Przedmiotowy system oceniania z biologii zasady ogólne Ocenianie wiadomości i umiejętności Oceniane są: a) wiadomości przedmiotowe: zgodne z programem nauczania i kryteriami wynikającymi z podstawy programowej b)umiejętności przedmiotowe: planowanie prostych eksperymentów analizowanie i interpretowanie wyników obserwacji i eksperymentów gromadzenie danych dostrzeganie związków przyczynowo skutkowych porównywanie i wnioskowanie wykonywanie prostych wykresów, diagramów i ich interpretowanie korzystanie z różnych źródeł wiedzy c) umiejętności ponadprzedmiotowe praca w grupie dyskusje aktywność na lekcji odpowiedzialność za podjęte zadania kreatywność Formy i zasady oceniania: Na lekcjach biologii przyjmuje się punktowy system oceniania, który sprzyja większej aktywności ucznia i przyczynia się do szybszego robienia postępów. Zawsze może on wyliczyć, ile punktów brakuje mu do konkretnej oceny i w różny sposób zdobyć brakujące punkty. Zasady ustalania ocen bieżących i klasyfikacyjnych 1. Oceny bieżące i śródroczne ustala się według skali punktowej przedstawionej poniżej w tabeli. 2. O ocenie śródrocznej decyduje suma punktów uzyskanych w ciągu danego semestru ze wszystkich form pracy podlegających ocenianiu. 3. W przypadku kilku ocen za daną formę pracy, do wyliczeń wstawia się średnią arytmetyczną uzyskanych punktów. 4. W przypadku braku oceny za określoną formę pracy, uczeń ma prawo do uzyskania takiej oceny w dodatkowym terminie określonym przez nauczyciela. 5. W trakcie zajęć lekcyjnych wiedza i umiejętności ucznia oraz jego zaangażowanie oceniane są w różnorodny sposób dając każdemu możliwość zaprezentowania się w najlepszym świetle
6. Za aktywność na lekcji uczeń może uzyskać każdorazowo +, zdobycie trzech plusów to jeden punkt dodatni, dopisywany do sumy punktów jeden raz na koniec półrocza (roku szkolnego). 7. Za brak zadania domowego, niewywiązanie się z powierzonego zadania, brak zeszytu ćwiczeń lub zeszytu przedmiotowego uczeń każdorazowo otrzymuje uzyskanie trzech minusów skutkuje otrzymaniem jednego punktu ujemnego doliczanego do sumy punktów jeden raz na koniec półrocza (roku szkolnego). Oceny cząstkowe w postaci punktów przyznawane są za: Forma pracy /rodzaj aktywności / Testy/ całogodzinne sprawdziany pisemne/ Krótkie sprawdziany pisemne Odpowiedź ustna Umiejętności /w tym: ćwiczenia praktyczne, referaty, zadania domowe zadania w formie on line, kartkówki on-line, sprawdziany on-line/ Co podlega ocenianiu? Samodzielność, umiejętność wykorzystywania różnych źródeł wiedzy, umiejętność łączenia różnych wiadomości i umiejętności Poziom opanowania wiadomości z danego zagadnienia/partii materiału/, obejmujący wyrywkowe sprawdzenie wiadomości do 3 lekcji wstecz Stopień opanowania wiadomości z danego poziomu wymagań, umiejętność uzasadniania, budowania wypowiedzi, argumentowania Stopień trudności zadań i samodzielność ich wykonania, umiejętność wykorzystania w pracach zdobytej wiedzy oraz sprawności manualnych, umiejętność dokonywania analizy i syntezy, umiejętność korzystania z różnych źródeł wiedzy, a w tym z Internetu Maksymalna punktacja 30 5 5 10 lub 5+5 / o sposobie wykorzystania tej formy pracy i sposobie przydziału punktów decyduje nauczyciel przedmiotu/ Suma punktów 50 Dodatkowe formy działania Aktywność przedmiotowa ucznia, systematyczność w pracy, przygotowanie do zajęć, udział w kole zainteresowań, sukcesy w konkursach, sposób prowadzenia zeszytu, inna aktywność przedmiotowa ucznia Maksymalnie 5 punktów 1. Suma punktów za poszczególne formy pracy /rodzaje aktywności/ przeliczana jest dwa razy w ciągu roku/ na koniec I i II semestru/ na oceny szkolne, według następujących zasad: o 52 punkty i powyżej ocena celująca o 51 43 punkty ocena bardzo dobra o 42 33 punkty ocena dobra 2
