Program działalności doradczej na 2010 rok

Program działalności doradczej na 2010 rok Przygotował Dyrektor KPODR w Minikowie Roman Sass Zatwierdził data, podpis 1

Spis treści Wstęp......5 I. Diagnoza 1. Sytuacja rolnictwa i obszarów wiejskich w województwie kujawsko-pomorskim...7 2. Gospodarstwa rolne, ich struktura...10 3. Status prawny, struktura organizacyjna i zasoby Ośrodka...15 II. Działalność merytoryczna...23 Priorytet I Poprawa konkurencyjności gospodarstw rolnych w województwie kujawsko-pomorskim 1. Transfer innowacji technologicznych 1.1. Wprowadzanie innowacji technologicznych w produkcji roślinnej i zwierzęcej...31 1.2 Rozpowszechnianie innowacji technicznych w ramach Centrum Techniki Rolniczej...36 1.3. Prowadzenie szkoleń kwalifikacyjnych dla rolników i dystrybutorów środków ochrony roślin...38 2. Propagowanie odnawialnych źródeł energii 2.1. Wykorzystanie surowców rolniczych na cele nieżywnościowe...38 2.2. Technika i technologia pozyskiwania energii z wybranych źródeł naturalnych...40 3. Produkcja rolnicza w zgodzie ze środowiskiem 3.1. Pomoc rolnikom w realizacji lub wdrażaniu działania Wspieranie przedsięwzięć rolnośrodowiskowych w gospodarstwach rolnych...41 3.2. Doradztwo i edukacja rolników gospodarujących na obszarach objętych Dyrektywą Azotanową (OSN)...42 4. Przygotowanie rolników do korzystania z mechanizmów Wspólnej Polityki Rolnej 4.1. Edukacja rolników w zakresie działań PROW 2007-2013 i wsparcie ich w pozyskiwaniu środków finansowych w ramach jego działań...45 4.2. Przekazywanie wiedzy rolnikom w zakresie zmian Wspólnej Polityki Rolnej wprowadzanie zasady wzajemnej zgodności (cross-compliance)...46 4.3. Doradztwo dla rolników ubiegających się o płatności do gruntów rolnych...48 4.4. Wspieranie rolników w organizowaniu grup producentów rolnych...50 5. Uczestnictwo rolników w systemach jakości żywności 5.1. Upowszechnianie wśród rolników wiedzy i umiejętności stosowania integrowanych metod produkcji...51 5.2. Propagowanie ekologicznych metod produkcji żywności...52 5.3 Wsparcie doradcze rolników we wdrażaniu unijnych systemów jakości żywności....53 Priorytet II Podnoszenie poziomu zarządzania gospodarstwem rolnym 1. Ocena możliwości rozwoju gospodarstw 1.1. Analiza dochodów i kosztów działalności rolniczej...56 1.2. Sporządzanie opracowań i analiz ekonomicznych...57 2. Wdrażanie europejskiego systemu rachunkowości rolniczej FADN na terenie województwa kujawsko-pomorskiego 2.1. Prowadzenie rachunkowości w ramach systemu Polski FADN...58 3. System informacji rolniczej 3.1. Gromadzenie i upowszechnianie rolniczej informacji rynkowej......59 3.2. Usprawnienie zarządzania gospodarstwem rolnym z wykorzystaniem Internetu...61 2

Priorytet III Wielofunkcyjny zrównoważony rozwój obszarów wiejskich 1. Reorientacja zawodowa mieszkańców wsi oraz wspieranie rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich 1.1. Wspieranie rozwoju agroturystyki i turystyki wiejskiej oraz promowanie wsi jako atrakcyjnego miejsca wypoczynku...63 1.2. Rozwój rękodzielnictwa szansą różnicowania dochodów na obszarach wiejskich...63 1.3. Doradztwo i edukacja mieszkańców wsi w zakresie reorientacji zawodowej oraz w pozyskiwaniu pozarolniczych źródeł dochodu...64 2. Promowanie i wspieranie inicjatyw lokalnych 2.1. Aktywizacja mieszkańców obszarów wiejskich jako liderów rozwoju lokalnego...66 2.2. Podejmowanie działań na rzecz zachowania dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego wsi oraz tradycji kulinarnych regionu...68 3. Edukacja w zakresie ekologii i ochrony środowiska 3.1. Gospodarka wodno-ściekowa oraz postępowanie z odpadami, w tym odpadami niebezpiecznymi...70 3.2. Promocja tradycyjnych sadów...72 3.3. Estetyka i zagospodarowanie zagrody wiejskiej...73 3.4. Kształtowanie postaw społecznych sprzyjających ochronie środowiska w ramach programu Natura 2000...74 Priorytet IV Promowanie postępu biologicznego i technologicznego w produkcji roślinnej 1. Upowszechnianie najnowszych rozwiązań technicznych i osiagnięć hodowlanych 1.1. Organizacja imprez wystawienniczo-targowych...77 1.2. Organizacja konkursów i olimpiad wiedzy rolniczej...82 1.3. Wydawnictwa i publicystyka...83 2. Współpraca z organizacjami samorządowymi, związkami producentów, instytucjami, szkołami i firmami rolniczymi 2.1. Współpraca z organizacjami samorządowymi, związkami producentów, instytucjami, szkołami i firmami rolniczymi...86 III. Metodyka pracy i doskonalenie zawodowe doradców 1. Ewaluacja szkoleń i usług doradczych...86 2. Doskonalenie zawodowe doradców...86 3. Kontrola wewnętrzna...87 IV. Doskonalenie Systemu Zarządzania Jakością w pracy doradczej......89 V. Zestawienie projektów i usług realizowanych i zaplanowanych na 2010 rok... 90 VI. Działania wewnętrzne planowane do realizacji w Ośrodku...91 VII. Zestawienie działań KPODR planowanych do realizacji na 2010 rok... 92 3

Wstęp Jak powstał program działalności doradczej na 2010 rok? Działalność Kujawsko-Pomorskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Minikowie w 2009 roku dotyczyła w największym stopniu obsługi rolników w zakresie poszczególnych działań Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Długie oczekiwania środowisk wiejskich na uruchomienie tego programu miało odzwierciedlenie w zainteresowaniu usługami świadczonymi przez Ośrodek. W 2009 roku pierwsi rolnicy finalizowali swoje projekty dotyczące modernizacji gospodarstw w ramach PROW 2007-2013. Jednym z ważniejszych działań tego programu, których uruchomienie nastąpiło w 2009 roku, było Korzystanie z usług doradczych przez rolników i posiadaczy lasów. Niezbyt korzystna konstrukcja tego działania spowodowała wiele wątpliwości wśród rolników i samych doradców. Przygotowanie pod koniec 2009 roku przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi szerokiej akcji szkoleniowej na temat powiązań pomiędzy otrzymywaniem dopłat bezpośrednich a spełnieniem przez rolników wymogów zasady wzajemnej zgodności może ograniczyć wątpliwości i przekonać rolników. W 2010 roku doradcy KPODR będą mieli wiele pracy związanej z przeprowadzeniem dla około 1000 gospodarstw audytów, w ramach których zobowiązani są do zapoznania się z całością gospodarstwa, dokonania przeglądu i oceny kompletności wymaganej prawem dokumentacji, którą powinien posiadać właściciel gospodarstwa (dobrostan zwierząt), prawidłowością prowadzonych rejestrów zwierząt i ich identyfikacją, warunkami bezpieczeństwa pracy. Wykonanie rzetelnej oceny pozwoli na sporządzenie raportu z dostosowania gospodarstwa do wymogów wzajemnej zgodności oraz pomocy w sporządzeniu planu dostosowania gospodarstw, jeżeli taka potrzeba wyniknie w trakcie oceny spełnienia wymogów wzajemnej zgodności. Kolejnym działaniem kluczowym dla funkcjonowania KPODR Minikowo będzie uruchomienie programu reorientacji zawodowej rolników i mieszkańców wsi. W 2009 roku w powiatach mogileńskim, toruńskim i aleksandrowskim zrealizowano działania pilotażowe oraz opracowano projekt dotyczący doradztwa i szkoleń, który uzyskał dofinansowanie z programu operacyjnego Kapitał Ludzki. W 2010 roku w wymienionych powiatach rozpocznie się doradztwo związane z reorientacją zawodową. Planowane jest też zorganizowanie cyklu szkoleń przygotowujących doradców KPODR oraz wstępne działania na rzecz uruchomienia reorientacji zawodowej w pozostałych powiatach. Podobnie jak w latach poprzednich, tworzenie programu na rok 2010 miało charakter oddolny. Doradcy terenowi uzgadniali swoje plany w ramach Powiatowych Zespołów Doradztwa Rolniczego, a następnie konsultowali ze specjalistami z działów merytorycznych. Takie podejście wynika z konieczności podążania w pracy KPODR za oczekiwaniami rolników i innych klientów, a jednocześnie jest zbieżne z oczekiwaniami formułowanymi przez Samorząd Województwa Kujawsko-Pomorskiego. 4

