BADANIA NAUKOWE NA UNIWERSYTECIE EKONOMICZNYM W POZNANIU VI KONFERENCJA UCZELNIANA 8 CZERWCA 2015 Uwłaszczenie pracownicze Czy ustawodawca jest racjonalny? Piotr Gabriel
Kategorie osób uczestniczących w tworzeniu wyników badań i prac rozwojowych w publicznej uczelni wyższej pracownicy osoby nie będące pracownikami, tym: studenci doktoranci osoby z którymi jednostka zawarła umowę np.: - o dzieło, - o świadczenie usług (np. o prowadzenie zajęć, o przygotowanie i wygłoszenie wykładu) - o kierowanie projektem badawczym
Pracownicy publicznych szkół wyższych art. 12 ust. 1 PrA Jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron. art. 14 ust.1 PrA art. 11 ust.3 PrWP Jeżeli w umowie o pracę nie postanowiono inaczej, instytucji naukowej przysługuje pierwszeństwo opublikowania utworu naukowego pracownika, który stworzył ten utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy. Twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia. W razie dokonania wynalazku, wzoru użytkowego albo wzoru przemysłowego w wyniku wykonywania przez twórcę obowiązków ze stosunku pracy albo z realizacji innej umowy, prawo do uzyskania patentu na wynalazek albo prawa ochronnego na wzór użytkowy, prawa z rejestracji wzoru przemysłowego, przysługują pracodawcy lub zamawiającemu, chyba że strony ustaliły inaczej.
STAN PRAWNY PRZED 1.10.214 roku Jeżeli jesteś pracownikiem publicznej uczelni wyższej i w wyniku wykonywania obowiązków w ze stosunku pracy stworzyłeś: utwór, wzór użytkowy, wzór przemysłowy prawa do wyników twojego wysiłku intelektualnego należą do PRACODAWCY
PRACE LEGISLACYJNE NAD NOWELIZACJĄ PROJEKT RZĄDOWY PROJEKTY POSŁA PROF. JANA KAŻMIERCZAKA
Wspólne cechy projektów 1. Przekonanie, że kwestią kluczową jest komercjalizacja wyników badań naukowych i prac rozwojowych stworzonych przez pracownika w ramach stosunku pracy. 2. Przekonanie, że należy wzmocnić pozycję pracownika uczelni publicznej poprzez stworzenie prawnych możliwości wzięcia komercjalizacji we własne ręce. 3. W przypadku komercjalizacji dokonanej przez pracownika uczelni publicznej przysługiwałby udział w przychodach z komercjalizacji wyników badań naukowych i prac rozwojowych.
Najdalej idącym projektem był projekt rządowy z grudnia 2013 roku Projekt ten zakładał, że: 1. prawa do wyników badań naukowych i prac rozwojowych powstałych w ramach stosunku pracy przysługują pracownikowi (a nie uczelni); 2. odpowiednio prawa do wyników stworzonych przez studenta/doktoranta w okresie studiów/studiów doktoranckich przysługują studentowi/doktorantowi 3. pracownik/student/doktorant uczelni o powstaniu wyniku; ma obowiązek poinformowania 4. pracownik /student/doktorant ma swobodę komercjalizacji; 5. Uczelni przysługuje 25% dochodów uzyskanych przez pracownika (30% gdy było wsparcie uczelni); 6. Uczelni przysługuje prawo pierwokupu, gdy komercjalizacja polega na sprzedaży praw własności intelektualnej (PWI).
7. Uczelni przysługuje prawo pierwokupu, gdy komercjalizacja polega na sprzedaży PWI; 8. Uczelni przysługuje prawo pierwszeństwa, gdy komercjalizacja nie polega na sprzedaży PWI albo udostępnienie jest nieodpłatne; 9. Uczelni przysługuje nieodpłatna licencja dla celów dydaktycznych i badań naukowych; 10. Powyższe nie dotyczy wyników BN i PR (art. 86d ust.3): - na potrzeby obronności i bezp. państwa lub porządku publicznego.; - finansowane lub współfinansowane przez inny podmiot, który zastrzegł przeniesienie praw - w ramach umowy z podmiotem zagranicznym.