o 32 23 punkty ocena dostateczna o 22 13 punktów ocena dopuszczająca o 12 0 punktów ocena niedostateczna 2. Zasady poprawiania sprawdzianów pisemnych opracowane są w WSO. 3. Prezentacja wyników uczniów w kartach osiągnięć uzupełnianych przez wychowawcę i przedstawianych rodzicom w czasie wywiadówek śródrocznych. 4. Niżej przedstawione wymagania programowe stanowią postawę wystawienia stopni szkolnych z biologii. 5. Wymagania mają charakter kumulatywny. Oznacza to, że wymagania na stopień niższy mieszczą się w wymaganiach na stopień wyższy, a wymagania na stopień wyższy stanowią rozszerzenie wymagań na stopień niższy. 6. Na ocenę celującą obowiązują treści wykraczające poza program nauczania, będące efektem samodzielnej pracy ucznia, zależne od jego zainteresowań i umiejętnie przez niego wykorzystywane. Uczeń biegle posługuje się zdobytymi wiadomościami i umiejętnościami, proponując nietypowe rozwiązania zadań. PAKIET I PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA do cyklu Ciekawa biologia Realizowany w klasach 1,2 i 3 Gimnazjum Publicznego w Cięcinie Nr i temat lekcji Wymagania podstawowe Uczeń: Wymagania ponadpodstawowe Uczeń: ocena dopuszczająca ocena dostateczna ocena dobra ocena bardzo dobra Dział I Powitanie biologii 1. Historia i współcz esność biologii wymienia nazwy dziedzin biologii, podaje zakres badań pięciu dziedzin biologii. wskazuje ważne etapy w rozwoju biologii jako nauki. określa znaczenie najnowszych odkryć biologii i medycyny dla ludzkości. wskazuje zadania stojące przed biologią u progu XXI wieku. 3
określa podstawowe zasady wskazuje etapy planowania podaje znaczenie omawia, na samodzielnie 2. Źródła wiedzy biologicz nej prowadzenia doświadczeń, wskazuje kolejne etapy doświadczenia potwierdzającego np., że roślinom do życia niezbędne doświadczeń zgodnie z ustalonymi zasadami, proponuje proste doświadczenie sprawdzające podaną przez siebie hipotezę. podstawowych pojęć związanych z tworzeniem wiedzy biologicznej. wybranych przykładach, etapy planowania i prowadzenia doświadczeń. jest światło. 3. Obserwa cje organizm ów nazywa obiekty, które mogą być przedmiotem obserwacji, wskazuje przyrządy umożliwiające obserwację wybranych obiektów przyrodniczych. określa kolejne czynności podczas obserwacji z użyciem lupy, mikroskopu, binokularu. przedstawia zasady przygotowywania preparatu mikroskopowego. wskazuje możliwości barwienia preparatów mikroskopowych. 4. Klasyfika cja organizm ów wymienia charakterystyczne cechy danego gatunku. wyjaśnia znaczenie klasyfikacji. uzasadnia konieczność tworzenia naukowych nazw gatunkowych. prezentuje dokonania Karola Linneusza i Karola Darwina. 5. Oznaczan ie organizm ów rozpoznaje, za pomocą kluczy i atlasów, pięć organizmów roślinnych i zwierzęcych. podaje charakterystyczne cechy organizmów zaliczanych do jednego rodzaju, np. koniczyna, dąb lub pies. podaje zasady korzystania z atlasów i kluczy podczas oznaczania organizmów. określa znaczenie rozpoznawania i oznaczania organizmów. 4
6. Budowa komórek wyjaśnia, czym jest komórka, podaje przykłady komórek budujących organizmy. rozpoznaje na rysunkach i schematach oraz nazywa podstawowe struktury komórkowe. podaje funkcje podstawowych struktur komórkowych. wskazuje, na samodzielnie wykonanym rysunku, podstawowe struktury komórkowe. 7. Pięć królestw organizm ów wymienia nazwy królestw grupujących organizmy kuli ziemskiej. podaje charakterystyczne cechy organizmów zaliczanych do poszczególnych królestw. porównuje królestwa organizmów, uzasadnia przynależność danego organizmu do uzasadnia, że podział organizmów na królestwa jest przyjętą w danej chwili umową, która ulega zmianom. określonego królestwa Dział II Funkcjonowanie organizmów 8. Czynnośc i życiowe organizm ów wymienia czynności życiowe organizmów, wskazuje, że organizmy zbudowane są z komórek. definiuje odżywianie się, oddychanie i wydalanie, uzasadnia za pomocą trzech argumentów, że dany organizm wykazuje czynności życiowe. określa, na czym polega pobudliwość, uzasadnia za pomocą sześciu argumentów, że dany organizm wykazuje czynności wykazuje, że organizmy ewoluują. 9. Sposoby odżywian ia się organizm ów określa, czym jest odżywianie się, nazywa sposób odżywiania się wybranych przez siebie organizmów. wykazuje różnice między odżywianiem się samożywnym i cudzożywnym. życiowe. omawia przebieg procesu fotosyntezy. wskazuje różnorodność odżywiania się wśród organizmów cudzożywnych. 5