Kolejne kroki planowania były następujące: Krok 1. Dyskusje na temat priorytetów podczas spotkań kierowników i pracowników. Początki planowania oddolne pozyskiwanie informacji od rolników i innych odbiorców usług co do ich oczekiwań; oraz od doradców w zakresie ich dotychczasowych doświadczeń wdrażania Programu na rok 2009. Krok 2. Spotkanie kierowników Powiatowych Zespołów Doradztwa Rolniczego oraz kierowników Działów merytorycznych wyjaśnienie zasad planowania. Krok 3. Powiatowe Zespoły Doradztwa Rolniczego planują zadania na 2010 rok, uwzględniając zadania dla każdego z doradców i zapotrzebowanie na wsparcie specjalistów z Ośrodka i ekspertów zewnętrznych. Krok 4. Działy merytoryczne otrzymują informacje na temat zadań zaplanowanych przez Powiatowe Zespoły Doradztwa Rolniczego. Na tej podstawie budują własne elementy programu uwzględniające oczekiwania PZDR, rolników, oraz przewidywane zadania własne realizowane przez specjalistów. Krok 5. Dział Metodyki Doradztwa i Szkoleń dokonuje połączenia poszczególnych elementów Programu, uzgadnia pomiędzy Działami miejsce i sposób realizacji zadań o zbliżonym charakterze. Program zostaje uzupełniony o część wstępną, diagnozę oraz tabele ilustrujące skalę zadań zaplanowanych przez poszczególne komórki organizacyjne. Krok 6. Dyrektor po naniesieniu uwag przyjmuje plan i decyduje o jego przedłożeniu do zaopiniowania Radzie Społecznej i zatwierdzeniu przez Sejmik Województwa Kujawsko-Pomorskiego. 5

Część I. Diagnoza 1. Sytuacja rolnictwa i obszarów wiejskich w województwie Uwarunkowania ogólne Województwo kujawsko-pomorskie zajmuje obszar 17 997 km 2, co stanowi 5,7% powierzchni Polski i zamieszkiwane jest przez 2 066 tys. osób, tj. 5,4% mieszkańców kraju. W mieście mieszka 1 262 tys. osób, a na wsi 804 tys., czyli 38,9% ludności województwa. Warunki klimatyczne Warunki meteorologiczne w 2009 roku, tak jak i w 2008, nie były sprzyjające dla wzrostu i rozwoju roślin uprawnych, w szczególności roślin jarych. Co prawda, I kwartał 2009 roku (rys. 1) był cieplejszy w porównaniu z rokiem 2008 (średnia temperatura, według obserwacji Kujawsko-Pomorskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Minikowie, w styczniu 2008 roku wyniosła 1,2 C, w lutym 3,8 C), jednakże niskie opady atmosferyczne w kwietniu br. spowodowały słaby wzrost, a miejscami nawet brak wzrostu upraw. Od maja do lipca br. nadmiar opadów (rys. 1) spowodował lokalne podtopienia pól oraz straty w plonie. 90 [m m, 0 C] 80 70 73,7 81,5 60 50 40 30 24,6 41,6 55,9 32,9 58,3 20 10 0 16,8 17,8 18,5 14,8 12,7 14,3 10,1 2,6 3 8,9 6,6 0,4 0,4 I II III IV V VI VII VIII IX X średnie opady średnie temperatury Temperatura w II kwartale br. oraz zbyt duża wilgotność powietrza sprzyjały rozwojowi chorób grzybowych. Niekorzystne warunki pogodowe spowodowały obniżenie jakości ziarna zbóż, a utrata parametrów jakościowych obniżyła wartość rynkową pszenicy konsumpcyjnej. Zbiory rzepaku ozimego były przesunięte i nieznacznie utrudnione, nie obniżyło to jednak 6

plonów. Na przełomie sierpnia, gdy dokonane były zasiewy rzepaku ozimego, znikoma ilość opadów spowodowała słabe wschody tej rośliny, ale obecnie nie widać żadnych strat w uprawie. W okresie zasiewów zbóż ozimych w bieżącym roku opady i temperatura sprzyjają rozwojowi roślin. Warunki glebowe Użytki rolne zajmują 56,9% gruntów ogółem, zaś grunty orne 50,8%. Wskaźniki te są wyższe od średniej krajowej. W województwie występuje duże zróżnicowanie glebowe. Przeważają gleby brunatne i bielicowe wytworzone z piasków i gliny. Czarne ziemie występują na Kujawach, mady w dolinie Wisły, a gleby bagienne w dolinie Noteci. Gleby klas bonitacyjnych I i II (według stanu na 01.01.2000 r., źródło: Rocznik statystyczny rolnictwa i obszarów wiejskich 2007, GUS Warszawa) stanowiły zaledwie 2,7% ogółu użytków rolnych w województwie, a klas III i IV 72,4%, podczas gdy klas V i VI 24,6%. Z tego gleby klasy VIz stanowiły 1% (12 021 ha), a 0,3% gruntów nie było objętych klasyfikacją gleboznawczą. Jakość gleb scharakteryzowana za pomocą udziału gleb słabych (klasy V i VI) w ogólnej powierzchni użytków rolnych waha się w województwie od 14,2% w powiecie inowrocławskim do 46,6% w powiecie lipnowskim. Jako istotny element ograniczający możliwość rozwoju rolnictwa przyjmuje się udział gleb słabych powyżej 30%. Powierzchnia odłogów i ugorów w 2006 roku (źródło: GUS jak wyżej) wyniosła w naszym województwie 20 tys. ha ogółem, tj. 2% UR (zaraz po województwie wielkopolskim najmniej w kraju 1,4% UR). Rynek pracy, poziom bezrobocia (źródło: Regiony Polski, GUS Warszawa 2008) Stopa bezrobocia na koniec 2008 roku w województwie kujawsko-pomorskim wynosiła13,4%, natomiast w całej Polsce 9,5%. Sytuacja na rynku pracy ulega pogorszeniu; w czerwcu 2008 roku stopa bezrobocia w województwie wynosiła 13,0%, a w czerwcu 2009 roku 14,4%. W końcu czerwca 2009 roku zarejestrowanych było 119 395 bezrobotnych, tj. 45,5% ogółu bezrobotnych zamieszkałych na wsi. Aktywność gospodarcza (wg Biuletynu Statystycznego woj. kujawsko-pomorskiego, II kwartał 2009) Według stanu na 30.06.2009 zarejestrowanych było 191 173 podmiotów gospodarczych, a w grudniu 2008 roku 192 182. W Krajowym Rejestrze Urzędowym REGON na koniec grudnia 2008 roku zarejestrowanych było ogółem 192 182 podmiotów, z tego osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej razem 40 707; w tym w sektorze: publicznym 5 773, prywatnym 186 409, w tym osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą (bez gospodarstw indywidualnych) 151 475. 7

