: spadek w latach 2003 2008 oraz wzrost w latach 2008 2012. Najbardziej dynamicznie liczba bezrobotnych malała w latach 2005 2006 (-24%), 2006 2007 (-37%) oraz 2007 2008 (- 44%). Z kolei między rokiem 2008 a 2009 liczba bezrobotnych wzrosła o 73%. Było to wynikiem spowolnienia gospodarczego, obserwowanego w całej Polsce. W 2012 r. w Katowicach wśród bezrobotnych było 10,8 tys. osób. Wykres 11. Liczba bezrobotnych w Katowicach (w tys. osób) w latach 2003 2012 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 16,7 15,3 14,1 10,8 10,8 8,8 6,8 6,6 7,7 3,8 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Liczba osób bezrobotnych 15

Poddając analizie stopę bezrobocia rejestrowanego na uwagę zasługuje fakt, że wskaźnik ten w Katowicach przez cały analizowany okres przybierał znacznie niższe wartości niż w województwie śląskim, a także w całej Polsce. Spadek stopy bezrobocia w latach 2004 2008 oraz wzrost w latach 2008 2009 jest konsekwencją zmian w liczbie bezrobotnych. Najniższy poziom stopy bezrobocia w Katowicach odnotowano w 2008 r. (wyniósł on zaledwie 1,9%, podczas gdy w województwie śląskim stopa bezrobocia wynosiła 6,9%, a w Polsce 9,5%). Mimo wzrostu wartości wskaźnika w kolejnych latach, wciąż miał on relatywnie niską wartość, co bardzo dobrze świadczy o sytuacji na katowickim rynku pracy. W 2012 r. na 100 osób zgłaszających gotowość do pracy zaledwie 5 nie mogło jej znaleźć i zasilało tym samym grupę bezrobotnych (stopa bezrobocia na poziomie 5,2%). W tym samym roku w województwie śląskim stopa bezrobocia była niemal dwukrotnie wyższa (11,1%), zaś w Polsce osiągnęła poziom 13,4%. Wykres 12. Stopa bezrobocia rejestrowanego w Katowicach, woj. śląskim i Polsce w latach 2004 2012 20% 18% 16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% 19,0% 17,6% 16,9% 15,5% 14,8% 13,4% 12,7% 12,1% 12,4% 12,5% 11,2% 11,1% 9,5% 9,2% 9,4% 10,0% 10,2% 7,7% 7,1% 6,9% 5,4% 3,3% 3,3% 3,8% 4,2% 5,2% 1,9% 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Katowice województwo śląskie Polska Między 2004 a 2012 r. stopa bezrobocia w Katowicach zmalała o 2,5 pkt. proc., co jest relatywnie dużą zmianą biorąc pod uwagę, że już w 2004 r. wartość wskaźnika była ponad dwa razy niższa niż w województwie śląskim i o 11,3 pkt. proc. niższa niż średnia dla Polski. Poziom bezrobocia wynoszący 5,2% należy ocenić jako niski i pozytywnie wyróżniający się na tle województwa i kraju. 16

dochody w tys. zł dynamika zmian 2.2. Dochody ludności W latach 2004 2011 dochody mieszkańców Katowic, a także całego GZM zwiększały się. W 2004 r. średni roczny dochód ludności Katowic wynosił 22 tys. zł, a do 2011 r. wzrósł do poziomu 34,7 tys. zł. Należy jednak podkreślić, że tendencja wzrostowa dochodów nie świadczy bezpośrednio o wzroście zamożności mieszkańców Katowic. Aby móc zweryfikować ten fakt, należy przeanalizować dochody w ujęciu realnym. Urealnienia dochodów dokonano w oparciu o wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych (ang. Consumer Price Index, CPI) poprzez zamianę indeksów łańcuchowych na indeksy jednopodstawowe (rok 2003=100). Dochody realne w 2004 r. wyniosły w Katowicach 21,3 tys. zł i do 2012 r. wzrosły do 28 tys. zł. Analizując dynamikę zmian dochodów mieszkańców Katowic warto zwrócić uwagę na trzy podokresy: do 2007 r. zaobserwowano wzrost dynamiki dochodów ludności do 10,55% nominalnie, a realnie do 8,17%; do 2010 r. odnotowano spadek dynamiki do 2,68% nominalnie, a realnie do 0,28%; w 2011 r. nastąpił wzrost dochodów o 7,73% w stosunku do poprzedniego roku (realnie o 3,88%). Wykres 13. Średni roczny dochód mieszkańców Katowic PIT (w tys. zł) w ujęciu nominalnym oraz realnym (w cenach stałych z 2003 r.) oraz dynamika zmian (rok poprzedni=100) w latach 2004 2011 40 12% 35 30 25 20 22,001 21,319 23,040 21,952 25,021 23,650 27,660 25,582 29,917 31,344 26,631 26,854 32,185 34,672 26,929 27,974 10% 8% 6% 4% 2% 15 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 dochody nominalne dochody realne dynamika zmian - nominalnie dynamika zmian - realnie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Izby Skarbowej oraz GUS, BDL. 0% 17

