K A N O N K S I Ą G Ś W I Ę T Y C H

s.e.j.jezierska OSU Papieski Wydział TReologiczny Wrocław K A N O N K S I Ą G Ś W I Ę T Y C H Kanon hebrajski Pisma Świętego liczy 39 ksiąg. Dzieli się na trzy grupy nazwy biorąc z Prologu do Księgi Syracha (napisana ok.112-117 r.przed Chr.): Prawo, Prorocy i inne księgi: Prawo (Torah) obejmowało Księgę Rodzaju, Wyjścia, Kapłańską, Liczb i Powtórzonego Prawa, Prorocy (Nebiim) dzielili się na 1) pierwszych (Księgi: Jozuego, Sędziów, 1-2 Samuela, 1-2 Królów) 2) późniejszych: Księgi: Izajasza, Jeremiasza, i Ezechiela, oraz Dwunastu: Ozeasza, Joela, Amosa, Abdiasza, Jonasza, Micheasza, Nahumam Habakuka, Sofoniasza, Aggeusza, Zachariasza, Malachiasza, Pisma (Ketubim): Pisma Wielkie tj. Księgi Psalmów, Przysłów i Hioba Pięć Zwojów: Księgi Pieśni nad Pieśniami, Rut, Lamentacje, Koheleta i Estery. Wśród Pism umieszczono jeszcze Księgi: Daniela, Ezdrasza, Nehemiasza i 1-2 Kornik. -------------------------- LXX i Vg umieszczają Księgę Rut w II zbiorze Nebiim (ruszonim) - proroków mniejszych Tradycja żydowska umieszcza Rut wśród pięciu megilot (zwojów) i przeznacza do czytania w święto Pięćdziesiątnicy 1. Żydzi czytają fragmenty Księgi Rut także w niektóre dnia roku, także z okazji ślubu, czy podczas pogrzebu. Księgę Rut znali Meliton, Orygenes, Atanazy, Hieronim. Hipolit Rzymski bapisał komentarz do tej Księgi. Księga ceniona była z racji jej uniwersalnego ducha. Kanon chrześcijański do 39 ksiąg kanonu hebrajskiego dołączył 7 innych pism: Księgi Tobiasza, Judyty, Barucha z Listem Jeremiasza (=Bar 6), 1-2 Machabejskie, Syracha i Mądrości. Kanon chrześcijański dzieli księgi ST i NT na trzy grupy: Księgi historyczne Rodzaju, Wyjścia Kapłańska, Liczb, Powtórzonego Prawa, Jozuego, Sędziów, Rut, 1-4 K rólów, 1-2 Kronik, 1-2 Ezdrasza, Tobiasza, Judyty, Estwery i 1-2 Machabejskie, 1 E.Zawiszewski, Pięcioksiąg i Księgi Historyczne, Wstep szczegółowy i komentarz do Rdz 1,1-11,9, Bernardinum, Pelplin 1996, 169. 1

Księgi Prorockie Proroków Większych: Izajasza, Jeremiasza (wraz z Lamentacjami), Barucha z Listem Jeremiasza, Ezechiela, Daniela, 12 Ksiąg Proroków mniejszych: Ozeasza, Joela, Amora, Abdiasza, Jonasza, Micheasza, Nahuma, Habakuka, Sofoniasza, Aggeusza, Zachariasza, Malachiasza. Księgi dydaktycznme (poetyckie) Hioba, Psalmów, Przysłów, Koheleta (Eklesiastes), Pieśni nad Pieśniami, Mądrości, Syracha (Eklezjasty). Nowy Testament: Księgi historyczne Ewangelie Św. Mateusza, Marka, Łukasza, Jana Prorockie Apokalipsa Dydaktyczne 13 Listów Pawiowych (do Rzymian, 1-2 do Koryntian, do Galatów, do Filipin, do Kolosan, do Efezjan, do Filemona, 1-2 do Tesaloniczan, 1-2 do Tymoteusza, do Tytusa) List do Hebrajczyków, Listy Katolickie (św.jakuba, św.judy, 1-2 św.piotra), oraz 1-3 św.jana. -------------------------------- 2

s. Ewa J. Jezierska Papieski Wydział Teologiczny WYKŁAD MONOGRAFICZNY Studium Lic.-Doktoranckie (III i IVr.) PRZESŁANIE TEOLOGICZNE WYBRANYCH KSIĄG HISTORYCZNYCH I DYDAKTYCZNYCH ROK.AKADEM. 2010 /2011 3

GDZIE TY PÓJDZIESZ, TAM JA PÓJDĘ (Rt 116) Księga Rut i jej teologiczne przesłanie Wprowadzenie do Księgi Rut Księga Rut należy do trzeciej grupy pism ST kanonu hebrajskiego (Ketubim) i jest jednym z pięciu zwojów (Rt, Pnp, Koh, Est, Lm). Zwoje te nazywa się tez zbiorem liturgicznym, ponieważ tekst ich czytano w świątyni np. Rt w II dzień Pięćdziesiątnicy Święto Tygodni, na zakończenie zbioru pszenicy; Koh w dzień święta szałasów (sukkot), Est w święto losów (purrim), Pnp w oktawę Paschy, a Lm w 9 dniu miesiąca Ab (lipiec sierpień). Księgę Rut czytano może dlatego na zakończenie zbioru pszenicy, ponieważ kontekstem jej opowiadania są żniwa, ważną rolę odgrywa płodność, a ostatecznym wyrazem opowiadania jest tryumf jest eadość. LXX umieszcza te