Liczba gospodarstw rolnych Liczba producentów rolnych ogółem wpisanych do ewidencji producentów w 2005 roku: 81 975, w 2006 roku: 85 122, w tym według formy prawnej podmiotu prowadzącego gospodarstwo: 84 503 osób fizycznych, 509 osób prawnych, 105 jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości osób prawnej oraz 5 spółek cywilnych. Własność ziemska W 2008 roku powierzchnia gospodarstw rolnych w granicach administracyjnych województwa kujawsko-pomorskiego wyniosła 1 229,4 tys. ha (o 3,2% więcej niż w roku ubiegłym), co stanowiło 68,4% ogólnej powierzchni województwa i 6,7% powierzchni gospodarstw rolnych w Polsce. Większość stanowiła powierzchnia użytków rolnych, która wyniosła 1 087,5 tys. ha, tj. o 4,9% więcej niż w 2007 roku; jej udział w ogólnej powierzchni województwa wyniósł 60,5% (7% powierzchni użytków rolnych w Polsce). Grunty orne w gospodarstwach rolnych zajmowały 965,2 tys. ha (o 6,6% więcej niż w 2007 roku) i stanowiły 88,8% powierzchni użytków rolnych oraz 78,5% powierzchni ogólnej gospodarstw rolnych. Struktura upraw Ogólna powierzchnia zasiewów pod zbiory 2008 roku wyniosła 975,1 tys. ha i była o 6,6% większa niż w 2007 roku (8,4% powierzchni zasiewów w Polsce, tj. 4. miejsce w kraju). W strukturze zasiewów największy udział miały zboża ogółem, stanowiąc w analizowanym roku 69,0% ogólnego areału zasiewów i było to o 1,1 pkt. procentowego więcej niż w 2007 roku. Z powierzchni 672,9 tys. ha zebrano 2 203,8 tys. ton zbóż, uzyskując średni plon z 1 ha na poziomie 32,8 dt; oznacza to odpowiednio: wzrost o 8,3% oraz spadek o 2,8% o 10,1%. Poziom średnich plonów zbóż uplasował województwo kujawsko-pomorskie na 3. miejscu w kraju. W strukturze zasiewów zboża podstawowe stanowiły 56,6% ogólnej powierzchni (wzrost o 0,5 pkt. procentowego w porównaniu z 2006 r.) i uprawiane były na 498,7 tys. ha (o 1,3% więcej niż przed rokiem). Z całego areału zebrano 1 818,7 tys. ton zbóż, tj. o 18,9% więcej niż w 2006 roku, a plon uzyskany z 1 ha ukształtował się na poziomie 36,5 dt i był wyższy od ubiegłorocznego o 17,4%. Pod względem wydajności zbóż podstawowych Kujawsko- Pomorskie zajęło 3. pozycję w kraju. W 2008 roku areał uprawy kukurydzy na ziarno wyniósł 33,2 tys. ha (3,4% ogólnej powierzchni zasiewów) i zwiększył się o 55,5% w stosunku do 2007 roku. Zbiory kukurydzy (162,8 tys. ton) były również wyższe niż przed rokiem o 15,0%. Mimo to plony (49,0 dt/ha) były niższe o 26,1% od poziomu ubiegłorocznego. Województwo kujawsko-pomorskie znalazło się na 4. pozycji w kraju pod względem wielkości areału upraw kukurydzy na ziarno. Zbiory ziemniaków (488,8 tys. ton), pomimo o 7,5% większej od ubiegłorocznej powierzchni uprawy (26,6 tys. ha), były o 12,8% niższe. Wydajność ziemniaków z 1 ha wyniosła 8

w omawianym okresie 183 dt i była także niższa od ubiegłorocznej o 19,0%. Powierzchnia uprawy buraków cukrowych od 2002 roku systematycznie zmniejszała się, osiągając w 2008 roku 30,9 tys. ha, co stanowiło 3,2% powierzchni zasiewów ogółem. Zbiory w analizowanym roku (1611,2 tys. ton) oraz plony z 1 ha (522 dt) nie przekroczyły poziomu ubiegłorocznego i były mniejsze odpowiednio: o 30,0% i o 6,1%. Mimo to województwo kujawsko-pomorskie zajęło 4. miejsce w kraju pod względem wydajności oraz 2. pod względem areału i wielkości zbiorów. Inne Zużycie nawozów mineralnych oraz wapniowych na 1 ha użytków rolnych (w czystym składniku): NPK: 2007/2008 r. 189,8 kg (II miejsce w kraju), 2006/2007 r. 168,3 kg (I miejsce) CaO: 2007/2008 r. 35,9 kg (IX miejsce w kraju), 2006/2007 r. 42,3 kg (V miejsce) 2. Gospodarstwa rolne, ich struktura Gospodarstwa rolne ogółem prowadzące działalność rolniczą (powyżej 1 ha użytków rolnych) według grup obszarowych UR (ha): Grupa gospodarstw Struktura gospodarstw rolnych (powyżej 1 ha) Liczba gospodarstw Powierzchnia UR w użytkowaniu Średnia powierzchnia gospodarstwa 1,46 2,42 3,95 7,35 12,22 17,17 24,27 37,78 65,51 337,85 Udział gospodarstw (%) 13,4 8,6 11,6 24,4 16,2 8,9 8,6 5,4 2,1 0,8 Odsetek UR 1-2 ha 2-3 ha 3-5 ha 5-10 ha 10-15 ha 15-20 ha 20-30 ha 30-50 ha 50-100 ha 100 i więcej ha 9 729 6 214 8 394 17 737 11 735 6 443 6 197 3 906 1 541 568 14 190 15 015 33 150 130 349 143 408 110 648 150 376 147 570 100 947 191 901 1,4 1,5 3,2 12,5 13,8 10,7 14,5 14,2 9,7 18,5 Razem 72 464 1 037 544 14,20 100,0 100,0 źródło: GUS, Warszawa 2008 Charakterystyka gospodarstw rolnych w 2007 roku Dwie trzecie użytków rolnych znajduje się w największych gospodarstwach powyżej 15 ha, które stanowią 25% gospodarstw powyżej 1 ha UR. Przeciętna powierzchnia użytków rolnych przypadająca na 1 gospodarstwo rolne prowadzące działalność rolniczą wyniosła w województwie 14,94 ha, przy średniej w Polsce 10,15 ha (źródło: www.arimr.gov.pl). W grupie gospodarstw największych (powyżej 15 ha) przeciętna powierzchnia UR wyniosła 37,6 ha. 9