Podstawą do dalszych prac legislacyjnych był projekt posła PO prof. Jana Kaźmierczaka (wersja maj 2014), oparty na następujących założeniach: 1. Prawa do wyników badań naukowych i prac rozwojowych powstałych w ramach stosunku pracy przysługują uczelni publicznej a nie pracownikowi ; 2. w terminie zakreślonym ustawą uczelnia musi podjąć decyzję, czy wyniki te komercjalizuje (6 miesięcy); 3. jeżeli uczelnia podejmie decyzję o komercjalizacji wyników wówczas prawa pozostają przy niej, ale przychodami z komercjalizacji musi się podzielić z twórcą /twórcami; 4. jeżeli uczelnia w terminie wskazanym w ustawie podejmie decyzję negatywną (nie komercjalizuje wyników) albo nie podejmie żadnej decyzji, wówczas powinna zaoferować nabycie tych praw pracownikowi/pracownikom za z góry narzuconą cenę; 5. pracownik nie musi nabyć praw do wyników, ale jeśli to uczyni i skomercjalizuje wynik, wówczas przychodami z komercjalizacji ma obowiązek podzielić się z uczelnią.
STAN PO NOWELIZACJI PRAWA DO WYNIKÓW BADAŃ NAUKOWYCH I PRAC ROZWOJOWYCH POWSTAŁYCH W RAMACH STOSUNKU PRACY PRZYSŁUGUJĄ UCZELI A NIE PRACOWNIKOWI PRACOWNIK MA OBOWIĄZEK POINFORMOWAĆ UCZELNIĘ O POWSTANIU WYNIKU UCZELNIA MUSI W CIĄGU 3 MIESIĘCY PODJĄĆ DECYZJĘ O KOMERCJALIZACJI WYNIKU Opisane niżej zasady nie dotyczą przypadków, gdy badania naukowe lub prace rozwojowe były prowadzone 1) na podstawie umowy ze stroną finansującą lub współfinansującą te badania lub prace, przewidującej zobowiązanie do przeniesienia praw do wyników badań naukowych lub prac rozwojowych na rzecz tej strony lub na rzecz innego podmiotu niż strona umowy (badania lub prace zlecone); 2) z wykorzystaniem środków finansowych, których zasady przyznawania lub wykorzystywania określają odmienny niż w ustawie sposób dysponowania wynikami badań naukowych lub prac rozwojowych oraz know-how związanym z tymi wynikami. UCZELNIA PODEJMUJE DECYZJĘ O KOMERCJALIZACJI UCZELNIA PODEJMUJE DECYZJĘ O NIEKOMERCJALIZACJI ALBO TERMIN UPŁYWA BEZSKUTECZNIE
UCZELNIA PODEJMUJE DECYZJĘ O NIEKOMERCJALIZACJI ALBO TERMIN UPŁYWA BEZSKUTECZNIE PRAWA WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ POZOSTAJĄ PRZY UCZELNI PRACOWNIK MA PRAWO DO UDZIAŁU W ŚRODKACH UZYSKANYCH PRZEZ UCZELNIĘ Z KOMERCJALIZACJI PRZEZ OKRES 5 LAT OD DNIA UZYSKANIA PIERWSZYCH ŚRODKÓW UCZELNIA MA OBOWIĄZEK ZŁOŻYĆ W CIĄGU 30 DNI OFERTĘ ZAWARCIA BEZWARUNKOWEJ, PISEMNEJ, ODPŁATNEJ UMOWY O PRZENIESIENIE PRAW DO WYNIKÓW ORAZ KNOW-HOW ZWIĄZANEGO Z TYMI WYNIKAMI. WYNAGRODZENIE UCZELNI JEST Z GÓRY OKREŚLONE PRZEZ USTAWODAWCĘ I NIE MOŻE BYĆ WYŻSZE NIŻ 10% MINIMALNEGO WYNAGRODZENIA ZA PRACĘ, OBOWIĄZUJĄCEGO NA DZIEŃ ZAWARCIA UMOWY