księgo po Księdze Sędziów (co przyjęła Vg i nowe tłumaczenia) Wg Talmudu była I-szą w III części BH Iw Pismach), nowsza tradycja łączy ja z czterema zwojami: Lm, Pnp, Koh, Est. Kanon chrześcijański wymienia księgę Rut wśród ksiąg historycznych 2. Czas napisania Księgi Rut jest dyskutowany. Księga zaczyna się słowami: W czasach, gdy sądzili sędziowie (Rt 1,1), co wskazywałoby na nawiązania treścią do księgi Sędziów, czy okresu monarchii. Jednakże analiza tekstu księgi wskazuje, że została ona opracowana po niewoli babilońskiej, a może nawet w V lub IV w. przed Chr. Forma ustna księgi byłaby wcześniejsza, a kształt ostateczny wypracowany później. Księga Rut, być może napisana została w tym celu, by przeciwstawić się tendencjom ekskluzywistycznym, które dążyły do zacieśnienia Żydów pod względem religijnym i narodowościowym, do odcięcia ich od wyznawców innej wiary, od pogan. Księga postuluje uniwersalizm, pokazuje, że i wśród pogan są jednostki szlachetne. Relacja podana przez Księgę mogła być żenująca dla Żydów, bo podawała, że prababką ich największego króla była poganka. Prawo żydowskie zabraniało małżeństw mieszanych: Pwt 25,3: Nie wejdzie syn nieprawego łoża ( mieszaniec ) do zgromadzenia Pana, nawet w dziesiątym pokoleniu nie wejdzie do zgromadzenia Pana. Nie wejdzie Ammonita i 2 Wstęp ogólny do Pisma świętego, red.j.szlaga, Pallotinum, Poznań-Warwszawa 1989, 71; O.Adutwum, Księga Rut, tłum. P.Pachciarfek, w: Miedzyanarodowy Komentarz do pisma świętego, red. W.R.Farmer, red.wyd.pol. W.chrostowski, Warszawa 2000, 471. 4

Moabita do zgromadzenia Pana, nawet w dziesiątym pokoleniu; nie wejdzie do zgromadzenia Pana. Autorowi Księgi Rut chodziło o to, by wzmocnić teologiczną pozycję ludzi nie będących Żydami, o ile będą wierni Jahwe. Księga pokazuje, że mimo przekroczenia zakazu, Bóg pobłogosławił małżeństwu Bonza i Rut, wyszedł z tego małżeństwa król Dawid a według obietnic mesjańskich Mesjasz. Być może, autor Księgi Rut chciał ująć się za małżeństwami mieszanymi, by nie potępiać Żydów łączących się przez małżeństwa z poganami, nie potępiać ludzi nie będących Żydami, wyznających inna religię. Może chciał bronić dobrego imienia Dawida i dlatego w bardzo dobrym świetle przedstawił jego prababkę, Moabitkę 3. Od strony literackiej, Księga Rut jest ludowym opowiadaniem, starannie opracowanym. Jest opisem zbliżonym do gatunku noweli 4. Jest świadectwem niezwykłej wytrwałości i człowieczeństwa. Wszystko co mogło być podkreślane, zostało podkreślone, by przydać doskonałości ludzkiemu życiu i postępowaniu. Żadna osoba występująca w opowiadaniu, nie zasługuje na naganę, czy potępienie, każda osoba dobrze wykorzystuje wszystko, co może przynieść pożytek życiu wspólnotowemu. Księga pięknie i przekonująco opowiada o Bogu, który jest źródłem wszelkiej przyczynowości. Treść Księgi Rut ma charakter uniwersalny, przeznaczona jest dla wszystkich czasów i każdej sytuacji 5. Biorąc pod uwagę treść Księgi, można też powiedzieć, że Księga Rut jest opowieścią o ludziach cierpiących głód 6. Problem cierpienia z powodu głodu znany jest w Biblii, mówi się nawet, że Historia Święta jest historią chleba. I tak, np..już Abraham będąc w Kanaanie udał się do Egiptu szukając pożywienia podczas głodu ( Kiedy nastał głód w owym kraju, Abram powędrował do Egiptu, aby tam przez pewien czas pozostać; był bowiem ciężki głód w Kanaanie -Rdz 12,10). Izaak podczas następnego głodu przeniósł się do kraju Filistynów ( Gdy w kraju nastał głod, drugi z kolei po tym, który był za czasów Abrahama, Izaak powędrował do Abimeleka, króla filistyńskiego, do Gerard Rdz 26,1). Potem, gdy głód wzmagał się na całej ziemi (Rdz 41,57) bracia Józefa udali się do Egiptu, by kupić zboże. Księga Rut to opowieść o rodzinie, która opuściła kraj podczas głodu, szukając pożywienia. 3 A.L.Laffey, Ksiega Rut, w: Katolicki Komentarz Biblijny, red.r.e.brown, J.A.Fitzmayer, R.E.Murphy, red.wyd.pol. W.Chrostowski, Vocatio, Warszawa 2001, 235. 4 T.Mieszkowski, Ksiega Rut, w: Encyklopedia Kościoła, t.i, Vocatio, Warszawa 2003, 1256; Por. także Wprowadzenie do Ksiegi Rut w BT wyd.v. 5 O.Adutwum, Ksiega Rutt, 472. 6 P.Beauchamp, Pięćdziesiąt portretów biblijnych, tł. K.Łukowicz, WAM, Kraków 2001, 101; E.Zawiszewski, Pięcioksiąg Pięcioksiąg Księgi historyczne, 170. 5