10. Sposoby oddychan ia organizm ów określa, czym jest oddychanie, nazywa sposób oddychania wybranych przez siebie organizmów. wskazuje przykłady organizmów oddychających w różny sposób, podaje przykłady wykorzystania energii w organizmie. wykazuje różnice w wymianie gazowej roślin i zwierząt. porównuje oddychanie tlenowe i beztlenowe. 11. Sposoby rozmnaża nia się organizm ów określa, czym jest rozmnażanie się, nazywa sposób rozmnażania się wybranych przez siebie organizmów. podaje przykłady rozmnażania się płciowego i bezpłciowego organizmów. uzasadnia, że rozmnażanie płciowe daje większą zmienność organizmów niż rozmnażanie bezpłciowe. uzasadnia wpływ rozmnażania płciowego na ewolucję organizmów. Dział III Od wirusów do glonów 12. Wirusy i priony wskazuje, że wirusy nie są zbudowane z komórek, wymienia choroby człowieka wywoływane przez wirusy. wymienia charakterystyczne cechy wirusów. uzasadnia nieskuteczność leczenia chorób wirusowych antybiotykami. podaje charakterystykę chorób prionowych. wskazuje środowiska życia określa rolę bakterii omawia czynności życiowe uzasadnia ważną rolę bakterii 13. Bakterie bakterii. w przyrodzie i życiu człowieka. bakterii. jako destruentów. 6
wymienia główne grupy wskazuje na schemacie opisuje cechy budowy charakteryzuje pierwotniaki organizmów zaliczanych do budowy np. pantofelka organizmów, na podstawie chorobotwórcze. królestwa protistów, i nazywa organelle, których zostały one zaliczone 14. Protisty rozpoznaje na ilustracjach i podaje nazwy przedstawicieli omawia funkcje wybranych organelli, do poszczególnych grup królestwa pierwotniaków, głównych grup pierwotniaków. wymienia nazwy wyjaśnia, co to są organelle. pierwotniaków chorobotwórczych. 15. Grzyby i porosty wymienia charakterystyczne cechy grzybów, określa, czym jest porost. wskazuje możliwość wykorzystania skali porostowej do oceny stopnia skażenia środowiska. omawia czynności życiowe grzybów. uzasadnia możliwości wykorzystania skali porostowej do określenia stopnia skażenia środowiska. wymienia organizmy podaje sposoby odżywiania omawia rolę grzybów nazywa różne formy 16. Rola grzybów w przyro dzie zaliczane do destruentów, podaje, przy użyciu atlasów i kluczy, przykłady grzybów jadalnych, trujących się grzybów, wskazuje rolę destruentów w przyrodzie. w rozkładzie materii organicznej, charakteryzuje grzyby jako pasożyty. współżycia grzybów z innymi organizmami i podaje stosowne przykłady. i niejadalnych. wymienia nazwy królestw, wskazuje różnice między omawia czynności życiowe uzasadnia przynależność 17. Glony do których są zaliczane glony, podaje znaczenie glonów w przyrodzie i życiu człowieka. glonem jednokomórkowym, kolonijnym i wielokomórkowym, podaje odpowiednie przykłady organizmów. glonów. glonów do różnych królestw. Dział IV Świat roślin 7
18. Najstarsz e rośliny lądowe podaje przykłady roślin zarodnikowych, określa znaczenie roślin zarodnikowych w przyrodzie. wykazuje zależność rozmnażania płciowego roślin zarodnikowych od obecności wody. opisuje charakterystyczne cechy roślin zarodnikowych. przedstawia rozmnażanie się roślin zarodnikowych, wskazuje cechy różniące mszaki, paprocie, skrzypy i widłaki. rozpoznaje pospolite rośliny wyjaśnia pojęcia: zalążek, przedstawia sposób opisuje powody nagozalążkowe za pomocą ziarno pyłku, łagiewka pyłkowa, rozmnażania się roślin rozmieszczenia roślin 19. Rośliny nagozaląż kowe atlasów i kluczy, wskazuje na mapie świata rozmieszczenie roślin nagonasiennych, opisuje rolę roślin nagonasiennych w gospodarce zarodek, nasiona, rośliny