tys. zł W każdym z analizowanych lat nominalne dochody mieszkańców Katowic były wyższe niż średnie dochody w GZM (przeciętnie o około 2,5-3,5 tys. zł). Co więcej, nadwyżka dochodów w Katowicach zwiększała się w kolejnych latach. W 2004 r. różnica wynosiła 2,4 tys. zł, a w 2011 3,8 tys. zł. Świadczy to o dobrej sytuacji dochodowej ludności Katowic na tle GZM, a także o rosnącej przewadze dochodowej. Fakty te można również interpretować z punktu widzenia rynku pracy w Katowicach są relatywnie wysokie płace w stosunku do pozostałych miast GZM, co bezpośrednio wpływa na wysokość dochodów uzyskiwanych przez mieszkańców tego miasta z tytułu pracy na własny rachunek lub pracy najemnej. Wykres 14. Średni roczny dochód mieszkańców Katowic i GZM PIT (w tys. zł) w latach 2004 2011 35 30 25 20 22,0 19,6 23,0 20,7 25,0 22,2 27,7 24,1 29,9 26,7 31,3 32,2 28,4 29,1 34,7 30,8 15 10 5-2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Katowice GZM Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Izby Skarbowej. Przeciętnie najwyższe dochody mieszkańcy Katowic uzyskiwali z tytułu pracy na własny na rachunek. W 2004 r. średnie roczne dochody z tego źródła wynosiły 58,8 tys. zł, a do 2011 r. wzrosły one o 59%, do wartości 93,2 tys. zł. Z pracy najemnej zatrudnieni w Katowicach otrzymali w 2011 r. przeciętnie 39,4 tys. zł (o ponad 12 tys. zł rocznie więcej niż w 2004 r.). W latach 2004 2011 wzrastały także dochody z rent i emerytur. W 2011 r. wpływy mieszkańców z tego tytułu wyniosły średnio 27 tys. zł. Najniższe dochody pracujący w Katowicach otrzymywali z umów cywilnoprawnych (zlecenie i o dzieło) w 2011 r. wyniosły one 7,5 tys. zł. 18

Tabela 3. Średnie roczne dochody osób fizycznych w Katowicach (w tys. zł) w latach 2004 2011 z pracy na własny rachunek z pracy najemnej z rent i emerytur z zysków kapitałowych z umów zlecenie i o dzieło 2004 58,8 27,2 17,0 8,7 4,8 2005 62,9 28,3 17,9 18,9 4,8 2006 72,7 29,1 19,2 37,1 4,9 2007 92,6 30,5 19,9 65,4 5,5 2008 97,8 33,8 21,7 32,3 6,3 2009 88,2 36,1 23,8 20,5 7,1 2010 89,6 37,7 25,4 13,5 7,2 2011 93,2 39,4 27,0 71,0 7,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Izby Skarbowej. Między 2004 a 2011 r. najsilniejszy wzrost odnotowano w przypadku dochodów z zysków kapitałowych i w przeciwieństwie do dochodów z innych źródeł wykazywały się licznymi fluktuacjami. W latach 2004 2007 wzrosły ponad 6-krotnie, by w kolejnych trzech latach odnotować 80 procentowy spadek. Bezwzględnie największa zmiana nastąpiła między 2010 a 2011 r., kiedy średnie roczne dochody z zysków kapitałowych wzrosły z poziomu 13,5 tys. zł do 71 tys. zł. Wykres 15. Struktura dochodów ludności Katowic według źródła dochodów za rok 2004, 2008, 2011 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 2004 15,7% 57,6% 3,7% 22,4% 0,6% 2008 21,5% 58,1% 4,2% 15,5% 0,7% 2011 19,0% 56,9% 4,2% 16,9% 3,0% z pracy na własny rachunek z pracy najemnej z umów zlecenie i o dzieło z rent i emerytur z zysków kapitałowych Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Izby Skarbowej. Analizując strukturę dochodów należy zauważyć, że głównym ich źródłem dla mieszkańców Katowic były te pochodzące z pracy najemnej (55,9% w 2012 r.) oraz pracy na własny rachunek (19% w 2012 r.). Wysoki odsetek stanowiły także dochody z tytułu rent i emerytur (16,9% w 2012 r.). W 2012 r. 4,2% dochodów ludności pochodziło z umów zlecenie i o dzieło, a 3% dochody z zysków kapitałowych. 19