Księga podkreśla także znaczenie wspólnoty i wpływ jaki wywiera na ludzkie życie; to czym wywiera wpływ na życie innych, to wierność jej członków wobec wspólnoty. Ten problem wierności, jako cos ważnego i interesującego, chce pokazać autor Księgi Rut. Można jeszcze podkreślić to, że Księga jest wiarygodna: cechuje ją prostota w opisie, szczerość w przedstawianiu szczegółów, obiektywizm w korzystaniu z dostępnej mu dokumentacji (wiedząc o bliższym krewnym rodziny Elimeleka niż Booz, nie znając go, nie podaje imienia krewnego). Księga została przyjęta, nie kwestionuje się istnienia Moabitki w genealogii Dawida (warto zauważyć, że pewne wskazówki o pokrewieństwie Dawida z Moabitami mamy w 1 Sam 22,3: Stamtąd udał się Dawid do Mispe moabskiego i zapytał króla Moabu: <Czy ojciec i matka moja mogliby przebywać u was do czasu, aż się wyjaśni, co zehce Bóg ze mną uczynić> (prośba o schronienie się rodziców Dawida, podczas jego ścigania przez Saula) 7. 1. Treść Księgi Rut Księgę Rut można zatytułować Chleb, słowo, ciało 8, albo Słodycz i gorycz, albo Przyjaciółka, 9 albo Gdzie ty pójdziesz, tam ja pójdę 10. Wszystkie te tytułu uzasadnia treść Księgi. Kiedy nastał głód w Palestynie, rodzina Elimeleka, mieszkająca w Betlejem ( Dom chleba), wyruszyła do Moabu, by tam się osiedlić. Rodzina składała się z ojca Elimeleka (imię jego znaczyło Bóg mój jest królem, co wskazuje na czas życie Elimeleka, kiedy jeszcze nie było króla), matki Noemi ( Moja słodycz, imię to ma związek z rozkoszą i przyjemnością. Chociaż Noemi przeżyła wiele gorzkich dni, ostatecznie została szczęśliwą) i dwóch synów: Machlona ( Wyczerpanie, Słabość ) i Kiliona ( Wyniszczenie, Znikanie, Zagłada ). Po osiedleniu się w Moabie, zmarł Elimelek. Synowie wzięli sobie za żony Moabiki: Machlon Rut (imię pochodzące od towarzystwo, otrzeźwienie, pokrzepienie ), a Kilion Orpę (z hebr. Głębia szyi ; z jęz. semickiego Chmura ). Kiedy i synowie zmarli nie pozostawiając potomków, Noemi, wdowa, cudzoziemka, emigrantka, postanowiła wrócić do Betlejem, ponieważ dowiedziała się, że czas głodu w Palestynie się skończył, a Jahwe zlitował się nad swym ludem, dając mu chleb (Rt 1,6). Razem z nią wyszły z Moabu obie synowe. Noemi zwróciła się do nich mówiąc, by wróciły do domu swej matki, a Pan niech postępuje według swej dobroci, tak jak postępowałyście wobec zmarłych wobec mnie (Rt 1,9). Słowa Noemi, określające dom rodzinny jako dom matki 7 E.Zawiszewski, Pięcioksiąg Pięcioksiąg Księgi historyczne, 170-171. 8 Taki tytuł daje P.Beauchamp, dz.cyt.101. 9 tak E.Adamek, cz.cyt., 96.99. 10 tak, jak brzmi pierwszy wers odpowiedzi Rut - Rt 1,16. 6

(a nie dom ojca ) podkreślają tradycję kobiet pielęgnowaną w jej rodzinie. Ucałowane przez Noemi synowe zapewniały, że wrócą z nią do jej narodu. Ich decyzja pozostania z teściową była prawdopodobnie umotywowana dotychczasowym, wspólnym życiem. To, co robiły dla teściowej, było wyrażeniem chesed (co oznacza ducha, który czyni więcej z miłości niż z obowiązku). Noemi, nadal zachęcała do pozostania w Moabit uzasadniając to tym, że nie może urodzić synów, by one ich poślubiły, że jest jeszcze nieszczęśliwsza od nich, bo podniosła się przeciw niej ręka Pana (Rt 1,13). Noemi pragnęła dla