nasienne, wskazuje przystosowania kwiatów nagozalążkowych do wiatropylności i nasion do wiatrosiewności. nagozalążkowych, wskazuje na korzyści płynące z uniezależnienia rozmnażania płciowego roślin nagozalążkowych od obecności wody w środowisku. nagozalążkowych na kuli ziemskiej w strefach o surowym klimacie. człowieka. wskazuje części kwiatu określa rolę kwiatu w opisuje budowę kwiatu przedstawia i objaśnia 20.Roślin y okrytozal ążkowe. Cykl życiowy rośliny okrytozalążkowe, rozpoznaje i nazywa pospolite rośliny okrytozalążkowe przy użyciu atlasów i kluczy, wskazuje na podstawowe różnice w budowie kwiatów owado- i wiatropylnych. rozmnażaniu roślin okrytozalążkowych, wyjaśnia pojęcia i opisuje ich znaczenie: słupek, zalążnia, zalążek, woreczek pyłkowy, ziarno pyłku, łagiewka pyłkowa, zarodek, nasienie, owocnia, owoc. i wskazuje rolę poszczególnych części w zapyleniu, wskazuje etapy powstawania owoców po zapłodnieniu. schemat rozmnażania się roślin okrytozalążkowych. 8
21.Roślin y okrytozal ążkowe. Owoce i nasiona wskazuje różnice między owocami przenoszonymi przez zwierzęta i przez wiatr, wylicza czynniki warunkujące kiełkowanie. uzasadnia związki budowy owoców ze skutecznym rozsiewaniem. opisuje proces kiełkowania nasienia wskazując na rolę jego części w tym procesie, określa rolę bezpłciowego rozmnażania się roślin okrytozalążkowych wskazuje związek między budową kwiatu/kwiatostanu a budową owocu/owocostanu. w gospodarce człowieka. 22. Rośliny okrytozal ążkowe różnorod ność i znaczenie opisuje główne podobieństwa i różnice między roślinami zarodnikowymi a nasiennymi. wskazuje podobieństwa i różnice między roślinami nago- i okrytonasiennymi, wskazuje cechy, które pozwoliły roślinom okrytozalążkowym zdominować współczesną florę świata. określa i objaśnia kierunki rozwoju roślin okrytozalążkowych. 23. Budowa wewnętrz na roślin 24. Organy roślin związek ich budowy i funkcji. Liść wymienia rodzaje tkanek roślinnych, rozpoznaje na ilustracjach tkanki roślinne. wymienia funkcje liści. podaje podstawowe funkcje poszczególnych tkanek roślinnych. na podstawie samodzielnie wykonanego rysunku nazywa części liścia. wskazuje rodzaje tkanek na schemacie organów rośliny. omawia budowę tkankową liścia, wskazuje na związek zewnętrznej i wewnętrznej budowy liścia z przystosowaniem do fotosyntezy. wykazuje związek budowy tkanki z pełnioną funkcją. wyjaśnia zależność między parowaniem a pobieraniem wody przez roślinę, opisuje różne przekształcenia liści i pełnione przez nie funkcje. 9
25. Organy roślin związek ich budowy i funkcji. Korzeń opisuje podstawowe funkcje łodygi i korzenia, rozpoznaje u okazów naturalnych lub na rycinach rodzaje systemów korzeniowych. wskazuje dodatkowe funkcje pełnione przez korzeń. wykazuje na związek budowy korzeni z pełnioną funkcją, uwzględniając ich przekształcenia. opisuje rolę mikoryzy i związków korzeni z bakteriami azotowymi dla życia roślin, u których występują te formy współżycia. 26. Organy roślin związek ich budowy i funkcji. Łodyga opisuje budowę zewnętrzną pędu, określa podstawowe funkcje łodygi, rozpoznaje u okazów naturalnych lub na rycinach rodzaje łodyg. podaje przykłady dodatkowych funkcji spełnianych przez łodygę. opisuje budowę wewnętrzną łodygi, wskazuje, na podstawie dobranych przykładów, na związek budowy łodygi z pełnioną funkcją, podaje przykłady łodyg przekształconych. opisuje związek budowy wewnętrznej i zewnętrznej pędu i korzenia w krążeniu substancji odżywczych, soli mineralnych i wody w roślinie. 10