Między 2004 a 2012 r. udziały w dochodach ogółem ludności zwiększyły się najbardziej o środki z pracy na własny rachunek (wzrost 3,3 pkt. proc.) oraz zysków kapitałowych (wzrost o 2,4 pkt. proc). Zmalał natomiast odsetek wpływów z tytułu rent i emerytur (spadek o 5,5 pkt. proc.). Na najbardziej stabilnym poziomie utrzymywały się dochody z umów zlecenie i o dzieło. 2.3. Podmioty gospodarcze Poniżej w tabeli przedstawiono największe przedsiębiorstwa posiadające siedzibę w Katowicach według rankingu Lista 2000 w 2012 r. Ranking ten co roku publikuje dziennik Rzeczpospolita i jest to zestawienie obejmujące największe polskie firmy oceniane w różnych kategoriach: najbardziej rentowne, osiągające największe zyski, zwiększające zatrudnienie, itp. W rankingu znalazły się również przedsiębiorstwa katowickie, z których pięć firm osiągnęło przychody ze sprzedaży w wysokości powyższej 1 mld zł i są to: Kompania Węglowa S.A., Tauron Polska Energia S.A., Tauron Wytwarzanie S.A. (w Katowicach jest tylko główna siedziba firmy, a zakłady zlokalizowane są w innym miastach), Katowicki Holding Węglowy S.A. i Polski Koks S.A. Wśród nich najwięcej osób zatrudniała Kompania Węglowa S.A. (60 tys. osób) oraz Katowicki Holding Węglowy (19 tys. osób). Należy jednak zaznaczyć, iż pomimo, że siedziby tych firm zlokalizowane są w Katowicach, to jednak większość miejsc pracy oferowanych jest poza tym miastem, stąd podana liczba pracujących jest znacząco zawyżona, gdyż obejmuje wszystkich pracujących w ramach danego koncernu. Tabela 4. Największe firmy w Katowicach w 2012 r. Nazwa firmy Przychody ze sprzedaży (tys. zł) Liczba pracujących Kompania Węglowa S.A. 11 919 736 59760 Tauron Polska Energia S.A. 8 845 152 270 Tauron Wytwarzanie S.A. 5 770 438 5400 Katowicki Holding Węglowy S.A. 3 807 603 18958 Polski Koks S.A. 3 083 715 46 Elektrobudowa S.A. 902 458 1970 Arcelormittal Distribution Solutions Poland Sp. z o.o. 666 053 373 Salus International sp. z o.o. 562 605 115 Ideon S.A. 522 155 156 CMC Centrozłom sp. z o.o. 490 474 b.d. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Listy 2000 największych firm w Polsce. Dane dotyczą przychodów oraz zatrudnienia w całej spółce, nie tylko oddziałów/zakładów w Katowicach. 20