synowych spokoju tzn. trwałego życia w szczęściu, bezpieczeństwie i zadowoleniu w nowym małżeństwie. Orpa, posłuszna teściowej, kochająca ją, ucałowała Noemi i z jej błogosławieństwem odeszła; jak dodaje LXX, wróciła do swego narodu i swego boga 11, Rut natomiast decyduje się na pozostanie przy teściowej. Jej oddanie teściowej jest świadectwem wierności we wspólnocie, co w konsekwencji doprowadzi do zmiany jej tożsamości i odważnego zaakceptowania nowej orientacji religijnej i społecznej. Rut pozostała mówiąc: gdzie ty pójdziesz, tam ja pójdę, gdzie ty zamieszkasz, tam ja zamieszkam, twój naród będzie moim narodem, a twój Bóg będzie moim Bogiem. Gdzie ty umrzesz, tam ja umrę I tam będę pogrzebana. Niech mi Pan to uczyni I tamto dorzuci, Jeśli cos innego niż śmierć Oddzieli mnie od ciebie (Rt 16-17). Noemi widząc, że Rut zdecydowała zostać z nią, przestała mówco do niej o tym (Rt 1,18). Odtąd Noemi i Rut zawierzyły sobie. Ich losy stały się nierozdzielnie ze sobą związane. Noemi i Rut wróciły do Betlejem witane przez kobiety to jest Noemi? Był to okrzyk zdziwienia, a może stwierdzenie, że Noemi zmieniła się przez lata nieobecności. W odpowiedzi im Noemi rzekła: nie nazywajcie mnie Noemi, ale nazywajcie mnie Mara [Gorzka], bo Wszechmogący napełnił mnie goryczą. Pełna wyszłam, a pustą sprowadził mnie Pan. Czemu nazywacie mnie Noemi, gdy Pan wydał świadectwo przeciw mnie, a Wszechmogący uczynił mnie nieszczęśliwą? (Rt 20-21). (Zmiana imienia nie była czymś niezwykły u Żydów. Rdz 41,45 podaje: (faraon) nadał Józefowi imię Safuat Paneach ; Dn 1,7: Nadzorca służby dworskiej nadał im imiona Danielo- 11 E.Adamek, Kobiety w Biblii. Znak, Kraków 2006, 96. 7

wi Bestleszasar ; 2 Krl 23,34: Faraon Neko ustanowił królem Eliokima, syna Jozjasza, w miejsce Jozjasza, i zmienił mu imię na Jojakim ). Jak każdy Żyd, Noemi wierzyła, że Bóg jest tym, który sprawia tak pomyślność jak niedolę 12. Noemi z Rut przyszły do Betlejem na początku żniw jęczmienia. Rut, pragnąc pomóc teściowej w zdobycie środków do życia, udała się na pole, by zbierać kłosy pozostawione przez żniwiarzy co było zgodne ze zwyczajem w Palestynie; ubodzy mieli prawo zbierać pozostawione na polu kłosy podczas żniw jęczmienia i pszenicy.. [ Prawo mówiło: Kiedy żąć będziecie zboże ziemi waszej, nie będziesz żął aż do samego skraju pola, i nie będziesz zbierał kłosów pozostałych na polu. Nie będziesz ogołacał winnicy i nie będziesz zbierał teo, co spadło na ziemię w winnicy. Zostawisz to dla ubogiego i dla przybysza. Ja jestem Pan, Bóg wasz (Kapł 19,9-10; Jeśli będziesz żął we żniwa na swoim polu i zapomnisz snopka na polu, nie wrócisz się aby go zabrać, lecz zostanie dla obcego, sieroty i wdowy, aby ci błogosławił Pan, Bóg twój (Pwt 24,19) ] Wprawdzie Księga Ruty mówi, że Rut przypadkiem trafiła na pole bonza, ale z tekstu wynika, że działała tu Opatrzność Boża. Imię Booz (występujące w tekście) z hebr. Znaczy: W nim jest siła ). Booz w Księdze przedstawiany jest jako człowiek zamożny, cieszący się autorytetem, mający władzę; człowiek silny moralnie i duchowo. Booz (jak się okazało daleki krewny Elimeleka) okazał się nastawiony do Rut przychylnie, tak że zapytała: Dlaczego darzysz mnie życzliwością, tak iż mnie uznajesz, choć jestem obcą? (Rt 2,10). Booz odpowiedział: Oznajmiono mi dokładnie to wszystko, co uczyniłaś swojej teściowej po śmierci swego męża: opuściłaś ojca swego i matką swoją, i swoja ziemie rodzinną, a przyszłaś do narodu, którego przedtem nie znałaś. Niech cię wynagrodzi Pan za to, coś uczyniła, i niech będzie pełna twoja nagroda u Pana, Boga Izraela, pod którego skrzydła przyszłaś się schronić (Rt 2,11-12). Noemi wiedząc, że Booz jest krewnym rodziny jej męża, jest go elem (Rt 2,20 i por. Rt 3,2) postanowiła wykorzystać prawo lewiratu (Pwt 25,5-10), by Rut została żoną Bonza i sądząc z tekstu, zdecydowała się na na sprzedanie własności Elimeleka.. 12 O.Adutuw, Księga Rut, 474. 8