PAKIET II Nr i temat lekcji Wymagania podstawowe Uczeń: Wymagania ponadpodstawowe Uczeń: ocena dopuszczająca ocena dostateczna ocena dobra ocena bardzo dobra Dział I Świat zwierząt określa środowisko życia omawia wybrane czynności omawia cechy łączące podaje przykłady zwierząt 1. Gąbki i parzydeł kowce gąbek i parzydełkowców, rozpoznaje na ilustracjach organizmy zaliczane do gąbek i parzydełkowców. życiowe parzydełkowców i gąbek. i różniące parzydełkowce, wyjaśnia, dlaczego gąbki są zaliczane do filtratorów. o symetrii promienistej i uzasadnia swój wybór, wyjaśnia, dlaczego parzydełkowce to zwierzęta o promienistej symetrii ciała. określa środowisko życia wskazuje cechy porównuje wybrane podaje przykłady zwierząt 2. Płazińce i nicienie płazińców i nicieni, rozpoznaje na ilustracjach organizmy zaliczane do płazińców i nicieni. umożliwiające tasiemcowi i gliście ludzkiej pasożytnictwo, podaje sposoby unikania zakażeń glistą ludzką czynności życiowe płazińców i nicieni. o symetrii dwubocznej, uzasadnia swój wybór. i tasiemcem. rozpoznaje na ilustracjach podaje przystosowania wykazuje zależność między uzasadnia pożyteczną rolę 3. Pierścieni ce organizmy zaliczane do pierścienic oraz wskazuje środowisko ich życia. dżdżownicy do życia w glebie, podaje charakterystyczne cechy pierścienic. budową a środowiskiem życia dżdżownicy. dżdżownic w przyrodzie. 11
rozpoznaje na ilustracjach podaje charakterystyczne wykazuje przystosowania opisuje cechy 4. Mięczaki organizmy zaliczane do mięczaków oraz wskazuje środowisko ich życia. cechy mięczaków. w budowie mięczaków do trybu życia. charakterystyczne mięczaków. 5. Skorupiak i i pajęczak i rozpoznaje na ilustracjach organizmy zaliczane do skorupiaków i pajęczaków, podaje podstawową charakterystykę skorupiaków i pajęczaków. omawia budowę zewnętrzną skorupiaków i pajęczaków, na wybranym przykładzie. wskazuje przystosowania w budowie skorupiaków i pajęczaków do trybu życia. charakteryzuje wybrane czynności życiowe skorupiaków i pajęczaków. rozpoznaje na ilustracjach omawia, na wybranym wskazuje przystosowania charakteryzuje wybrane 6. Owady organizmy zaliczane do owadów, przykładzie, budowę zewnętrzną owadów. w budowie owadów do trybu życia, czynności życiowe owadów. podaje podstawową wskazuje różnice w rozwoju charakterystykę owadów. owadów. wskazuje cechy ryby podaje przykłady ryb omawia budowę ryby i jej charakteryzuje wybrane 7. Ryby przystosowujące ją do życia w wodzie, opiekujących się potomstwem, ryb wędrujących na tarliska. związek z trybem życia. czynności życiowe ryby. rozpoznaje pospolite gatunki ryb wód słodkich i słonych. rozpoznaje na rysunkach wskazuje przystosowania wykazuje zależność płazów uzasadnia, dlaczego żaba 8. Płazy i zdjęciach pospolite płazy, wymienia chronione gatunki żaby do życia w wodzie i na lądzie, od środowiska wodnego na przykładzie rozmnażania się. jest zwierzęciem wodnolądowym. płazów. omawia cykl rozwojowy żaby. 12
9. Gady 10. Ptaki 11. Ssaki rozpoznaje na rysunkach i zdjęciach pospolite gady, wymienia chronione gatunki gadów. omawia przystosowania gadów do życia na lądzie. omawia czynności życiowe gadów. wskazuje przystosowania podaje różnice między omawia wybrane czynności ptaków w budowie zewnętrznej gniazdownikiem życiowe ptaków. do trybu życia, a zagniazdownikiem. rozpoznaje na ilustracjach, za pomocą kluczy, pospolite gatunki ptaków. wskazuje przystosowania wskazuje miejsca omawia wybrane czynności ssaka w budowie zewnętrznej występowania na kuli ziemskiej ssaków. do trybu życia. ssaków. wyjaśnia, co to jest stałocieplność. DZIAŁ II Funkcjonowanie organizmu człowieka wykazuje różnice w sposobie rozmnażania się i rozwoju płazów oraz gadów. wykazuje, na wybranych przez siebie przykładach, różnorodność i jedność ptaków w obrębie gromady. wykazuje, na wybranych przez siebie przykładach, różnorodność i jedność ssaków w obrębie gromady. 12. Organizm człowieka jako układ układów określa rolę poszczególnych układów budujących organizm człowieka. wskazuje na hierarchiczną strukturę organizmu komórka, tkanka, narząd, układ narządów. wskazuje na modelu lub planszy układy człowieka. wymienia narządy budujące poszczególne układy organizmu człowieka. 13