liczba podmiotów prywatnych na 1000 osób w wieku produkcyjnym tys. zł Ocena sytuacji podmiotów gospodarczych w Katowicach została rozszerzona o analizę średnich dochodów na 1 firmę, na podstawie danych z CIT. W 2007 r. przeciętne dochody wyniosły 142,7 tys. zł, a do 2011 r. zmniejszyły się do 125,5 tys. zł. Tendencja malejąca została zaobserwowana również w całej Metropolii Silesia, z tym że w Katowicach w badanym okresie przeciętne dochody były wyższe o ok. 43 tys. zł. Świadczy to m.in. o bardzo dobrej sytuacji dochodowej podmiotów gospodarczych z siedzibą w Katowicach na tle pozostałych miast należących do GZM. Wykres 16. Średnie roczne dochody na 1 firmę CIT (w tys. zł) w Katowicach i GZM w latach 2007 2011 160 140 120 100 80 142,7 145,5 97,5 101,0 116,4 78,2 131,0 125,5 85,3 84,1 60 40 20 0 2007 2008 2009 2010 2011 Katowice GZM Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Izby Skarbowej. Wykres 17. Stopa przedsiębiorczości w Katowicach i GZM (liczba podmiotów prywatnych w przeliczeniu na 1000 osób w wieku produkcyjnym) w latach 2002 2012 200 188 191 195 199 202 203 194 198 205 207 217 150 132 134 138 138 138 140 140 142 151 149 154 100 50 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Katowice GZM W Katowicach obserwowano również wyższą od średniej dla GZM stopę przedsiębiorczości, czyli liczbę podmiotów prywatnych w przeliczeniu na 1000 osób w wieku produkcyjnym. 21

W 2012 r. w Katowicach zarejestrowanych było 217 firm na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym, zaś w GZM liczba ta wyniosła 154. Oznacza to, że Katowice są ważnym ośrodkiem przedsiębiorczości regionu i wiele firm właśnie to miasto wybiera na siedzibę. Warto także zauważyć, że między 2002 a 2012 r. stopa przedsiębiorczości wzrosła w GZM z poziomu 132 firm (na 1000 osób w wieku produkcyjnym) do 154, a w Katowicach ze 188 do 217 firm (w przeliczeniu na 1000 osób w wieku produkcyjnym). Procentowy wzrost stopy przedsiębiorczości w Katowicach oraz w GZM w latach 2002 2012 był jednak zbliżony i wynosił około 16%. Wykres 18. Stopa wejścia i wyjścia przedsiębiorstw w Katowicach w latach 2010 2012 10 8 6 4 2 5 4 0-2 -1 2010 2011 2012 stopa wejścia brutto stopa wyjścia brutto stopa wejścia netto Stopa wejścia netto, czyli różnica między jednostkami, które rozpoczęły działalność w danym roku, a tymi które ją zakończyły, odniesiona do liczby jednostek według stanu na koniec roku poprzedzającego, ulegała w latach 2010 2012 zmianom. W 2010 i 2012 r. zaobserwowany został wzrost liczebności przedsiębiorstw (stopa wejścia netto wyniosła 4 w 2010 r. i 5 w 2012 r.). Rok 2011 był okresem tymczasowego spadku liczby przedsiębiorstw, gdyż stopa wejścia netto przyjęła wtedy ujemną wartość (-1). 2.4. Rynek nieruchomości Między 2008 a 2010 rokiem średnia cena mieszkania za metr kwadratowy w Katowicach spadała. W 2008 wynosiła ona 3750 zł/m 2, w 2009 3600 zł/m 2, a w 2010 3650 zł/m 2. 22

Najniższe Najwyższe zł 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 Wykres 19. Cena za 1m 2 mieszkania w Katowicach i GZM w latach 2008 2010 3750 3600 3650 3050 2950 3000 2008 2009 2010 Katowice GZM Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Instytutu Analiz Monitora Rynku Nieruchomości. Mimo spadków, ceny mieszkań w Katowicach były najwyższe w porównaniu do pozostałych miast należących do GZM. W 2010 r. drugie w kolejności były Tychy z ceną 3550 zł/m 2, a dalej Gliwice (3300 zł/m 2 ). Z kolei najniższą cenę za 1 m 2 mieszkania w 2010 r. odnotowano w Bytomiu. Wynosiła ona 2100 zł/m 2 i była aż o 1550 zł/m 2 niższa niż w Katowicach. Tabela 5. Miasta GZM z najwyższą i najniższą ceną mieszkań za 1m 2 w latach 2008 2010 Lata 2008 rok 2009 rok 2010 rok Katowice 3750 3600 3650 Tychy 3600 3400 3550 Gliwice 3100 3300 3300 Ruda Śląska 2100 2400 2450 Piekary Śląskie 2150 2300 2250 Bytom 1950 2000 2100 Źródło: opracowanie własne. Między 2008 a 2012 r. redukcji uległa liczba nowych mieszkań oddanych do użytku w Katowicach. W 2008 r. liczba ta w przeliczeniu na 1000 mieszkańców wyniosła 4, w 2010 3, a w 2012 1. W badanym okresie zmniejszyła się również powierzchnia mieszkań oddanych do użytku. W 2008 r. było to 401,1 m 2 na 1000 mieszkańców, a w 2012 r. już tylko 141,9 m 2. Wzrosła natomiast przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę z 25,8 m 2 w 2009 r. do 26,9 m 2 w 2012 r. 23