[ Goel to wykupujący, czyli ten, który na mocy Prawa ma obowiązek wykupić brata, który stał się niewolnikiem (sprzedał się po zubożeniu), jeżeli brat sam się nie wykupi - lub wykupić jego pole (por. Kpł 25,48n).] {Prawo lewiratu: był to nałożony na Izraelitów obowiązek wzbudzenia potomstwa zmarłemu bratu w wypadku jego śmierci (Rdz 25,5-10) i najstarszemu synowi dać imię zmarłego brata 13. Małżeństwo lewirackie przedłużało egzystencję Żydów, którzy nie wierzyli w życie pozagrobowe. I tak np. Peres, syn Tamar, został poczęty przez Judę, który tym czynem wypełnił zobowiązanie lewirackie wobec zmarłego męża, Tamar, Ery. Obed, syn Rut, został poczęty przez Bonza, który wypełnił zobowiązanie lewirackie wobec Machlona (Rt 4,17). Późniejszy tekst Kpł 18,16 i 20,21 może wskazywać na to, że prawo lewiratu zostało z czasem w Izraelu zakazane 14 ]. Noemi poleciła synowej położyć się u stóp śpiącego na klepisku Booza. Krewny zrozumiał, że jest goelem i bliskim krewnym Machlona, że na nim spoczął obowiązek wykupienia pola Elimeleka i jednocześnie poślubienia Rut, aby dać Elimelekowi potomstwo (Rt 3). Traktując Rut po ojcowski, wypowiada słowa nie pasujące do stosunków patriarchalnych: nie lękaj się, moja córko, wszystko co powiedziałaś uczynię (Rt 3,11) 15. Booz nazywa Rut także dzielną kobieta ; określenie tym nawiązuje do Księgi Przysłów ( Niewiaste mężna któż znajdzie? Jej wartość przewyższa perły Prz 30,10). Podkreślić trzeba, że Booz jest jedynym przypadkiem w Biblii, który połączył dwa obowiązki rodzinne: wykupienie ziemi ubogiego (lub zmarłego) członka rodziny z poślubieniem bezdzietnej wdowy w imię podtrzymania rodu 16. Ponieważ w mieście był jeszcze jeden krewny rodziny Elimeleka, Booz przy świadkach (10 starszych miasta) przedstawił sprawę nabycia pola po Elimeleku i wzięcia Rut za żonę. Prawo wykupu nabył Booz, ponieważ krewny nie mógł (raczej nie chciał) pojąc za żonę Rut (gdyby krewny kupił własność Elimeleka i pojął za żonę Rut, to własność, która wykupił stałaby się własnością syna, któryby się narodził. Dlatego zrezygnował z prawa pierwszeństwa wykupu). - Prawo dot. wykupu: Kpł 225,23-25; Jr 32,8. Booz zatem ogłosił Świadkami jesteście, że nabyłem z rąk Noemi to wszystko, co należało do Elimeleka, i wszystko, co należało do Kiliona i Machlona. A także nabyłem dla siebie za żonę Rut Moabitkę, żonę Machlona, a by utrwalić imię zmarłego na jego dziedzictwie, aby nie zginęło imię zmarłego wśród jego braci ani wśród jego mieszkańców. Wy dzi- 13 L.H.Schiffman, P.J.Achtemeier, Małżeństwo, w: Encyklopedia Biblijna, red.p.j.achtemeier, red.wyd.pol. W.Chrostowski, Vocatio, Warszawa 2004, 698-699. 14 A.L.Laffey, Ksi,ega Rut, 236. 15 E.Adamek, Kobiety w Biblii, 100. 16 O.Adutwum, Księga Rut, 475; E.Adamek, Kobiety w Biblii, 97. 9

siaj jesteście dla mnie świadkami tej sprawy (Rt 4,9-10). Zgromadzony lud wezwany na świadków zawołał: jesteśmy świadkami, a starsi dodali: Niech Pan uczyni kobietę, która wejdzie do twego domu, podobna do Racheli i Lei, które to dwie niewiasty zbudowały dom Izraela [ ] Niech się stanie dom twój przez potomstwo, które da ci Pan z tej młodej kobiety, jak dom Peresa, którego Tamar zrodziła Judzie (Rt 411,-13). [ Życzenie starszych wspomina Rachelę i Leę a także Tamar. Księga Rut przytaczając imiona tych niewiast podaje tylko ich zasługi: Rachela i Lea zbudowały dom Izraela, a Tamar syna Peresa zrodziła Judzie. Księga nie odnotowuje żadnych innych faktów z życia tych niewiast, zwłaszcza niemoralnych. [Rachela i Lea były córkami Labana, a potem żonami Jakuba. Zakochanemu w Racheli