13. Tkanka nabłonko wa i łączna podaje podstawowe zadania tkanki nabłonkowej i łącznej. rozpoznaje na rysunkach i nazywa tkanki budujące organizm człowieka. rozpoznaje na preparatach mikroskopowych rodzaje tkanek budujących organizm człowieka. uzasadnia związek budowy tkanki z pełnioną funkcją. 14. Tkanka mięśniowa i nerwowa podaje podstawowe zadania tkanki mięśniowej i nerwowej rozpoznaje na rysunkach i nazywa tkanki budujące organizm człowieka. rozpoznaje na preparatach mikroskopowych rodzaje tkanek budujących organizm człowieka. uzasadnia związek budowy tkanki z pełnioną funkcją. podaje podstawowe funkcje określa rolę gruczołów omawia budowę skóry. uzasadnia związek budowy 15. Skóra skóry, wskazuje na planszy budowę znajdujących się w skórze. skóry z pełnioną funkcją. skóry człowieka. rozpoznaje na planszy przedstawia funkcje kości, podaje charakterystyczne wyjaśnia związek budowy i nazywa tkanki budujące układ kostny człowieka, omawia budowę i funkcjonowanie stawu. cechy tkanek budujących układ kostny człowieka, fizycznej i chemicznej kości z pełnioną funkcją, 16. Kości i stawy przedstawia budowę fizyczną kości na podstawie własnego rysunku, planuje doświadczenie wykrywające składniki chemiczne kości. charakteryzuje poszczególne rodzaje połączeń i wskazuje ich lokalizację na modelu wskazuje na modelu szkieletu człowieka. szkieletu człowieka rodzaje połączeń kości. 14
wymienia funkcje szkieletu, nazywa elementy składowe wskazuje i nazywa na charakteryzuje budowę 17. Szkielet wskazuje mózgoczaszkę i trzewioczaszkę na planszy lub na modelu, szkieletu człowieka, podaje przykłady kości parzystych i nieparzystych planszy lub na modelu elementy szkieletu osiowego, obręczy i kończyn. czaszki, kręgosłupa i klatki piersiowej jako przystosowanie do pełnionych funkcji, określa rolę czaszki, kręgosłupa i klatki piersiowej. tworzących szkielet człowieka. porównuje budowę kończyny górnej i dolnej. określa rolę układu wymienia rodzaje tkanki wskazuje główne mięśnie uzasadnia, że budowa 18. Mięśnie mięśniowego w organizmie. mięśniowej występujące w organizmie człowieka. organizmu człowieka, wyjaśnia, na czym polega przeciwstawne działanie mięśni jest przystosowaniem do pełnionej funkcji. mięśni. wymienia nazwy grup omawia składniki pokarmowe określa rolę poszczególnych uzasadnia, że wątroba jest 19. Układ pokarmo wy związków chemicznych pobieranych przez człowieka ze środowiska zewnętrznego, określa rolę układu i nazywa produkty powstające w wyniku ich trawienia. gruczołów trawiennych, omawia różne funkcje wątroby. głównym laboratorium chemicznym organizmu. pokarmowego. wymienia nazwy odcinków wymienia odcinki przewodu omawia przystosowanie wykazuje związek budowy 20. Trawienie pokarmó w przewodu pokarmowego i wskazuje je na planszy, wyjaśnia, dlaczego po kuracji antybiotykowej należy odnowić w przewodzie pokarmowym pokarmowego i podaje ich funkcje w trawieniu pokarmów, nazywa rodzaje zębów człowieka. budowy jelita cienkiego do wchłaniania pokarmu. poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego z pełnioną funkcją. florę bakteryjną. 15
określa funkcje układu podaje rolę poszczególnych planuje doświadczenie wykazuje związek budowy 21. Układ oddechow y oddechowego, wskazuje na planszy poszczególne części układu oddechowego. odcinków układu oddechowego. wykazujące, że skład powietrza wdychanego i wydychanego jest różny, omawia funkcje krtani. narządów układu oddechowego z pełnionymi funkcjami, wyjaśnia mechanizm wdechu i wydechu. wskazuje drogi, którymi są podaje rolę poszczególnych wykazuje znaczenie dializy wykazuje związek budowy 22. Układ wydalnicz y wydalane z organizmu szkodliwe produkty przemiany materii, określa rolę układu odcinków układu wydalniczego. w ratowaniu życia. narządów układu wydalniczego człowieka z pełnioną funkcją, omawia proces filtracji krwi. wydalniczego człowieka. Dział III Integracja działania organizmu określa podstawowe zadania podaje funkcje określa rolę limfy rozpoznaje na preparatach krwi, poszczególnych składników w organizmie człowieka. mikroskopowych składniki 23. Krew i limfa wymienia składniki krwi. krwi, podaje skład limfy, uzasadnia, dlaczego czad morfotyczne krwi, omawia proces krzepnięcia krwi. jest nazywany cichym zabójcą. 