Według danych GUS wzrasta liczba gospodarstw ekologicznych w województwie, chociaż na tle kraju zbyt powoli. W 2007 roku były 94 gospodarstwa z certyfikatem i 123 gospodarstwa w okresie przestawiania. Natomiast na koniec 2008 roku na terenie województwa kujawskopomorskiego odnotowano: 272 producentów ekologicznych ogółem, w tym 258 gospodarstw ekologicznych ogółem, z czego 158 z certyfikatem i 100 gospodarstw w okresie przestawiania oraz 11 przetwórni ekologicznych. Analizując dane z ostatnich lat dotyczące liczby producentów rolnych prowadzących produkcję metodami ekologicznymi w województwie kujawsko-pomorskim, zaobserwować można, że ogólna dynamika wzrostu utrzymała się niemal na tym samym poziomie i wzrosła w niewielkim stopniu w latach 2005-2008. W 2008 roku mieliśmy 258 gospodarstw ekologicznych ogółem, z czego 158 z certyfikatem. Średnia powierzchnia użytków rolnych w gospodarstwie ekologicznym wyniosła 23,30 ha. Trzeba bowiem uwzględnić fakt, że produkcja ekologiczna jest jedynym działem produkcji rolnej, w którym w skali świata z roku na rok dynamicznie rośnie sprzedaż. W 2009 roku w ramach promocji rolnictwa ekologicznego wydano kolejny, zaktualizowany katalog gospodarstw i przetwórni ekologicznych naszego regionu, przybliżający ten specyficzny produkt konsumentom. Działania na rzecz rozwoju rolnictwa ekologicznego stwarzają możliwości rozwiązywania problemów związanych z bezpieczeństwem żywności i jej jakością, ochroną środowiska, dobrostanem zwierząt, a także rozwojem obszarów wiejskich. Warto również zwrócić uwagę na niedoceniane nadal jeszcze w naszym kraju aspekty społeczne rolnictwa ekologicznego. Przemiany po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej spowodowały konieczność odejścia od rolnictwa dużej grupy mieszkańców wsi. Potrzeba większej pracochłonności w rolnictwie ekologicznym, przy jednocześnie rosnącym rynku na jego produkty może zapewnić ochronę części miejsc pracy, w tym także wielu miejsc pracy dla kobiet, zajmujących się przetwórstwem, sprzedażą i agroturystyką, która jest bardziej atrakcyjna dzięki oferowaniu gościom produktów ekologicznych. Poprzez swoją pracochłonność, ten sposób gospodarowania wpływa więc na zwiększenie zatrudnienia na wsi. W aktualizowanym w 2009 roku informatorze agroturystycznym znajdują się oferty 288 gospodarstw, których właściciele wyrazili zgodę na przetwarzanie danych osobowych. Kujawsko-Pomorskie nie należy w kraju do potentatów, chociaż turystykę wiejską, w tym agroturystykę, uznaje się za jedną z ważniejszych i chętnie podejmowanych działalności pozarolniczych na wsi. Działalność ta jest ważna szczególnie dla rolników gospodarujących w pobliżu większych kompleksów leśnych i jezior. Akurat tam gospodarstwa charakteryzują się gorszą jakością gleb i mniejszą powierzchnią gruntów rolnych. 10

Struktura produkcji Gospodarstwa rolne (powyżej 1 ha UR) utrzymujące bydło, których było 30 821, stanowiły 42,5% gospodarstw prowadzących działalność rolniczą. Przeciętnie posiadały one 14,1 sztuk bydła ogółem w gospodarstwie. Struktura gospodarstw rolnych utrzymujących bydło 21,6% 1-2 sztuk 37,8% 3-9 sztuk 29,0% 10-29 sztuk 11,6% 30 sztuk i więcej Prawie 83% pogłowia bydła znajdowało się gospodarstwach mających powyżej 10 ha użytków rolnych. W województwie były 364 gospodarstwa utrzymujące owce, tj. 0,5% ogółu gospodarstw przeciętnie 58,5 sztuk, zaś 38 596 gospodarstw (powyżej 1 ha UR) utrzymywało trzodę chlewną przeciętnie 57,1 sztuk. Na 100 ha użytków rolnych w województwie w 2008 roku przypadało: 40,0 sztuk bydła ogółem (kraj 34,4 sztuk), 154,3 sztuk trzody chlewnej ogółem (kraj 88,2 sztuk). Województwo kujawsko-pomorskie należy do regionów o najintensywniej rozwiniętym rolnictwie (ze względu na liczbę zwierząt gospodarskich na 100 ha użytków rolnych). Zajmuje trzecią pozycję za województwami wielkopolskim i podlaskim. Sytuacja ekonomiczna Sytuacja produkcyjno-ekonomiczna w rolnictwie w 2008 roku kształtowała się przede wszystkim pod wpływem zwiększonych zbiorów zbóż i zmniejszającej się podaży żywca wieprzowego. Wysokie zbiory zbóż w UE i na świecie przyczyniły się do spadku krajowych cen ziarna. Skutkiem zmniejszającego się pogłowia trzody chlewnej był wzrost cen żywca wieprzowego, który łącznie z jednoczesnym spadkiem cen zbóż wpływał stopniowo na poprawę opłacalności tuczu trzody. Przy wysokiej podaży żywca drobiowego, jego ceny obniżyły się w niewielkim stopniu. Ceny żywca wołowego, pomimo zmniejszonego w stosunku do ubiegłego roku skupu, były wszędzie stabilne i kształtowały się na poziomie zbliżonym do notowanych w 2007 roku. W 2008 roku utrzymujące się na rynku międzynarodowym spadkowe tendencje trwałych wyrobów mleczarskich wpłynęły na kształtowanie się cen mleka. Szybszy wzrost cen detalicznych środków do produkcji rolnej niż cen produktów rolnych sprzedawanych przez rolników spowodował zdecydowane pogorszenie rynkowych uwarunkowań produkcji rolniczej w porównaniu z wyjątkowo dobrym pod tym względem rokiem poprzednim. W 2008 roku odnotowano wzrost produkcji rolniczej, przy czym dynamika wzrostu była niższa niż w roku poprzednim. Szacuje się, że globalna produkcja rolnicza zwiększyła się do 2007 roku o 3,1%, w wyniku wzrostu produkcji roślinnej o 6,8%, przy jednoczesnym spadku produkcji zwierzęcej o 1,5%. 11

W 2009 roku doradcy i specjaliści w Minikowie (113 osób) prowadzili rachunkowość rolną według unijnego programu Polski FADN w 1 343 gospodarstwach. Struktura wyboru gospodarstw do zbierania danych rachunkowych dla potrzeb Polskiego FADN (na początku stycznia 2009 roku 1350 gospodarstw) przedstawiała się następująco w klasach: 2-16 ESU 40%, 16-40 ESU 43%, powyżej 40 ESU 17%, Liczba gospodarstw objętych w naszym województwie unijną rachunkowością zostanie zmniejszona do 1195. Dane Kujawsko-Pomorskiego Oddziału Regionalnego ARiMR ( Informacja na temat realizacji zadań stan na 30 września 2009 roku) przedstawiają następujące fakty. Na dzień 30.09.2009 roku w naszym województwie liczba podmiotów wpisanych do ewidencji producentów ARiMR wynosiła 90 988, w tym osób fizycznych 90 013. Realizacja wybranych form pomocy (płatności) wyniosła według danych Departamentu Analiz i Sprawozdawczości ARiMR dla naszego województwa łącznie 5 318 412 mln zł. Składają się na to dopłaty bezpośrednie (JPO, UPO, energetyczne, cukrowe, owoce i warzywa), PROW 2004-2006 (w tym ONW), SPO 2004-2006, SAPARD, PROW 2007-2013 (w tym ONW). Pomoc ta w przeliczeniu na 1 ha UR była druga w kraju, wynosząc 5 076 zł (razem dla kraju 4 397 zł). Natomiast w przeliczeniu na jeden podmiot zarejestrowany w ewidencji producentów pomoc ta wyniosła 58 451 zł, co dało 5. lokatę przy średniej krajowej 35 269 zł. Łącznie Biura Powiatowe (BP) Agencji przyjęły 66 725 wniosków o płatności bezpośrednie, z czego dotyczyły płatności: ONW 30 773, UPO 62 463, zwierzęcych 24 551, cukrowych 10 558. Na 67 725 złożonych wniosków doradcy i specjaliści KPODR w Minikowie wypełnili rolnikom 12 381 wniosków o płatności bezpośrednie, co stanowi 18,3% złożonych wniosków o płatności. 12