Jakubowi, który pracował u jej ojca Labana, zresztą swego krewnego, Laban podczas nocy poślubnej podmienił córkę. Jakub stał się mężem Lei. Aby dostać Rachelę za żonę, musiał pracować u Labana jeszcze sześć lat Rdz 29 szczególnie 29,21-30]. Tamar bezdzietna wdowa, synowa Judy, nie została pośłubiona przez brata zmarłego. Na drodze kazirodczego czynu, urodziła syna Judzie Rdz 38. Moabicie nazwa plemienia pochodzi od przodka imieniem Moab, który był synem starszej córki Lota ze związku z jej ojcem Lotem, a synem młodszej Ben-Ami i on był praojcem Ammonitów (Rdz 19, 30-37). O kontaktach Moabitów z Izraelem wzmianki są w Księdze Sędziów (Sdz 3,12-30). W tym kresie dzieje się opowiadanie o Rut. Saul i Dawid walczyli z Moabitami (1 Sm 14,47; 2 Sm 9,2).Przeciwko Moabowi wypowiadali się później prorocy (Iż 15-16; Jr 48; So 2,8-11). ] Jest zatem w Księdze Rut pewne rozwarstwienie z jednej strony zauważa się sublimację tematu, z drugiej, podtrzymuje ona pamięć o tym, co najbardziej prymitywne. Księga pamięta wydarzenia gorszące, o których mówią starsze tradycje, ale przeobraża je tak, że nabierają charakteru nieskazitelnego 17..Booz poślubił Rut, stała się o żoną. A kiedy urodził syna, kobiety powiedziały Noemi: Niech będzie błogosławiony Pan, który nie pozwolił, aby dziś zabrakło ci powinowatego z prawem wykupu. Imię jego będzie znane w Izraelu. On będzie dla ciebie pociechą, będzie cię utrzymywał w twojej starości. Zrodziła go dla ciebie twoja synowa, która cię kocha, która dla ciebie jest warta więcej niż siedmiu synów (Rt 4,14-15). Zgodnie ze zwyczajem, Noemi położyła niemowlę na swoim łonie. Po urodzeniu wnuka, Noemi ma teraz go el, który będzie mógł zapewnic jej dobre imię i podtrzymanie rodu Elimeleka. 17 P.Beauchamp, Pięćdziesiąt portretów biblijnych, 102. 10

A sąsiadki mówiły: narodził się syn dla Noemi ; Syn, zgodnie z prawem lewiratu, był synem Machlona albo Elinmeleka, kobiety jednak podkreśliły narodzenie dziecka dla babki. Syn Rut był jej synem nie na podstawie adopcji, ale synem, którego dzięki opatrzności Bożej, dała jej synowa warta więcej niż 7 synów. S.yn Rut został zrodzony dla Noemi, ponieważ cokolwiek należy do Elimeleka, należy także do niej. Sąsiadki nadały mu imię Obed (= sługa lub czciciel). Są uczeni, którzy sądzą, że imię nadane przez sąsiadki brzmiało Ben Noemi Syn Noemi i dopiero później, przez wplecienie historii Rut i Noemi w dzieje rodu króla Dawida, wpisano zamiast syn Noemi imię Obed, imię dziadka Dawida (Rt 4,15). Imie Obem znaczy służba Bogu i wspólnocie, co wyraźnie nawiązuje do historii jego matki Rut. Opowiadanie kończą słowa: On jest ojcem Jessego, ojca Dawida (Rt 4,17) 18. Po tekście Księgi Rut, dodana została genealogia Dawida, pochodząca od innego autora / autorów (wymieniając Booza, Obeda, nie wymienia Elimeleka). Genealogia ta, od Peresa, poprzez Chesrona, Rama, Amminadaba, Nachszona, Szymona, poprzez Booza, Obeda, dochodzi do Jessego, który był ojcem Dawida (Rt 4,18-21) 19. 2. Przesłanie Księgi Rut Powtórzyć trzeba, że Księga Rut nie wymienia żadnego grzechu popełnianego przez Żydów ani w przeszłości ani w czasie opowiadania, żadna z osób wymienianych w księdze nie czyni złą. Księga Rut zachowuje pamięć o wydarzeniach nawet gorszących w historii Izraela, ale podaje je w taki sposób, że mają charakter nieskazitelny. (1) Tematem przewijającym się przez tekst opowiadania jest motyw wierności (chesed), motyw lojalności (obustronnej Jahwe i Żydów) wynikającej z zawartego przymierza. Przykładem wiernej Żydówki jest Noemi, która modli się, by Pan postępował z jej synowymi w sposób zgodny z przymierzem, podobnie, jak one postępowały w stosunku do niej i swoich zmarłych mężów (Rt 1,8). Noemi wielbi Boga, który opiekując się Rut za pośrednictwem Booza, który zawsze czyni dobrze żywym i umarłym. Booz, świadcząc dobro Rut, okazał się wierny prawu przymierza (Rt 2,19-20). Także sam Booz, kiedy prosi o błogosławieństwo dla Rut ( Błogosławiona bądź, moja córko, przez Pana! - Rt 3,10) nawiązuje do jej wierności, wyrażającej się w miłości do teściowej. Również związki między postaciami występującymi w opowiadaniu są dowodem wierności, opartej na przekonaniu o wierności Jahwe. Przykładem są tu synowe, Ospa i Rut; są one wierne teściowej po śmierci swoich mę- 18 E.Adamek, Kobiety w Biblii, 98. 