PRACOWNIK PODEJMUJE DECYZJĘ, CZY OFERTĘ PRZYJMUJE CZY NIE JEŚLI PRACOWNIK OFERTY NIE PRZYJMIE, PRAWA DO WYNIKÓW POZOSTAJĄ PRZY UCZELNI JEŻELI PRACOWNIK OFERTĘ PRZYJMIE, NABYWA PRAWA DO WYNIKÓW CZY KOMERCJALIZOWAĆ WYNIKI? TAK NIE UCZELNI PRZYSŁUGUJE 25% WARTOŚCI ŚRODKÓW UZYSKANYCH PRZEZ PRACOWNIKA Z KOMERCJALIZACJI UCZELNIA NIE MA ŻADNYCH KORZYŚCI Z WYNIKÓW
Węzłowe problemy: 1. Krótki termin przez Uczelnię decyzji, czy chce dany wynik badań naukowych lub prac rozwojowych komercjalizować. 1) Termin ten został określony w ustawie na 3 miesiące od dnia otrzymania od pracownika informacji o wynikach badań naukowych lub prac rozwojowych oraz o know-how związanym z tymi wynikami. Projekty ustawodawcze przewidywały w tym zakresie dłuższe terminy. 2) Ten termin praktycznie uniemożliwia analizę wyniku pod kątem możliwości komercjalizacji, działań jakie należy podjąć aby wynik przekształcić w produkt rynkowy, potencjalnych partnerów, środków jakie trzeba zainwestować w komercjalizację, zbadanie możliwości pozyskania tych środków, itd.
3) Brak jest czasu na podjęcie działań praktycznych: - podjęcie negocjacji z potencjalnymi inwestorami i zawarcie umów - wynegocjowanie i zawarcie umów z podmiotami uczestniczącymi w komercjalizacji (np. uczestniczącymi w przekształceniu prototypu w produkt rynkowy)
2. W przypadku zbycia praw do wyników uczelnia pozbawia się możliwości korzystania z tych wyników zarówno w działalności edukacyjnej, jak i dalszej działalności naukowo badawczej. 1) Zrezygnowano z ustawowej nieodpłatnej licencji pozwalającej uczelni na korzystanie z wyników badań naukowych i prac rozwojowych dla celów dydaktycznych. Taką licencję przewidywał m.in. projekt rządowy i projekt prof. Kaźmierczaka. 2) Ustanowienie takiej licencji może nastąpić tylko na drodze umownej (umowa pomiędzy pracownikiem/pracownikami) a uczelnią. Pracownik/pracownicy mogą zażądać od uczelni wynagrodzenia. Mogą też się nie zgodzić na taką licencję, np. ze względu na obawę ujawnienia istotnych informacji.
3. Te okoliczności wymuszają na uczelni podjęcie formalnej decyzji o komercjalizacji, bez kompleksowego rozważenia problemu. 1) Uczelnia zachowuje prawa do wyników. Może te wyniki wykorzystywać w działalności edukacyjnej, naukowej, badawczej itd. 2) Ustawa nie wyznacza uczelni terminu na dokonanie faktycznej komercjalizacji. 3) Ustawa nie daje pracownikowi możliwości wezwania uczelni, aby w określonym terminie dokonała komercjalizacji. 4) Podjęcie decyzji, że wyniki będą komercjalizowane, nie przesądza jeszcze o tym, że uczelnia faktycznie podejmie proces komercjalizacji. 5) W praktyce uczelnia może więc komercjalizacji w ogóle nie dokonać.