W ramach PROW 2007-2013 dotychczas uruchomione zostały następujące działania: Renty strukturalne Zadaniem rent strukturalnych jest zapewnienie dochodów rolnikom, którzy decydują się zrezygnować z prowadzenia działalności rolniczej (wg stanu na dzień 30.09.2009). 2007 r. przyjęto 763 wnioski, wydano 568 decyzji pozytywnych, 2008 r. przyjęto 650 wniosków, wydano 537 postanowień o spełnieniu warunków. Zalesianie Schemat I Zalesianie gruntów rolnych zakładanie upraw leśnych na gruntach użytkowanych rolniczo, Schemat II Zalesianie gruntów rolnych innych niż rolne od 2008 roku pomoc na zalesianie gruntów odłogowanych. W 2007 roku (tylko schemat I) w okresie 01.08-30.09 przyjęto w biurach powiatowych 133 wnioski, wydano 100 decyzji o przyznaniu pomocy. W 2008 roku (dwa schematy) w okresie 01.08-30.09 przyjęto: 88 wniosków (schemat I) wydano 66 decyzji o przyznaniu pomocy, 16 wniosków (schemat II) 13 decyzji o przyznaniu pomocy. W kampanii 2009 roku nabór wniosków prowadzony był od 1.06 do 31.07. Przyjęto: 114 wniosków schemat I, 10 wniosków schemat II. Modernizacja gospodarstw rolnych Celem działania jest poprawa konkurencyjności sektora rolnego poprzez zwiększenie efektywności gospodarstw rolnych oraz dostosowanie produkcji rolnej do standardów UE. Nabór w dniach 09-10.11.2007 r. 1 332 złożonych wniosków na kwotę 170 007 tys. zł, z czego podpisano 1 099 umów na kwotę 138 004 tys. zł. Kolejny nabór wniosków został przeprowadzony w dniach 21-28.04.2009 r. 2 234 złożonych wniosków na kwotę 348 186 tys. zł. Ułatwianie startu młodym rolnikom Działanie ma na celu ułatwienie przejmowania gospodarstw rolnych przez młodych rolników oraz wsparcie modernizacji tych gospodarstw. Uruchomiony w 2008 roku nabór wniosków został zakończony 31.12.2008 r. na 664 złożonych wniosków 531 rozpatrzono pozytywnie. Kolejny nabór wniosków został uruchomiony 25.03.2009 r. Do 30 września br. wpłynęło 91 wniosków 51 rozpatrzono pozytywnie. Program rolnośrodowiskowy Realizacja tego działania ma na celu poprawę stanu środowiska przyrodniczego obszarów wiejskich poprzez zachowanie cennych siedlisk, promowanie zrównoważonego systemu gospodarowania, ochronę lokalnych ras zwierząt gospodarskich. 13

Nabór przeprowadzono w okresie 15.03-09.06.2009 r. i przyjęto: 1505 wniosków nowych, 1948 wniosków kontynuacyjnych w ramach PROW 2007-2013, 3559 wniosków kontynuacyjnych w ramach PROW 2004-2006. Zwiększanie wartości dodanej podstawowej produkcji rolnej i leśnej Celem działania jest wsparcie przetwórstwa produktów rolnych. W trakcie naboru wniosków, trwającego od 23.04 do 09.05.2008 r., w Oddziale Regionalnym przyjęto 72 wnioski na kwotę 145 870 tys. zł, a podpisano 26. Kolejny nabór wniosków przeprowadzono w dniach 15-21 kwietnia br. przyjęto 35 wniosków na kwotę 84 057 tys. zł. Korzystanie z usług doradczych Od 15 kwietnia br. ARiMR przyjmuje wnioski o przyznanie pomocy na Korzystanie z usług doradczych przez rolników i właścicieli lasów, finansowane z PROW 2007-2013. Do 30 września br. rolnicy i właściciele lasów złożyli w skali kraju 4 171 wnioski o wsparcie finansowe z tego działania, najwięcej w woj. zachodniopomorskim 1270. Województwo kujawsko-pomorskie z liczbą wniosków 566 jest na 3. miejscu. W złożonych wnioskach rolnicy ubiegają się łącznie o dofinansowanie w wysokości ponad 16,4 mln zł, które ma im ułatwić dostęp do płatnych usług doradczych. Agencja może przyznać rolnikowi i właścicielowi lasu pomoc do 80% kosztu kwalifikowalnego przypadającego na usługę doradczą. Udzielone wsparcie nie może być jednak wyższe niż równowartość 1500 euro na gospodarstwo w całym okresie realizacji PROW 2007-2013. W tegorocznym naborze wniosków przewidziano do wykorzystania około 767 mln zł. Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej Działanie to ma na celu wsparcie inwestycji służących podjęciu lub rozwijaniu przez rolników i domowników dodatkowej działalności w sferze produkcji lub usług. W województwie kujawsko-pomorskim nabór wniosków odbywał się w dniach 5-6 czerwca 2008 roku. W tym czasie przyjęto 176 wniosków na kwotę dofinansowania 15 413 tys. zł. W 2009 roku nabór wniosków uruchomiono 15 kwietnia i do 30 września br. przyjęto 255 wniosków na kwotę 21 291 tys. zł. Formy integracji gospodarczej Według stanu na 1 października 2009 roku, w Urzędzie Marszałkowskim były zarejestrowane 62 grupy producentów rolnych, w formie: spółek z o.o. 32, spółdzielni 24, stowarzyszeń i zrzeszeń 6. Najwięcej grup producentów obejmowało jako rodzaj produktu ziarno zbóż (25) i trzodę chlewną (14). Pozostałe dotyczyły: buraków cukrowych, ziemniaków, nasion roślin oleistych, materiału siewnego i sadzeniaków, produkcji roślin ogrodniczych i sadowniczych, drobiu, bydła i mleka krowiego oraz tytoniu. Grupy producentów owoców i warzyw, głównie produkujące dla przetwórstwa, figurują jako wstępnie uznane w liczbie 25. 14

3. Status prawny, struktura organizacyjna i zasoby Ośrodka 3.1. Podstawy prawne Od dnia 1 sierpnia 2009 roku, zgodnie z przepisami znowelizowanej Ustawy z dnia 22 października 2004 roku o jednostkach doradztwa rolniczego (Dz.U. nr 251, poz. 2507, z późniejszymi zmianami), Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie stał się samorządową wojewódzką osobą prawną podlegającą sejmikowi województwa. 3.2. Zadania Ośrodka Podstawowym zadaniem doradztwa rolniczego jest udzielanie wszechstronnej pomocy rolnikom w celu zwiększania dochodów z gospodarstwa rolnego oraz działania mające na celu poprawę warunków życia rodzin wiejskich. Zadanie to jest realizowane poprzez: doradztwo indywidualne i grupowe; organizowanie szkoleń, kursów i konferencji; opracowywanie planów przedsięwzięć inwestycyjnych; organizowanie wystaw, pokazów, demonstracji i konkursów; prowadzenie działalności informacyjno-wydawniczej. Celem tych działań jest: poprawa konkurencyjności gospodarstw rolnych oraz jakości produktów rolnych; wdrażanie i upowszechnianie najnowszych rozwiązań technologicznych oraz organizacyjnych; wdrażanie dobrych praktyk rolniczych; rozwijanie przedsiębiorczości na terenach wiejskich; aktywizowanie mieszkańców wsi i zachęcanie producentów rolnych do integrowania się w grupy producenckie, stowarzyszenia itp.; podnoszenie świadomości ekologicznej; działanie na rzecz odnowy wsi i zachowania dziedzictwa kulturowego. Działania doradcze ukierunkowane są na: wdrażanie zasad Dobrej Praktyki Rolniczej i programu rolnośrodowiskowego; pomoc rolnikom w ubieganiu się o przyznanie pomocy finansowej ze środków pochodzących z funduszy UE lub innych instytucji krajowych i zagranicznych; modernizację gospodarstw rolnych poprzez wprowadzenie nowoczesnych rozwiązań organizacyjnych i technologicznych; wdrażanie rachunkowości rolnej i Polskiego FADN; wspieranie rozwoju małej przedsiębiorczości na wsi; ochronę i zachowanie dziedzictwa kulturowego; ochronę naturalnego środowiska i krajobrazu przyrodniczego; kształtowanie proekologicznych postaw i zachowań mieszkańców wsi; 15