19 Tekst Księgi Rut: BT wyd.v; także A.L.Laffey, Księga Rut, 237-241. 11

żów, a synów Noemi; wierne są Rut i Noemi - Rut, która towarzyszy teściowej, wracającej do Judy. Wierny jest także Booz, który swą wierność Prawu wyraża w zgodzie na zbieranie kłosów z jego pola przez Rut, a potem na wypełnieni prawa lewiratu. (2) Księga Rut podkreśla także czuwającą nad człowiekiem, opatrzność Bożą, pokazuje bowiem, że Bóg roztacza swoją opiekę nad każdym, kto poddaje się pod Jego kierownictwo, kto wypełnia wiernie swoje obowiązki. Noemi, doświadczona utratą męża i synów, znajduje pomoc, troskę i oddanie w swojej synowej Rut. Rut doznaje opieki ze strony Noemi, która myśli o zabezpieczeniu jej godziwego życia, która stara się włączyć synową w społeczność wyznawców Jahwe poprzez małżeństwo lewirackie. Booz, który nie jest wyraźnie w księdze przedstawiony - księga Rut nie wyjaśnia, czy miał żonę, dlaczego jest bez żony, nie mówi dokładnie o jego wieku (Rt 3,10) - wypełnia obowiązki związane z jego bliskim pokrewieństwem z Machlonem. (3) Księga Rut opowiada o miłości nie Booza i Rut, ale opowiada o miłości Rut do Noemi, poganki do Żydówki, o miłości, która wyraża się pragnieniem wiecznego przymierza z teściową (Rt 1,16-17) 20. Można powiedzieć, że Księga Rut takim przedstawieniem przyjaźni (miłości) teściowej i synowej wskazuje, iż możliwa jest przemiana kogoś spoza Izraela w wiernego wyznawcę Jahwe 21. Twierdzi zatem, że zbawienie ma charakter uniwersalny, nie ogranicza się do członków narodu wybranego 22. Z drugiej strony ta przyjaźń uszczęśliwia Żydówkę, która z napełnionej goryczą (Mara) staje się znowu Noemi - Napełniona słodyczą. (4) Opisując postawę Noemi, Księga Rut wyraża pochwałę stanu wdowiego. Noemi to kobieta w Izraelu nieszczęśliwa sama nazywa sicie po powrocie do Betlejem nie Noemi ( Słodycz ), ale Mara ( Gorzkość ). Wraca bezdzietna, ogołocona, uboga i w społeczności izraelskiej jako bezdzietna wdowa odrzucona, przeklęta 23, wraca osamotniona, traktowana przez współrodaków jako mająca związek ze śmiercią, jako ta, od której społeczność musi się uwolnić 24. Będąc kobietą nie miała prawa domagać się praw dla siebie, a pragnąc dobra dla Rut, posłużyła się fortelem. Poleciła synowej, odświętnie ubranej, namaszczonej udać się na klepisko i położyć u stóp śpiącego Bonza. Rut posłusznie wykonuje plan Noemi ( Uczynię wszystko, co mi polecisz Rt 3,5). Rozciągnięcie nad Rut płaszcza przez Bonza oznaczało wzięcie ją w opiekę (w tym przypadku także wzięcie jako żonę) Rt 3,9 25. 20 P.Beauchamp, Pięćdziesiąt portretów biblijnych, 104. 21 A.L.Laffey, Księga Rut, 235. 22 E.Adamek, Kobiety w Biblii. Stary Testament,ZNAK, Kraków 2006, 97. 23 E.Adamek, Kobiety w Biblii. Stary testament,96. 24 O.Adutwum, Księga Rut, 473. 25 E.Adamek, Kobiety w Biblii. Stary testament, 100. 12