24. Krew i równowa ga wewnętrz na organizm u analizuje wynik badania morfologicznego krwi zgodnie z podaną normą, przedstawia społeczne znaczenie krwiodawstwa. podaje liczbę poszczególnych krwinek charakterystyczną dla zdrowego człowieka. wyjaśnia, od czego zależą grupy krwi, określa znaczenie czynnika Rh i grup krwi podczas transfuzji. uzasadnia, dlaczego krążenie krwi i limfy utrzymuje równowagę wewnętrzną organizmu. 16
wskazuje na planszy serce podaje właściwości tkanki omawia etapy pracy serca. interpretuje wyniki pomiaru i określa jego położenie, mięśniowej budującej serce, wskazuje, na podstawie tętna i ciśnienia krwi. 25. Serce przedstawia sposoby pomiaru tętna i ciśnienia krwi. omawia budowę serca. zaproponowanego doświadczenia, wpływ wysiłku fizycznego na tętno i ciśnienie krwi. wyjaśnia pojęcie układ wskazuje na planszy tętnice porównuje funkcje układu wykazuje różnice w budowie krążenia, i żyły oraz określa kierunek krwionośnego i limfatycznego, układu krwionośnego opisuje podstawowe funkcje przepływu w nich krwi, opisuje budowę i funkcje i limfatycznego, 26. Układ krążenia układu krwionośnego i limfatycznego, wymienia rodzaje naczyń krwionośnych, przedstawia na planszy krążenie krwi w obiegu płucnym i obwodowym (ustrojowym), naczyń krwionośnych, podaje zasady krążenia krwi w obiegu płucnym i obwodowym (ustrojowym). wyjaśnia znaczenie układu wrotnego wątroby. porównuje budowę żyły i tętnicy. opisuje funkcje obiegu płucnego i obwodowego. podaje podstawowe zadania przedstawia elementy opisuje funkcje elementów omawia typowy przebieg układu odpornościowego, składowe układu układu odpornościowego reakcji odpornościowej, 27. Układ odpornośc iowy wymienia rodzaje leukocytów, wyjaśnia co to jest antygen i przeciwciało. odpornościowego, wymienia etapy reakcji obronnej organizmu. (narządy: śledziona, grasica, węzły chłonne; komórki: makrofagi, limfocyty T, limfocyty B; cząsteczki: przeciwciała). charakteryzuje sposoby walki układu odpornościowego z wirusami, bakteriami i pasożytami wielokomórkowymi. 17
28. Rodzaje odpornośc i wyjaśnia różnice między szczepionką a surowicą. podaje sposoby uzyskania odporności czynnej i biernej w sposób naturalny i sztuczny. wyjaśnia różnicę między odpornością swoistą a nieswoistą oraz czynną i bierną. podaje przykłady szczepień obowiązkowych i zalecanych. 29. Wykorzys tanie wiedzy o odporno ści wyjaśnia, na czym polegają alergie i odczulanie organizmu. omawia konflikt Rh. określa zakres badań immunologii. podaje przykłady wykorzystania wiedzy immunologicznej w praktyce. wyjaśnia, czym jest hormon, omawia znaczenie omawia funkcje wskazanych wyjaśnia skutki 30. Hormony wskazuje na planszy położenie gruczołów wydzielania wewnętrznego. wybranego gruczołu dokrewnego. gruczołów dokrewnych. niedoczynności i nadczynności wybranych gruczołów dokrewnych. 31. Budowa i funkcje układu nerwoweg o opisuje ogólną budowę układu nerwowego, dzieląc go na ośrodkowy i obwodowy. wyjaśnia rolę somatycznego układu nerwowego, wskazuje przystosowanie budowy komórki nerwowej do pełnionej funkcji. wyjaśnia, dlaczego impuls nerwowy przebiega w neuronach tylko w jedną stronę. wykazuje znaczenie obwodowego układu nerwowego dla komunikowania się organizmu ze środowiskiem zewnętrznym. 18