Tabela 6. Rynek nieruchomości w Katowicach w latach 2008 2012 Lata 2008 2009 2010 2011 2012 liczba nowych mieszkań oddanych do użytku na 1000 mieszkańców 4 3 3 2 1 powierzchnia mieszkań oddanych do użytku na 1000 mieszkańców (m 2 ) 401,1 259,1 288,8 169,7 141,9 przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę (m 2 ) b.d. 25,8 26,3 26,6 26,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Instytutu Analiz Monitora Rynku Nieruchomości. Z jednej strony wynika to ze zmniejszającej się liczby ludności oraz zmiany modelu rodziny, a co za tym idzie wzrostu liczebności gospodarstw domowych do 3 osób. W rezultacie zwiększa się powierzchnia użytkowa mieszkań w przeliczeniu na 1 osobę. 24

mln zł 3. Analiza sytuacji finansowej gminy Katowice W latach 2002 2012 wzrastały dochody i wydatki budżetu gminy Katowice, przy czym wzrost dochodów miał bardziej liniowy charakter, a wydatki wykazywały się fluktuacjami. W 2002 r. wysokość dochodów i wydatków była bardzo zbliżona dochody wynosiły 878 mln zł, a wydatki 878 mln zł. W latach 2003 2005 oraz 2007 2008 występowała nadwyżka budżetowa (największa w 2007 r. 129 mln zł). W pozostałych latach w mieście miał miejsce deficyt budżetowy od 2009 r. wydatki przewyższały dochody i w 2012 r. wystąpił najwyższy w badanym okresie deficyt, a wydatki były wyższe od dochodów o 160,5 mln zł. Wykres 20. Dochody i wydatki Katowic ogółem (ceny bieżące) w latach 2002 2012 1600 1500 1400 1300 1200 1100 1000 900 800 700 600 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 dochody ogółem wydatki ogółem Występowanie deficytu budżetowego gminy nie musi być uznane za definitywnie negatywne zjawisko. W analizie budżetu należy zwrócić uwagę na to, gdzie kierowane są wydatki i jeżeli celem ich wzrostu są inwestycje i pobudzenie gospodarki to można liczyć, że w kolejnych latach działania te przyniosą pozytywne skutki. Jednak wysokość wydatków i dochodów, a także wynik budżetu powinny być na bieżąco monitorowane, ze szczególnym uwzględnieniem analizy wielkości deficytu w stosunku do całkowitych nakładów inwestycyjnych. 25

Wykres 21. Udział wydatków majątkowych inwestycyjnych Katowic i GZM w wydatkach ogółem w latach 2002 2012 30% 25% 20% 15% 26% 26% 26% 14% 13% 13% 24% 14% 28% 23% 21% 18% 19% 20% 23% 22% 22% 20% 18% 17% 24% 17% 10% 5% 0% 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Katowice GZM W dalszej kolejności analizie poddano udział wydatków majątkowych inwestycyjnych w wydatkach ogółem. W latach 2011 2012, kiedy wydatki Katowic znacznie wzrosły, silnie zwiększył się udział wydatków inwestycyjnych. Zmiana struktury wydatków świadczy, że dodatkowe środki kierowane były na finansowanie nowych inwestycji. Tego rodzaju działania pobudzają lokalną gospodarkę i wpływają pozytywnie na rozwój społecznogospodarczy. Warto również zwrócić uwagę, że w badanym okresie udział wydatków inwestycyjnych w wydatkach ogółem Katowic był większy od przeciętnego udziału w GZM. W latach 2002 2006 była to znaczna przewaga (o ok. 10 pkt. proc. rocznie), w latach 2007 2011 udział inwestycji w wydatkach w Katowicach był zbliżony do GZM (przewaga ok. 2-3 pkt. proc.). W 2012 r. nastąpił wzrost udziału wydatków majątkowych w Katowicach o 6 pkt. proc. (z poziomu 18% do 24%), podczas gdy w GZM udział ten utrzymał się na stabilnym poziomie 17%. Oznacza to, że Katowice o wiele więcej środków przeznaczają na realizację inwestycji niż pozostałe miasta Metropolii Silesia. W analizie budżetu jednostki samorządu terytorialnego istotne jest występowanie i wielkość nadwyżki operacyjnej. Wynik budżetu operacyjnego stanowi bowiem jeden z najistotniejszych wskaźników sytuacji finansowej JST, ilustrując czy jednostka jest w stanie pokryć wydatki bieżące dochodami bieżącymi. 26