(5) Księga Rut wyraża akceptację małżeństwa lewirackiego. [ ST pokazuje, że z dwóch lewirackich małżeństw wyprowadzają się korzenie króla Dawida (Rachab, Rut) ]. Równocześnie akceptując małżeństwo Żyda i poganki,,wyraża protest przeciwko zakazowi małżeństw mieszanych, przeciwko potępianiu ich przez Ezdrasza i Nehemiasza Ezd 10,2-4; Neh 13,23-29).. (6) Podkreślić trzeba, że przedstawione w Księdze Rut sytuacje, czy stosunki między postaciami, rozgrywają się w świecie patriarchalnym, w którym kobieta może zdobyć uznanie jedynie przez małżeństwo i zrodzenie dzieci. Ten patriarchalny świat jest w Księdze Rut kilka razy kwestionowany przez ukazywanie kobiet i podkreślanie ich angażowania się w życie: np. (a) Noemi, zwracając się do synowych i nalegając, by pozostały w Moabie, mówiła: Odejdźcie, wróćcie każda do domu swej matki. Akcent położony jest na domu matki. (Rt 1,8). (b) Kiedy Rut urodziła syna, kobiety mówiły do Noemi: Niech będzie błogosławiony Pan, który nie pozwolił, aby dzisiaj zabrakło ci powinowatego z prawem wykupu. Imię jego (LXX ma twoje. Niektórzy odnoszą jego do Malchona) będzie wspominane w Izraelu. On będzie dla ciebie pociechą, będzie cię utrzymywał w twojej starości. Zrodziła go dla ciebie twoja synowa, która cię kocha, która dla ciebie warta jest więcej niż siedmiu mężów (Rt 4,14-15). Można twierdzić, że zachowanie Rut Moabitki (wierne i pełne miłości) przywróciło pełnię życia jej teściowej (która z Mara stała się znowu Noemi, z Gorzkiej stała się Słodyczą. (c) Noemi wzięła dziecko i położyła na swym łonie usynawiając je (Rt 4,16). Ona wnuka wychowywała, podkreśla Księga Rut. A sąsiadki mówiły Narodził się syn dla Noemi. Charakterystyczne jest określenie dla Noemi, a nie dla Machlona. I sąsiadki (kobiety!) też nadały imię dziecku Obed ( Sługa wzgl. Czciciel ). Tekst zasadniczy Księgi Rut kończy zdanie: On to jest ojcem Jessego, ojca Dawida (Rt 4,17) Stwierdzić trzeba, że Księga Rut reprezentuje nurt otwartości na świat 26 Zakończenie dodana genealogia (Rt 4,18-22) 26 R.S.Boraas, Rut, w: Encyklopedia Biblijna, q051-1052. 13

Prawdopodobnie w nawiązaniu do ostatniego zdania Księgi Rut (Rt 4,17), nieznani autorzy dodali genealogię Dawida (Rt 4,18-22): A oto potomkowie Peresa. Peres był ojcem Chesrona. Chesron Był ojcem Rama. Rama był ojcem Amminadaba. Amminadab był ojcem Nachszona, Nachszon był ojcem Szalmona. Szalmon był ojcem Booza, Booz był ojcem Obeda. Obem był ojcem Jessego, a Jesse był ojcem Dawida. Genealogia ta wymienia ona Peresa (syna Tamar), Booza ojca Obeda, Obeda jako ojca Jessego i Jessego zaznaczając, że był ojcem Dawida. Późniejsza genealogia Jezusa, podana przez św. Mateusza wymienia przodków Jezusa poprzez Dawida: od Abrahama, Izaaka, Jakuba który był ojcem Faresa (Paresa) i Zary, a matka była Tamar; przez Faresa, Ezrona, Arama, Aminadaba, Naasona, Salmona który był ojcam Booza, a matka była Rachab; przez Booza, który był ojcem Obeda, a matką Rut. Obed był ojcem Jessego, który był ojcem Dawida. Z kolei Dawid był ojcem Salomona, którego matka była dawna żona Uriasza. Od Salomona, poprzez kolejnych potomków, genealogia Mateusza doprowadza nazwiska wymienianych do Jakuba, który był ojcem Józefa, męża Maryi, z której narodził się Jezusa, zwany Chrystusem (Mt 1,1-16). Genealogia Jezusa, której część stanowi genealogia Dawida, rozpoczyna Ewangelie św. Mateusza i wymienia nie tylko Bonza i Obeda, ale także niewiasty: Tamar, Rachub, Rut oraz wspomnianą dawną żonę Uriasza (Mt 1,3-6)., Fakt, że Rut wymieniona jest w genealogii Jezusa nie powinien być powodem do zakłopotania, ale raczej trzeba widzieć w tym znak suwerenności opatrzności Bożej, która przekracza i przełamuje wszelkie bariery i uprzedzenia i ma na uwadze zjednoczenie całej ludzkości w jednej wspólnocie 27. Zagadnienia do utrwalenia *********************** 1. Motyw wierności Boga i narodu żydowskiego w Księdze Rut 2. Motyw miłości w księdze Rut 3. Pochwała stanu wdowiego 4. Formy kwestionowania świata patriarchalnego w Księdze Rut 5. Sublimacja tematów poruszanych i jednoczesna pamięć o tym, co najbardziej prymitywne gorszące. 27 wspólnocie.adutwum, Księga Rut, 476. 14