wyjaśnia pojęcie określa rolę układu porównuje rolę wykazuje różnice w działaniu 32. Autonomi czny układ nerwowy autonomiczny układ nerwowy, podaje przykłady antagonistycznego działania układu współczulnego i przywspółczulnego. autonomicznego w organizmie współczulnego i przywspółczulnego układu nerwowego. układu współczulnego i przywspółczulnego podaje korzyści, jakie uzyskuje organizm dzięki autonomii układu wegetatywnego. określa położenie mózgowia wskazuje na schemacie lub wymienia elementy wskazuje umiejscowienie i rdzenia kręgowego modelu części mózgowia chroniące mózg i rdzeń w korze mózgowej ośrodków 33. Mózg i rdzeń kręgowy w organizmie człowieka, podaje przykłady odruchów bezwarunkowych i warunkowych oraz ich znaczenie dla organizmu. opisuje funkcje ośrodkowego układu nerwowego, przedstawia rolę odruchów warunkowych w uczeniu się. kręgowy, opisuje mechanizm działania odruchu na podstawie schematu prostego łuku odruchowego. czuciowych i ruchowych wyjaśnia, dlaczego rdzeniowy łuk odruchowy jest podłożem najprostszych reakcji układu nerwowego. określa funkcje oka jako wskazuje na modelu lub omawia budowę oka, wyjaśnia powstawanie narządu zmysłu, planszy części oka, korzystając z planszy lub obrazu na siatkówce, wyjaśnia termin akomodacja podaje podstawowe funkcje modelu, przedstawia najczęściej 34. Wzrok oka. wskazanych elementów oka. podaje najczęstsze przyczyny powstawania wad występujące wady wzroku i możliwości ich korygowania wzroku (krótkowzroczność, za pomocą soczewek. dalekowzroczność, astygmatyzm). 19
wymienia narządy zmysłów, uzasadnia znaczenie wskazuje lokalizację opisuje przebieg fali 35. Słuch, węch i smak wskazuje lokalizację narządów zmysłów, przedstawia rolę zmysłu równowagi, zmysłu smaku i zmysłu węchu. ostrzegawczej roli zmysłów, wskazuje na modelu lub planszy części składowe ucha. odpowiednich narządów i receptorów poznanych zmysłów, określa rolę ucha wewnętrznego jako narządu równowagi, akustycznej w uchu i powstawanie wrażeń słuchowych. wyjaśnia rolę narządów zmysłu w odbieraniu bodźców z otoczenia. określa rolę układu wskazuje na planszy określa rolę poszczególnych omawia cykl miesięczny 36. Rozmnaża nie się rozrodczego kobiety i mężczyzny. rozmieszczenie narządów rozrodczych kobiety i mężczyzny. elementów układów rozrodczych. kobiety. 37. Rozwój zarodka i płodu wskazuje miejsca powstawania gamet męskich i żeńskich. omawia drogę, jaką przebywają plemniki do komórki jajowej, omawia budowę gamet męskich i żeńskich. wyjaśnia proces zapłodnienia i powstawania zygoty w drogach rodnych kobiety. podaje charakterystyczne etapy rozwoju zarodka i płodu. 38. Etapy życia człowieka wymienia etapy rozwojowe człowieka po urodzeniu. wykazuje potrzeby człowieka podaje charakterystykę na każdym etapie rozwoju. etapów rozwojowych człowieka. Dział IV Zasady dbałości o własny organizm wyjaśnia, na czym polega osiągnięcie przez człowieka pełnej dojrzałości (fizycznej, psychicznej i społecznej). 20
wyjaśnia, czym jest zdrowie, podaje główne przyczyny podaje ogólną interpretuje zdrowie jako 39. Zdrowie i choroby czym jest choroba, wymienia najważniejsze rodzaje chorób występujących w Polsce. zgonów w Polsce, wyjaśnia, na czym polega zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne. charakterystykę chorób zakaźnych, pasożytniczych, układu krążenia, psychicznych, genetycznych. zachowanie homeostazy, a chorobę jako jej zaburzenie.. wymienia czynniki podaje przykłady badań określa przyczyny omawia sposoby leczenia sprzyjające rozwojowi chorób profilaktycznych pozwalających powstawania chorób chorób nowotworowych. 40. Choroby nowotwor owe nowotworowych, proponuje działania mające na celu minimalizację prawdopodobieństwa na wczesne wykrycie nowotworu. nowotworowych. wystąpienia choroby nowotworowej. wskazuje drogi wnikania wskazuje podstawowe omawia choroby zakaźne wyjaśnia, w czym przejawia 41. Choroby zakaźne przyczyny czynników chorobotwórczych do organizmu, podaje sposoby zapobiegania chorobom zasady obowiązujące podczas kontaktu z osobą chorą na chorobę zakaźną. pod kątem czynników wywołujących chorobę. się chorobotwórczość wirusów i bakterii. zakaźnym. 42. Wybrane choroby zakaźne człowieka wskazuje metody zapobiegania zakażeniom HBV, HCV i HIV. rozróżnia żółtaczkę pokarmową i wszczepienną. omawia sposób działania wirusa HIV. uzasadnia, dlaczego AIDS można nazwać dżumą XXI wieku. 21