upowszechnianie wiedzy o ekologicznych systemach produkcji żywności; integrowanie się rolników w grupy producenckie; promocję nowoczesnych rozwiązań technicznych i technologicznych; upowszechnienie wiedzy o odnawialnych źródłach energii. Ośrodek świadczy usługi w zakresie: a) prowadzenia: szkoleń technologicznych stacjonarnych zleconych przez jednostki zewnętrzne; szkoleń z zakresu stosowania środków ochrony roślin przy użyciu opryskiwaczy; szkoleń dla osób zajmujących się obrotem środkami ochrony roślin; kursów i szkoleń z zakresu rolnictwa ekologicznego; szkoleń z zakresu sanitacji wsi oraz ekologicznego zagospodarowania zagrody wiejskiej; kursów z zakresu agroturystyki i rolnictwa ekologicznego; działalności wydawniczej i poligraficznej; stacji meteorologicznej; b) reprodukcji matek pszczelich; c) sporządzania opracowań technologicznych dla gospodarstw w zakresie: oceny możliwości inwestycyjnych gospodarstw rolnych; analiz i opracowań ekonomicznych, finansowych i technologicznych; planów rolnośrodowiskowych; planów przestawienia gospodarstwa rolnego na produkcję metodami ekologicznymi lub planów produkcji w gospodarstwach ekologicznych; planów nawozowych dla gospodarstw uczestniczących w programie rolnośrodowiskowym; planów nawozowych dla gospodarstw z rozdysponowaniem nawozów organicznych (dotyczy pozwoleń, w tym pozwoleń zintegrowanych); planów nawożenia, ochrony roślin i żywienia zwierząt gospodarskich; planów technologicznych z produkcji roślinnej, zwierzęcej, warzywniczej i sadowniczej oraz działów specjalnych. 16

3.3. Struktura Kujawsko-Pomorskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Minikowie 17

Od maja 2009 roku KPODR w Minikowie działa według struktury organizacyjnej zgodnej ze zmianą Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi (Dz.U. Nr 195). Centrum w Minikowie: Dyrektor Naczelny I Zastępca Dyrektora II Zastępca Dyrektora Komórki organizacyjne, zespoły i samodzielne stanowiska pracy: Dział Systemów Produkcji Rolnej i Standardów Jakościowych Dział Przedsiębiorczości, Agroturystyki i Rozwoju Obszarów Wiejskich Dział Ekonomiki Dział Ekologii i Środowiska Dział Metodyki, Doradztwa i Szkoleń Dział Informacji i Wydawnictw Dział Administracyjno-Gospodarczy Dział Księgowości Dział Zastosowań Teleinformatyki Dział Kadr i Organizacji Pracy Zespół Zamówień Publicznych 1) Wojewódzkie Biuro Polski FADN 2) Stanowisko do spraw Obsługi Prawnej Stanowisko do spraw Zarządzania Jakością Stanowisko do spraw BHP i P.POŻ. Pełnomocnik do spraw Ochrony Informacji Niejawnych 1) Zadania nałożone na Zespół Zamówień Publicznych przejściowo realizowane są przez Dział Administracyjno-Gospodarczy zatrudniona 1 osoba. 2) W okresie przejściowym, do momentu wypracowania standardów prowadzenia rachunkowości Polski FADN w skali kraju przez Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, zadania nałożone na Wojewódzkie Biuro Polski FADN prowadzone są przez Dział Ekonomiki 2 osoby (1,5 etatu). 18

Oddział w Przysieku Dyrektor Oddziału Dział Administracyjno-Gospodarczy Oddział w Zarzeczewie Dyrektor Oddziału Dział Administracyjno-Gospodarczy Powiatowe Zespoły Doradztwa Rolniczego (PZDR) 19 powiatów w tym: Centrum Minikowo: Bydgoszcz, gminy: Białe Błota, Dąbrowa Chełmińska, Dobrcz, Koronowo, Nowa Wieś Wielka, Osielsko, Sicienko, Solec Kujawski; Inowrocław, gminy: Dąbrowa Biskupia, Gniewkowo, Inowrocław, Janikowo, Kruszwica, Pakość, Rojewo, Złotniki Kujawskie; Mogilno, gminy: Dąbrowa, Jeziora Wielkie, Mogilno, Strzelno; Nakło nad Notecią, gminy: Kcynia, Mrocza, Nakło, Sadki, Szubin; Sępólno Krajeńskie, gminy: Kamień Krajeński, Sępólno Krajeńskie, Sośno, Więcbork; Świecie nad Wisłą, gminy: Bukowiec, Drzycim, Dragacz, Jeżewo, Lniano, Nowe, Osie, Pruszcz Pomorski, Świecie, Świekatowo, Warlubie; Tuchola, gminy: Cekcyn, Gostycyn, Kęsowo, Lubiewo, Śliwice, Tuchola; Żnin, gminy: Barcin, Gąsawa, Janowiec Wielkopolski, Łabiszyn, Rogowo, Żnin. Oddział w Przysieku: Brodnica, gminy: Bartniczka, Bobrowo, Brodnica, Brzozie, Górzno, Jabłonowo Pomorskie, Osiek, Świedziebnia, Zbiczno; Chełmno, gminy: Chełmno, Kijewo Królewskie, Lisewo, Papowo Biskupie, Stolno, Unisław; Golub-Dobrzyń, gminy: Ciechocin, Golub-Dobrzyń, Kowalewo Pomorskie, Radomin, Zbójno; Grudziądz, gminy: Grudziądz, Gruta, Łasin, Radzyń Chełmiński, Rogóźno, Świecie nad Osą; Toruń (z siedzibą w Chełmży), gminy: Chełmża, Czernikowo, Lubicz, Łubianka, Łysomice, Obrowo, Wielka Nieszawka, Zławieś Wielka; Wąbrzeźno, gminy: Dębowa Łąka, Książki, Płużnica, Wąbrzeźno. Oddział w Zarzeczewie: Aleksandrów Kujawski, gminy: Aleksandrów Kujawski, Bądkowo, Ciechocinek, Koneck, Nieszawa, Raciążek, Waganiec, Zakrzewo; Lipno, gminy: Bobrowniki, Chrostkowo, Dobrzyń nad Wisłą, Kikół, Lipno, Skępe, Tłuchowo, Wielgie; Radziejów, gminy: Bytoń, Dobre, Osięciny, Piotrków Kujawski, Radziejów, Topólka; Rypin, gminy: Brzuze, Rogowo, Rypin, Skrwilno, Wąpielsk; Włocławek, gminy: Baruchowo, Boniewo, Brześć Kujawski, Choceń, Chodecz, Fabianki, Izbica Kujawska, Kowal, Lubanie, Lubień Kujawski, Lubraniec, Włocławek. 19