zł mln zł Wykres 22. Nadwyżka operacyjna Katowic (w mln zł) w latach 2006 2012 350 300 292,9 268,1 250 200 195,6 219,4 197,0 195,6 160,4 150 100 50 0 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Analiza budżetu miasta Katowice w latach 2006 2012 wykazała występowanie nadwyżki operacyjnej, co należy interpretować jako pozytywne zjawisko świadczące o dobrej kondycji finansowej pozwalającej na realizację nowych inwestycji bądź spłatę wcześniejszego zadłużenia. Należy jednak zwrócić uwagę, że wysokość nadwyżki operacyjnej w Katowicach wykazuje trend malejący. W 2007 r. wynosiła ona 293 mln zł, a do 2012 r. zmniejszyła się do poziomu 160 mln zł. Wykres 23. Nadwyżka operacyjna Katowic i GZM na 1 mieszkańca (w zł) w latach 2006 2012 1000 938,03 865,93 800 600 400 200 622,06 458,23 463,62 394,94 710,94 199,90 632,72 632,31 262,00 296,47 522,05 269,31 0 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Katowice GZM Malejący trend widoczny jest również w przypadku nadwyżki operacyjnej w przeliczeniu na 1 mieszkańca (Wykres 23.). W 2007 r. była ona na poziomie 938 zł, zaś w 2012 r. 522 zł. 27

zł W tym samym czasie wysokość nadwyżki operacyjnej na 1 mieszkańca w całym GZM wykazywała również tendencję malejącą i przyjmowała wartości znacznie niższe niż dla Katowic. W 2012 r. wysokość nadwyżki operacyjnej na 1 mieszkańca wyniosła w GZM 269 zł, co oznacza, że Katowice mają stabilniejszy budżet i większe możliwości inwestycyjne niż przeciętnie ma to miejsce w GZM. Wykres 24. Dochody własne na 1 mieszkańca Katowic i GZM w latach 2002 2012 3500 3000 2 654 2 824 3 036 3 098 3 175 3 186 2500 2000 1500 1000 500 1 422 1 387 1 109 1 087 1 782 1 416 1 961 1 510 2 075 1 622 1 979 2 268 2 211 2 316 2 360 2 478 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Katowice GZM Z punktu widzenia analizy budżetu miasta i sytuacji finansowej jednostki samorządu terytorialnego niezwykle istotne jest badanie dochodów własnych, które pochodzą m.in. z podatków dochodowych, opłat i dochodów majątkowych. W 2002 r. dochody własne Katowic na 1 mieszkańca wyniosły 1422 zł, a do 2012 r. ich wartość wzrosła ponad dwukrotnie do 3186 zł. Warto również podkreślić, iż dochody te w Katowicach były znacznie wyższe niż przeciętnie w Metropolii Silesia, a co istotne różnica ta z roku na rok zwiększała się. W 2012 r. dochody własne na 1 mieszkańca w GZM wyniosły 2478 zł tj. o 781 zł mniej niż przypada na statystycznego mieszkańca Katowic. Relatywnie wysokie dochody własne na 1 mieszkańca świadczą m.in. o bardzo dobrej sytuacji finansowej Katowic i silnej pozycji dochodowej miasta na tle Metropolii. 28