4. Ograniczona możliwość odliczenia kosztów komercjalizacji. Art. 86f. 196 1. W przypadku komercjalizacji pracownikowi przysługuje od uczelni publicznej nie mniej niż: 1) 50% wartości środków uzyskanych przez uczelnię z komercjalizacji bezpośredniej, obniżonych o nie więcej niż 25% kosztów bezpośrednio związanych z tą komercjalizacją, które zostały poniesione przez uczelnię lub spółkę celową; 2) 50% wartości środków uzyskanych przez spółkę celową w następstwie danej komercjalizacji pośredniej, obniżonych o nie więcej niż 25% kosztów bezpośrednio związanych z tą komercjalizacją, które zostały poniesione przez uczelnię lub spółkę celową.
3. Przez koszty związane bezpośrednio z komercjalizacją rozumie się koszty zewnętrzne, w szczególności koszty ochrony prawnej, ekspertyz, wyceny wartości przedmiotu komercjalizacji i opłat urzędowych. Do kosztów tych nie wlicza się kosztów poniesionych przed podjęciem decyzji o komercjalizacji. Załóżmy następujący przykład kosztów a) Zespół pracowników stworzył oprogramowanie komputerowe. Wynagrodzenia pracowników, urządzenia, materiały użyte do opracowania oprogramowania kosztowały uczelnię 3.000.000 złotych. b) Podjęto decyzję o komercjalizacji. c) Przekształcenie prototypu oprogramowania w wersję handlową kosztowało 1.000.000 złotych.
d) Pomoc prawna, pomoc w zakresie pozyskania finasowania 30.000 złotych e) Wprowadzenie oprogramowania do obrotu za pośrednictwem sklepu internetowego 20.000 złotych. f) Łączne koszty uczelni w fazie po podjęciu decyzji o komercjalizacji - 1.050.000 złotych. g) Łączny przychód w pierwszym roku sprzedaży 1.000.000 złotych. h) Uczelnia może odliczyć tylko 25% kosztów czyli 262.500 złotych. i) Do podziału jest kwota 737.500 złotych: - z czego dla zespołu pracowników -368.500 złotych; - z czego dla uczelni 368.500 złotych d) Ponieważ jednak uczelnia poniosła 1.050.000 złotych kosztów bezpośrednich jest na minusie : 1050.000 368.500 = 681.250
W tej sytuacji rozwiązaniem jest np. udzielenie licencji podmiotowi zewnętrznemu (umowa licencji, umowa dystrybucyjna itd.), który będzie się rozliczał z uczelnią albo opłatą zryczałtowaną albo opłatą prowizyjną. Zakładając (jak powyżej), że uczelnia otrzyma od takiego podmiotu choćby 60.000 rocznej opłaty licencyjnej i opłata za zostanie podzielona pomiędzy zespół pracowników i uczelnię po 50%, to: - uczelnia otrzyma 30.000 złotych; ale nie poniesie prawie żadnych kosztów; - zespół pracowników otrzyma 30.000 złotych. Opisane wyżej problemy odliczania kosztów odnoszą się także do komercjalizacji dokonywanej przez pracownika/zespół pracowników, którzy nabyli prawa do wyników od uczelni.
Podsumowanie: Wprowadzone przez ustawodawcę regulacja dotyczące uwłaszczenia pracowniczego nie prowadzą do zamierzonego skutku, gdyż: 1. Racjonalne jest podjęcie przez uczelnię decyzji o komercjalizacji, bez względu na to, czy do tej komercjalizacji dojdzie, czy nie. 2. Jeżeli uczelnia zdecyduje się na komercjalizację, to zwłaszcza przy dużych, kosztownych projektach ze względu na niekorzystne regulacje dotyczące kosztów komercjalizacji celowym jest powierzenie urynkowienia wyników firmie zewnętrznej a nie prowadzenie jej przy wykorzystaniu spółki celowej. Dziękuję za uwagę.