2.4. Zatrudnienie W Kujawsko-Pomorskim Ośrodku Doradztwa Rolniczego w Minikowie wg stanu na dzień 30 września zatrudnionych było 283 pracowników, w przeliczeniu na etaty 276,38. Doradców terenowych zatrudnionych było 142, w przeliczeniu na etaty 140,50. Przy obecnym zatrudnieniu na 1 doradcę w terenie (142 osoby) przypada 510 gospodarstw. Strukturę zatrudnienia doradców terenowych przedstawiono na wykresie 1. Specjalistów zakładowych było 51, w przeliczeniu na etaty 49,25. Na jednego specjalistę zakładowego przypada 1420 gospodarstw. Strukturę zatrudnienia specjalistów zakładowych przedstawiono na wykresie 2. Na wykresie 3 przedstawiono strukturę wykształcenia pracowników merytorycznych. Wykres 1. Struktura zatrudnienia specjalistów terenowych Doradcy ds. przedsiębiorczości 15% Doradcy ds. ekonomiki 14% Doradcy ds. produkcji roślinnej 38% Doradcy ds. produkcji zwierzęcej 33% Wykres 2. Struktura zatrudnienia specjalistów zakładowych Dział Ekologii i Ochrony Środowiska 10% Dział Ekonomiki 22% Dział Systemów Produkcji Rolnej i Standardów Jakości 43% Dział Przedsiębiorczości, Agroturystyki i Rozwoju Obszarów Wiejskich 25% 20

Wykres 3. Struktura wykształcenia pracowników merytorycznych średnie 12% wyższe nierolnicze 5% wyższe rolnicze 83% 2.5. Budynki Powierzchnia sal dydaktycznych 1617,30 m 2 Powierzchnia własnych biur 2134,29 m 2 Powierzchnia dzierżawionych biur 1485,73 m 2 2.6. Infrastruktura informatyczna Liczba komputerów ogółem 417 szt. w tym: stacjonarne 198 szt. laptopy 219 szt. Liczba komputerów w powiatach w tym laptopy 213 szt. 142 szt. Sieć komputerowa: Wirtualna sieć prywatna (VPN), łącząca lokale sieci LAN w powiatach, oddziałach i centrum. W 2007 roku Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie wdrożył projekt utworzenia wirtualnej sieci prywatnej (VPN). W roku 2009 sieć została gruntownie przebudowana. Obecnie sieć działa na urządzeniach własnych, które są przez nas zarządzane. Nowa sieć jest znacznie tańsza, zachowuje dotychczasowy poziom bezpieczeństwa oraz ma większą funkcjonalność. Od stycznia 2008 roku w ramach sieci VPN funkcjonują programy księgowe oraz programy służące do bieżącej sprawozdawczości działań Ośrodka ( Rejestr porad i usług oraz Szkolenia ). Programy do sprawozdawczości są na bieżąco modernizowane i dostosowywane do bieżących potrzeb Ośrodka. W 2010 roku planuje się dalszy rozwój oprogramowania, głównie o moduły analityczne. 21

Część II. Działalność merytoryczna na 2010 rok 1. Priorytety KPODR w Minikowie na 2010 rok Głównym zadaniem Ośrodka w 2010 roku będzie udzielanie wszechstronnej pomocy rolnikom w celu zwiększania dochodów z gospodarstwa rolnego oraz działania mające na celu poprawę warunków życia rodzin wiejskich. Po kilku latach, w których główną działalnością Ośrodka było wspieranie rolników w pozyskiwaniu środków z Unii Europejskiej, w 2010 roku działalność Ośrodka skoncentrowana będzie głównie na przekazywaniu innowacji technologicznych i osiągnięć nauk rolniczych. Nadal ważnym obszarem aktywności pozostanie informowanie, doradzanie i edukowanie rolników i mieszkańców wsi, chcących skorzystać z instrumentów Wspólnej Polityki Rolnej UE. Nowym zadaniem, wynikającym z diagnozy przeprowadzonej w 3 powiatach w 2009 roku, będzie rozpoczęcie doradztwa związanego z reorientacją zawodową rolników i członków ich rodzin dla pozyskiwania dodatkowych źródeł dochodu spoza rolnictwa. 2. Zmiany w działalności merytorycznej Ośrodka wynikające z nowych oczekiwań i potrzeb rolników i mieszkańców wsi 2.1. Działania na rzecz gospodarstw rozwojowych i potencjalnie rozwojowych Analiza ilości wykonywanych dotychczas zadań przez pracowników Ośrodka wskazuje na duże zróżnicowanie naszych klientów pod względem skali produkcji, wielkości gospodarstw, stosowanych technologii produkcji, a także oczekiwań kierowanych pod adresem doradztwa. Możemy przyjąć, że z ponad 65 tys. rolników, którzy w naszym województwie w br. złożyli wnioski o płatności obszarowe, ponad połowa korzystała z naszych usług. W szkoleniach uczestniczyło około 24 tys. osób. Opracowania w formie wniosków obszarowych, wniosków z działań rolnośrodowiskowych, na modernizację gospodarstw itp. wykonano w liczbie ponad 18,8 tysięcy. Prognozując zapotrzebowanie na usługi doradcze w kolejnych latach, zakładamy, że będzie następowała dalsza polaryzacja grup odbiorców oraz rodzaju świadczonych usług. Koncentracja produkcji i wzrost skali produkcji, którą narzucają prawa gospodarki rynkowej, spowoduje, że głównymi klientami Ośrodka będą gospodarstwa rolne z grupy obszarowej powyżej średniej wojewódzkiej, o wielkości ekonomicznej 8 i więcej ESU, w liczbie około 26 tysięcy. Są to gospodarstwa, które można zaliczyć do grupy rozwojowych i potencjalnie rozwojowych. Jest to grupa gospodarstw, do której w głównej mierze będzie skierowana oferta KPODR. W ofercie tej uwzględniamy przede wszystkim: 1. Pomoc w zwiększeniu potencjału produkcyjnego gospodarstwa, poprzez modernizację oraz poprawię efektywności produkcji. Informowanie, doradztwo oraz przygotowanie niezbędnej dokumentacji w celu uzyskania wsparcia finansowego ze środków Unii Europejskiej oraz z budżetu krajowego. 22

2. Poszerzenie wykonywanych projektów, jeśli dokumentacja taka będzie wymagana, o studium oddziaływania inwestycji na środowisko. 3. Pomoc w prowadzeniu wymaganej dokumentacji z działalności rolniczej oraz doradztwo w gospodarstwach położonych na obszarach szczególnie narażonych na zanieczyszczenia związkami azotu (OSN). 4. Informowanie o potrzebie przestrzegania w działalności rolniczej zasady wzajemnej zgodności, tj. cross-compliance (C.C.) i wymagań z tym związanych. Przygotowanie dla zainteresowanych rolników pełnej dokumentacji. Prowadzenie w tych gospodarstwach tematycznego archiwizowania dokumentów. 5. Doradztwo dla rolników zainteresowanych założeniem grupy producentów oraz motywowanie rolników do zakładania grup, jako warunek poprawienia konkurencyjności gospodarstw i wzrostu dochodów. 6. Zainteresowanie rolników udziałem w grupach tematycznych (grupy celowe doradztwo grupowe), działających w sposób niesformalizowany, będących miejscem wymiany doświadczeń, rozwiązywania problemów i pogłębiania współpracy. 7. Rozwój doradztwa ekonomiczno-organizacyjnego z wykorzystaniem wyników rachunkowości Polski FADN oraz AGROKOSZTY, motywowanie rolników do prowadzenia rachunkowości. 8. Usługowe prowadzenie księgowości dla rolników rozliczających VAT na zasadach ogólnych, w przyszłości rozliczanie podatku dochodowego. 9. Przygotowanie i przekazywanie drogą elektroniczną (doradztwo przez Internet) bieżących informacji z zakresu technologii, organizacji i ekonomiki produkcji, programów wsparcia finansowego działalności rolniczej i pozarolniczej, terminów ważnych specjalistycznych imprez targowych, pokazów, konferencji, spotkań okazjonalnych. 10. Wyselekcjonowanie grupy rolników, tzw. mikroprzedsiębiorców i przedsiębiorców, dla których Ośrodek proponuje usługę przygotowania dokumentacji projektowej z działań skierowanych do tego środowiska (np. RPO). 11. Ponadto określenie indywidualnych potrzeb doradczych rolników, podczas pobytu pracowników Ośrodka w gospodarstwach. 2.2. Działania na rzecz rolników z grupy gospodarstw nierozwojowych 2.2.1. Potrzeba reorientacji zawodowej rolników i domowników z gospodarstw nierozwojowych W kilka lat po integracji z Unią Europejską w coraz większym stopniu daje się zauważyć zmiany w strukturze społeczno-gospodarczej obszarów wiejskich. Powszechnie zauważalny rozwój nowoczesnych technologii produkcji rolniczej, wspierany przez dotacje unijne, przyczynił się jednocześnie do znacznego zróżnicowania sytuacji gospodarstw rolnych. Praca we własnym gospodarstwie rolnym przestaje być wystarczającym źródłem dochodu dla większości rolników i członków rodzin rolniczych. Zdecydowana większość (około 45 tys.) spośród ponad 70 tysięcy gospodarstw w województwie kujawsko-pomorskim nie stanowi już 23