Podsumowanie Niniejsze opracowanie stanowi ocenę kondycji ekonomicznej osób fizycznych i podmiotów gospodarczych w Katowicach. Ocena ta została przygotowana w oparciu o analizę potencjału ludzkiego, konkurencyjności lokalnej gospodarki oraz sytuacji finansowej gminy. Analiza potencjału ludzkiego wykazała, że w latach 2002 2012 nastąpił spadek liczby ludności, będący skutkiem zarówno ujemnego przyrostu naturalnego, jak i ujemnego salda migracji. W 2012 r. liczba mieszkańców Katowic wynosiła 307 tys. osób, co stanowiło 16% ludności GZM. W badanym okresie zaobserwowano również zmianę w strukturze ludności wzrósł udział ludności w wieku poprodukcyjnym, przy jednoczesnym spadku udziału ludności w wieku przedprodukcyjnym. Procesy te świadczą o postępującym starzeniu się społeczeństwa, którego konsekwencją jest przede wszystkim rosnące obciążenie ekonomiczne. Rosnący udział osób w wieku poprodukcyjnym wiąże się bowiem z koniecznością zwiększenia wydatków na ochronę zdrowia i opiekę społeczną. W dalszej perspektywie taki charakter zmian może mieć niekorzystne konsekwencje na rynku pracy, z uwagi na malejący potencjalny zasób siły roboczej. Z drugiej strony wyludnianie się miasta może hamować dalszy jego rozwój. Pozytywnym zjawiskiem odnotowanym w Katowicach był wzrost poziomu wykształcenia ludności w analizowanych latach zwiększył się odsetek osób z wykształceniem średnim i wyższym. Przechodząc do analizy konkurencyjności gospodarki Katowic warto rozpocząć od sytuacji na rynku pracy. W latach 2002 2012 zwiększyła się liczba osób pracujących, a także udział pracujących w Katowicach w odniesieniu do liczby mieszkańców miasta w wieku produkcyjnym. Zmalała przy tym liczba osób bezrobotnych oraz stopa bezrobocia. Wskaźniki służące do oceny sytuacji na rynku pracy przyjmowały znacznie lepsze wartości niż przeciętnie dla województwa śląskiego. Szczególnie pozytywnie oceniono niski poziom stopy bezrobocia, który w 2012 r. wyniósł w Katowicach 5,2%, podczas gdy w województwie śląskim wskaźnik też przyjął wartość 11,1%, a w Polsce 13,4%. Największy odsetek pracujących w Katowicach jest zatrudnionych w handlu, edukacji oraz przetwórstwie przemysłowym. Usługowo-przemysłowy charakter struktury gospodarczej Katowic jest typowy dla terenów wielkomiejskich. Podobnie wysoki odsetek pracujących w edukacji wynika przede wszystkim z usytuowania uczelni wyższych w tym mieście. Warto zwrócić uwagę na wysoko rozwiniętą branżę finansowo-ubezpieczeniową, co również jest charakterystyczne dla wielkich ośrodków miejskich. 29

W badanym okresie zaobserwowano również realny wzrost dochodów mieszkańców, a także dochodów przedsiębiorstw. Poziom zamożności i kondycji ekonomicznej osób fizycznych i podmiotów gospodarczych w Katowicach pozostawał bardzo wysoki na tle pozostałych miast GZM. Stopa przedsiębiorczości w Katowicach także była znacznie wyższa niż przeciętnie w GZM. Analizując rynek nieruchomości należy podkreślić, że w Katowicach są najwyższe ceny mieszkań w całej Metropolii, pomimo ich spadku w latach 2008 2010. Analizując wskaźniki budżetowe miasta Katowice warto zwrócić uwagę, że do 2008 r. odnotowano nadwyżkę budżetową, a w kolejnych latach aż do 2012 r. wystąpił deficyt budżetowy, czyli przewaga wydatków ogółem nad dochodami ogółem w budżecie gminy. Wzrostowi wydatków ogółem towarzyszyło zwiększenie udziału wydatków majątkowych inwestycyjnych, co oceniono jako pozytywne działanie, mające na celu pobudzenie gospodarki. Katowice charakteryzują się znacznie wyższym niż przeciętnie w GZM poziomem nadwyżki operacyjnej w przeliczeniu na 1 mieszkańca (w 2012 r. dwukrotnie, a we wcześniejszych latach nawet kilkukrotnie). Silna przewaga została także zauważona przy analizie dochodów własnych, które przez cały badany okres podlegały wzrostom. Podsumowując, analiza rozwoju społeczno-gospodarczego miasta Katowice pozwala na stwierdzenie, że w latach 2002 2012 miasto rozwijało się w sposób dynamiczny i zajmowało najlepszą pozycję na tle pozostałych miast Metropolii. Silna pozycja dochodowa mieszkańców, przedsiębiorstw oraz jednostki samorządu terytorialnego nie przekłada się jednak na wzrost liczby ludności miasta. Negatywne tendencje demograficzne mogą w przyszłości przyczynić się do niekorzystnych zmian na rynku pracy oraz wpłynąć na zmniejszenie konkurencyjności tego obszaru. 30

Bibliografia Abramowska-Kmon, O nowych miarach zaawansowania procesu starzenia się ludności, Szkoła Główna Handlowa, Instytut Statystyki i Demografii, Studia demograficzne 1(159) 2011, Czynniki i ograniczenia rozwoju miast województwa pomorskiego w świetle relacji przestrzennych i dostępności komunikacyjnej. Raport końcowy, R. Guzik (red.), UniRegio Centrum Studiów Regionalnych, Kraków 2011, Grzebyk M., Kryński Z., Konkurencja i konkurencyjność przedsiębiorstw. Ujęcie teoretyczne, Uniwersytet Rzeszowski, Korniak T., Rynek lokali mieszkaniowych w Metropolii Śląskiej, Monitor Rynku Nieruchomości, Kraków 2010, Migracja powrotna w województwie dolnośląskim skala zjawiska, potencjał oraz pogłębiona charakterystyka powracających, Centrum Doradztwa Strategicznego, Kraków 2010 Mitek A., Miciuła I., Współczesne determinanty rozwoju przedsiębiorstw prywatnych, Uniwersytet Szczeciński, Studia i Pracw Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania nr 28, Mobilność zawodowa, społeczna i przestrzenna a potrzeby gospodarki regionalnej, Raport z badania w ramach projektu systemowego Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Katowicach, Sopot-Katowice 2010, Podsumowanie III kwartałów 2011 roku na rynku nowych nieruchomości mieszkaniowych, Raport portalu RynekPierwotny.com, Warszawa 2011, Procesy i struktury demograficzno-społeczne na obszarze województwa śląskiego w latach 1988-2008, Urząd Statystyczny w Katowicach, Katowice 2010, Przewodnik inwestora, Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna, Sektor nowoczesnych usług biznesowych w Polsce, Association of Business Service Leaders in Poland, Warszawa 2013, Sitek S., Foresight rynku pracy jako meta przedsięwzięcie, Opracowanie w ramach projektu badawczego pn. Społeczno-gospodarcze i przestrzenne kierunki zmian 31

regionalnego oraz lokalnych rynków pracy województwa śląskiego SGP WSL Uniwersytet Śląski, Chorzów 2013, Sitek S., Gospodarcze uwarunkowania przemian na rynku pracy, Uniwersytet Śląski, Strzeszyński J., Polski rynek mieszkaniowy. Analiza porównawcza największych miast, Monitor Rynku Nieruchomości, Kraków 2011, Szczepański M. (red), Od badania do działania. Analiza trendów rozwojowych i zmian gospodarczych w obszarze Górnośląskiego Związku Metropolitalnego, Wyższa Szkoła Zarządzania i Nauk Społecznych, Tychy 2011, Tendencje na rynku mieszkaniowym w Katowicach, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2012, Trajektorie migracyjne województwa podkarpackiego Raport z badania lokalnych uwarunkowań gospodarczych, cywilizacyjnych oraz związanych z rynkiem pracy, Centrum Doradztwa Strategicznego Kraków 2010. Źródła danych Baza danych średnich i dużych podmiotów gospodarczych z siedzibą na terenie GZM (na podstawie danych z Krajowego Rejestru Sądowego, Monitora Polski B, Gazele Biznesu, Lista 2000), Główny Urząd Statystyczny, Bank Danych Lokalnych, Instytut Analiz Monitora Rynku Nieruchomości, Izba Skarbowa, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej, Urząd Statystyczny w Katowicach, Wojewódzki Urząd Pracy. 32