wystarczającej bazy dla utrzymania całej rodziny. Poszukiwanie rozwiązań wyjścia z tej sytuacji jest na tyle trudnym wyzwaniem, że niezbędne jest wsparcie zewnętrzne. Potrzeba wsparcia zewnętrznego w poszukiwaniu pozarolniczych źródeł dochodu stała się przyczyną opracowania pod koniec 2008 roku przez KPODR Minikowo trzech pilotażowych projektów Pierwszy krok do reorientacji zawodowej rolników. Projekty te zyskały uznanie WUP w Toruniu, zostały dofinansowane z POKL priorytetu 6.3 i zrealizowane w pierwszej połowie 2009 roku w powiatach mogileńskim, aleksandrowskim i toruńskim. Prowadzone w ramach projektów badania na reprezentatywnej grupie rolników (prowadzone przez naukowców z Wydziału Socjologii UMK) wykazały ogromne potrzeby działań na rzecz reorientacji. Na podstawie badań przeprowadzono serię spotkań z liderami organizacji rolniczych, samorządów gminnych, powiatowych oraz instytucji rynku pracy. W wyniku dyskusji powstała metodologia działań na rzecz reorientacji, wpisana do projektu wdrożeniowego, który został przyznany dla KPODR Minikowo do wdrażania od początku 2010 roku (ponad 700 tys. zł z priorytetu 8.1.2 POKL). Dzięki szczególnemu zaangażowaniu partnerów lokalnych, w powiecie mogileńskim zostało podpisane Porozumienie na rzecz reorientacji zawodowej mieszkańców wsi powiatu mogileńskiego, w ramach którego utworzone ma być Biuro Reorientacji Zawodowej Rolników (prowadzone przed doradcę KPODR, w porozumieniu ze Starostwem Powiatowym w Mogilnie). 2.2.2. Działania na rzecz rolników z grupy gospodarstw nierozwojowych i innych mieszkańców wsi Od początku 2010 roku planuje się w KPODR następujące działania na rzecz rolników i domowników wymagających wsparcia w kierunku pozyskiwania dodatkowych źródeł dochodu i/lub zdobycia nowych kwalifikacji: 1. Przeszkolenie grupy około 30 doradców KPODR Minikowo w kierunku prowadzenia nowego, specyficznego rodzaju doradztwa (szkolenie wewnętrzne będzie prowadzone w ramach działalności statutowej KPODR, gdyż zostało zanegowane w ramach projektu POKL 8.1.2 przez Urząd Marszałkowski). 2. Prowadzenie doradztwa na rzecz reorientacji zawodowej dla rolników i domowników w powiatach mogileńskim, aleksandrowskim i toruńskim. Doradztwo będzie polegało na: szerokiej akcji informacyjnej wśród rolników i mieszkańców wsi; prowadzeniu indywidualnych rozmów, podczas których doradcy pomogą rolnikowi dokonać Diagnozy sytuacji wyjściowej gospodarstwa oraz rodziny rolniczej ; opracowaniu tzw. indywidualnych planów działania według nowej, oryginalnej metodologii, wywodzącej się ze standardów doradztwa zawodowego prowadzonego dla pracowników restrukturyzowanych branż gospodarki; kierowaniu uczestników programu na specjalistyczne kursy i przekwalifikowania, pozwalające na pozyskanie nowych kwalifikacji i kompetencji; 24

pomaganiu w pozyskaniu pozyskiwaniu dotacji na różnicowanie działalności w kierunku nierolniczym gospodarstw w przypadku, gdy rolnicy lub członkowie ich rodzin zdecydują się na uruchomienie dodatkowej aktywności gospodarczej; pomaganiu w pozyskaniu innych dotacji i wsparcia finansowego (płatności dla gospodarstw niskotowarowych, płatności rolnośrodowiskowych, wsparcia aktywności w kierunku produkcji ekologicznej, tworzenia produktów lokalnych, wsparcia poprzez lokalne grupy działania itp.); nawiązywaniu kontaktów z lokalnymi organizacjami i instytucjami w celu rozszerzenia oferty dla potencjalnych beneficjentów reorientacji, zgodnie z modelem zatwierdzonym dla powiatu mogileńskiego (porozumienie na rzecz reorientacji zawodowej rolników i mieszkańców wsi oraz utworzenie Biura reorientacji zawodowej w Mogilnie wersja graficzna w załączeniu). 3. Rozpoczęcie świadczenia podobnych usług w pozostałych powiatach w ramach działalności statutowej. Nawiązywanie kontaktów z lokalnymi partnerami (gminami, powiatami, lokalnymi grupami działania, powiatowymi urzędami pracy, organizacjami rolniczymi, firmami prowadzącymi kursy kwalifikacyjne dla pozyskania nowych zawodów). 4. Opracowanie projektów na dofinansowanie takiego rodzaju doradztwa w całym województwie kujawsko-pomorskim (potencjalnie środki z POKL tu współpraca z Samorządem Województwa przy tworzeniu projektów quasisystemowych). 2.3. Współpraca ze środowiskami lokalnymi kierowanie szerokiej oferty KPODR dla różnych grup mieszkańców wsi Działania na rzecz mieszkańców wsi prowadzone są w ramach doradztwa rolniczego praktycznie od zawsze, jednak znaczące zmiany struktury społecznej wsi (obecnie tylko co trzeci mieszkaniec obszarów wiejskich żyje w rodzinie posiadającej gospodarstwo rolne powyżej 1 ha) są przesłanką do nowego podejścia w działalności doradczej. KPODR kieruje do mieszkańców wsi następujące oferty: 1. Pomoc w podejmowaniu działalności pozarolniczej na obszarach wiejskich, w podejmowaniu ekologicznych metod produkcji oraz w uruchamianiu indywidualnej przedsiębiorczości, w tym rzemiosła, rękodzieła i turystyki wiejskiej. 2. Współpraca z samorządami lokalnymi, obejmująca: propagowanie turystyki wiejskiej i agroturystyki oraz rozwoju rękodzieła i promocji produktów tradycyjnych; wspieranie estetyzacji i sanitacji wsi oraz zagospodarowanie odpadów niebezpiecznych; współpraca w bieżących sprawach dotyczących wsi i rolników, w tym szczególnie w sytuacjach klęsk żywiołowych. 25